Технологиялы ондырыларды жобалау негіздері

№2 дріс. Технологиялы ондырыларды жобалау негіздері.

2.1 Негізгі тсініктері Технологиялы ондырыларды жобалау жмыстарын жргізу кезінде келесідей негізгі тсініктемелер олданылады:

Бйым - ксіпорында шыарылан кез-келген зат немесе заттар жиыны.

Блшек – растыру операциясын олданбай атауы мен маркасы бірдей материалдан жасалынан бйым. Мысалы, брама, сомын, білік, йылан тры.

Жиналмалы бірлік немесе блік – растыру операциясы (мшелеу, днекерлеу, т.б)олданылатын, рама бліктер жиынынан тратын бйым.

Торап - баса рама бліктермен бірлесе отырып, белгілі бір операцияларды орындауа негізделген жиналмалы бірлік.

Машина – адамны физикалы жне аыл-ебегін жеілдету шін механикалы озалысты энергияа айналдыратын рылы.

Механизм – бір озалысты келесі бір озалыс тріне айналдыратын блшектер жйесі. ондырыны рамына кіретін механизмдер функционалды белгілері бойынша таратыш, атарушы, басарушы, баылау жне реттеу, берілім (подача), транспорттау жне сараптау болып блінеді. Механизмні негізгі элементтері буындары мен кинематикалы жптары.

Механизм буыны – бір немесе бірнеше атты бекітілген блшектер, мысалы білік пен тісті доала. Кіреберіс жне шыаберіс буындары болып ажыратылады. Кіреберіс буындары деп баса звенолардаы озалыстарды зіне абылдап алатын буынды айтады. Шыаберіс буындар деп механизм озалысын жзеге асырушы буын. Кіреберіс жне шыаберіс буындарыны аралыында аралы буындар орналасуы ммкін. рбір сйкес жмысшы буындар жбында кш аыныны баытына арай жетекші жне жетектегі буындар ажыратылады.

Кинематикалы жп – салыстырмалы озалысты шектейтін екі жанасатын денелерді біріктірілуі. Функционалды сипатына арай кинематикалы жптар айналмалы, демелі озалыс жне т.б трлерге блінуі ммкін.

Кинематикалы шынжыр – кинематикалы жптармен біріктірілген буындар жйесі.

Жетек – ондырылар мен механизмдерді озалыса келтіретін рылы. Жетек кштік агрегаттан, энергия таратушы жне аппаратураны басару механизмдерінен трады. Кштік агрегат энергияны бір трін механизм жмысына ажетті механикалы энергияа айналдыру ызметін атарады.

2.2 Технологиялы ондырыларды растыру (конструирование) ережелері мен жалпы аидалары

растыруды негізгі тапсырмасы болып автомобильдерге техникалы ызмет крсету жне жндеу жмыстарын жргізу ндірісіні барлы талаптарына сай келетін, экономикалы сері бар, жоары технико-экономикалы жне пайдалану (эксплуатационный) крсеткіштерге ие болатын, технологиялы ондырыларды бір объектісін растырып шыару табылады.

Технологиялы ондырыларды объектілерін растыру кезінде келесідей аидаларды басшылыа алу керек:

- техникалы тапсырма нтижелі жат ретінде арастырылады, тапсырмадан тапсырыс берушіні келісімінсіз ауытуа жол берілмеуі тиіс;

- жасалынып отыран конструкциядаы барлы детальдар мен жиналмалы немесе растырылмалы бірліктер талап етілетін сенімділік, натылы, аттылы, беріктілік жне кркемділік дрежелері бірдей болуы ажет;

- растырылатын бйым аз габаритті лшемдерін, растыру ыайлылыын, реттелуін, жндеу жмыстары кезінде блшектерді ауыстырылуын амтамасыз ететін отайлы жайастырылан жиналмалы бірлікпен жабдыталуы керек;

- технологиялы ондырыларды жаа объектісін жасау кезінде конструкциялы сабатасты пен модульді аидаларды сатау керек. Конструкциялы сабатасты - жобалау кезінде машинажасауды берілген профилінде жне атарлас саладаы алдыы (предшествующего) тжірибелерді олдану, жобаланып отыран агрегата олданыстаы конструкцияларды барлы пайдалы жатарын кірістіру. Модульді аида (блочность) бл жекленіп жасалынан торап-шыырларды (узел-блок) бір – бірімен жылдам шешілетін жаластырыштармен осылан йыстыру тсініледі.

