Реферат: диссертации

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

КАЗАХСКАЯ НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ ИСКУССТВ ИМ. Т.ЖУРГЕНОВА

Факультет «Живописи и скульптуры»

Кафедра «Живопись»

ТЫНЫБЕКОВА ЖАННА ТУГАНБАЕВНА

«Витражное искусство Казахстана конца ХХ – начала ХХІ века: композиционные, декоративные и технологические аспекты»

6М041300 - Живопись

Реферат диссертации

соискание академической степени

магистра искусств

Научный руководитель:

кандидат искусствоведения

доцент Батурина О.В.

Рецензент: Султанова М.Э. кандидат искусствоведения

Алматы, 2011

Введение

Стекло, являясь природным материалом, обладает не только уникальными физическими и декоративными свойствами, но и эмоциональными характеристиками. Возможно, поэтому к искусству изготовления стекла издавна проявлялся особый интерес. Этот факт обусловлен тем, что, будучи невероятно хрупким, данный материал обладает почти безграничным потенциалом художественной выразительности.

Актуальность темы исследования. Художественная культура рубежа ХХ-ХХІ столетий насыщена событиями и черезвычайно разнообразна. В этой противоречивой сложности выделяются явления, позволяющие по-новому оценить художественное прошлое, увидеть возможности развивающихся сегодня художественных процессов. С этой точки зрения, заслуживает внимательного изучения витраж, столь органично вписавшийся в новый образ современного интерьера и провляющий в своей творческой практике важные тенденции развития декоративных искусств конца ХХ века.

Искусство витража обретает особую ценность в контексте эпохи высоких технологий, обусловивших безграничные возможности репродуцирования и копирования. Витраж представляет собой ту форму художественной деятельности, которая далеко не всегда поддается тиражированию.

Витраж вошел в современную художественную практику через богатый диапазон форм и эстетических характеристик – от небольшого светельника до монументального панно, от декоративного штриха до архитектурно-декоративной доминанты, от станкового произведения до конструкций артдизайна, от орнаментальных форм до сюжетных решений. Исключительная способность к синтезу света и декора получила выражение в функциональной и художественной гибкости витража. Эта уникальная особенность определила его судьбу в разных культурах, а также его востребованность современностью, которая все острее актуализирует неободимость изучения творческой практики витража, его осмысление через культурно-исторический контекст.[1]

Витраж в Казахстане, как вид искусства, был незаслуженно забыт, и начал возрождаться только в последнее десятилетие. В то время, как этот вид искусства имеет уникальную историю развития и играет важную роль в современном дизайне интерьера. Актуальность и востребованность витража в современных авторских дизайнерских решениях предполагает важность изучения этого художественного материала, его систематизацию. Изучению витражного искусства, как отдельного самостоятельного ремесла, определению его роли и значения в системе разных видов изобразительного искусства Казахстана, посвящена представленная магистерская диссертация.

Для витража первостепенное значение имеет цвет. В связи с этим необходимо привести основные теории цвета. Цвет прозрачных тел, а следовательно, и стекла зависит от пропущенного светового потока, а непрозрачных – от отраженного. Излучение с различной длиной волны, т.е. разного цвета, отражаются и поглощаются по-разному в зависимости от свойств поверхности, от которой они отражаются, или свойств прозрачной среды, через которую они проходят. Изучение традиций производства стекла позволит проявить особенности художественно-композиционных и технологических приёмов.[2]

В искусстве витража большое значение имеет технологическая сторона, которая обуславливает освоение практических навыков, изучение свойств материала, воплощение творческих замыслов на основе классической технологии художественного стекла, и развитие новейших современных техник. Развитие витражного искусства в Республике Казахстана связано с нарастающим интересом к нему современных дизайнеров. Если в прошлом витражи были распространены в странах с относительно малым количеством солнечных дней и скупым солнцем, то на территории Казахстана - солнечной, цветущей, южной страны, витражи занимают особое место в дизайне интерьера, так как обогащаются ярким светом. В Казахстане насчитывается более 2400 «солнечных» часов в году.

Сегодня витражное искусства Казахстана стремительно развивается. Есть производственные витражные мастерские, в которых используется современные новейшие технологии витражного искусства, будь то декоративное остекление окон, мебель или небольшие сувениры. Искусство витража в Казахстане имеет свою историю, хотя и не такую древнюю, как в странах Европы и России, но самобытную и интересную. Традиции этого искусства в нашей стране мало изучены. Большинство из витражей - советской поры.[3] Популярная литература о витражах в Казахстане практически отсутствует, а научные труды не затрагивают проблемы становления и развития казахстанского витражного искусства. Достижения нашего времени и прошедших столетий в области витража, как самостоятельного вида изобразительного искусства, тенденции и перспективы его развития - все это стало темой и предметом исследования представленной магистерской диссертации.

Малая степень изученности этой темы, влечет за собой отсутствие информации даже среди электронных ресурсов РК. В России создан сайт, объединяющий всех увлеченных витражами: художников, историков, витражистов и искусствоведов, просто любителей и ценителей этого изысканного искусства. В фотогалерее размещены фотографии витражей в исторической ретроспективе и работы современных художников. На сайте представлены научные статьи о витражах, об истории этого вида искусства, о роли декоративного остекления в дизайне общественных и частных интерьеров, списки литературы на русском языке.

На доске объявлений сайта посетители могут купить, продать или обсудить авторские витражи. Желающим освоить волшебный мир стекла, сделать витраж своими руками, получить информацию о центрах обучения витражному мастерству.

Хочется сделать витражное искусство Казахстана ярким, особенным, и что самое важное – востребованным и в нашей стране и за рубежом.

Объект исследования. Витражное искусство Казахстана конца ХХ -начала ХI веков.

Предмет исследования. Композиционно-технологические особенности и основные тенденции развития витража в казахстанском дизайне интерьера и экстерьера.

Цель исследования. Определение роли значения витражного искусства в общей картине развития изобразительного искусства Казахстана рубежа ХХ-ХХІ веков.

Данная цель реализуется через решение следующих задач :

· Изучение библиографических источников по истории и технологии витража.

· Выявление основных принципов и подходов к использованию витража в контексте традиций и национальной культуры в современном дизайне Казахстана.

· Определить основные черты комплекса выразительных средств витражного искусства Казахстана.

Научная новизна состоит в том, что автор впервые обращает к проблеме изучения произведений витражного искусства Республики Казахстан.

Каждый из этапов развития витражного искусства Казахстана характеризуется уникальными архитектурно-художественными особенностями, в зависимости от социально-экономических условий, достижений строительной техники, материальной и духовной культуры.

Степень изученности темы. Значительное место в магистерской диссертации отведено вопросам исторического развития, современной практике использования витража в архитектуре, технологическим процессам витражного производства, композиционным и декоративным возможностям витража, которые изучены еще недостаточно. Это объясняется, не наш взгляд, прежде всего отсутствием единой аналитической системы. Разрозненный характер накопленной информации о декоративных и композиционных особенностях монументального витража затрудняет комплексное понимание процесса его синтеза с архитектурным пространством. Большинство источников имеют историко-хронологическую направленность, витражи исследуются в контексте принадлежности того или другого стиля в искусстве.

Специалистами, работающим в области архитектуры и живописи, в таких исследованиях не хватает теоретических разработок, системных аналитических выводов. Решение этой проблемы определяет актуальность развития витражного дела, как самостоятельного вида современного искусства.

Андри де Моран в книге «История декоративно-прикладного искусства»[4] от древнейших времен до наших дней максимально учитывает новые открытия археологов, обогатившие наши сведения о древних цивилизациях, используя труд специалистов, а также библиографию по витражному искусству.

На примерах витражей советского периода, а также репродукциях каталогов автор раскрывает художественные особенности этого вида искусства, а также на примере каталогов различных современных витражных цехов автор показывает направление и развитие современного витража.

В значительно большей степени витраж изучен в зарубежной научной литературе. Такие страны, как Германия и Франция до сих пор спорят по поводу первенства в его изобретении. В диссертации использован материал ряда зарубежных публикаций и изданий.

Появление в последние годы переводных изданий существенно обогатило общий взгляд на искусство витража. Самой значительной, по нашему мнению, стала работа американских исследователей Э.Уили и Ш.Чик «Искусство цветного и декоративного стекла» [5].

Интересное, но эпизодическое обращение к истории витражного искусства осуществляется чаще всего в изданиях, посвященных эпохам готики или модерна: это исследования Е.И.Ротенберга,[34] О.Я.Лясковской,[19] К.М.Муратовой,[35] Д.В.Сарабьянова.[37]

Расширили представление об отдельных этапах истории отечественного витража работы Н.Н.Качалова[6] и Н.Т.Ягловой,[25] а также публикации Е.И.Батановой,[11] Н.В.Воронова,[18] и др. однако в них не ставилась задача понимания природы этого искусства в более широком историческом контексте. Первое масштабное обобщение исторического материала предложено в исследовании Е.Минухина «Витражи»,[10] на это издание было осуществлено почти полвека назад.

Пониманию процессов сложения витражного искусства во второй половине ХХ века способствовали труды исследователей монументального искусства советской России: И.Н.Воейковой,[13] С.С.Валериус,[15] а также отдельные публикации в периодике (В.П.Статун,[20] С.М.Жукаускас[22]) – витраж рассматривался по преимуществу в связи с практикой монументальных искусств.

Существенным событием, возвестившим о повышенном интересе к витражу, стал Первый открытый в Академия искусств им. Т.Жургенова в 2009 году витражный цех. А наиболее интересные творческие работы студентов, выполненные в витражном цехе казНАИ им.Т.Жургенова уже неоднократно участвовали в различных выставках и вернисажах (Международный молодежный фестиваль «Шабыт», современная тенденция в художественных витражах и мозаиках - 2011).

Ситуация, сложившаяся в области изучения витражного искусства в целом, поставила перед диссертант необходимость выработать соответствующий подход к изучению материала и, в частности, расширить круг источников, включить исследования по технике изготовления витража, а также общие труды историко-культурной и культурологической ориентации. Диссертантом были использованы исследования по истории стеклоделия и технологии изготовления витражного стекла. Например это публикации В.В.Шмидта[16] не менее важными стали труды Н.Н.Качалова,[21] Б.А. Шелковникова,[17] Ф.С.Энтелиса[23] посвященные различным аспектам изучения художественного стекла.

Существенную помощь оказали исследования, которые, хотя и косвенно, способствовали более точному пониманию природы декоративного искусства, его синтеза с архитектурой. Это труды А.В.Иконникова,[24] С.Б.Базазьянц,[26] Г.П.Степанова,[27] Ю.Я.Герчука,[28] Е.Б.Муриной.[41]

Ситуацию терминологических разночтений в определенной мере разрешили работы В.Р.Аронова,[29] В.Г.Власова.[33]

Важным аспектом представленной магистерской диссертации стало непосредственное обращение автора к действующей практике витражного искусства. Изучение творческой деятельности современных мастеров, фирм и объединений, занимающихся витражом, явилось основой данного диссертационного исследования. Такой материал уже поддается систематизации и может быть введен в оборот современной искусствоведческой науки.

Художественные и декоративные произведения витражного цеха факультете «ЖиС», работы из личных коллекций студентов, а также витражи, непосредственно расположенные в современных интерьерах, представляли для диссертанта важный художественный и исследовательский материал. Многочисленные личные встречи и беседы с художниками, а также посещение мастерских и наблюдение за технологическим процессом создания витражей позволили понять малоизвестные грани этого искусства и в целом особенности его художественной практики на рубеже столетий.

Существенное значение для изучения Советского периода витражного искусства на примере произведений имеет книга Н.М.Вул «Монументальное искусство Казахстана»,[44] в которой автор раскрывает художественные особенности этого вида искусства, а также каталоги, выпушенные ТОО организаций мастеровой двор - «Домовой», «Алкион», «Stoenhead», «Стеклосервис», «Этно - Мура», «SatGlass», «АrtGlass».

В диссертации использованы материалы исследований по истории искусства Казахстана, опубликованные в сборнике «История искусства Казахстана», в котором авторы А.С.Галимжанова, М.Б.Глаудинова, Т.А.Кишкашбаев, С.А.Шкляева, К.К.Муратаев, Г.Ш.Елеукенова, Б.К. Барманкулова [42] рассматривают основные этапы развития искусства Казахстана.

По истории прикладного искусства построены благодаря исследованиями археологических материалов известных ученых ркспублики А.Х.Маогулана, К.А. и А.К. Акишевых, К.М.Байпакова, З.С.Самашева и др., а также россиских историков, археологов С.Г.Кляшторного, Т.И.Султанова, С.И.Руденко, Н.В.Полосьмак и многих других.

«История искусства казахов»[41] представляет собой первую попытку создания упорядоченного труда, связующего все разнообразные звенья художественной культуры Казахстана с древнейших времен до наших дней в совокупность результатов развития самостоятельной этнической культуры казахов. Основой при создании данного труда, базирующегося на привлечении обширного круга произведений искусства стала концепция преемственного развития искусства Казахстана на протяжении его тысячелетней история Это - определение художественно-эстетического своеобразия, самобытности путей и закономерностей формирования искусства Казахстана с древнейших времен до наших дней, осмысление преемственной связи современной казахской культуры с традиционными духовными ценностями. В «Истории искусства казахов» дана по возможности емкая характеристика разных этапов развития культуры на территории Казахстана, определены истоки и своеобразие искусства кочевой цивилизации, исследованы реальные нити мировоззренческой преемственности между искусством разных исторических эпох.

Методология и методика исследования носит комплексный характер и обусловлена выбором предмета исследования, целями и задачами работы.

Изучение материала в диссертации строится на основе применения метода научного анализа, а также сравнительно-исторического и искусствоведческого подходов. Методика работы определена принципами изучения эмпирического материала, исследованы также библиографические источники.

