| 
Беларускія народныя святы.
Веснавы цыкл
В
ызначаць час людзі пачалі даўно, вельмі даўно. Яшчэ не ведалі яны пра сусвет і пра рух планет, але ўжо заўважылі адметные дні, па якіх пачалі вызначаць час для адпаведных справаў. З цягам часу ўдакладнялася ўяўленне пра свет, змяняліся календары, з новымі рэлігіямі прыходзілі новые святы.А святочнымі дні сталі не дарма. Па-першае, асаблівае спалучэнне цёмнай і светлай часткі сутак надавала гэтым дням магічнае адценне.
Але не менш значнай была і другая, сельскагаспадарчая істотнасць святаў. У даўніе часы не было друкаваных каляндароу і сродкаў масавай інфармацыі, таму з пакалення ў пакаленне патрэбна было перадаць накоплены опыт - калі сеяць, калі жаць, калі паляванне распачынаць. А што запомніцца лепш, чымсі вяселае, шумнае свята ў асаблівы дзень? Вось яна, мудрасць стагоддзяў.
Гуканне вясны
У беларускай язычніцкой традыцыі існуе прыгожае і светлае свята, прысвечанае вясне - "Гуканне вясны". Перавесці назву можна, як зазыў вясны на землю. У дахрысціянскі час гэта свята прыходзілася на пачатак года, а у сучасным календары ён заняў 14 сакавіка. Але добра вызначанай даты у гэтага свята няма, бо гуканне вясны – гэта тыя дні , калі ўжо бачна – вясна прарываецца, снег тае , завірухі застаюцца толькі у памяці і хоць на уліцы брудна і сыра, але ўсе ведаюць, што прыйшла вясна. Рытуалы звязаныя з гуканнем вясны працягваліся у нашых продкаў пакульземляробцы не выходзілі на поле рыхтаваць глебу пад вясенія пасевы.
 Несумненна, вясну з яе цяплом і сонецкам вельмі чакалі, таму з гэтай парой года чалавек связваў розныя магічныя дзеянні і рытуалы. Чалавек жадаў прыблізіць прыход цяпла і вясны, якая ўяўлялась яму маладой дзяўчынай. У абрадах яе звалі на зямлю, прыносілі ёй жэртвапрыношанні , дзеля яе гулялі ў розныя гульні, вадзілі карагоды, спявалі. Менавіта гэтыя складаныя і не зусім нам зразумелыя дзеянні язычніцкіх славянскіх народаў атрымалі назву –“гуканне вясны”.
Але не сакрэт, што хрысціянства існуе на нашых землях ужо шмат стагоддзяў. Адна з сусветных рэлігій вельмі паўплывала на мясцовыя язычніцкія традыцыі, змешывая іх.Па гэтаму няредко "гуканне" весны супадае з Сароками, якія з’являются ужо хрыстіанскими или часткова хрыстіянізіраваными святамі. Святкуюцца яны у час паста, што супярэчыць язычніцкай традыцыі, бо, напэўна, нашы продки, рабілі вялікія застоллі. Але на нашай тэрыторыі ёсть выключэнні - ў паўдневых раёнах Гомельскай и Брэсцкай абласцях дзе-нидзе завуць вясну и да пачатка паста. Менавіта тут і захаваліся гэтыя традыцыі ў найбольш "чыстам" відзе, чым на ўсей тэрыторыі нашай краіны.
Рытуяльна вясеннія святы паўсюль пачыналіся зжыганнем чучыла зімы.На высокіх пагорках, за сёламі хлопцы разводзілі вогнішчы, на якіх “палілі зіму” : зжыгалі льняное “мелле”, якога было дастаткова ў кожным двары пасля апрацоўкі льну , старую адзёжу , абутак і старыя непатрэбныя рэчы. Да дзяўчат яны прылучалісь только познім вечарам, калі пачыналі разам вадзіць карагоды. Карагоды, па думцы некаторых фалькларыстаў, ўяулялі сабой няспынны кругазварот жыцця і вечную маладосць. Есць таксама думкі, што форма карагода нагадвае форму свяціла. Хлопцы рабілі арэлі, на якіх моладзь каталася па двух, стараліся разгайдаться як мага вышэй, каб паказаць свой моц, уменне і спрытнасць. Існавала прыкмета, што чым вышэй разгайдаеш арэлі, тым вышэй вырасце лён і іншыя расліны ў гэтым годзе.