-конструкцияланатын технологиялы ондырыны объектісі біртектестіру мен стандарттауды талаптарына сай келуі тиіс.

Біртектестіру (унификация) – атаратын функциялы ызметтері бірдей кптрлі, типті бйымдарды отайлы жолмен ысарту.

Стандарттау - бйымдара жне ндірістік німдерге бірегей жне міндетті трде орындалуы ажет талаптарды орнату жне олдану.

Біртектестіру мен стандарттау арнайылатылан ксіпорындарда сериялы жне массалы детальдар мен жиналмалы бірліктерді шыаруды йымдастырады. Бл ебек клемі мен жасап шыару баасын тмендетуге, деталь сапасын жне жмыс затылыын арттыруа, конструкциялау уаытын азайтады жне технологиялы ондырыларды жаа объектілерін игеруді, детальдарды ауыстырылуын шарттайды.

Конструкцияны технологиялылыын жзеге асыру маызды болып табылады. Технологиялылы тсінігіні астарында біруаытта сапасын, натылыын арттыратын жне блшектерді алмастырылатындай етіп озы деу дістерін олдана отырып, немді, жылдам жне німділікті амтамасыз ететін технологиялы ондырыларды объектілерін жасау жатыр. Сонымен атар бл тсінікті астарын келесі тсініктерді де енгізуге болады: жинау технологиялылыы, ыайлы жне немді жндеу жмыстарын.

Технологиялы ондырыны конструкциялау кезінде конструктор растыруды жалпы ережелерін, олданыстаы келісілген стандарттар мен нормативтерді жне ндіріс ондырыларыны ауіпсіздік ережелерін сатауы тиіс.

Тменде келтірілген ережелер конструкциялауды жалпы ережелері болып табылады:

ондырыны растыранда крделі жндеуді толыымен ысырып, оны орнына ауыстырмалы тораптармен жиналатын алпына келтіруші жндеу жмыстарын олдану арылы жндеусіз пайдалануды олдану;
детальды трысыны беткі блігін йкелмелі етіп жасаудан аулатау. Жндеу жмыстарын жеілдету шін йкеліс беттерін жекелеген жне оай ауыстырылатын блшектерде орындау керек.
рі арай тіркесімдік немесе агрегатты аидасын стану керек, блшектерді туелсіз агрегат ретінде конструкциялау;
конструкцияны жинау кезінде осымша реттеуді ажет етпейтіндей бекіткі элементтерді олдануды арастыру;
Салмаын арттыруды талап етпейтін дістерді олдана отырып (аттылы абырасы, отайландырылан форма, кернеу концентраттарын тмендету жне т.б.) детальдарды жоары аттылыы мен беріктілігін амтамсыз ету;
Ммкіндігінше торапа серпімді элементтер енгізу. Бл элементтер сырттан келген соы мен динамикалы жктемелерді зіне абылдайды;
Ашы механизмдер мен берілістерді ысыру;
Оймалы осылуларда здігінен брап босатылуды болмауын арастыру;
Тотыып мжілуді алдын алу;
Технологиялылы, біртектестіру, стандарттау, металл клемін азайту,алыптасан лшемін азайту есебінен конструкцияны баасын азайту;
Ммкіндігінше айталанба озалыстарын айналмалы озалыс тріне ауыстыру;
Жобаланатын объектіні бетін мейлінше арапайым жне тегіс етіп жасау. Бл бірмезгілде техникалы эстетика талаптарын сатай отырып ктіп-баптауды амтамасыз етеді;
Баылау жне басару ыайлы болуы шін басару жне адаалау ралдарын бір жерге шоырландыру;
Тораптар мен механизмдерді техникалы ызмет крсетуге ол жетімді болатындай, баылауа, адаалауа ыайлы етіп жасау;
ызмет крсетуші ызметшілерді ауіпсіздігіне кеіл беру (операцияны автоматтандыру, ораныс дуалын орнату, сатандыру жне т.б).