Диссертационное исследование может стать исследовательской базой для дальнейшей разработки темы искусства витража и быть полезным при атрибуции произведений витражного искусства.

Научно-теоретическое и практическое значение работы состоит в том, что практическая деятельность витражного цеха организованного в КазНАИ им.Т.Жургенова автором диссертационного исследования в 2009 году, является важной составляющей творческой деятельности Академии. Полученные в результате исследования, могут быть использованы в разных областях искусствознания – теории искусства, истории искусства, художественной критики, а также в эстетике и культурологи.

Исследованные материалы могут быть применены в кураторской практике искусствоведов и культурологов, творческой работе художников; в системе высшего художественного образования при разработке Государственных образовательных стандартов и написании учебных программ, пособий, методических указаний, специальных курсов по декоративно-прикладному искусству Казахстана; а также в музейной практике исследований, фондовых хранений, экспозиций.

Апробация исследования: основные положения и результаты изложены в статьях и на международных и республиканских научно-практических конференциях. Материалы исследования были включены в каталог «Современные тенденции художественных витражей и мозаик» 2011 года, посвященный 20-тилетию независимости РК. «Каталог студенческих работ» 2009 года также построен на материалах магистерской диссертации. Также на кафедре неорганической химии КазГУ были проведены исследования состава красок для лакозаливных витражей, анализ минеральных красок. Эскизы студентов были предоставлены фирмам по производству витражей для осуществления их в различных материалах. На основе магистерской диссертации будет составлено руководство по технике исполнения различных видов витражей.

Структурно диссертационной работы. Цель поставленной задачи исследования обозначили структуру диссертационной работы. Диссертация состоит из введения, 2-х разделов, заключения, списка использованных источников, приложения с иллюстрациями. Объем текста 60 страниц, список использованных источников содержит 58 наименований, приложение состоит из 81 цветных и черно-белых репродукций.

Общая характеристика работы

В первом разделе «История возникновения и развития витражного искусства» содержится общая характеристика витража, как отдельного вида искусства. Описывается история его возникновения и развития.

Первый параграф посвящен истории возникновения витража.

Дан краткий исторический очерк становления искусства стеклоделия, описаны основные признаки стекла, как художественного материала, особенности его пластики, его изменений от жидкого к кристаллическому состояний; рассмотрены специфические свойства стекла и основанные на них практические области его применения. Археологические раскопки свидетельствуют о том, что стекло было известно человеку с древнейших времен.

Второй параграф первого раздела посвящен развитию витража в западноевропейском искусстве.

В истории развития витража, мы видим значительные различия в стиле, целях и методах, используемых для данного вида искусства. Особенную актуальность этот вид искусства приобрёл в средневековой Европе. Романский и готический стиль проявил в искусстве образность, символизм, декоративность. Лучше всего, ярче и нагляднее эти черты проследить в искусстве витража. Сердцем готического собора являются огромные окна-витражи, выполняющие не только функциональную роль, но и в первую очередь, эстетическую. Свет в готические соборы проникает только через витражи, превращая пространство собора в подобие рая на земле.

В третьем параграфе первого раздела рассматриваются проблемы развития витража в искусстве России.

В работе рассмотрена история искусства витража России. Прослежена эволюция витража, выявлены основные центры его производства. В отличие от Западной Европы, витражное искусство в России, имеет сравнительно недолгую историю. Ученые связывают ее с первой четвертью ХХI в., когда в 1820 г. отечественными фабрикантами были предприняты первые опыты в области стеклоделания. Уже к 1900-1910гг. витражное искусство в России, как единодушно утверждают авторы серьезных исследований, достигло расцвета. Однако революция 1917 г. прервала развитие русского витража, история которого насчитывала к тому времени лишь около сотни лет. В 1930-е годы в России «возродился» классический витраж. В нем, как и во всем советском искусстве, долгое время господствовали принципы социалистического реализма.

Второй раздел посвящен особенностям, проблемам и тенденциям развития витражного искусства в Казахстане.

В Казахстане история витражного искусства начинается в конце 19 в. Но история стекла начинается гораздо раньше. В декоротивно-прикладном искусстве Казахстана стекло было излюбленным материалом для украшения и инкрустации различных предметов. История прикладного искусства построена благодаря исследованиям археологических материалов известных ученых республики А.Х.Маргулана, К.А. И А.К.Акишевых, К.А.Байпакова, З.С.Самашева и др., а также россиских историков, археологов С.Г.Кляшторного, Т.И.Султанова, С.И.Руденко, Н.В.Полосьмак и многих других.

Первый параграф второго раздела рассматривается социальные и экономические предпосылки развития витражного искусства в Казахстане второй половины ХХ века.

Развитие витражного искусства, появившегося в Казахстане в конце XX века — в 60-х годах, в практику казахстанских монументалистов вошло применение в архитектуре витражей из литого стекла. Одним из первых произведений в республике стал витраж в здании ЦК ЛКСМ Казахстана (1969, авторы Г.Завизионный А.Симаков). Для витража этого времени характерно колористическая строгость, линейная лаконичность. Тематика работ посвящается в большой мере советской идеологии. Труд, как подвиг, советский человек, как безупречный герой, не знающий сомнений. Но все же в витражных произведениях этого времени прослеживается повествовательность, нарративность, стремление художника рассказать историю на понятном зрителям языке.

В середине 70-х годов архитекторы и художники стали с большей строгостью подходить к образному строю объектов и произведений, рассчитанных на длительный постоянный контакт с человеком. В целом витражное искусство Казахстана этого времени развивается в рамках советского «сурового стиля», с присущим ему стремлением к идеализации и романтизации. Меняются цвет, формы, ритм композиций. Они обретают характер более поэтический и возвышенный, чем прежде.

В композициях произведений появляются интертекстуальные отсылки, объектами которых становятся национальные символы. Это время характеризуется начавшимся бурными процессами самоидентификации, которые получают свое образные выражение во всех видах искусства: и в музыке, и в литературе. 80-е годы в полный голос заявляет о себе поколение диссидентов, к числу которых принадлежат лучшие, самые яркие, активные члены общества, такие как С.Айтбаев, Ш.Сариев, М.Ауэзов.

Период середины 1980 – начала 1990-х годов в классификационной схеме взаимодействия традиции и новации завершает этап «модификации». Продолжается активный поиск своего национального пути в искусстве, в том числе и витражном. Это выражается не только на сюжетном уровне, но на изменении всего комплекса выразительных средств. Они обновляются, поялвлются новые национальные мотивы и темы, пронизанные любовью к своему, родному. В витражах этого времени ощущается большая свежесть, яркость, выразительность. Теперь художник стремится выразить идеалы эпохи ни через поиск общего советского героя, но найти и выразить черты национального, архитипического. Витражи этого времени тесно связаны с восточными миниатюрами.

Уже к концу 80-х изменилась политическая, экономическая, а следовательно, и культурная ситуация. Постепенным изменениям в ситуации способствовали объявление суверенитета, взятый курс на демократические реформы и капитализацию страны. Появились иностранные фирмы, дипломатические представительства и посольства, а следовательно, и иностранные покупатели.

В условиях рыночной экономики и современной социально-культурной практики витражное искусство активно стремится стать коммерческим.

С принятием независимости Казахстаном наблюдается «всплеск» национального самопознания и радикальное изменение в монументально-прикладном искусстве. В произведениях многих казахстанских художников появляется собственная концепция творчества, связанная с национально-романтическим направлением.

Во втором параграфе второго раздела исследуется проблемы витражной живопись в декоративно-прикладном искусстве Казахстана рубежа ХХ-ХХ I веков.

События начала девяностых годов ХХ столетия, главное из которых – провозглашение независимости республики, - обусловили вступление Казахстана в новой исторический этап развития. Изменявшаяся вслед за этим социально-экономическая обстановка определила характер направления поисков градостроительной и архитектурно - строительной областях.

Поиск собственного пути развития независимым Казахстана, в том числе и искусства, происходят в сложных условиях измененной геополитической ситуации. Освобожденную от советского идеологического давления художники разных направлений впервые получают возможность заявить о себе через рынок.

Таким образом, под воздействием общекультурных тенденции витражное искусство переживало определенные изменения, хронологические границы которых трудно обозначить. Но то, что они определялись контактами отдельных мастерских. Витражное искусство к этому периоду достигло высокого уровня. Оно испытывало на себе влияние живописи вообще и живописи на стекле в частности. Появились новые краски (главными цветами раннеготических витражей были «горячий красный» и «потусторонний синий»), что существенно расширило палитру художника, позволяя ему выявлять тончайшие колористические нюансы, игру света и тени. Витражная живопись усложнялось. Оконные проемы расписывались.

Одновременно со строительством шло становление и развитие витражного искусства. Основным заказчиком были частные и государственные учреждения, что и определило связь строительства и искусства. Создание витражей активно стало применяться при строительстве частных особняков, зданий банков, офисов крупных компаний.

Наиболее интересных результатов в создании произведений витражного искусства за последнее десятилетие достигли мастерские «Домовой», «Алкион», «Стеклянная фантазия», «Art Glass», «Stounhead».

В третьем параграфе второго раздела рассматриваются вопросы влияние технологий на характер витражной живописи.

В настоящее время выделяют несколько разных типов витражей в зависимости от техники изготовления:

Классический витраж (технология Тиффани) — образован прозрачными кусками стекла, удерживаемыми перегородками из мягкого металла или пластика.

- Накладной витраж — получается по технологии фьюзинга спеканием, иногда наклеиванием элементов на основу.

-Расписной витраж — на поверхность стекла наносится рисунок прозрачными красками.

– Комбинированный витраж — образуется сочетанием различных технологий создания витража.

Для каждого вида творчества характерны особые выразительные средства, синтез которых создает произведения искусства. Специфическими средствами витража являются рисунок, цвет, колорит и свет, которые через художественные образы помогают отобразить действительность. Если фреска или мозаика украшают интерьер, то витраж, в отличие от их, его преображает. А делает он это довольно своеобразно, поскольку в зависимости от освещения картина каждый раз может быть иной, что, безусловно, делает витраж необычным произведением искусства. Свет, проникающий сквозь него, повсюду распространяется разноцветными бликами, превращая обыденность в праздник, а скуку – в искрящуюся феерию.

- Плёночный витраж — на поверхность стекла наклеивается свинцовая лента и разноцветная самоклеящаяся пленка (английская технология).

Четвертый параграф второго раздела посвящен творческой деятельности витражного цеха факультета КазНАИ им. Жургенева.

Автор впервые обращает к проблеме изучения витража в Казахстане. Идея выставки может иметь преемственный характер, так как ее участники – студенты из разных регионов республики и в дальнейшем, закончив академию, они могут открыть новые мастерские национального витража по всей стране. Витраж – это особый, неповторимый вид искусства, который вызывает все больший интерес, как у художников, так и у изысканных любителей оригинального интерьера.

Важными источниками о витражах XX века являются каталоги и указательный мануфактурный каталог строительных выставок, проводившихся в Казахстане 2009 года, а также описание художественно-промышленных выставок, в которых принимала участие академия искусств Т.Жургенова, организованные автором магистерской диссертации. Поэтому тема диссертации не случайна. Кроме того, источниками для данной работы послужили специальные периодические издания конца XX века: газеты, журналы, освещающие в целом художественную жизнь нашей страны, содержащие материал, характеризующий художественную промышленность. В отличие от Российской Федерации, где витражному искусству в 2009-2011 период посвящались обширные специальной статьи, казахстанский витраж ещё ждёт своего исследователя.

Работы студентов передают будущим поколениям наши представления и идеалы. Это требует от студентов предельной взыскательности, четкого определения своей гражданской позиции и полной самоотдачи. Разные виды монументальной живописи представленные в работах студентов. Новым для монументального искусства нашей Академии стало витражное искусство.

В 2008 году на базе кафедры была создана мастерская художественного стекла, в стенах которой студенты успешно осваивают технологии создания витража.

При активной поддержке руководства академии витражная мастерская была оснащена оборудованием и техникой. 31 марта 2009 по итогам работы мастерской организована небольшая выставка, которая стала началом воплощения художественных идей.

В результате ровно через год открылась уже первая полноценная выставка художественного стекла, в которой принимали участие не только студенты, но и педагоги. Экспозиция представляла первые, но весьма интересные работы, выполненные в рамках современных тенденций в технике «фьюзинг» и «тиффани».

Для нас, художников-витражистов, в академии основной целью стало освоение практических навыков выполнения работ в материале, и как итог – воплощение творческих замыслов. К тому же на основе классической технологии художественного стекла, можно добиться развития новейших современных техник. И как результат – проектирование и создание витражей по различным технологиям в современном национальном стиле на основе собственной технической базы.

В задачи моей магистерской диссертации входит: дать характеристику основных особенностей витража как вида декоративного искусства, ретроспективный анализ ”классических” периодов развития витражного искусства, анализ причин его востребованности в культуре разных времён, выявление и анализ основных этапов развития витражного искусства в Казахстане и за рубежом, изучение специфики этого вида искусства, использование традиционных и новаторских практик в авторском витражном искусстве, практическая деятельность по развитию витражного искусств в Академии им Т. Жургенова.

Заключение.

В настоящее время витраж снова обрёл актуальность. Как и все в мире, он воскрес на новом витке своего развития и не просто повторяет то, что по праву считается достижением прошлого, но и создает новое, опираясь на современные технологии. А сейчас хотелось бы прояснить вопрос о том, почему это случилось, что вызывает интерес к этому виду искусства и как оно реализуется в современном интерьере в Казахстане. Ведь поняв это, мы сможем сформулировать свой взгляд на предмет и попытаться воплотить его. А прикоснувшись к искусству, мы развиваемся, духовно обогащаемся, растём.