Дзеці так сама радаваліся надыходу вясны. Яны збіраліся свёй групай. Бегалі па сялу, не мінуючы ні адной хаты. Спявалі вяснянкі х пажаданнямі здароўя і добрага ўраджаю. Гаспадары давалі дзецям ххлеб, яйкі, каўбасу, тыквачкі, сушаныя чарніцы і яблыкі. Потым дзеці збіраліся ў адной хаце, частаваліся, спявалі, балаваліся, апавядвлі смешныя гісторыі.
У некаторых селах на непаханам полі расчынялі вогнішча і аыбіралі “вясноўку” – прыгожую дзяўчыну. На голаву ёй насаджалі вянок, саджалі на барану і са спевамі азілі вакол кастра. Таксама моладзь пераскаківала праз вогнішча,дзеля таго ,каб збавіцца ўсяго дрэннага, ад хваробаў і ад прысутнасці зімы ў душы.
Разам з прыганнем праз вогнішча, якое ўяўляла сабой вобраз цяпла і сонейка, маладыя людзі спявалі “вянянкі”:
Благаславі, маці,
Вясну гукаць, у-у!
Вясну гукаць,
цёплага лета
Дажджа..., у-у!
Дажадаць.
-Ой, вясна, вясна
Вясняна…, у-у!
У некаторых раёнах Прыдняпроўя з даўніх часоў быў вядомы абрад зжыгання кола. Моладзь шла на бераг ракі або возера. Хлпцы рабілі невялікі плот, на якім прымацоўвалі старое кола ад якога небудзь воза. Потым кола паджыгалі і пускалі плот па вадзе. Агнявое кола сімвалізавала сабой Сонца, якому пакланялісь нашы продкі-язычнікі. Пакуль кола было відаць , ўсе спявалі, і ў сваіх спевах звярталіся да сонейка:
Сонейка на прыпечак скацілася,
І зямліца ўсміхнулася
- Вазьмі, сонейка, у Бога дазволу
І спусцісь да долу.
Мы табе спяваемі,
Мы цябе ўсхваляем,
Прыходзь, мы цябе чакаем!
Акрамя карагодаў, спеваў і вогнішчаў у першыя дні вясны маладыя людзі прызнавалісь у каханні, таму вясна ассацыіруецца з прыгажосцю каханнем чысцінёй. Разам з ўсеагульным пачуцём любові і кахання, у гэтыя дні чалавік клапаціўся аб сваёй зямельцы, аб наступным ураджаі. З прыходам вясны ўсе запасы нвшых подкаў скуднелі ."Прыгожа вясна ды галадна" – гавораць ў народзе. Нашы продкі звязывалі з гэтым перыядам усе сваі надзеі на будучы ўраджай, які абвязкова павінен быць на наступны год больш папярэдняга. Паэтаму вясеннія спевы часта ўтрымлівалі прызывы да Бога, раней- да сонца, каб жыццё стала лепшым. З ранняй вясной звязывалі многія прыкметы і павер’і: "Калі сакавік сухі, у красавіку травы яшчэ не чакай", "Калі на лёд грыміць, тады вясна будзе халоднай" и т.д.
Сараки
Аб пачатку новага вітка прыроднага абуджэння першымі абвяшчалі птушкі. Яны вярталіся з Вы-Раю – ад продкаў – і неслі на сваіх крылах вясну. Таму і першае свята новага цыкла абнаўлення павінна быць прысвечана міфічным прадвеснікам – птушкам. А калі яшчэ раз узгадаць, што памежным маркёрам паміж гэтым і «тым» светам з’яўляецца лік сорак (пра сімволіку гэтага ліку мы пагаворым асобна ў наступным артыкуле), то і свята павінна быць прысвечана выключнай падзеі – вяртанню з выраю «сарака саракоў». Такое свята пад назвай Саракі здаўна бытуе ў народным календары беларусаў.
