Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамыту

Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамыту

Мазмны

Кіріспе........................................................................................................	3
1 Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамытуды теориялы негіздері.......................................	7
1.1 зыреттілік ымына сипаттама..................................................	7
1.2 азіргі кезе апаратты оыту технологиялары мен ралдарыны оушыларды апаратты зыреттілігін дамытудаы рлі...............................................................................	16
1.3 Оушыларды тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда апаратты технологияларды олдануды маызы...................	31
2 Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамытуды дістемелік негіздері......................................	40
2.1 Жоары сынып оушыларын киімді конструкциялау мен модельдеуге оыту мазмны..............................................................	40
2.2 Тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеу баыты бойынша оытылатын сабатар жйесі.............................................	43
2.3 Тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін дамытуа апаратты технологияларды олдану ерекшеліктері..........................................	68
орытынды...............................................................................................	88
Пайдаланылан дебиеттер...................................................................	89
осымшалар............................................................................................	92

Кіріспе

Зерттеуді ккейкестілігі. Бгінгі апарат заманында ылым мен техниканы соы жетістіктерін олданатын ызмет крсету саласы рліні арта тсуіне байланысты елімізді бсекеге абілеттілігі, адам капиталы туралы мселесі кн тртібіне ойылуда. азіргі уаытта кптеген саяси жне мемлекеттік айраткерлер адамзат ркениетіні саталуы мен дамуыны кепілін білімнен креді, білім беруді баса да мемлекеттік дерістердегі басымдылыын мойындайды. Елбасымыз Н.. Назарбаев зіні азастан халына Жолдауында: «XXI асырда білімін дамыта алмаан елді тыырыа тірелері аны. Біз болашаты жоары технологиялы жне ылыми амтымды ндірістері шін мамандар орын алыптастыруда осы заманы білім беру жйесінсіз, рі алысты барлап, ауымды жааша ойлай білетін инновациялы экономика ра аламыз», – деп атап крсетеді [1].

азіргі тада білім беру леуметтік рылымны маызды элементтеріні біріне айналды. Адамны болашаы оны алан біліміне, ылыми таным абілеті мен белсенділігіне байланысты. оамдаы жоары арынды згерістер, айта рулар, экономиканы дамытудаы жаа стратегиялы бадар, Республикамызды уатты елдер атарына осылуа деген мтылысы ылым мен білім саласын лемдік дегейге ктеруде ойылатын талаптарды тбегейлі згертті. Сондытан бгінгі кні білімні р саласында біліктілігі жоары, зін, елін танытатын азаматты алыптастыру, зіретті тла, белсенді маман даярлау мселесі зекті, рі крделі болып отыр.

лемдік ркениет дерісіндегі білім ндылытарына деген сранысты артуы еліміздегі білім беру мазмны мен сапасын дамыту ажеттігілігін арттыруда. ылым мен білім дамуыны жаанды талаптарына орай, азастан Республикасы Президенті Н.. Назарбаев «...Заманауи прогресті мнін білуіміз керек. азіргі шынды мынадай: бгінгі мемлекет зіні интеллектуалды ресурстарымен бсекеге тсіп «Интеллектуалды лт – 2020» идеясыны масаты – жаа азастандытарды трбиелеу. Елді адам капиталы арылы бсекеге абілетті ету. Бсекені бастысы – білімні бсекесі. Бл шін біріншіден, білім жйесіні инновациялы дамуына жол ашу керек, екіншіден, электронды ызмет крсетуді жаа замана сйкестендіру керек», – деп атап крсетуіні зі де азіргі оамды дерісте тланы белсенділігін алыптастыру, бсекеге абілетті лт леуeтін арттыруды негізгі ндылыы білім сапасы болып табылады [2].

Бiлiм берудi апараттандыруды негiзгi масаты азастан Республикасында бiрттас бiлiмдiк апаратты ортаны ру болып табылады. Олай болса, бiлiм беру саласында жаа апаратты технологияны пайдалануа, азастан Республикасындаы апаратты кеiстiктi лемдiк бiлiм беру кеiстiгiмен сабатастыруа ммкiндiк бередi [3].

ХХ асырды ортасында апаратты деуді автоматтандыру ісіні ажеттілігі электронды техника мен технологияны арынды дамуына себепші болды. Апаратты оама кшу перспективалары леуметтік, ыты жне техникалы сипаттаы кптеген мселелерге озау салуда. Мысалы, ндірістік роботты пайдалану адамны атысуна бадарланан бгінгі технологияны толы згертуге келеді. Мндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаа оам мшесін з бетінше мір сруге дайындау да крт згерді. Оытуды жаа трлерін жасаудаы ізденіс жмыстары да басталып келеді.

азіргі кезде арнайы мектептер, гимназиялар, жоары оу орындары жеке пндерді тередетіп оытумен атар оу дерісін жааша оытуа негізделе бастаан.