Несмотря на то, что стекло известно с древнейших времен и находит широкое применение практически во всех областях человеческой деятельности, природа стеклообразного состояния, понимание процессов стеклования на атомно-молекулярном уровне далеки от создания теории стеклообразного состояния, аналогичной по своей общности теории кристаллического состояния. Жаркие дискуссии по определению понятия "стеклообразное состояние" отражаются в творчестве таких личностей как, Андри де Моран, Н.Н. Качалов, А.Лукас, наглядно проявляющими сложность решаемой проблемы.

Исторический экскурс показывает, что витраж становится «действующим» художественным явлением лишь при условии его востребованности в культуре и переживает свои периоды расцвета именно тогда, когда культура требует значащих иносказаний. В готике это были иносказания светоцвета, связанные с культовой идеей, в модерне – со светским началом.

Мировая культура богата непревзойденными шедеврами витражного искусства, развитие которого насчитывает уже не одно столетие. В разные эпохи отношение к витражному искусству было неравнозначным: периоды интереса сменялись почти полным его забвением. Неравномерность востребованности витража, принципиальные различия в формообразовании и художественных приемах характерны и для творческой практики.

Сегодня транспарантные изображения окружают нас повсюду: плакаты с подсветкой рассыпаны на городских улицах. Современные технологии передачи изображений позволили включить в городское пространство искусственно созданную видеореальность, включающую свет, цвет, звук. Конец XX века создал новые формы транспарантов. Но не забыта и "классическая" техника стеклянного витража, которая сегодня вновь переживает подъем.

Витраж, как уже было сказано, является древним искусством, но классические технологии его изготовления, несмотря на многовековую историю своего существования, почти не изменились. Сменяющие друг друга эпохи кардинально ничего не меняли, они только диктовали сюжеты, цвета и оттенки, определяли место, которое могло быть декорировано подобным украшением.

Изучение истории этого искусства (как и его современной практики) свидетельствует также и о том, что витраж как художественное явление обладает сложной динамикой и способен к кардинальной смене своего «образа». Поэтому выявление и систематизация основных характеристик витражного искусства сопряжены с целым рядом трудностей, в частности, уже с тем, что сама дефиниция его видовой принадлежности (по сравнению с другими пластическими искусствами) лишена привычной четкости.

На основе проведенного анализа можно утверждать, что витраж, во-первых, это самостоятельный вид декоративного искусства, во-вторых, он обладает уникальной функцией светоносности и использует специфический материал, который не принимается в других видах монументально-декоративного искусства; витраж обладает функциональным разнообразием в средовом пространстве интерьера и богатыми возможностями использования художественных приемов.

Искусство витража призвано сегодня реализовать концепции авторского интерьера и стать объединяющим элементом всех дизайнерских деталей, выразить общую образность ансамбля. Отсюда – многообразие функций и художественных решений в витражном искусстве. Отсюда – развитие новых тенденций в авторском искусстве витража. Отсюда – неисчерпаемый выбор стилизующих приемов, использования предшествующих художественных достижений и рождения современных новаций.

Большой скачок витражное искусство претерпевает в конце ХХ и начала XXI века. Появление новых культурных и теологических обстоятельств повлекли за собой расцвет архитектуры. Коренные изменения традиционного облика городов и интерьерных пространств позволило стать витражному стеклу выдающимся изобразительным средством.

Идея витражного искусства с 90-х годов получала всё более широкое распространение в республике. Невиданное по размаху градостроительство, повышение благосостояния народа, возросшие духовные запросы, комплексная работа по идейному и нравственному воспитанию трудящихся явились мощными стимулами для подъема витражного-декоративного искусства республики, для рождения таких его типов и форм, которые были вызваны потребностями данного исторического момента.

На первый план выдвигаются проблемы активизации художественных средств произведений, обогащаются техники витражного искусства, которые связаны с формированием оригинальных эстетических акцентов в окружающей среде.

С этого времени художественный витраж обретает свою классическую форму - цветные стекла, скрепленные между собой с помощью металлического профиля. Этому способствовало появление способа изготовления тонкого листового стекла, использование свинцового профиля, а также разделение специалистов на производителей стекла и мастеров-витражистов. Востребованность витража в современном искусстве и дизайне обусловлена, прежде всего, его функцией, в которую изначально входит не только прагматическое освещение пространства интерьера или экстерьера, но и организация особой светоцветовой среды, заданной определенными культурными установками. Эта его основная функция оказывает ведущее влияние на формирование исторически-конкретного «образа» витража: формальная организация изначально подчиняется здесь воплощению глубинных представлений о красоте.

Современная художественная культура Казахстана проявляет эстетические возможности и художественное своеобразие витража, его отличие, например, от живописи по стеклу или стеклоделия. Очевидностью стало и то, что, например, мозаика и фреска не «прижились» в современных условиях и в значительной степени потеряли свою актуальность, в то время как витражное искусство проявило способность к дальнейшей актуализации в культуре, пройдя путь от утверждения «большой идеи» советского периода до реализации индивидуального авторского проекта.

В океане современной оформительской практики витраж отстаивает право на свою уникальность и общезначимость. Демонстрирует авторское искусство Казахстана, которое сегодня начинает осваивать пространство выставочного интерьера, открывая тем самым новые грани своего художественного потенциала.

Для нашего исследования значимым событием стала по существу первая самостоятельная выставка витражного искусства молодых художников, состоявшаяся в Фонде Первого Президента в Алматы. Важным было и то, что многочисленные личные встречи с казахстанскими художниками, беседы и обсуждения, посещение мастерских и наблюдение за технологическим процессом создания витражей позволили увидеть малоизвестные грани этого искусства и в целом тенденции художественной практики Казахстана на рубеже текущих столетий. Таким образом, самый широкий круг источников, привлеченный автором из непосредственной художественной практики, стал в данном случае главным условием для создания исследовательской базы, способной подтвердить сформулированные в работе положения и выводы.

Впервые витраж исследован как самостоятельное художественное явление; определена хронология его эволюции;

- впервые предметом специального изучения стала творческая практика современных казахстанских витражистов;

- впервые вводится в научный оборот исследованный и обработанный иллюстрированный материал по истории витража Казахстана..

Экспозиция под названием «Современные тенденции в художественных витражах и мозаике 2011» прошла под патронажем Фонда первого президента и при организации Академии искусств имени Т. Жургенева.

Выставка посвящалась 20-летию независимости РК. Проходила при поддержке Фонда Первого Президента РК, акимата Алматы, Фонда развития молодежной политики и с участием творческих ТОО «Домовой», «Алкион», «Стеклянная фантазия», «Этномұра», «Art Glass», «Stounhead», «Sat Glass» и КазНУ имени аль-Фараби.

Выставка позволила наладить и укрепить связи со многими фирмами, открыв тем самым миру богатейшее, культурное наследие народов Востока. Приятно было узнать, что вместе с группой наших молодых талантливых студентов, таких как Аубакирова А., Ким М., Умербаев Е.,Абдукаримов Н., Жумагулов Т., Бекназаров Д., Жаканов Д., Ибрашов Е., успешно участвовали преподаватели КазНАИ им.Т. Жургенева.

В итоге, большая часть представленных витражей имеют позитивный характер, даже если в них звучат подчас ностальгические ноты. Ожидаемое будущее в современных витражах выглядит не просто началом нового мира, скорее принципиальным приходом Нового Бытия. Человеческие помыслы благородны, деяния прекрасны, жизнь полна высоких смыслов.

В заключение необходимо сказать, что витражи, как и другие произведения искусства, не существуют сами по себе. Своеобразная стеклянная композиция должно гармонично сочетаться с другими элементами интерьера.

Не вызывает сомнения, что развитие исследований в этой области будет стимулировать дальнейшее совершенствование всех элементов (составляющих) витражного искусства: составов стекол с заданными свойствами, их технологий изготовления, экспериментальных и теоретических методов производства.

Как показывает практика, витражное искусство, благодаря своим уникальным особенностям, выполнять одновременно и художественные и декоративные задачи, не утрачивает своей актуальности на протяжении веков. И особенно становится популярным в наши дни, так как позволяет приблизить образцы «высокого искусства» к повседневной жизни человека, тем самым украшая, обогащая его будни.

Т.ЖУРГЕНОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ӨНЕР АКАДЕМИЯСЫ

ТЫНЫБЕКОВА ЖАННА ТУҒАНБАЙҚЫЗЫ

«Қазақстанның ХХ ғ. соңы – ХХІ ғ. басындағы витраж өнерінің композициялық, декоративтік және технологиялық аспектілері»

Академиялық магистр дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының

Авторефераты

Ғылыми жетекшісі:

Өнертану кандидаты

доцент Батурина О.В.

Ресми оппонент:

Өнертану кандидаты

Султанова М.Э.

Алматы, 2011

Кіріспе

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Табиғи болып табылатын шыны материалы өзінің физикалық және декоративтік бірегей қасиеттерімен бірге, өзінің эмоционалды сипаттарымен де ерекшеленеді. Сондықтан көркем шыны жасау өнеріне қызығушылық ықылым заманнан келе жатқаны белгілі. Мұндай факт нәзік материалдың шексіз көркем мәнерлік мүмкінкідігімен айқындалады.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. ХХ-ХХІ ғасырлар шегіндегі көркем мәдениет алуан түрлі және ерекше оқиғаларға толы. Осындай күрделі қарама-қайшы көріністе көркемөнердің өткенін жаңаша бағалау мен бүгінгі күндегі көркемөнер үрдістерінің дамуының мүмкіндіктерін көрсететін құбылыстар анықталады. Мұндай көзқарас тұрғысында ХХ ғасырдың соңында заманауи интерьердің жаңа бейнесіне үйлесімді бейімделген және өзінің шығармашылық тәжірибесінде декоративті өнердің дамуының маңызды тенденцияларын айқындаушы витраж өнері, түбегейлі зерттеуге тұрарлық. Витраж өнері қайта көшіріп, көбейту жолына келе бермейтін көркемөнер формаларының бірі болып табылады. Сондықтан қайта көшірудің шексіз мүмкіндіктерін туындатқан жоғары технологиялар дәуірі контексінде витраж өнері айрықша құндылыққа ие.

Заманауи көркемөнер тәжірибесіне өзінің пішінінің кең диапазонымен, эстетикалық сипатымен енген витраж өнері, шағын қабырға шамынан бастап монументалды панноға дейін, декоративті штрихтан сәулеттік декоративтік көркемдеу доминанты мен қондырғылы көркем туындыларынан арт дизайн құрылымдарымен және ою-өрнектік пішіндерден сюжеттік шешімдерге дейін танылған көркемөнер түрі. [1]

Витраждың жарық пен әшекейді синтездеу тәрізді ерекше мүмкіндігі, оның көркемдік жан-жақтылығымен, функционалдығымен айқындалады. Оның мұндай бірегей ерекшелігі әр түрлі мәдениеттегі тағдыры мен бүгінгі күндегі сұранысының анықталуы шығармашылық тәжірибесін зерттеу мен тарихи-мәдени контекст арқылы пайымдалуын өзектендіреді. Витраж өнерінің Қазақстанда өнер түрі ретінде жөнсіз ұмытылуға ұшырап, тек қана кейінгі онжылдықтарда қайта қолға алынған жайы бар. Сол кезде бұл өнер түрінің өзіндік бірегей қайталанбас даму тарихы бар және бүгінгі күндегі заманауи интерьер дизайнында маңызды рөл атқарады.

Қазіргі заман авторлық дизайнерлік шешімдердегі витраж өнерінің өзектілігі мен жоғары сұранысы, аталмыш көркем материалды зерттеу мен жүйелеудің маңыздылығын анықтайды. Ұсынылған магистерлік диссертация витраж өнерінің Қазақстандағы сан алуан түрлі бейнелеу өнері жүйесіндегі маңызы мен рөлін анықтап, оны өнердегі жеке кәсіп ретінде зерттеуге арналған.

Витраж өнері үшін басты маңыздылық бояу түстері болып табылады. Осыған байланысты түстің негізгі теориясына тоқталып кету қажет. Түссіз денелерге қатысты, яғни түссіз мөлдір шынының түсі шыны арқылы өтетін жарық сәулесіне байланысты болса, боялған (мөлдір емес) шыныға сыртқы жарық түсуінің сәулеленуіне байланысты болып келеді. Түрлі түстердің әр түрлі толқынды ұзындықтары арқылы сәулеленуі олардың жазықтық қасиеттері мен түссіз мөлдір шыны арқылы өтетін ортасының қасиеттеріне қатысты болып табылады. [2]

Шыны өндірісінің дәстүрлерін зерттеу көркем-композициялық және технологиялық әдіс-тәсілдер ерекшелктерін айқындауға мүмкіндік береді. Витраж өнерінде кәсіби мүмкіндіктер туындататын тәжірибелік машықтарды игерумен материалдың өзіндік қасиеттерін зерттеуде, көркем шыны технологияларының классикалық үлгісінде шығармашылық ой-жобаларды орындауда және заманауи жаңа техникалардың дамуында үлкен рөл атқаратын технологиялық тұстар маңызды болып келеді.

Кейінгі уақытта Қазақстан республикасында витраж өнерінің дамуы оған заманауи дизайнерлердің қызығушылығының өсуімен байланысты деп пайымдалады. Егерде өткен заманда витраж өнері негізінен күн көзі аз түсетін елдерде кеңінен таралған болса, күн көзі жарқыраған оңтүстік ел болып саналатын Қазақстан территориясында бүгінгі күнде жарық түсуімен байытылған витраж интерьер дизайнында ерекше орын алады. Қазақстанда жыл бойында 2400 сағат «жарық күн» бар деп есептелінеді.