Зразумела, што лік 40, які адлюстраваны ў вяртанні з далёкіх краін «40 выраяў», стаў вызначальным ва ўсіх рытуальных дзеяннях гэтага святочнага дня, перш за ўсё ў выпяканні спецыяльнай рытуальнай стравы – сарака «жаваранкаў» – невялічкіх булачак у выглядзе птушак: «На Саракі з вырая прылятаюць жаваранкі, от затым у гэты дзень жанкі пякуць малыя патапцы й называюць іх жаваранкі. Жаваранкі абліваюць асалоджанай вадой і даюць іх дзіцям».
У адпаведнасці са старажытнымі ўяўленнямі прадвеснікі вясны – птушкі – з’яўляліся увасабленнем душаў нашых продкаў, таму акт выпякання «жаваранкаў» хутчэй за ўсё арганічна ўключаўся ў абрад сустрэчы, прывітання прадстаўнікоў «таго» свету.
Лічыцца, што жаваранак – божая птушка, якую Бог стварыў з кавалка зямлі, падкінутага высока ўгару. У народнай культуры славян «божая» птушка ўспрымалася сакральна чыстай істотай, якая сваімі гучнагалосымі песнямі праслаўляе Хрыста. Разам з іншымі птушкамі жаваранак пачынаў ладзіць пахаванне Хрыста. Па другім паданні жаваранкі і ластаўкі даставалі іголкі з цярновага вянца Збавіцеля, за што іх благаславіла Багародзіца. Вядома шмат паданняў адносна таго, дзе жаваранак зімуе: хаваецца ў мышынай нары, спіць у баразне або на мяжы. Аднак ёсць павер’е, якое набліжае нас да сутнасці беларускіх рытуалаў найбольш блізка. Паданне сведчыць, што ўзімку жаваранак жыве ў Раі, высока на Нябёсах. Анёлы трымаюць яго ў руках, пестуюць і лашчаць да таго часу, пакуль першы веснавы гром не расчыніць нябёсы, куды толькі жаваранку і дазвалялася зазірнуць.
 У розных куточках Беларусі жаваранкі аказваліся на пэўны час своеасаблівым барометрам-лічыльнікам. Меркавалі, што пасля Саракоў павінна быць яшчэ сорак замаразкаў. І як толькі здараўся чарговы замаразак, сям’я з’ядала адну галушку. Як толькі будзе з’едзена апошняя, людзі казалі: усё – прыйшло лета, і марозу больш не будзе.
У 2005 годзе у п. Рось Ваўкавыскага раёна нам давялося сустрэцца са знахаркай, якая лечыць людзей з дапамогай якраз такіх галушак. На Саракі яна рыхтуе з хлеба або з воску дзевяць шарыкаў, якія выкарыстоўвае ў сваёй лекарскай практыцы на працягу года. Трымаючы ў левай руцэ ўсе шарыкі, яна чытае «мадлітву» (так гавораць людзі каталіцкага веравызнання) і абносіць імі вакол галавы хворага чалавека. Затым кладзе адзін шарык у кішэню, а з левай рукі бярэ наступны. Доўжыцца гэта да таго часу, пакуль знахарка не перабярэ ўсе дзевяць галушак.
З прыходам хрысціянскай традыцыі славянскі культ продкаў шчыльна зблізіўся з ушанаваннем сарака севастыйскіх мучанікаў. Прыярытэт этнакультурных каштоўнасцяў між волі саступае месца народна-хрысціянскім легендам: «Кажуць: сорак птушак прыляціць – сорак мучанікаў». Да Саракоў на Паазер’і выпякалі птушак, з якімі дзеці выбягалі босымі на праталіны і крычалі: «Сорак мучанікаў прылятаець, сорак мучанікаў прылятаець!»
Саракі, фактычна як і ўсе астатнія святы гадавога колазвароту, былі зарыентаваны не толькі на рэалізацыю самай галоўнай ідэі абрадавай практыкі дакладна вызначанага дня – сустракаць і ўшаноўваць птушак, якія вяртаюцца з выраю. Будучы ўключанымі ў сегмент веснавых святкаванняў, свята аказвалася цесна пераплеценым іншымі сялянскімі клопатамі.
У Гомельскім раёне на Саракі выконвалі абрад «Гукання вясны». Выпякалі 40 фігурак птушак, у адну з іх клалі капейку. Лічылася, што той, каму трапіць «птушка» з сакрэтам, можа разлічваць на поспех у гаспадарчай дзейнасці і шчасце ў асабістым жыцці.