Технологиялы ондыры пайдалану жаттамасына сай клетіндей пайдалануа бергенде, оны дербес пайдалану кезінде жне технологиялы кешен рамында пайдаланыланда, монтаждау немесе демонтаждау жмыстарын жргізуші жмысшыларды ауіпсіздігін амтамасыз етуі керек. Технологиялы ондырыны жобалау кезінде келесі талаптарды ескеру керек:

конструкциялы ондырыны материалы берілген жмыс режимі кезінде жне арастырылан пайдалану шарттары кезінде жмысшыны денсаулыына зиянсыз болуы керек жне рт шыу жне атылу аупін тудырмауы тиіс.
ондыры ирату жктемелерін алдын алатын рылымен амтылуы тиіс немесе блшекті ирау кезінде жараат алу аупі бар жадайларды алдын алуа арналан ораныстар орнатылуы тиіс;
ондырыны жне оны жекленген бліктеріні конструкциясы пайдалану жне монтаждауды барлы жадайларында оларды лап кету, аударылу жне здігіне жылжуы немесе ыысуын ысыруы тиіс. ажет болан жадайда арнайылатын рал мен конструкция элементтерін бекіту методы (мысалы, автомобильді ктергіштері конструкциясында міндетті трде жкті здігінен тсіп кетуіне жол бермейтін ондырысы болуы керек) арастырылуы керек;
ондыры конструкциясы жне оны жекелеген бліктері жмысшылар шін ауіпті саналатын заттарды (рал-саймандар,делген блшектер, майда жаалар, т.б), сонымен атар майлау, суыту жне таы баса жмыс сйытытарын сырта латырып шыармауы керек;
ондырыны жараат кзі болып табылатын озалмалы жне ысты бліктері оршалуы тиіс немесе жмысшы оан тимейтиндей орналастыру керек;
ораныш абатыны конструкциясы оны жмысшыны ауіпсіздігін амтамасыз етіп тран орнына здігінен жылжуын болдырмауы тиіс, орнынан озалту тек арнайы рал – сайман арылы жзеге асырылуы тиіс. Егер ораныш абатыны орналасуы орау функцияларын амтамасыз ете алмаса, технологиялы ондырыны автоматты трде бірттастандыру функциясын олдану ыайлы;
ысыш, іліп алу, ктеру жне тиеу ондырылары мен оларды жетектеріні конструкциясы энергия беруді толы жне здігінен жартылай тотатан жадайда ауіпті жадай туызбау. Сонымен атар энергия беруді алпына келтіру кезінде бл рылыларды здігінен орын ауыстырмауын болдырмау;
ондыры элементтерінде жмысшыны жарааттау аупі бар шкір ырлары, жиектері, ылтана жне тегіс емес беттері болмауы тиіс;
Шу, ультрадыбыс, діріл , ауіпті заттарды айнар кзі болып табылатын ондырыларда болуы ммкін зияны заттарды белгіленген нормалардан аспайтындай етіп орындалуы тиіс;
Технологиялы ондыры жергілікті жарытандырумен амтылуы тиіс. Егер жарытандырылан болмаса жмысшыны кру мшесіне зиян келтірілуі ммкін немесе баса да ауіп-атер трлері туындауы ммкін.

2.3 Технологиялы ондырыларды жобалау кезедері.

Жобалау ережелері мен конструкторлы рсімдеу жаттамасы стандартталан. МЕСТ 2.103-68 «Конструкторлы жаттаманы бірегей жйесі. Зерттеу кезедері.» сйкес ндірісті барлы тріне арналан бйымдарды конструкциялы жаттамасын жасау шін келесі бес кезе орнатылан: техникалы тапсырма, техникалы сыныс, эскиздік жоба, техникалы жоба, конструкторлы жмыс жаттамасын жасау.

Техникалы тапсырма – конструкторлы жаттаманы жасау кезінде жобалаушы басшылыа алатын біріншілікті негізгі жат болып табылады. Техникалы тапсырмада жасалынатын бйымны негізгі арналуы, техникалы жне тактикалы-техникалы сипаттамасы, сапа крсеткіштері, технико-экономикалы жне арнайы ойылатын талаптары аныталады.

Техникалы тапсырма жасау барлы дерлік крделі бйымдарды жне технологиялы ондырыларды жасаудаы бастапы этап болып табылады. Техникалы тапсырманы орындаушы конструкторлы шешімдерді ілгерілеуші негізі болып табылатын бйымды пайдалану шарттарын, аналогтарыны конструкциялы ерекшеліктерін жне техникалы сипаттамасын жіті білуі ажет. Техникалы тапсырма болаша бйымыны негізгі сипаттамаларын айындайтындыына арамастан, ол жобалаушыны берілген тапсырманы оптимальды шешімін табу жолындаы ізденістерін бгемеуі тиіс.