Бүгінгі таңда Қазақстанда витраж өнері қарқынды дамуда. Витраж өнерінің соңғы жаңа технологияларын қолданатын өндірістік витраж шеберханаларында терезелерді әшекейлейтін декоративтік шынылар, түрлі жиһаздар мен шағын сувенирлер дайындалады. Қазақстанда витраж өнерінің Еуропа мен Ресей жерлеріндегідей көне болмағанымен өзінің қызықты, әрі қайталанбас тарихы бар деп айтуға толық негіз бар. Бұл өнердің дәстүрлері біздің елімізде аз көлемде зерттелген. [3] Витраждардың көп бөлігі кеңес кезеңін қамтиды. Қазақстанда витраж өнері жайлы кең таралымдағы әдебиеттер жоқтың қасы. Ғылыми еңбектерде витраж өнерінің қалыптасуы мен дамуы мәселелері көтерілмеген деуге болады. Витраж өнері саласының қазіргі кездегі және өткен ғасырлардағы жетістіктері бейнелеу өнерінің жеке дербес өнер түрі ретінде, оның тенденциялары мен даму перспективалары тәрізді мәселелердің бәрі ұсынылған магистерлік диссертация жұмысының тақырыбы мен зерттеу пәні болды. Бұл тақырыптың зерттелу дәрежесінің аздығы, мағлұматтардың жұтаңдығына әкелді, тіпті ҚР электронды ресурстарының өзінде аз көлемде кездеседі. Ресейде витраж өнерімен қызығушыларды біріктіретін сайттың құрылуы суретшілер мен тарихшыларға, витражистер мен өнертанушыларға және осы нәзік өнер түрін бағалаушыларға ақпарат, мағлұмат алысып тұруға мүмкіндік береді. Фотогалереяларда тарихи ретроспективтік витраж фотографиялары және қазіргі заман суретшілерінің жұмыстары орналастырылған. Аталмыш сайтта витраж өнері жайлы ғылыми мақалалар, осы өнер түрінің тарихы, қоғамдық және жеке меншік интерьерлерінің дизайнындағы декоративті шынылаудың рөлі туралы мағлұматтар мен орыс тілді әдебиеттер ұсынылған. Сайтқа кірушілер ақпараттық тақтада сату немесе сатып алу және авторлық витраждарды талқылау сынды мәселелерді жүзеге асыра алады. Сол сияқты ғажайып шыны әлемін игеріп, витражды өз қолымен жасап үйренемін деушілерге витраж шеберлігіне үйрету орталықтары жайлы ақпараттар алу жақтары да қарастырылған.

Қазақстандағы витраж өнерін айрықша айқын, ерекше етуге үлкен талаптар бар, әсіресе еліміз бен шетелдерде сұранысын көбейту маңызды.

Зерттеу жұмысының нысаны. Қазақстанның ХХ ғ.соңы – ХХІ ғ. басындағы витраж өнері.

Зерттеу жұмысының пәні. Қазақстандық интерьер дизайнындағы витраж өнерінің дамуының негізгі тенденциялары мен композиция-технологиялық ерекшеліктері.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Қазақстанның ХХ-ХХІ ғасырлар ширегіндегі бейнелеу өнерінің дамуының жалпы көрінісіндегі витраж өнерінің маңызы мен рөлін анықтау.

Осы мақсатты ашу барысында зерттеу жұмысында төмендегідей міндеттер қойылады:

· Витраж өнерінің тарихы мен библиографиялық дереккөздерді зерттеу.

· Қазақстанның заманауи дизайнындағы ұлттық мәдениет пен дәстүр контексіндегі витраж өнерін қолданудың негізгі көзқарастары мен ұстанымдарын айқындау.

· Қазақстандағы витраж өнерінің көркем мәнерлеу құралы кешенінің негізгі нақыштарын анықтау.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы автор алғаш Қазақстан Республикасының витраж өнерін зерттеу мәселесіне назар аударып отыр.

Зерттелу деңгейі. Магистерлік диссертация көлемінде витраж өнерінің даму тарихы, қазіргі заман тәжірибесінің сәулет өнеріндегі витраж өнерінің қолданылуы мен витраж өнерінің өндірісінің технологиялық үрдістері қарастырылады. Автор витраж өнерінің композициялық және декоративтік мүмкіндіктері жеткіліксіз түрде зерттелген деп атап өтеді. Мұның өзі біздің көзқарасымыз бойынша ең алдымен біртұтас аналитикалық жүйенің болмауымен түсіндіріледі. Монументалды витраж өнерінің декоративтік және композициялық ерекшеліктері жайлы жиналған мағлұматтардың жекелеген, бытыраңқы сипаты оның сәулеттік кеңістікпен синтезделу үрдісін кешенді түрде ұғынуға қиындық туғызады.

Көптеген дереккөздер тарихи-хронологиялық сипатқа бағытталған витраж өнері, өнердегі белгілі бір стильдер контексі аясында зерттелінеді.

Сәулет және кескіндеме өнері салаларында жұмыс істейтін мамандарға мұндай зерттеулерде теориялық еңбектер мен жүйелі аналитикалық қорытындылар жетіспейді. Сондықтан бұл мәселенің шешімі витраж ісінің дамуы мен заманауи өнердің жеке дербес түрі ретіндегі өзектілігін анықтайды. Андри де Моран «История декоративно-прикладного искусства» атты кітабында археологтардың ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейінгі ашқан жаңалықтарын барынша ескеріп, мамандардың еңбектерін қолдана отырып, біздің ежелгі өркениеттер жайлы мәліметтер мен витраж өнері бойынша библиография көлемін байыта түседі. [4]

Кеңес заманы кезеңіндегі витраж өнерінің үлгісінде, сол сияқты каталогтар, репродукциялар негізінде автор осы өнер түрінің көркемдік ерекшеліктерін ашады және сонымен қатар әртүрлі заманауи витраж цехтарының каталогы үлгісінде заманауи витраж өнерінің дамуы мен негізгі бағытын көрсетеді.

Витраж өнерінің зерттелуінің негізгі деңгейі шетел ғылыми әдебиеттерінде зерттелінген. Германия мен Франция елдерінде ойлап табудың біріншілігі мәселесі қазіргі кезге дейін даулы мәселе. Диссертацияда бірқатар шетел басылымдары материалдары қолданылған.

Кейінгі жылдары аударма басылымдардың шығуы, витраж өнеріне қатысты жалпы көзқарас пен мағлұматтар шеңберін кеңейте түсті. Соның ішіндегі біздің пікірімізше американдық зерттеушілердің Э. Уили мен Ш.Чиктің ««Искусство цветного и декоративного стекла» атты еңбек ең маңызды болып табылады. [5]

Витраж өнерінің тарихына үңілсек қызықты, бірақ қысқаша эпизодтық түрдегі готика немесе модерн дәуірлеріне арналған әдебиеттерде орын алады. Бұндай зерттеулер: Е.И. Ротенберг, [3,4] О.Е. Лесковский, [19] К.М. Муратов, [35] Д.В. Сарабьянов [37] еңбектерінде кездеседі. Кейбір жекелеген отандық витраж өнері тарихының кезеңдері жайлы Н.Н. Качалов [5] және Н.Т. Яглова [25] еңбектері, сонымен қатар Е.И. Батанов, [11] Н.В. Воронова, [18] және т.б мақалалары осы төңірегіндегі мағлұматтар аясын кеңейте түсті. Бірақ, олардың алдында тарихи контекстте витраж өнерінің табиғатын түсіну мақсаты тұрмады. Ең бірінші көлемді жалпыландырылған тарихи материал Е. Минухиннің «Витражи» атты зерттеу жұмысында ұсынылған, алайда, бұл басылым жарты ғасыр бұрын шығарылған болатын. [10]

ХХ ғасырдың екінші бөлігіндегі витраж өнерінің қалыптасу үрдісін түсінудегі Кеңестік Ресей монументалды өнерін зерттеушілердің еңбектері үлкен ықпал-әсерін тигізді. Олар: И.Н. Воейкова, [13] С.С. Валериус, [15] сынды авторлар және сонымен бірге 90-шы жылдардың басына дейінгі «Советское монументальное искусство», «Советское художественное стекло» жинақтары мен «Архитектура СССР», «Советский художник», «Искусство», «Декоративноое искусство СССР», «Нева» сынды журналдарда басылған жекелеген мақалалар витраж өнерінің мәселелерін көтеріп отырды. Дегенмен, осы 90-шы жылдардың басына дейінгі В. Лебедеваның іргелі еңбектерінде немесе кезеңдіік басылымдардағы мақалаларда (Н.В.Воронов, В.П. Статун, [20] С.М. Жукаускас [22]) – витраж өнері монументалды өнердің тәжірибесімен байланыста қарастыру басымырақ болды.

2009 жылы Т. Жүргенов атындағы өнер Академиясында ашылған алғаш витраж цехы осы өнерге қызығушулық танытқан елеулі оқиға болды. Т. Жүргенов атындағы ҚазҰӨА-ның витраж цехында орындалған студенттердің аса қызықты шығармашылық жұмыстары көптеген көркемөнер көрмелері мен вернисаждарға қатысқаны белгілі.

Витраж өнері саласын зерттеуде қалыптасқан жалпы көрініс, диссертанттың материалды зерттеуге өзіндік көзқарас қалыптастыру қажеттілігін туындатты, ол зерттеу жұмысына қатысты, жекелеп айтқанда, дереккөз аясын кеңейту, витраж өнеріндегі зерттеулерді және сонымен қатар, тарихи-мәдени, мәдениеттанулық бағыттағы жалпы еңбектерді қосу болып табылады.

Диссертантпен көркем шыны дайындау және витраж шынысын дайындау технологиялары тарихын зерттеу жұмыстары қолданылды. Ол А.А. Карбоннер, А.Г. Ланцетти, М.Л. Нестеренко, Е.В. Попова, М.А. Цейтлин, В.В. Шмидт [16] сынды зерттеушілер еңбектері. Сол сияқты көркем шыныны зерттеудің түрлі аспектілеріне арналған Л.В. Казакова, Н.Н. Качалов, Е.А. левинсон, Т.А. Малинник, Ю.П. Сергеев, Б.А. Смирнов, Б.А. Шелковников, [17] Ф.С. Энтелис [23] еңбектері маңызды орын алады.

Декоративтік өнердің табиғаты мен оның сәулет өнерімен синтезін түсінудегі тікелей болмаса да, жанама ықпалын тигізген зерттеулерде өзінің үлкен септігін тигізгені анық. Ол А.В. Иконников, [24] С.Б. Базальянц, [26] Г.П. Степанов, [27] Ю.Я. Герчук, [28] Е.Б. Мурина [41] тәрізді зерттеушілерлдің еңбектері.

Терминологиялық әр түрлі оқылу мәселесінің белгілі бір көлемде шешімін табуға В.А. Аронов, [29] М.С. Каган, М.А. Коськова, В.Г. Власов [33] еңбектері септігін тигізді.

Ұсынылған магистерлік диссертацияда витраж өнерінің бүгінгі күндегі тәжірибесіне басты назар аударуы маңызды аспект болып табылады.

Қазіргі таңдағы витраж өнерімен айналысатын шеберлердің, фирмалар мен бірлестіктердің шығармашылық қызметін зерттеу, ұсынылған магистерлік диссертациялық жұмыстың негізі болды. Мұндай материал жүйелеуге бейімделіп және заманауи өнертану ғылымы айналымына ұсынуға мүмкіндік туғызады.

«ЖиС» факультеті витраж цехында орындалған көркем және декоративтік көркем туындылары студенттердің жеке коллекцияларындағы жұмыстары және заманауи интерьерлерде орналасқан витраждар, диссертант үшін маңызды көркемдік және зерттеу материалдар болды. Суретшілермен көптген жеке кездесулер мен сұхбаттасу, шеберханаларына барып витраж жасаудың технологиялық үрдістерін қарап, үйрену осы өнер түрінің қыр-сырын тануға, сондай-ақ жалпы ғасыр ширегіндегі көркем тәжірибесін түсінуге мүмкіндік берді.

Кеңес кезеңіндегі көркем туындылар үлгісіндегі витраж өнерін зерттеуге үлкен септігін тигізген Н.М. Вулдың «Монументальное искусство Казахстана» [44] атты кітабында осы өнер түрінің көркемдік ерекшеліктерін ашады. Сондай-ақ «Домовой», «Алкион», «Satglas» серіктестіктерінің ұйымдастыруымен шығарылған каталогтар да өз ықпалын тигізді.

Диссертация жұмысында Қазақстан өнерінің дамуының негізгі кезеңдерін қарастыратын А.С. Ғалымжанова, М.Б. Глаудинова, Т.А. Қышқашбаев, С.А. Шкляева, Қ.Қ. Мұратаев, Г.Ш. Елеукенова, Б.К. Барманқұлова сынды авторлар бірлестігімен шығарылған «История искусства Казахстана» жинағы материалдары пайдаланылды. [42]

Қолөнер тарихы бойынша республикамыздың белгілі ғалымдарының археологиялық зерттеу материалдарына құрылды.

«История исусства казахов» [41] атты еңбекте Қазақстан көркем мәдениетінің тәжірибе ретіндегі түрлі кезеңдер тізбектерін біріктіретін, яғни қазақтардың ежелгі кезең өнерінен бүгінгі күнгі өнеріне дейінгі дамуының нәтижесін көрсетудің тұңғыш тәжірибесі ұсынылған еңбектің негізіне құрылған көркем туындылардың кең аясы Қазақстан өнерінің дамуының мыңдаған жылдар тарихы бойлығындағы сабақтастық концепциясына айналды. Мұның өзі көркемдік-эстетикалық жағынан ерекшеленген, Қазақстан өнерінің ежелгі кезеңнен бүгінгі күнге дейінгі қалыптасу заңдылықтары мен қайталанбас өзіндік жолын анықтап, қазіргі заман қазақ мәдениетінің дәстүрлі рухани құндылықтарымен сабақтастық байланысын пайымдайды. «История исусства казахов» зерттеу еңбегінде Қазақстан территориясындағы мәдениеттің дамуының түрлі кезеңдері сипатталып, көшпенді өркениеті өнерінің ерекшелігі мен бастаулары анықталып, әр түрлі тарихи дәуірлер өнерлері арасындағы дүниетанымдық сабақтастықтың шынайы тізбектері зерттелінеді.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық және әдістемелік негіздері кешенді сипатқа ие және зерттеу жұмысының пәні мақсаты мен міндеттерімен байланысты. Диссертациядағы материалдарды зерттеу өнертанулық көзқарас пен салыстырмалы-тарихи және ғылыми талдау әдістемелерін қолдану негіздеріне құрылды. Жұмыстың әдістемесі эмпирикалық материалдарды зерттеу ұстанымдарын анықтап, сондай-ақ библиографиялық дереккөздер зерттелінді. Диссертациялық зерттеу жұмысы витраж өнері тақырыбы осыдан әрі қарай зерттеудің негізі бола алады және витраж өнері туындыларын атрибуциялауда пайдасын тигізеді.

