Беларуская літаратура перыяду барока
4,8 %. Гэтыя прапорцыі
сведчаць аб
глыбока творчых,
наватарскіх
адносінах паэта
да існуючых
сілабічных
традыцый, аб
імкненні ўнесці
свой асабісты
ўклад у развіццё
нацыянальнай
версіфікацыі
на пачатковым
этапе яе развіцця.
Даволі пашыранай
формай у ранніх
вершах Полацкага
з'яўляецца і
жаночая рыфмоўка
(посадися —
учыся, речеши
— потчеши, Хранитель
— правитель
і інш.). Нярэдка
тут і банальная
рыфма заснавана
на знешняй
граматычнай
блізкасці
(моего — своего,
быти — жити і
інш.).
Аднак ужо
на раннім этапе
ў многіх вершах
Полацкага
сустракаюцца
формы рыфмоўкі
больш арыгінальныя
і перспектыўныя.
Напрыклад,
няпоўвыя рыфмы
(правый — славы,
бяше — страдаше),
складаныя (от
бога — премнога),
асанансныя
(страшен — наша,
человека —
владыка і інш.).
У "Дыялогу
кратком о государе
царевиче великом
Князе Алексее
Алексеевиче"
заўважаецца
імкненне да
гукавой суладнасці
перадцэзурных
і клаўзульных
частак верша,
што сведчыць
аб тэндэнцыі
да ўзнікнення
ўнутранай
рыфмоўкі. У
некаторых
ранніх дэкламацыях
Полацкага
(праўда, іх яшчэ
нямнога: "Дыялог
краткий о государе
царевиче великом
Князе Алексее
Алексеевиче",
"Стихи краесогласнии,
иже во сретенье
чудотворныя
иконы пресвятыя
Богородицы
Полоцкия"
(1659), "Виншованне
змартвыхвстання
панского"),
рыфма выступае
не толькі ў
якасці стылістычна-гукавога
ўпрыгожання,
дэкарацыі, але
і як дзейсны
сродак паглыблення
агульнага
эмацыянальна-сэнсавага
зместу твора.
У спалучэнні
з панегірычным
пафасам дэкламацый
клаўзульныя
часткі прыдаюць
ім новыя дадатковыя
адценні, ствараючы
своеасаблівыя
сэнсавыя абертоны
(просвещает
— встает, превелика
— человека і
г. д.).
Разнастайнасць
метрычных форм,
прынцыпы рыфмоўкі,
ужыванне міжрадковых
пераносаў
сведчылі аб
структурнай
завершанасці
сілабічнай
сістэмы Полацкага,
які ў сваіх
пошуках не
механічна
пераносіў
гатовыя ўзоры
ці традыцыі
суседніх літаратур,
а імкнуўся да
творчай самастойнасці
і арыгінальнасці.
З метрычнымі
асаблівасцямі
вершаў Сімяона
Полацкага
звязана і яго
строфіка. У
адрозненне
ад дасілабічных
форм суцэльнага
неразмежаванага
верша, які
грунтаваўся
на адзінстве
паэтычнай фразы
і быў поўнасцю
залежным ад
сэнсава-сінтаксічнай
завершанасці,
страфа ў Полацкага
становіцца
вышэйшай формай
гукавой арганізацыі
вершаванай
мовы. Асноўныя
віды яго строфікі
заснаваны на
парнай рыфмоўцы
блізкіх па
сэнсе і графічна
аб'яднаных
сумежных радкоў.
Гэта і абумовіла,
з аднаго боку,
аднатыпнасць
пабудовы, з
другога — значную
разнастайнасць
страфічнага
аб'ёму вершаў
— двувершы,
чатырох- і
пяцірадковыя
з усечаным
апошнім, васьмірадковыя,
шаснаццаці-
і васемнаццацірадковыя
строфы, нарэшце,
суцэльны астрафічны
верш. Страфічнае
дзяленне ў
Полацкага
нярэдка абумоўлена
кампазіцыяй
верша: напрыклад,
у метрах і дыялогах
яно падкрэслена
чаргаваннем
рэцытацыі
асобных персанажаў.
Цікавай спробай
структурнага
ўзбагачэння
верша з'яўляюцца
сапфіцкія
строфы, выкарыстаныя
ў дэкламацыі
ў гонар царэвіча
Аляксея Аляксеевіча,
што сведчыла
пра арыентацыю
аўтара на антычныя
традыцыі. Неабходна
адзначыць, што
строфіка Сімяона
Полацкага
істотна ўзбагацілася
ў маскоўскі
перыяд. У "Вертаградзе
мнагацветным"
выкарыстоўваюцца
амаль усе колькасныя
формы еўрапейскай
строфікі. Асабліва
пашыранымі
ў дыдактычна-філасофскіх
вершах становяцца
шасці-, васьмі-
і дзесяцірадковыя
строфы. У "Рыфмалагіёне"
знаходзім
цікавыя эксперыменты
ў галіне графічнай
пабудовы верша
ў форме сэрца
("Орел российский")
і васьміканечнай
зоркі ("Благоприятствование
цару Алексею
Михайловичу
з выпадку нараджэння
царэвіча Сімяона"),
а таксама так
званы лабірынт
("Царствуй многа
лета") — у форме
радыяльнага
квадрата з
пачатковай
літарай "Ц"
у цэнтры.
Шматгранная
літаратурна-грамадская
і асветніцкая
дзейнасць
Сімяона Полацкага,
яго выдатныя
здабыткі ў
галіне распрацоўкі
новых паэтычных
форм і жанраў,
выключная
мастацкая
працаздольнасць
(пасля сябе наш
выдатны зямляк
пакінуў, па
падліках вучоных,
больш за 50 000 вершаваных
радкоў!) у значнай
ступені падрыхтавалі
далейшы імклівы
рост рускай,
беларускай,
украінскай
літаратур. Яны
з'явіліся той
трывалай і
плённай асновай,
якая ўплывала
не толькі на
сучаснікаў
і паслядоўнікаў
пісьменніка
ў Расіі (С. Мядзведзеў,
К. Істомін, М.
Ханінаў і інш.),
але і на ўвесь
пазнейшы этап
культурнага
развіцця
ўсходнеславянскіх
народаў.
Спіс выкарыстаных
крыніц
1.
Гісторыя беларускай
дакастрычніцкай
літаратуры:
У 2 т. Т. 1: З старажытных
часоў да канца
XVIII ст. – Мн., 1968.
2.
Хрэстаматыя
па гісторыі
беларускага
тэатра і драматургіі:
У 2 т. Т. 1. Мн., 1975.
3.
Гісторыя беларускай
літаратуры
ХІ—ХІХ стагоддзяў:
У 2 т. Т. 1. Даўняя
літаратура:
ХІ — першая
палова ХVІІІ
стагоддзя –
Мн., 2006.
4.
Мысліцелі і
асветнікі
Беларусі (X—XIX
стагоддзі):
Энцыклапедычны
даведнік. Мн.,
1995; 2-е выд.: Асветнікі
зямлі Беларускай
– Мн., 2001.
5.
Старабеларуская
літаратура
XI—XVIII стст. Хрэстаматыя
/ Уклад., прадм.
Г. Тварановіч
– Беласток,
2004.
6.
Тимофеев Л.И.
Очерки теории
и истории русского
стиха / Тимофеев
Л.И. - . М., 1958.
Размещено
на