Техникалы сыныс – МЕСТ 2.118-73 «Конструкторлы жаттаманы бірегей жйесі. Техникалы сыныс» жаттамасына сйкес техникалы тапсырмада крсетілмей алан бйыма ойылан осымша жне натыланан талаптарды крсету масатында жасалынады. Техникалы сыныста техникалы тапсырыс берушіге жауабы крсетіледі жне орындаушы орындалуына кепілдік беретін бйыма ойылатын талаптар натыланады. Техникалы сыныста орындалатын жмыс тізімі техникалы тапсырмаа негізделеді жне жалпы жадайда келесі рамда болады: ойылатын тапсырманы ммкін болатын шешімдеріні нсалары, патенттік тазалыа тексеру, нертабыса сранысты дрыс рсімделу, негізгі сапа крсеткіштерін салыстырмалы баалау (сенімділік, немділік, эстетикалы, т.б), оптимальды нсасын тадап алу.

Тсіндірме жазуды соында техникалы сынысты жасау кезінде пайда болан жасалынатын бйыма ойылатын осымша талаптар орналастырылады. Техникалы сыныс эскизді жобаны жасауа негіз болып табылды.

Эскизді жоба – конструкциялы шешімні аидалары, жасалынатын бйымны жмыс принципі мен ондырыларыны жалпылама сипаты, арналуы, негізгі параметрлері мен габариттік лшемдерін крсететін конструкторлы жаттарды йлесімді біріктірілуі. Эскизді жоба сйкес техникалы тапсырмамен арастырылан жадайда жасалынады. Эскизді жоба жасауда жалпы жадайда келесі жмыстар кіреді:

- ммкін болатын шешімдерді конструкторлы жобалау нсаулары,

- негізгі сапа крсеткіші бойынша нсаларды салыстыру;

- оптималды нсасын тадау, техникалы тапсырма мен сыныста крсетілген бйыма ойылатын талаптарды натылау немесе бекіту;

- баса мекемелерде жасалынып жатан берілген бйым мен оны материалына ойылатын техникалы тапсырмаларды тізімдеу.

Эскиздік жоба кезедерінде техникалы сыныста крсетілген жмыстар баса осымша апарат бермесе айталанбайды.

Техникалы жоба – аыры техникалы шешім,жасалынатын бйымны рылысы туралы толы апарат береді, жмысты жаттама жасауа арналан мліметтерден тратын конструкторлы жаттамаларды йлесуі. Техникалы жоба МЕСТ 2.120-73 «Конструкторлы жаттаманы бірегей жйесі. Техникалы жоба.» сйкес техникалы тапсырмада крсетілсе ана жасалады. Техникалы жобалау келесі жмыстарды орындалын арастырады:

- бйым мен оны раушы бліктеріні конструкторлы шешімдерін жасау;

- техникалы тапсырмада крсетілген жне технико-немділік крсеткіштерін растайтын ажетті есептеулерін орындау;

- конструкцияны технологиялыа деу;

- сатып алынатын бйымны атауын немесе номенклатурасын айындау жне олданыс аясын анытау;

- габариттік, орналастыру жне тіркеу, байланыстыру лшемдері туралы тапсырыс берушімен келісу;

- блшектер мен жиналмалы (растырма) бірліктеріні сызбасын жасау. Тапсырманы орындауды жылдамдату шін бйымды шыару масатында арнайылатылан ондырылары жіберу ажеттігі туындаса;

- жмысты жаттамасын жасау кезедернде орындалуы тиісті жмыстар тізімін жасау.

Техникалы жоба жмысты конструкторлы жаттама жасауа негіз болады.

Жмысты конструкторлы жаттама жасау негізінде бйым зерттеледі, жобалы кезедер базасында жзеге асады (техникалы тапсырма, техникалы сыныс, эскиздік жне техникалы жоба).

Жмысты конструкторлы жаттама жасау ндірісті технологиялы дайындыымен тыыз байланысты жне зерттеу длдігін анытады, беткі блігіні кедір-бдырлыы, базаны тадау,лшемдерін ою, беріктілік пен мырлылыа тексеру есебін жргізу, зіндік ны мен немділік серін есептеуді арастырады.