Зерттеу жұмысының ғылыми-теориялық және тәжірибелік маңыздылығы 2009 жылдағы Т.Жүргенов атындағы ҚазҰӨА-да дисертациялық жұмыстың авторымен ұйымдастырылған витраж цехының тәжірибелік қызметі Академияның шығармашылық қызметінің маңызды бөлігі болып табылады.

Зерттеу жұмысының нәтижелері өнертану ғылымының әр түрлі салаларында өнер теориясы, өнер тарихы, көркем сын мен эстетика және мәдениеттану ғылымдарында қолдануға болады. Зерттелген материалдар өнертанушылар мен мәдениеттанушылардың кураторлық тәжірибесінде; суретшілердің шығармашылық жұмысында; жоғары көркем білім жүйесіндегі Мемлекеттік білім беру стандарттары мен оқу бағдарламаларын құрастыруда; әдістемелі нұсқауларда; Қазақстанның сәндік-қолданбалы өнері бойынша арнайы курстарда; мұражайлық тәжірибелік зерттеулерде; сақтау қорлары мен экспозицияларында қолдануға ұсынылады.

Зерттеу жұмысының сыннан өткізілуі: жұмыстың негізгі тұжырымдары мен нәтижелері мақалалар мен халықаралық және республикалық ғылыми-практикалық конференцияларда жарық көрді.

Зерттеу жұмысының материалдары 2011 жылы ҚР тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Көркем витраждар мен мозаикалардың заманауи тенденциялары» көрмесінің каталогына енгізілді. 2009 жылда шыққан «Каталог студенческих работ» каталогы да магистерлік диссертация материалдарына құрылған. Сонымен қатар, Қаз МУ-дың бейорганикалық химия кафедрасында сырлы бояу құятын витраждардың бояу құрамы мен минералды бояулар құрамдарына зерттеу жұмыстары жүргізілді. Студенттердің эскиздік жұмыстары түрлі материалдар түрінде жүзеге асырылу үшін витраж өндірісі фирмалары ұсынылды. Магистерлік диссертация негізінде техникалық витраж түрлерінің нұсқаулығы құрылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті диссертациялық жұмыстың құрылымын айқындады. Диссертация кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиет тізімінен, иллюстрациялық қосымшалардан тұрады.

Мәтін көлемі 60 бет, пайдаланған деректер тізімі 58 атаудан, қосымша 81 түрлі-түсті және ақ-қара түсті репродукциялардан тұрады.

Жұмыстың негізгі мазмұны

«Витраж өнерінің пайда болуы мен дамуы» деп аталған бірінші тарау витраж өнерінің жалпы сипатынан тұрады. Оның пайда болу және даму тарихы сипатталады.

Бірінші тарауша витраж өнерінің пайда болу тарихына арналған. Шыны және шыны жасау ғылымының құрылуы жайлы қысқаша тарихи очерк беріліп, шыны материалының негізгі белгілері мен оның кристалдық және сұйық күйі, сондай-ақ шынының ерекше қасиеттерімен оған негізделген тәжірибелік қолданыс салалары сипатталады.

Бірінші тараудың екінші тараушасы батысеуропалық витраж өнерінің дамуына арналған . Витраж өнерінің даму тарихына үңілсек, аталмыш өнерде қолданылатын әдіс-тәсілдері стильдері мен мақсаттарында біршама айырмашылықтарды көреміз. Бұл өзінің әсемдігін күшейту үшін, жарық қолданылатын өнердің нәзік түрі екендігіне көз жеткіземіз.

Көптеген еуропалық қалалар готикалық немесе роман стилінде тұрғызылған. Сол сияқты барлық қалаларда дерлік керемет сәулет өнері ғимараттарын көруге болады. Ондағы өте әсем готикалық шрифт бүкіл әлемге танымал.

Витраж өнерінің дамуының бірнеше дәуірін қарастыра отырып, диссертант шыны жасау техникасының алуан түрін қолданған тарихи көркем туындыларды көрсетіп, белгілі ғибадатханалар мен шіркеулерді мысалға келтіреді.

Бірінші тараудың үшінші тараушасында Ресейдегі витраж өнерінің даму мәселелері қарастырылады. Ұсынылған еңбекте Ресейдегі витраж өнерінің тарихы қарастырылған. Витраж өнерінің эволюциясы тізбектеліп, оның негізгі өндіріс орталықтары айқындалады.

1930-шы жылдары Ресейде классикалық витраж өнері «қайта құрылады». Мұнда да сол кездегі кеңестік өнердегі көп уақыт аралығындағы социалистік реализм ұстанымдары басымдылық танытады.

Екінші тарау ХХ-ХХІ ғасырлар ширегіндегі Қазақстандағы витраж өнерінің дамуының әлеуметтік және экономикалық алғышарттарын зерттеу мәселесіне арналады.

Қазақстанда витраж өнерінің тарихы ХІХ ғасырдың соңында басталады. Алайда, шыны жасау тарихы әлдеқайда ертеректе бастау алған болатын.

Қазақстанның сәндік-қолданбалы өнерінде шыны түрлі бұйымдарды әшекейлеудегі кеңінен қолданылатын болған.

Екінші тарау зерттеу тақырыбы аясындағы тарихи экскурстан тұрады. Екінші тараудың бірінші бірінші тараушасы ХХ-ХХІғғ. ширегіндегі Қазақстандағы витраж өнерінің дамуының әлеуметтік-экономикалық алғышарттары мәселелеріне арналған .

Қазақстанда ХХ ғасырдың соңында 60-шы жылдарда, қазақстандық монументалистер тәжірибесіне сәулет өнерінде қолданылатын құйма шыныдан жасалатын витраж түрі енеді.

Республикада мұндай витраждық көркем туындылардың алғашқысы Қазақстанның ЦК ЛКСМ ғимаратында орындалады (1969ж., авторлары Г. Завизионный, А. Симаков ). Бұл уақыттың витраждарына түстік түзілім қатаңдығы мен сызықтарының нақтылық сипаты тән. Туындылардың тақырыбы көбінде кеңес идологиясына арналады. Жарқын болашаққа күмәнсіз сенетін кеңес кезеңі адамы қаһарман бейнесінде , еңбек олар үшін ерен ерлік коцепциясында өрбиді. Дегенмен осы кезеңнің витраждық көркем туындыларында баяндаушылық, нарративтілік, суретшінің көрерменге түсінікті тілмен жеткізу ұмтылыстары байқалады.

1970-ші жылдардың орта шенінде сәулетшілер мен суретшілердің көркем туындылар мен сәулеттік нысандардың бейнелік құрылымы адаммен ұзақ уақыт тұрақты түрдегі байланыста болуына көзделуге қатаңдықпен қарай бастайды.

Жалпы Қазақстанның осы уақыттағы витраж өнері романтикалық және идеалдық бейне ұмтылысымен айқындалған кезеңнің «қатаң стиль» аясында дамиды. Композиция, ырғақ, пішін, түс барлығы өзгереді. Ендігі жерде, бұрынғыдан қарағанда поэтикалық және арманшыл сипатқа ие болады.

1980-ші жылдар көркем туындылар композицияларында интертекстуалды меңзеу пайда болады, ондағы басты нысан ұлттық символдар болды. Бұл уақыт жаппай әр ұлттың өзінің бірегейлігін таныту үрдісінің басталуымен сипатталады және ол өнерде өзінің мәнерлік шешімін таппай қоймады. Ол әрине бейнелеу өнерінде, музыкада, әдебиетте және тағы басқа өнер түрлерінде.

1980-ші жылдары сол кездегі қоғамның белсенді «диссидент буыны» деп аталған С.Айтбаев, Ш. Сариев, М.Әуезов сынды мүшелері өздерінің қоғамға деген көзқарастарын ашық білдіріп, айқын шығармашылықтарымен көзге түседі.

1980-ші жылдардың орта шені мен 1990-шы жылдардың басында дәстүр мен жаңашылдықтың өзара байланысының классификациялық тәсімі «модификациялау» кезеңін аяқтайды. Өнердегі белсенді ұлттық ізденіс жолдары жалғаса түседі. Сондай-ақ витраж өнері де бұл үрдістен қалыс қалмайды. Бұл өзгерістердің барлығы тек қана сюжеттік деңгейде ғана емес, сонымен бірге бүкіл көркем мәнерлеу құралдарында көрініс табады. Олар жаңартылып, жаңа ұлттық тақырыптар мен нақыштар, туған өлкеге деген махаббатқа толы. Осы кезеңнің витраж өнеріне сонылық, айқындылық пен мәнерлілік тән.

Ендігі жерде, суретші дәуірлік идеалдарын кеңес кезеңі қаһарманы бейнесі емес, ұлттық, архетиптік бейнелерді сомдауға ұмтылады.

Бұл уақыттың витраж өнері шығыс миниатюрасымен тығыз байланысты болып келеді. 1980-ші жылдардың соңында қоғамдағы саяси, экономикалық өзгерістер және осыған тікелей байланысты мәдени жағдайдың өзгеруіне әкеледі. Жағдайдың біртіндеп өзгеруіне елдегі тәуелсіздіктің жариялануы мен ондағы демократиялық реформалар, елдің капитализациялануы үлкен ықпал-әсерін тигізді.

Елімізде шетел фирмалары, дипломатиялық өкілеттіктер, елшіліктердің пайда болуымен байланысты шетел тұтынушылар нарығы туындайды. Қазіргі нарықтық экономика және әлеуметтік-мәдени жағдайында витраж өнері белсенді түрде коммерциялық болуға ұмтылуда.

Қазақстанның тәуелсіздік алуымен байланысты ұлттық сана-сезім серпінімен қолданбалы-монументалды өнердегі түбегейлі өзгерістер байқалады. Көптеген қазақ суретшілерінің көркем туындыларында ұлттық-романтикалық бағытпен байланысты өзіндік көркем ой-пайым айқындалады.

Екінші тараудың екінші тараушасында технологиялардың витраждық кескіндеме өнеріне тигізген ықпал-әсері мәселелері қарастырылады.

Бүгінгі күнде орындау техникасына байланысты витраждың бірнеше түрі айқындалған.

Классикалық витраж (Тиффани технологиясы) – араларына жұмсақ иілгіш металл немесе пластикалық материалы өткізілген мөлдір шыны шақпақтарынан тұратын өнердегі көркем туынды түрінің жасалуы ерекше көркем мәнерлеу құралдарының синтезі болып табылады.

Витраждың өзіндік көркем мәнерлеу құралы, сурет, түс, түстік түзілім (колорит) және жарық арқылы көркем бейне шынайылықты көрсетуге көмегін тигізеді. Егерде фреска мен мозаика интерьерді көркемдесе, ал витраж құлпыртып жібереді. Оның өзіндік ерекшелігі витраж туындысының жарық түсуіне байланысты, әр кезде әртүрлі болады. Мұның өзі витраж өнерін қайталанбас ерекшелікке жеткізеді. Шыныдан өтетін жарық жан-жаққа түрлі –түстермен сәулеленіп, күнделікті тіршілікті мерекеге, ал жабырқаулықты жалындағын отқа айналдырады.

· Жапсырмалы витраж — фьюзинг технологиясы бойынша жоғары температурамен қайнату, кейде элементтерді бір-біріне жапсыру арқылы жасалады.

· Өрнектелген витраж — шынының сыртқы бетіне мөлдір түссіз бояулармен сурет салынады.

· Плёнкалы витраж — шынының сыртқы бетіне қорғасын жолақ пен түрлі-түсті пленка жабыстырылады.

Аралас витраж — үйлестірілген витраж, түрлі технологияларды үйлестіру арқылы жасалады.

Екінші тараудың үшінші тараушасында ХХ-ХХІ ғғ. ширегіндегі Қазақстанның сәндік-қолданбалы өнеріндегі витраждық кескіндеме өнерінің мәселелері зерттеледі .

ХХ ғасырдың 90-шы жылдарының басындағы оқиғалар, оның ішінде ең бастысы республикамыздың егемендік алуы – Қазақстанның жаңа тарихи кезеңге өтуіне себепкер болды. Осы себептен әлеуметтік-экономикалық жағдайдың өзгеруі қала құрылысы мен сәулет құрылысы салаларындағы ізденіс бағыттары сипатын анықтайды.

Тәуелсіз Қазақстанның өзіндік даму жолдарының ізденісі өзгерген күрделі геосаяси жағдайында өтеді. Кеңес заманы идеологиялық әміршілдігінен еркіндік алған суретшілер алғаш өздерін нарық арқылы жариялауға мүмкіндік алады. Сонымен жалпымәдени тенденциялардың әсерімен витраж өнері белгілі бір өзгерістерге ұшырайды және олардың хронологиялық шектерін ажыратып белгілеу қиынға соғады. Дегенмен жеке шеберханалар өзара байланыстарымен анықталады.