Важнай складовай кампанентаў святкавання Саракоў быў клопат аб будучым ураджаі: «На Саракі куццю варылі з ячменю. Куццю варылі, каб многа пладоў было, каб зярна нарастала многа». Разам з тым у асобных мясцінах існаваў і такі звычай: «На Саракі хадзілі ў цэркву і сьвенцілі зярно, дужа здарова ад балезні для каровы. Еслі куры прападаюць – давалі. Мы так робілі, як старыя нам казалі».
Веснавое абуджэнне заўсёды бывае настолькі дынамічным, што запаланяе і фізічны і духоўны стан чалавека. Асабліва абвострана на відавочныя змены ў прыродзе рэагавалі дзеці і моладзь. Значнае месца ў забавах дзяцей і моладзі займала гушканне на арэлях. Для самых маленькіх іх майстравалі пасярэдзіне двара або мацавалі гушкалкі прама ў варотах. Моладзі патрэбны былі больш вострыя ўражанні, і, адпаведна, яе паводзіны вылучаліся значна большай эмацыянальнасцю. Таму хлопцы ладзілі арэлі з дапамогай старэйшых братоў і бацькоў у гумнах і пунях.
Гушканні на арэлях мелі некалькі планаў асэнсавання. З аднаго боку, папарнае гушканне з дзяўчатамі дазваляла прадэманстраваць свае фізічныя здольнасці, рухавасць, імпэт і адначасова выказаць на мове сімвалаў сваю зацікаўленасць дзяўчынай.
З другога боку, здавалася б, простая забава, гульня несла на сабе адбітак далёкай традыцыі, змест якой быў напоўнены абрадавым сімвалізмам. Па-першае, гушканні суправаджаліся залівістым смехам, гучнымі рытмізаванымі заклічкамі і нават невялікімі песеннымі творамі, якія выконвалі ролю замовы. Па-другое, гушканне заўсёды звязвалася з дабрабытам і новым ураджаем. Паўсюдна на Беларусі існавала падсвядомая перакананасць у тым, што ад вышыні калыхання (узлёту над зямлёй) залежыць рост ільну. Можа, якраз таму нашыя продкі даволі часта гушкаліся на вяроўках.
Па-трэцяе, калыханні моладзі ўтрымлівалі ў сабе і выразную эратычную функцыю. Дзяўчаты перадшлюбнага ўзросту і мовай асацыятыўных сімвалаў «уцягвалі» хлопцаў у вір кахання, заляцання і спадзявання (фактычна напрошваецца прамая паралель з абрадам дзяльбы караваю на вяселлі і тымі эратычнымі пажаданнямі, якія яго суправаджалі). У такт рытмічнаму калыханню (у якім бачылася сімволіка сексуальных зносін і апладнення) дзяўчаты ў рэчытатыўным стылі выкрыквалі наступныя магічныя словы:
Калышы, калышы
Мяне, старую!
А будзеш калыхаць
Пасля мяне, старой,
Маладую.
Сакральны сэнс гэтых слоў празрысты і зразумелы: дзяўчына перадшлюбнага ўзросту – «старая» для дзіцячых люлянняў-калыханняў. А вось пасля замужжа, калі ў іх народзіцца дзяўчынка, то якраз яе і трэба будзе калыхаць.
Разам з тым і на гэтае старажытнае сакральна-магічнае дзеянне – гушканне на арэлях – з цягам часу аказала ўплыў хрысціянская культура. Так, у некаторых рэгіёнах былі зафіксаваны наступныя звесткі: «На Сарака беспераменна трэба скакаць на дошчы, штоб нагрэцца за тых бедненькіх мучанікаў, што, не маючы як нагрэцца, памерзлі насмерць».