2.4 Конструкторлы жне пайдалану (эксплуатационды) жаттарды трлері.

Жмысты конструкторлы жаттамасыны жинатылыы МЕСТ 2.102-68 «Конструкторлы жаттаманы бірегій жйесі. Конструкторлы жаттарды трі мен жинатылыы» талаптарынан аныталады. Конструкциялы жаттамалара бйымны рылысы мен рамын жне оны зерттеу мен орындау, баылау, абылдау, пайдалану жне жндеу жніндегі жекеленген жне йлестірілген трдегі график жне мтіндік жаттар жатады.

Конструкторлы жаттарды келесі трлері ажыратылады:

Блшекті сызбасы – блшекті орындауа жне баылауа арналан блшек сызбасы жне баса мліметтерден тратын конструкторлы жат.

растырма сызбасы – растыру мен баылауа ажетті растырма бірлік сызбасы мен баса мліметтерден тратын жат. растырма сызбаларына сонымен атар гидравликалы жне пневматикалы монтаждау жмыстарын жргізуге болатын сызбалар кіреді.

Жалпы крініс сызбасы – контрукциясын анытайтын, негізгі раушы бліктерді йлесу мен бйымны жмыс принципін тсіндіретін жат.

Теориялы сызба – бйымны геометриялы пішінін жне рама бліктеріні орналасу координаттарын крсететін жат.

Монтажды сызба – бйымны нобайлы сызбасы, сонымен атар бйымды олдану аясында орналастыруа ажетті мліметтерді крсететін жат.

Орама немесе аптама сызба – бйымды орауа немесе аптауа ажет мліметтерден тратын жат.

Слба – бйымны рама бліктері мен оларды аралыындаы байланыстарды шартты белгілер трінде крсететін жат.

Тізімдеме – растырма бірлікті, кешен немесе топтама рамын анытайтын жат.

Ведомость тізімдемесі – бйымны растырма блігіні санын жне т.б мліметтері жазылатын тізімдемеден тратын жаттама.

Тсіндірме жазу – рылыны сипаттамасы мен жасалынатын бйымны жмыс істеу принципі, сонымен атар оны жасау кезіндегі абылданан техникалы жне технико-экономикалы шешімдерді тсініктемелері жазылан жат.

Техникалы шарт – бйымны жасалуына, баылануына, абылдануына, жеткізілуіне, жне баса конструкторлы жаттарда крсетілмеген ойылатын талаптар жазылан жат.

Кесте – кесте тріне келтірілген мліметтерден тратын жат.

Есептеу- параметрлері мен шамаларыны есептелуі жазылатын жат.

Нсаулы – бйымды жасау кезіндегі олданылан ережелер мен нсаулытардан тратын жат.

Пайдалану бойынша нсаулы – конструкция туралы млімет, жмыс принципі, бйымны сипаттамасы, оны растырма бліктері мен бйымдарды дрыс жне ауіпсіз жадайда пайдалану туралы мліметтер крсетілген жат.

Пайдалану бойынша нсаулытаы апаратты, МЕСТ 2.601-95 «Конструкторлы жаттаманы бірегей жйесі. Пайдалану бойынша жаттары» сйкес блімдер мен блімшелерге жіктеу сынылады: Кіріспе, Бйымны сипаттамасы мен жмысы, Арналуы бойынша пайдалану, Ттенше жадайлардаы рекеттер, Бйымды пайдалану ерекшеліктері, Техникалы ызмет крсету, Аымдаы жндеу, Сатау, Транспорттау, деу (утилизация).

Технологиялы ондыры наты болуы шін пайдалануы бойынша нсаулыты мазмны да натыра болуы тиіс.

дебиет: 1.нег.[21-33].

Баылау сратары:

Технологиялы ондырыны объектілерін конструкциялауды жалпы аидаларын санамалаыз.
Технологиялы ондырыны конструкциялауды жалпы ережелерін санамалаыз.
Техникалы тапсырмада андай апараттар жазылады?
Техникалы сыныста андай апараттар жазылады?
Эскиздік жобада андай апараттар жазылады?
Техникалы жобада андай апараттар жазылады?
Жмысты конструкторлы жаттарды жасау кезінде андай этаптар негізге алынады?
Пайдалану бойынша нсаулыта андай апарат жазылады?

Технологиялы ондырыларды жобалау негіздері