Витраж өнері осы уақытқа жете келе жоғары деңгейге жетеді. Бұл өнер түріне жалпы кескіндеме өнерлерінің ықпал-әсері тиеді. Жаңа бояу түстерінің пайда болуы (басты түстер ертеготикалық «ыстық қызыл» және «о дүниелік көк» деп аталатын түстер) суретші палитраларын кеңейте, байыта түсіп, нәзік түстік түзілім нюанстарын, жарық пен көлеңкенің ойнауын айқындайтын мүмкіндіктер туғызады. Витраждық кескіндеме күрделеніп, терезелер өрнектеліп көркемделеді. Осы кездегі қарқынды құрылыстармен бірге, витраж өнерінің қалыптасуы мен дамуы қатар жүреді.

Негізгі тапсырыс берушілер жеке меншік және мемлекеттік мекемелер болды. Мұның өзі құрылыс пе витраж байланысын анықтап және бұған 1994 жылдан бастап белсенді түрде білім беру орталықтары мен демеушілер қолдау көрсетеді.

«Домовой», «Алкион», «Стеклянная фантазия», «Art Glass» «Stounhead», «Sat Glass» серіктестіктеріне қатысты бірталай витраж өнері туындылары тарих есінде қалады.

Автордың алғашқы рет зерттеу мәселесіне назар аударуы, көрме идеясының сабақтастық сипат алуына мүмкіндік туғызады. Өйткені көрмеге қатысушы студенттердің республикамыздың әр түрлі аймақтарынан келуі, болашақта академияны аяқтап, еліміздің әр өңірінде жаңа ұлттық витраж шеберханаларын ашу мүмкіндігін қарастырады.

Сонымен витраж – өнердің ерекше қайталанбас түрі, ол күннен-күнге тек қана суретшілер қауымы қызығушылығын туғызбай, сондай-ақ талғамы жоғары қайталанбас интерьермен айналсатындардың қызығушылығын оятатыны анық. Осы жылдағы 31 наурыз көрменің ашылу күні үлкен жұмыстың нәтижесі деп санап және бұдан былай дәстүрлі көрменң ашылу күні болатынына кәміл сенеміз.

ХХ ғасыр витраж өнері туралы Қазақстандағы 2009 жылда өткізілген мануфактуралық құрылыс көрмелерінің нұсқаулықтары мен каталогтары маңызды деректер болып табылады. Автордың ұымдастыруымен және диссертациялық жұмысына байланысты Т. Жүргенов атындағы өнер академиясы қатысқан көркем-өндірістік көрмелер сипаттамалары да қажетті ақпарат екені анық.

ХХ ғасырдың соңындағы арнайы кезеңдік басылымдар мәліметтері де ұсынылған зерттеу жұмысына дереккөз болды. Ондағы газет, журналдардағы көркемөнер тіршілігіне арналған материалдарда көркем-өндіріс сипаты да баяндалады. Студенттердің туындылары келер ұрпаққа біздердің идеалдарымыз бен дүниетанымымызды көрсетеді. Бұның өзі студенттерге жоғары талаптар мен нақты азаматтық позицияны талап етеді.

Қазақстанның тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған көрменің басты мақсаты – витраж өнері түрлерінің қайталанбас ерекшелігі мен әсемдігін насихаттау, витраж ісінің жас, әрі дарынды шеберлерімен таныстыру. Сонымен қатар Қазақстандағы витраж ісінің дамуына өнер адамдары ғана емес, еліміздің басқарушы орындарының да қызығушылық танытқанын атап өтуіміз қажет.

Қорытынды

Бүгінгі таңда витраж өнері қайта өзектілікке ие болды. Барлық әлемдегідей ол дамудың жаңа серпінінен пайда болып және өткеннің жетістігін қайталап қана қоймай, сондай-ақ жаңа технологияларға сүйенген қызықты жаңалықтар алып келді. Енді өз кезегінде бұл өнер түріне қызығушылықтың күннен-күнге өсіп келе жатқаны неліктен және Қазақстанның заманауи интерьерінде қалай жүзеге асырылып жатқанын анықтап алу керек. Тек осыны түсінгеннен кейін ғана зерттеу пәніне көзқарасымызды қалыптастырып және оны өмірге енгізуге тырысамыз. Өнерге жақындаған сайын біз рухани байып, дамып, өсеміз.

Шынының ежелден бері белгілі болғанына қарамастан және адамзат қызметі салаларының барлық жағында қолданылса да шынылау үрдісін атомдық-молекулярлық деңгейде түсіну шыны тәріздес күйіндегі теория және оған аналогиялы кристаллдық күйдегі теориялардың құрылуынан алшақ болып табылады. «Шыны тәріздес күй» түсінігін анықтау бойынша қызу пікірталастар Андри де Моран, Н.Н. Качалов, А. Лукас, сынды тұлғалардың шығармашылықтарында орын алуы, бұл мәселенің шешімінің күрделіллігін айқын көрсетеді. Тарихи экскурстың көрсетуі бойынша, витраж өнерінің әрекеттегі көркем құбылыс болуы тек мәдениетке қажеттілігі жағдайында ғана жүзеге асады және өзінің кемелдену шағын тек қана мәдениетте ол туралы терең, маңызды ой айтқан кезде ғана елеулі құбылыс бола алады.

Готикада ол терең ой діни идеямен байланысты түс пен жарық, модернде ол – бекзаттық бастаумен байланысты. Әлемдік мәдениет витраж өнерінің қайталанбас төлтумаларына бай, олардың дамуы бір ғасырмен өлшенбейтіні белгілі. Әр түрлі дәуірлерде витраж өнеріне көңіл бөлу бірдей болған жоқ. Толассыз қызығушылық танытқан кезең, түгелдей ұмыт болған кезеңдермен ауысып отырды. Витраж өнеріне сұраныстың әр кезеңде әр түрлі болуы, пішінқұрылым мен көркемдік әдіс-тәсілдердегі ұстанымдық айырмашылықтар шығармашылық тәжірибесінің барлық түріне тән.

Бүгінгі күнде транспаранттық бейнелер біздің жан-жағымызды қоршауда. Қала көшелері жарықтандырылған плакаттарға толы. Заманауи бейнехабарлар жарық, түс, дыбыс тәрізді жасанды құрылған бейнешынайылық мүмкіндіктерін туғызды.

ХХ ғасыр соңы транспаранттардың жаңа формаларын дүниеге әкелді. Алайда, бүгінде қайта құрылған «классикалық» деп аталған шыны витраж техникасы да ұмытылмаған. Витраж өнері ежелден келе жатқан өнер түрі екені жайлы айтылған болатын, бірақ оның көпғасырлық тарихына қарамастан, классикалық орындалу технологиялары өзгермеген. Бірін-бірі ауыстырған дәуірлер түбегейлі ештеңе өзгерте қойған жоқ, тек қана сәндік көркемдеу ретінде болатын оның сюжетін, түсі мен түстік реңктеріне, орындау орны шешімдеріне ғана күші жүрді. Аталмыш өнердің тарихын зерттеу (сондай-ақ оның заманауи тәжірибесін) оның көркемдік құбылыс ретінде күрделі динамикаға ие болуы мен «бейнесінің» түбегейлі өзгеруі мүмкіндігін куәландырады. Сондықтан витраж өнерінің негізгі сипатын айқындап, жүйелеу, бірқатар қиындықтармен байланыстырылады, жекелеп айтқанда оның өзіндік өнер түріне жатқызылатын түсініктің өзі (басқа пластикалық өнерлермен салыстырғанда) әдеттегі нақтылықтан ада қылады.

Жүргізілген талдау жұмыстары негізінде витраж өнері біріншіден декоративтік өнердің жеке дербес түрі ретінде, екіншіден, басқа монументалды-декоративтік өнерде қолданбайтын өзіндік ерекше материал қолдануы мен жарықтандыру қызметінің қайталанбас бірегейлігін сенімді айтуға болады. Сол сияқты витраж ортадағы интерьер кеңістігінде функционалдық алуандығымен және көркемдік әдіс-тәсілді қолдануының бай мүмкіндіктерімен ерекшеленеді.

Витраж өнері қазіргі күнде интерьердің авторлық концепциясын орындаумен барлық дизайнерлік бөлшектерді біріктіруші элементі және ансамбльдің бейнелік тұтастығын айқындау қызметі негізінде көркемдік шешімінің алуандығын пайымдауға болады. Осыдан барып стилизациялау әдіс-тәсілдердің сарқылмас таңдауы мен өткендегі көркемдік жетістіктерді қолдану және заманауи сонылықтың тууы заңдылық болып табылады.

ХХғ. соңы мен ХХІ ғ. басында витраж өнері алға үлкен қадам жасады. Мәдени және теологиялық жағдайдың болуы сәулет өнерінің гүлденуіне ықпал жасады. Тарихи уақыттың сұраныстарынан пайда болған көлемі жағынан бұрын-соңды болмаған қала құрылысы, халықтың әлеуметтік жағдайының өсуі, рухани сұраныстың жоғарылауы еңбекшілердің идеялық және өнегелілік тәрбиесі бойынша кешенді жұмыстардың атқарылуы республикамыздың витражды-декоративті өнерінің өсуінің қуатты қозғаушы күші болды. Қалалар келбеті мен интерьер кеңістіктерінің дәстүрлі көріністеріндегі түбегейлі өзгерістер витраждық шыны материалына көрнекті көркемдік бейнелеу құралына айналуына мүмкіндік берді.

1990-шы жылдардан бастап республикада витраж идеясы күннен күнге кеңінен жайыла бастады. Туындылардың көркем мәнерлеу құралдарын белсендендіру мәселесінің алдыңғы жоспарға шығарылуы витраж өнерінің техникаларының байытылуы, қоршаған ортадағы қайталанбас эстетикалық басты көріністердің қалыптасуымен байланысты болып келеді.

Осы уақыттан бастап көркем витраж өзінің классикалық пішініне қайта ие болды. Ол металл сымдарымен (профильді) өзара біріктірілген түрлі-түсті шынылар түрінде орындалады. Бұл өз кезегінде жіңішке қабаттық шыны дайындау тәсілінің пайда болуына және қорғасын сымды (профильді) қолдану мүмкіндіктерімен мамандардың шыны өндірушілер мен витражист-шеберлерге бөлінуіне ықпал жасады.

Заманауи өнер мен дизайнда витраждың үлкен сұранысқа ие болуы, ең алдымен оның қызметіне енетін интерьер мен экстерьер кеңістіктерін ғана емес, сонымен бірге белгілі бір қойылған мәдени мақсатқа байланысты қоршаған ортаны ерекше жарық пен түс арқылы ұйымдастыруға қатысты болды. Оның мұндай негізгі қызметі витраждың тарихи нақты «бейнесін» қалыптастыруға жетекші ықпал-әсерін тигізеді, ондағы бастапқы пішіндік ұйымдастыру бұл жерде әсемдік жайлы терең түсініктің жүзеге асырылуына бағындырылады.

Қазақстанның заманауи көркем мәдениеті витраждың эстетикалық мүмкіндіктері мен көркемдік өзіндік ерекшелігін көрсетеді. Ол мысалға оның шыны бетіндегі кескіндеме мен шыны жасау өнерлерінен айырмашылығы болып саналады. Қазіргі заман жағдайында фреска мен мозаика өнерлері өздерінің өзектілігін жоғалтса, ал витраж өнері керісінше мәдениеттегі өзектілігін одан әрі жалғастырып, кеңес кезеңінің «үлкен идея» жолынан бастап, бүгінгі күндегі жеке авторлық проекттерге дейін өміршеңдігін танытты. Бүгінгі заманауи көптеген көркемдеу тәжірибесінде витраж өнері өзінің бірегейлік және жалпы маңыздылық хұқына үзіліссіз күрес жүргізуде.

Қазақстанның авторлық өнерінің көрсетілуі бүгінде көрмелік интерьер кеңістігін игерудің бастауы және бұл әрекетімен өзінің көркемдік потенциалының жаңа қырларын ашады. Біздің зерттеуіміз үшін Алматыдағы Тұңғыш Президент Қорында өткен жас суретшілердің алғаш қатысқан витраж өнерінің көрмесі маңызды оқиға болды.

Қазақстандық суретшілермен көптеген жеке кездесулер, сұхбаттасулар мен талқылаулар, олардың шеберханаларына бару және витраждың технолгиялық үрдістеріне байқау жүргізу осының бәрі өнердің ашылмаған қырларын көрсетіп, ғасыр ширегіндегі Қазақстанның көркем тәжірибелік тенденцияларының тұтас көрінісін байқатады.

Сонымен автордың тікелей көркем тәжірибесімен байланысты келтірілген дерктердің кең аясы зерттеу жұмысындағы қалыптастырылған тұжырымдар мен қорытындыларды дәлелдей алатын зерттеу негіздеріне жағдай туғызған басты себеп болды.

- Бірінші рет витраж өнері жеке дербес көркем құбылыс ретінде зерттелінеді, оның эволюциялық хронологиясы анықталды;

- Бірінші рет заманауи қазақстандық витраж өнері шеберлерінің шығармашылық тәжірибесі арнайы зерттеу пәніне айналды;

- Бірінші рет Қазақстанның витраж өнерінің тарихы бойынша зерттеліп және өңделген иллюстративтік материал ғылыми айналымға енгізілді;

«Көркем витраж және мозаика өнерлерінің заманауи тенденциялары – 2011» атты экспозициясы Т. Жүргенов атындағы өнер Академиясының ұйымдастырылуымен Тұңғыш Президент Қоры қамқорлығы аясында өтті.

Көрме ҚР тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналып, ҚР Тұңғыш Президенті Қоры, Алматы әкімшілігі, Жастар саясатын дамыту қоры қолдауларымен және «Домовой», «Алкион», «Стеклянная фантазия», «Этномұра», «Art Glass» «Stounhead», «Sat Glass» және Әл-Фараби атындағы ҚазМУ-дың қатысуымен өтті.