Пра хрысціянскае паходжанне свята Саракі распавядае легенда, згодна з якой падзеі разгортваліся наступным чынам. У 313 г. імператар Канстанцін Вялікі выдаў загад аб свабодзе веравызнання. Аднак Ліцаній у сваёй частцы імперыі (г. Севастыя ў Арменні) працягваў ганенні на хрысціян. У яго арміі была дружына, якая складалася з сарака воінаў-хрысціян, яны славіліся сваёй храбрасцю і непахіснасцю. Дружыне загадалі адракнуцца ад хрысціянскай веры, а іх начальнік Агрыкалай пачаў схіляць да таго, каб воіны прынеслі ахвяру сваім старажытным багам. Аднак ніхто з іх не паддаўся на ўгаворы. Стаяла халодная зіма. У пакаранне за адказ воінаў распранулі і вывелі на сярэдзіну замёрзлага возера, на беразе якога была лазня. Начальнік Агрыкалай загадаў пратапіць лазню, спакушаючы тым вернікаў. Адзін з воінаў не вытрымаў холаду і пабег да яе, але нечакана рухнуў у беспрытомнасці на парозе лазні. А далей адбыўся цуд: лёд пад нагамі воінаў растаў і вада аказалася цёплай. Разгневаныя стражнікі пачалі яшчэ больш здзекавацца з непахісных ваяроў і паперабівалі ім калені.Тыя пападалі і пачалі прымярзаць. Пад раніцу воін па імені Аглай убачыў над галовамі трыццаці дзевяці мучанікаў светлыя вянцы, увераваў сам, так воінаў зноў стала сорак. І жывых, і мёртвых пакутнікаў прывезлі ў горад і спалілі на вогнішчы, а попел развеялі па возеры. У Канстанцінопалі ў іх гонар быў узведзены храм.
На працягу доўгага часу суіснавання атрымалася даволі арганічнае знітаванне дахрысціянскіх вестуноў-птушак і душаў сарака хрысціянскіх пакутнікаў.
Вял
і
кдзень
У старажытных славян першапачаткова так называлася веснавое свята ў гонар сонца, абуджэння прыроды і надыходу "вялікіх дзён" палявых работ. Адсюль і назва. Падобнае свята пачатку жніва было і ў старажытных семіцкіх плямёнаў, называлася яно "Пасха" (грэц. πάσχα, ад іўр. פסח песах - "праходзіць міма"). Старажытныя жыды святкавалі Пасху ў гонар іх зыходу з Егіпту. У дахрысціянскія часы на Беларусі ў Вялікдзень адбываліся магічныя абрады з мэтай забеспячэння плоднасці жывёлы, урадлівасьці зямлі, засцеражэння ад нягод. 
3 прыняццем хрысціянства гэтае свята атрымала духоўны сэнс і ачышчальную моц, з’яўляецца выключна радасным і ўрачыстым у шэрагу ўсіх хрысціянскіх святаў. Падрыхтаваўшыся духоўна Вялікім сямітыднёвым постам, на перадвялікодным Белым тыдні пачынаюць рыхтавацца да правядзеньня сьвяточных дзён. У Чысты Чацвер чысцяць і прыбіраюць хату і двор. У Вялікую Суботу, напапярэдадні Вялікдня, гатуецца, варыцца, смажыцца мноства розных страваў. Пякуцца пірагі, фарбуюцца ў розныя колеры і распісваюцца ўзорамі курыныя яйкі (пісанкі). Увечары гэтага ж дня прыбіраюцца ў сьвяточную вопратку, бяруць з сабой падрыхтаваную для асвячэння "пасху", ідуць у царкву на ўсяночную службу.
 Пасля Літургіі святкаванне працягваецца дома. Разгаўляюцца асьвячоным яйкам, потым іншай асьвячонай ежай. Любімая гульня ў моладзі — біткі. Стукаюцца святочнымі яйкамі, і пераможцам аказваецца той, у каго яно застаецца цэлае ("мацак").
У першы велікодны вечар на Беларусі былі пашыраныя валачобныя абыходы, падчас якіх групы валачобнікаў хадзілі па хатах і выконвалі валачобныя песьні з пажаданнем селяніну плёну на ніве, прыплоду ў статку, добрага здароўя, шчаслівае долі, велічалі гаспадароў і руплівую працу.
У вялікодны абрадавы комплекс уваходзілі рытуальныя трапезы, карагоды і памінаньне памерлых родзічаў - веснавыя дзяды Радаўніца.
Вялікдзень з’яўляецца самым значным і ўрачыстым народным святам, якое адзначалася старажытнымі славянамі ў гонар сонца, абудження прыроды і надыходу “вялікіх дзен” палявых работ. Гэтае свята не мае пэўнай, пастаянная прымеркаванасці ў народным календары: у залежнасці ад месячнага календара яно прыпадае на час ад 4 красавіка да 8 мая.