Көрме көптеген фирмалармен байланыс жасауға мүмкіндік туғызып және өз кезегінде әлемге Шығыс халықтарының бай мәдени мұрасын тағы да танытуға себепкер болды. Көрмеге қатысушы Т. Жүргенов атындағы Өнер Академиясының оқытушыларымен бірге, А. Аубакирова, М. Ким, Е. Умербаев, Н. Абдукаримов, Т. Жумагулов, Д. Бекназаров, Д. Жақанов, Е. Ибрашов сынды жас дарынды студенттердің қатысуы қуантарлық жағдай болды. Нәтижесінде ұсынылған витраж туындыларының барлығы дерлік позитивтік сипатта болды деп айта аламыз.

Заманауи витраждардан күткен болашақ жай ғана жаңа әлемнің бастауы емес, яғни фәлсафалық тілмен айтқанда Жаңа болмыстың келуі күтіледі. Адамзаттың ой-пайымы мейірімге, әсемдікке толы деп айта аламыз.

Қорытындылай келе, айтатынымыз, витраж өнері, басқа көркем туындылар тәрізді адамның күнделікті тұрмысынан өздігінен бөлек өмір сүрмейді. Ерекше шыны композиция интерьердің басқа элементтерімен үйлесімді болуы қажет.

Осы саладағы зерттеудің дамуы витраж өнерінің барлық элементтерін одан әрі жетілдіруге стимул болатыны күмән туғызбайды. Ол: өзіндік қасиеттері бар шынылар құрамдары, оларды жасау технологиялары, өндірістің теориялық және эксперименталды әдістері.

Витраж өнері тәжірибе көрсеткендей өзінің бірегей ерекшеліктері мен бір мезетте көркемдік және декоративтік мақсаттарды орындау қасиеттеріне байланысты ғасырлар бойына өзінің өзектілігін жоғалтқан емес. Әсіресе, бүгінгі күндері сұранысқа ие болуының себебі адамның күнделікті өміріне «Жоғары өнер» үлгісін жақындатуы мен тұрмыс-тіршілікті көркемдеп, байыта түсуінде.

the Ministry of education and sciences of the Republic of Kazakhstan

the Kazakh National academy of arts named after T. Zhurgenov

Faculty “Painting and a sculpture”

Department “Painting”

Tynybekova Zhanna Tuganbayevna

“Art of stained-glass window in Kazakhstan at the end of XX century and at the beginning of XXI century: composite, decorative and technological aspects”

6М041300 - Painting

Synopsis for competition of the academic degree

Master’s degree of arts

The scientific supervisor:

candidate of art criticism

senior lecturer Baturina O.V.

The reviewer: candidate of art criticism Sultanova M.E.

Almaty, 2011

Introduction

Glass, being a natural material, possesses not only by unique physical and decorative properties, but also by emotional characteristics. Probably, therefore special interest was shown to art of manufacturing of glass long since. This fact is caused by that, being unbelievable fragile, the given material possesses almost by boundless potential of art expressiveness.

Actuality of theme in researching. The art culture on the boundary of ХХ-ХХІ centuries is eventful and extremely varied. In this controversial complexity the phenomena allowing in a new fashion to estimate the art past, to see possibilities of developed art processes today. From this point of view, the stained-glass window which so organically has entered into new image of a modern interior and developed in the creative practice the important tendencies of progress of decorative arts of the end of XX century.

Art of a stained-glass window finds special value in a context of an epoch of the high technologies which have caused boundless opportunities of reproduction and copying. The stained-glass window represents that form of art activity which far not always gives in to duplicating.

The stained-glass window has entered into a modern art practice through a rich range of forms and aesthetic characteristics – from the small fixture up to a monumental panel, from a decorative stroke up to an architecturally-decorative dominant, from mounted works up to constructions of art design, from ornamental forms up to subject decisions. The special talent to synthesis of light and a decor has received expression in functional and art flexibility of a stained-glass window. This unique feature has defined its destiny in different cultures, as well as its demand the present which all staticizes an indispensability of studying of creative practice of a stained-glass window more sharply, its judgement through a cultural-historical context [1].

The stained-glass window in Kazakhstan as the type of art, undeserved has been forgotten, and has started to revive only last decade. While this type of art has unique history of progress and plays a major part in modern design of an interior. The urgency and a demand of a stained-glass window in modern author's design decisions assume importance of studying of this art material, its ordering. For studying of stained-glass window art as separate independent craft, in system of different types of the fine arts of Kazakhstan, the dissertation is devoted to definition of its role and value.

For a stained-glass window the cardinal importance has color. In this connection it is necessary to result the basic theories of color. Color of transparent bodies and consequently, and glasses depends on the passed light stream, and opaque – from reflected. Radiation with various length of a wave, i.e. different color, are reflected and absorbed differently depending on properties of a surface from which they are reflected, or properties of the transparent environment through which they pass. Studying of traditions of manufacture of glass will allow showing of the features of art-composite and technological receptions.[2]

In art of a stained-glass window the technological side has fundamental importance which causes development of practical skills, studying of properties of a material, an embodiment of creative plans on the basis of classical technology of art glass, and progress of the advanced modern techniques. Development of stained-glass window art in the Republic of Kazakhstan is connected with accruing interest of the modern designers. If in the past stained-glass windows have been widespread in the countries with rather small quantity of sunny days and the avaricious sun in territory of Kazakhstan - the solar, blossoming, southern country, stained-glass windows take special seat in design of an interior because of enriching with bright light. In Kazakhstan it is totaled more than 2400 "solar" hours in a year.

Today stained-glass window art is promptly developed in the Republic of Kazakhstan. There is an industrial stained-glass window workshop in which it is used modern advanced technologies of stained-glass window art, whether it will be decorative glass-making of the windows, furniture or small souvenirs. Art of a stained-glass window in Kazakhstan has the history, though not such ancient, as in the countries of the Europe and Russia, but original and interesting. Traditions of this art in our country are poorly studied. [3] The majority of stained-glass windows are from the Soviet time. The popular literature on stained-glass windows in Kazakhstan practically is absent, and proceedings do not mention a problem of development and progress of stained-glass window art. The achievements of our time and the last centuries in the field of a stained-glass window as an independent type of the fine arts, the tendency and prospect of its progress - all this became subject matter and an object of research presented by magister dissertation.

The small degree of a level of scrutiny of this subject matter entails absence of the information even among electronic resources of the Republic of Kazakhstan. In Russia the site uniting all keen stained-glass windows has been created: artists, historians, and critics, it is simple fans and judges of this refined art. In a photo gallery photos of stained-glass windows in a historical retrospective show and works of modern artists have been placed. On a site research papers about stained-glass windows, about history of this type of art, about a role decorative glass-making in design of public and private interiors, lists of the literature in Russian are presented.

On an announcement board of site visitors can buy, sell or discuss author's stained-glass windows. There is a possibility to master the magic world of glass, to make a stained-glass window by own hands, to receive the information on the centers of training of stained-glass window skill.

It would be desirable to make stained-glass window art of Kazakhstan as bright, especial, and that the most important – demanded and in our country and abroad.

Object of research . Stained-glass window art of Kazakhstan at the end of XX century and at the beginning of XXI century.

Subject of research . Composite-technological features and the basic tendencies of progress of a stained-glass window in design of an interior and the ex-terrier in Kazakhstan.

Objective of research. Definition of a role of value of stained-glass window in the general picture of progress of the fine arts of Kazakhstan on boundary of ХХ-ХХІ of centuries.

The given objective is realized through the decision of following problems:

- Studying of bibliographic sources on history and technologies of a stained-glass window.

- Revealing of main principles and approaches for using of a stained-glass window in a context of traditions and national culture in modern design of Kazakhstan.

- To define the basic features of a complex of expressive means of stained-glass window of Kazakhstan.

Scientific novelty consists that the author for the first time turns to a problem of studying of works of the stained-glass window art of the Republic of Kazakhstan.

Each of stages of progress of the stained-glass window art of Kazakhstan is characterized by unique architecturally-art features, depending on social and economic conditions, achievements of building technique, material and spiritual culture.

Degree of a level of studying subject matter. The significant seat in magister dissertation has been allocated to questions of historical development, a modern practice of use of a stained-glass window in architecture, to technological processes of the stained-glass window manufactures, the author marks, that composite and decorative possibilities of a stained-glass window still more not enough. It is explained not from our sight, first of all absence of uniform analytical system. The isolated character of the saved up information on decorative and composite features of a monumental stained-glass window complicates complex understanding process of its synthesis with architectural space. The majority of sources have a historical-chronological orientation, stained-glass windows are investigated in a context of an accessory of this or that style in art.

The experts, working in the field of architecture and painting, in such researches do not suffice theoretical development, system analytical conclusions. The decision of this problem defines an urgency of progress of stained-glass window business, as independent type of the modern art.

Andri de Moran considers the new opening the archeologists which have enriched our information on ancient civilizations, using work of experts, as well as the bibliography on stained-glass window art in the book « the History of arts and crafts » from the most ancient times up to now at the most.

On examples of stained-glass windows of a soviet-era, as well as reproductions of catalogues the author opens art features of this type of art, as well as on an example of catalogues various modern stained-glass window shops the author shows a direction and progress of a modern stained-glass window.

In significantly greater degree the stained-glass window has been studied in the foreign scientific literature. Such countries as Germany and France till now argue in occasion of superiority in its invention. In the dissertation the material of some foreign publications and editions has been used.

Occurrence of translation editions has essentially enriched the general sight at art of a stained-glass window in recent years. The most significant, in our opinion, work of the American researchers E.Uili and S.Chik « Art of color and decorative glass ».

Interesting, but the incidental reference to history of stained-glass window art has been carried out more often in the editions, devoted to epoch of a gothic style or a modernist style: these are researches of E.I.Rotenberg, O.J.Lyaskovskaya, K.M.Muratova, D.V.Sarabjanov.

It has expanded concept about separate stages of history of a domestic stained-glass window of work of N.N.Kachalov and N.T.Yaglova, as well as publications of E.I.Batanova, N.N.Voronin, N.V.Voronov, I.Holostenko and etc. however in them the problem of understanding of the nature of this art in wider historical context was not put. The first scale generalization of a historical material it has been suggested in E.Minukhin's research "Stained-glass windows", on this edition it has been carried out almost half a century back.

Stained-glass art in second half XX of century assisted understanding of processes of addition works of researchers of monumental art of the Soviet Russia: I.N.Voyekova, S.S.Valerius, V.P.Tolstoy, as well as separate publications in collections “the Soviet monumental art”, “the Soviet art glass” in magazines “Architecture of the USSR”, “the Soviet artist”, “Art”, “Decorative art of the USSR”, “Neva” and etc. however down to the beginning of the 1990 years whether it will be V.Lebedeva's fundamental edition or separate publications in the periodical press (N.V.Voronov, V.P.Statun, S.M.Zhukauskas) – the stained-glass window was considered on advantage in connection with practice of monumental arts.

The stained-glass window shop was firstly opened at the Kazakh National academy of arts named after T. Zhurgenov in 2009 year and it was the essential event which has announced heightened interest to a stained-glass window. And the most interesting creative works of the students executed at stained-glass window shop of the Kazakh National academy of arts were repeatedly participated in various exhibitions and opening days.

The situation which has developed in the field of studying of stained-glass window art as a whole, has put an indispensability before the dissertator to develop the appropriating approach for studying a material and, in particular, to expand a circle of sources, to include researches on technique of manufacturing of a stained-glass window, as well as the general works historical, cultural and cult urological orientations. The dissertator used researches on history of making a glass and manufacturing technology of stained-glass window. The publications of A.A.Karboner, A.G.Lantsetti, M.L.Nesterenko, E.V.Popova, M.A.Tseytlin, V.V.Shmidt, L.V.Kazakova, N.N.Kachalov, E.A.Levinson, T.A.Malinina, J.P.Sergeyev, B.A.Smirnov, B.A.Shelkovnikov, F.S.Entelis have been devoted to various aspects of studying of art glass.

The essential help was rendered with researches, which though and indirectly, assisted more precise understanding of the nature of decorative art, its synthesis with architecture. These are works of A.V.Ikonnikov, S.B.Bazaziyants, G.P.Stepanov, J.J.Gerchuk, E.B.Murina.

The situation of terminological different interpretations in the certain measure was resolved by the works of V.R.Aronov, M.S.Kagan, M.A.Koskov, V.G.Vlasova.

Prominent aspect of magister dissertation has been the direct reference of the author to an operating stained-glass window art. Studying of creative activity of modern masters, firms and the associations, engaged a stained-glass window, was a basis of the given dissertational research. Such material already gives in to ordering and may be entered into a turn of a modern art criticism science.

Art and decorative works of stained-glass window workshop of faculty “Painting and sculpture”, works from personal collections of students, as well as the stained-glass windows directly located in modern interiors, represented the important art and research material for the dissertator. Numerous personal meetings and conversations with artists, as well as visiting of workshops and supervision for technological process of creation of stained-glass windows have allowed understanding of little-known sides of this art and as whole features of its art practice on a boundary of centuries.

On an example of works of N. M. Vool’s book “Monumental art of Kazakhstan” has essential value for studying of the Soviet period of stained-glass window art in which the author opens art features of this type of art, as well as catalogues, issued by such organizations as "House", «Alkion», «Satglas».

In the dissertation materials of researches were used on history of art of Kazakhstan, these materials have been published in the collection « History of art of Kazakhstan » in which the authors A.S.Galimzhanova, M.B.Glaudinova, T.A.Kishkashbayev, S.A.Shklyayeva, K.K.Muratayev, G.S.Eleukenova, B.K.Barmankulova consider the basic stages of progress of art of Kazakhstan.

On history of an applied art the materials have been constructed owing to researches of archeological materials of known scientists of Kazakhstan A.H. Margulan, A.K. Akishev, K.M. Baypakov, Z.S. Samashev and etc., as well as russian historians, archeologists S.G. Klyashtorniy, T.I. Sultanova, S.I.Rudenko, N.V. Polosmak and many other scientists.

“The history of art of the Kazakhs” represents the first attempt of creation of the ordered work connecting all varied links of art culture of Kazakhstan since the most ancient times up to now in set of results of progress of independent ethnic culture of Kazakhs. A basis at creation of the given work which is based on attraction of an extensive circle of works of art became the concept of successive progress of art of Kazakhstan during its thousand-year history It is definition of art-aesthetic originality, originality of ways and laws of formation of art of Kazakhstan since the most ancient times up to now, judgement of successive communication of modern Kazakh culture with traditional cultural wealth. In “History of art of the kazakhs” the capacious characteristic of different stages of progress of culture in territory of Kazakhstan is given whenever possible, sources and an originality of art of a nomadic civilization have been defined, actual strings of world outlook continuity between art of different historical epoch have been investigated.

The methodology and procedure of research has complex character and caused by a choice of an object of research, objectives and problems of work.

Studying of a material in the dissertation is under construction on the basis of application of a method of the scientific analysis, as well as comparative-historical and art criticism approaches. The procedure of work has been defined by principles of studying of an empirical material; bibliographic sources have been investigated also.

Dissertational researches can be as research base for the further development of subject matter of art of a stained-glass window and to be useful at attribution of the works of stained-glass window art.

Scientific-theoretical and the practical significance of work consists that practical activities of stained-glass shops organized at the Kazakh National academy of arts named after T. Zhurgenov by the author of dissertational research in 2009 and it is the important making creative activity of academy. As a result received researches can be used in different areas of knowledge of art – theories of art, history of art, art criticism, as well as in an aesthetics and cult urology.

The investigated materials can be applied in a curator practice of critics and cult urologists, in creative works of artists; in system of the maximum art formation by development of the State educational standards and in a writing of curriculums, grants, methodical indications, special rates on arts and crafts of Kazakhstan; as well as in a museum practice of researches, share storages, expositions.

Approbation of research: key points and results are stated in articles and at the international and republican scientifically-practical conferences. Materials of research have been included in the catalogue “Modern lines of art stained-glass windows and mosaics” of 2011 year, devoted to 20years of independence of the Republic of Kazakhstan. “The catalogue of the students’ works” of 2009 year has been also constructed on materials of magister dissertation. Also on faculty of inorganic chemistry at the Kazakh State University researches of structure of paints for stained-glass windows, the analysis of mineral paints have been carried out. Sketches of the students have been provided to firms on manufacture of stained-glass windows for their realization in various materials. On the basis of magister dissertations the management on technique of execution of various types of stained-glass windows will be made.

Structurally dissertational work. Objective of a task in view of research have designated structure of dissertational work. The dissertation will consist of introduction, 2 sections, the conclusion, the list of the used sources, and the appendix with illustrations. The volume of the text is 60 pages, the list of the used sources contains 58 names, the appendix will consist of 81 color and black-and-white reproductions.

1. History of origin and development of stained-glass window

Origin of stained-glass window

Stained-glass window (from Latin vitrum and French vitre – glass) – unique according to force of the art influence on the spectator and to variety of effects a type of art and decorative work.

N.N. Kachalov marks, that in territory of Starovavilon Empire archeologists regularly find vessels for aromas of the local origin which have been executed in the same technique as Egyptian. The scientist approves that there is all the bases to consider “that in Egypt and in the countries of Asia sources of glass making … are separated from our days by an interval approximately in six thousand years”.

The actuality of the legends narrating about origin of glass making is reduced not so much to historical and ethno geographical aspects which are only indirectly important from the point of view of the theory as to an origin of technology as those as if separated from "accidental" processes of potters’ crafts, and become starting point for creation of a material with new properties - a first step to management of them, and in the further - to comprehension of a structure. There are some versions, one of which on this example attempts to solve the problem: what there is a glass? - N.N.Kachalov offers “... To measure this timeframe from occurrence of irrigation ceramics or in general any silicate products. Any glaze fixed on clay or in general silicate crock, according to structure represents glass, and the most realistic version of opening of glass as independent material contacts supervision of the person above processes of ceramic technology.

The author for the first time turns to a problem of studying of a stained-glass window in Kazakhstan. The idea of an exhibition can have successive character as its participants – students from different regions of republic and in the further, having finished academy, they can open new workshops of a national stained-glass window countrywide. The stained-glass window is a special, unique type of art which causes the increasing interest, both at artists, and at the refined fans of an original interior.

The important sources about stained-glass windows of XX century are catalogues and the index manufactory catalogue of the building exhibitions which are spent in Kazakhstan in 2009 year, as well as the description of art-industrial exhibitions in which the Academy of arts named after T. Zhurgenov took part, organized by the author magister dissertation. Therefore the subject matter of the dissertation is not accidental. Besides special periodicals of the end of XX century have served as sources for the given work: newspapers, the magazines shining as a whole an art life of our country, containing a material describing the art industry. Unlike the Russian Federation when during 2009-2011 years extensive special articles were devoted for stained-glass window art, the kazakh stained-glass window still waits for the researcher.

The works of the students pass our concepts and ideals to the future generations. It requires limiting strictness, precise definition of the civic stand and full self-feedback from the students. Different types of monumental painting have been presented in works of students. Stained-glass window art has been as new for monumental art at our academy..

In 2008 year on the basis of faculty the workshop of art glass has been created within the precincts of which students with advantage master technologies of creation of a stained-glass window.

Due to active support of a management of academy stained-glass window workshop has been equipped by the equipment and technique. On the 31^st of March 2009, according to the results of work of a workshop the small exhibition was organized which became the beginning of an embodiment of art ideas.

As result in 2010 year the first adequate exhibition of art glass has been opened in which not only students, but also teachers took part.. The exposition represented the first, but very interesting works executed within the limits of modern lines in technique “fusion” and “tiffany”.

For us, artists of stained-glass window art of academy, prime objective is development of practical skills of performance of works on a material, and as a result is an embodiment of creative plans. Besides on the basis of classical technology of art glass, it is possible to achieve progress of the advanced modern technique and as result is design and creation of stained-glass windows on various technologies in modern national style on the basis of own technical base.

The problems of my magister dissertation include the following: to give the characteristic of the basic features of a stained-glass window as type of decorative art, the retrospective analysis of the "classical" periods of progress of stained – glass window art, the analysis of the reasons for its demand in culture of different times, revealing and the analysis of the basic stages of progress of stained-glass window art in Kazakhstan and abroad, studying of a specific character of this type of art, to use traditional and innovative practical activities for development of stained-glass window art at the Kazakh national academy of arts named after T. Zhurgenov.

Conclusion

The stained-glass window once again has found actuality for the present time. As well as all in the world, it has revived on a new coil of the progress and not simply repeats that is considered achievement of the past by the right, but also creates new leaning on modern technologies. And now it would be desirable to clear a question on why it happens that attracts an interest to this type of art and how it is realized in a modern interior in Kazakhstan. In fact having understood it, we can state the sight for and try to embody it. And having touched art, we develop, we are spiritually enriched and we grow.

In spite of the fact that glass is known since the most ancient times and finds wide application practically in all areas of human activity, the nature of glass conditions, understanding of processes of making a glass at atom-molecular level are distant from creation of the theory of glass conditions similar to theory on the generality of a crystal condition. Hot discussions by definition of concept “glass condition” are reflected in works of such persons as Andri de Moran, N.N.Kachalov, A.Lukas, evidently showing complexity of a solved problem.

Historical retrospective journey shows, that the stained-glass window becomes "operating" art phenomenon only under condition of its demand in culture and experiences the periods of blossoming then when the culture requires meaning allegories. In a gothic style it there were allegories of golour light connected with cult idea, in a modernist style with the secular beginning.

The world culture is rich with unsurpassed masterpieces of stained-glass window which progress totals not one century. During different epochs the attitude to stained-glass window art was inadequate: the periods of interest gave way to its almost full oblivion. Non-uniformity of a demand of a stained-glass window, fundamental differences in form and art receptions are characteristic for creative practice.

Today transparent images surround us everywhere: posters with illumination are located in city streets. Modern technologies of transfer of images have allowed including in city space artificial created video reality including light, color, a sound. The end of XX century has created new forms of headers. But the "classical" technique of a glass stained-glass window has not been forgotten and today again experiences rise.

As it has already been told, stained-glass window is ancient art, but classical technologies of its manufacturing, despite of centuries-old history of the existence, have not almost changed. Epoch replacing each other cardinally changed nothing; they only dictated plots, colors and shades, defined seat which could be decorated by a similar ornament.

Studying of history of this art (as well as its modern practice) testifies as well that a stained-glass window as the art phenomenon possesses complex dynamics and is capable to cardinal change of "image". Therefore revealing and ordering of the basic characteristics of stained-glass window art are interfaced to a lot of difficulties, in particular, already that the definition of its specific accessory (in comparison with other plastic arts) is deprived habitual clearness.

On the basis of the lead analysis it is possible to approve, that a stained-glass window, first, it is an independent type of decorative art, secondly, it possesses unique function of light and uses a specific material which does not strike root in other types of a monumental and decoration art; the stained-glass window possesses a functional variety in surrounding space of an interior and rich possibilities of use of art receptions.

Art of a stained-glass window is called up to realize today concepts of an author's interior and to become a uniting element of all design details, to express the general figurativeness of ensemble. From here – variety of functions and art decisions in stained-glass window art. Here progress of new tendencies in author's art of a stained-glass window. Here an inexhaustible choice of styling receptions, use of previous art achievements and a birth of modern innovations.

Stained-glass window art undergoes a big jump at the end of XX century and the beginnings of XXI century. Occurrences of new cultural and theological circumstances have caused blossoming architecture. A basic change of traditional shape of cities and interier spaces has allowed becoming of stained-glass window to glass a protruding graphic means.

The idea stained-glass window art since 90th years received all more a wide circulation in republic. Unprecedented town-planning on scope, increase of well-being of people, the increased spiritual needs, complex work on ideological and moral education of workers were powerful spurs in rise of stained – glass window art and decorative art of republic, in a birth of its such types and forms which have been caused by demands of the given historical instant.

On the foreground problems of activity of art means of works are put forward, enriched technique of stained-glass window art which are connected with formation of original aesthetic accents in an environment.

From the present time stained-glass window art finds the classical form - the color glasses fastened among themselves by means of a metal structure. It was assisted with occurrence of a way of manufacturing of thin sheet glass, use of a lead structure, as well as division of experts into manufacturers of glass and masters of stained-glass window. The demand of a stained-glass window in the modern art and design is caused, first of all, by its function into which initially enters not only pragmatically illumination of space of an interior or the ex-terrier, but also the organization of special light of environment which set by certain cultural installations. It’s this basic function renders leading influence on formation of historically-specific "image" of a stained-glass window: the formal organization initially submits here to an embodiment of deep concepts about beauty.

The modern art culture of Kazakhstan shows aesthetic possibilities and an art originality of a stained-glass window, its difference, for example, from glass painting or making a glass. Evidence became also that, for example, the mosaic and a fresco "have not got accustomed" in modern conditions and have substantially lost the urgency while stained-glass window art has shown capacity to the further actualization in culture, having passed a way from the statement of " the big idea » soviet-era before realization of the individual author's project.

At ocean of modern design practice the stained-glass window defends the right to the uniqueness and common significance. It shows author's art of Kazakhstan which today starts to master space of an exhibition interior, opening that new sides of the art potential.

For our research by meaningful event there was in essence of first independent exhibition of stained-glass window art of the young artists, taken place in the Fund of the First President in Almaty. That numerous personal meetings with the Kazakhstan artists, conversations and discussions, visiting of workshops and supervision over technological process of creation of stained-glass windows have allowed seeing little-known sides of this art and as whole tendencies of art practice of Kazakhstan on a boundary of current centuries was important also. Thus, the broad audience of sources involved by the author from direct art practice became in this case the main condition for creation of the research base, capable to confirm the positions stated in work and conclusions.

For the first time the stained-glass window has been investigated as the independent art phenomenon; the chronology of its evolution has been defined;

- For the first time subject matter of special studying became a creative practice modern of stained-glass window art in Kazakhstan;

- For the first time it has entered into the scientific turn investigated and the processed illustrations on history of a stained-glass window of Kazakhstan.

The exposition entitled as “Modern tendencies in art stained-glass windows and a mosaic 2011 » has passed under home nursing of the Fund of the First President and due to organization the Kazakh National academy of arts named after T. Zhurgenov.

The exhibition was devoted to the 20 anniversary of independence of the Republic of Kazakhstan. It has been passed at support of Fund of the First President of the Republic of Kazakhstan, Fund of progress of youth policy and with participation of creative companies "House", “Alkion”, “Glass imagination”, “Ethnomura”, “Art Glass”, “Stounhead”, “Sat Glass” and the Kazakh National University named after Al-Farabi.

The exhibition has allowed adjusting and strengthening communications with many firms, having opened that to the world the richest, a cultural heritage of people of the East. It was pleasant to learn that together with group of our young talented students, such as Aubakirova, Kim, Omerbayev, Abdykarimov, Zhumagulov, Beknazarov, Zhakanov, Ibrashov, teachers of KazNAI participated.

As a result, the most part of the presented stained-glass windows have positive character even if in them nostalgic notes sound sometimes. The expected future in modern stained-glass windows looks not simply as the beginning of the new world, more likely basic arrival of New Life. Human thoughts are noble, acts are fine and the life is full of high senses.

In summary it is necessary to tell, that stained-glass window art as well as other works of art, does not exist in itself. An original glass composition should composed with other elements of an interior harmoniously.

It does not raise the doubts, that progress of researches will stimulate the further perfection of all elements (components) in this area of stained-glass window art: structures of glasses with the set properties, their manufacturing techniques, experimental and theoretical methods of manufacture.

As shows an expert, stained-glass window art due to the unique features, carries out at the same time both art and decorative problems and does not lose actuality during centuries. And especially becomes popular today as allows to approach samples of «high art » to an everyday life of the person and it decorates its workdays.