Урачыстасць Вялікадня тлумачыцца і яго рэлігійным зместам. У адпаведнасці з хрысціянскімі ўяўленнямі, гэтае свята праслаўляе цудадзейнае ўваскрасенне Ісуса Хрыста, які быў пакараны распяццем на крыжы. Згодна з евангельскім тэкстам, на трэці дзень пасля смерці Ісуса да саркафага, дзе знаходзілася яго цела, прыйшлі жанчыны, каб у апошні раз абмыць і нацерці духмянымі рэчывамі нябожчыка. Але да іх вялікага здзіўлення, труна, у якой знаходзілася цела Ісуса, аказалася пустой. Анелы ж, якія знаходзіліся побач, паведамілі жанчынам, што Ісуса шукаць тут не трэба, бо ен уваскрес, а яго вучні неўзабаве ўбачаць яго.
Гэтай падзеі – цудоўнаму вяртанню да жыцця ісуса Хрыста – і прысвечаны разнастайныя хрысціянскія звычаі і абрады на Вялікдзень. Не выпадкова, што і вітацца ў гэты дзень прынята словамі: “Хрыстос уваскрэс!”
Падрыхтоўка да Вялікадня адбывалася на працягу Перадвелікоднага тыдня і заканчвалася ў Вялікую суботу прыгатаваннем святочнай ежы, якую неслі ў царкву, дзе гэтая ежа ў час службы асвячалася. Пасля асвячэння пасхі ў царкве кожны гаспадар імкнуўся як мага хутчэй бегчы з ею дадому. Гэты звычай быў заснаваны на народным павер’і: хто першы прыбяжыць з пасхаю дамоў, у таго будзе лепшы ўраджай, і той гаспадар першы скончыць палявыя работы. Абрус, на якім стаялі велікодныя стравы, захоўваўся ў недатыкальнасці на працягу ўсяго года: ен, згодна з народнымі вераваннямі, ахоўвае ад граду, і таму пры з’яўленні градавых хмар гэты абрус рассцілалі на двары.
У цэнтры велікоднай абраднасці знаходзіцца яе своеасаблівы сімвал – пафарбаванае яйка. Згодна з біблейскім сюжэтам, пачатак звычаю фарбаваць і дарыць на Вялікдзень чырвоныя яйкі быў пакладзены святой Марыяй Магдалінай, якая звярнулася да імператара Ціверыя з прывітаннем “Хрыстос уваскрэс!” і, паднесшы яму ў падарунак чырвонае яйка, пачала сваю пропаведзь. Паводле хрысціянскіх уяўленняў, велікоднае яйка сімвалізуе перамогу жыцця над смерцю, а яго чырвоны колер нагадвае аб крыві Хрыста, якая была праліта дзеля выратавання людзей. Асвечанае ў царкве яйка елі першым пасля вяртання з усяночнай службы, пачынаючы святочнае застолле.
У першы дзень Вялікадня лічылася неабходным мыцца вадою, у якую пакладзены залатыя і срэбныя рэчы, а таксама чырвонае велікоднае яйка, каб увесь год быць багатым, чыстым і прыгожым, як яйка. Маці гладзілі чырвоным яйкам, якое вымалі з вады, на твары сваіх дзяцей, каб яны былі заўседы румянымі і чырванашчокімі. Фарбаваныя велікодныя яйкі і зараз дараць родным і знаемым. Абмен такімі яйкамі-падарункамі паміж хлопцамі і дзяшчатамі азначае іх прызнанне ва ўзаемным каханні. Важнае значэнне мела велікоднае яйка, атрыманае ў каго-небудзь першым: верылі, што яно не псуецца на працягу ўсяго года і мае цудадзейную сілу. Лічылі, напрыклад, што пажар ад маланкі можна патушыць, кінуўшы ў агонь такое яйка. Велікодныя яйкі клалі ў зерне, прызначанае для сяўбы. Моладзь у гэты дзень абавязкова гушкалася на арэлях, што таксама ўсведамлялася як важнае магічнае дзеянне: пад’ем, узлет на арэлях угару павінен быў, на думку людзей, стымуляваць рост расліннасці, пасеваў, дапамагчы ім хутчэй падняцца.
З велікоднага тыдня пачынаюцца летнія гулянні, вадженне карагодаў і закліканне вясны. На другі і треці дзень Вялікадня па весках хадзілі валачобнікі – велікодныя спевакі – славельшчыкі. Для выканання абраду валачобніцтва ствараўся валачобны гурт, галоўным у якім быў пачынальнік (запявала). Акрамя таго, у гурт уваходзілі музыкі, якія ігралі на скрыпцы і дудзе, а таксама механоша, які насіў “валачобнае” – святочныя дарункі гурту. Валачобнікі абыходзілі ўсе хаты ў весцы і перад кожнай хатай спявалі, услаўляючы гаспадара, членаў яго сям’і, жадалі пленнай працы, добрага ўраджаю, прыплоду жывелы. У адказ гаспадары дзяквалі валачобнікам і давалі ім падарунак – валачобнае (фарбаваныя яйкі, каўбасы, сыр, б
Гаспадар ты наш з гаспадыняю,
Не тамі нас доўга, падары нас борздка
Не вялікім скарбам, чырвоным яйцом.
Са двара пойдзем, прыпяваючы,
Пана гаспадара велічаючы.
У апошні дзень свята (а ў некаторых раенах у першы ці другі) беларусы хадзілі на могілкі памянуць (“пахрыстосавацца”) сваіх продкаў.
Радаўніца
 Пахавальна-памiнальныя абрады стваралі цэласную сiстэму i мелі строгую ўпарадкаванасць і паслядоўнасць. Пасля смерцi чалавека абавязкова адзначалі пэўныя рытуальныя днi: трацiны, дзевяцiны, саракавiны (сарачыны), угодкi. Пасля года найбольш значнымi вехамi людской памяцi станавіліся Радаўнiца i восеньскія Дзяды.
Ранiцай на Радаўніцу гаспадыня як звычайна завiхалася каля печы, рыхтавала спецыяльныя рытуальныя стравы, упраўлялася, а ўжо потым сям’я пачынала збiрацца на могiлкi. Усе апраналiся ў святочнае адзенне, бралi з сабой ільняны абрус, велiкодныя яйкi, блiны, каўбасу, сала, свянцоную соль, бутэльку гарэлкi, складвалi ўсё гэта ў хусцiнку i адпраўлялiся ў царкву на абедню. Прыгатаванне праходзіла ў абстаноўцы спакою і перапаўняючай цішыню ўрачыстасці, з пачуццямі гордасці і павагі адзін да аднаго і да свайго роду. Пасля богаслужэння ў храме, панiхiды па нябожчыках усе разыходзiлiся да «сваіх» магiл.
Часцей за ўсё магілы прыбіралі напярэдадні – у так званую Жывую Радаўніцу, або за некалькі дзён да вызначанага аўторка. Іх абкладвалі новым дзёрнам, пасыпалі свежым жоўтым пяском, папраўлялі крыж, на які звычайна павязвалi белы ручнік, калі там быў пахаваны мужчына, невялiчкi белы фартушок – калі жанчына, прымацоўвалі белы вянок – калі дзяўчына. Яшчэ і яшчэ раз нагадваем адзiн з найбольш важных пастулатаў народнай педагогiкі: капаць зямлю да Радаўнiцы было нельга, бо на гэта продкi яшчэ не далі згоды. Спачатку прыводзілі да ладу магiлы памерлых родных i толькi потым браліся ладзiць справу ў сваёй гаспадарцы.
Калi магiлы сваякоў былi ў розных месцах, то iх прыбiралi па некалькi чалавек, а потым усе збiралiся каля адной чыёй-небудзь магiлы i распачыналi памiнальную трызну.
Але перш чым жывыя пачнуць абрадавую трапезу, трэба было на кожную магілу пакласці рытуальнае ахвяраванне. Каля кожнага крыжа ці помніка ставілі сем рытуальных атрыбутаў: сподак, чарку, у якую налівалі гарэлку і якую закрывалі-перакрывалі лустай хлеба, адно чырвонае велікоднае яйка (толькі не свянцонае), шматок сала ці дамашняй каўбасы, адно дамашняе пячэнне, адну цукерку, штучныя або зробленыя з паперы кветкі. Менавіта няпарную колькасць, таму што ў памінальнай абраднасці, якая характарызуецца «разрывам», «раз’яднаннем», вызначальным сімвалам з’яўляецца няцотнасць.
|