Дстрлі оу теориясы мен іс-тжірибесіні азіргі кездегі білім саласы Апаратты технологияларды пайдалану ажеттілігін тудырады. Білім алушылырды абілетін дамыта алатын оу дерісін, сіресе з бетінше орындалатын жмысты йымдастыру, аыл-ой іс-рекетіні алыптасуына ыпал етуі керек.

XXI асырда апараттанан оам ажеттілігін анааттандыру шін білім беру саласында тмендегідей міндеттерді шешу кзделіп отыр: компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі, электронды жне телекоммуникациялы ралдарды, интерактивті ралдарды, электронды оулытарды оу рдісіне тиімді пайдалану арылы білім сапасын ктеру. Еліміздегі саяси, леуметтік-экономикалы згерістерге сай білім беруді апараттандыру баытында жргізіліп жатан жмыстар апараттандыруды мемлекеттік бадарламасына сйкес жзеге асырылуда. Білім беру жйесін апараттандыру білім беру шін лкен перспективалар ашады. Соы жылдары компьютерлік, телекоммуникациялы техника мен технологияларды оам міріндегі ролі мен орнында тбегейлі згерістер болды. Апаратты жне телекоммуникациялы технологияларды игеру азіргі заманда рбір жеке тла оу жне жазу абілеті сияты сапалармен бірге атара жне рбір адам шін ажетті шарта айналды. Апаратты технологияларды олданылуы азастан экономикасы шін маызды орына ие болып келе жатыр. Бгінгі білім саласында ала ойылып отыран басты масаттарды бірі – білімді апараттандыру, яни оу апаратын олдану шін тиімді ралдар мен ажетті ммкіншіліктер жасауды амтамасыз ету. Ол ммкіншіліктер атарында апараттанан оамны білім жйесін ашы жйе ретінде рап, отайландырып, орталытан алшатандырылан ркениетті ралдар негізінде жасау міндеті де бар.

Осыны брі оушыларды апаратты технологияларды олдана алу бойынша білімін алыптастыруа жеткілікті зейін аударуа ммкіндік беретін апаратты зыреттілігін дамыту дерісін жетілдіре тсу керек екендігін негіздейді.

Апаратты технологияларды олдану бойынша В.М. Монахов [4], Кукушин [5], Ю.С. Брановский [6], А.И. Бочкин [7], А.Л. Семенов [8], М.П. Шестакова [9], М.П. Концева [10], Хамзина Б. [11], Сайлибаева А. [12] жне т.б. ебектері бізді зерттеуіміз шін те маызды болды.

Зерттеулерге сйкес талдаулар крсеткендей,азіргі уаыта дейін оушыларды білімі мазмныны андай да бір дрежесін сипаттайтын ылыми ор жинаталан. Сонымен атар, арастырылып отыран мселе бойынша оушыларды апаратты зыреттілігін жааша технологиялар, соны ішінде апаратты технологияларкмегімен алыптастыруа даярлауды теориясы мен практикасын зерделеу жеткіліксіз арастырылан жне жалпы бл трыдаы дидактикалы мселе жеткілікті зерттелмеген.

Осындай басты леуметтік міндеттерді шешу діснамалы жне дидактикалы сипаттаы тмендегідей арама-айшылытардышешумен байланысты: оушыларды апаратты зыреттілігін жааша (апаратты) технология негізінде алыптастыруа даярлау ажеттілігі мен оны жйелі жзеге асыруды теориялы-діснамалы трыдан жеткілікті дегейде негізделмеуіні арасындаы; орта мектепте адамны ебек іс-рекет трлеріне байланысты оушыларды апаратты зыреттілігін жааша (апаратты) технология негізінде негізінде алыптастыру ажеттілігі жне оны жзеге асыруа ксіби даярлы дегейіні тмендігі арасындаы; оушыларды апаратты зыреттілігін жааша (апаратты) технология негізінде алыптастыру мазмныны ммкіндіктері мен оларды пайдалануа байланысты дістемені жеткіліксіздігі арасындаы айындалан арама-айшылытарзерттеуді мселесін теориялы жне дістемелік трыдан натылауа ммкіндік берді жне зерттеу жмысымызды таырыбын «Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамыту» деп тадауымыза негіз болды.

Зерттеуді ылыми жаалыы жне практикалы ндылыы:

1.Оушыларды апаратты зыреттілігін дамытуда жааша (апаратты) технология негізінде білім беру жйесінде олдануды негізгі мселелері айындалды.

2.Жоары сынып оушыларыны апаратты зыреттілігін дамытуда апаратты технология ралдарын олдануды дістемелік жолдары аныталды.

3.Оушыларды тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге апаратты технология ралдары негізінде дамытуды мазмны дістемелік трыдан негізделді.

4.Оушыларды тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда апаратты технология ралдарын олдануа негізделген дістемелі сыныстар берілді.

Зерттеу масаты: оушылара тігін бйымдарын оытуда апаратты зыреттіліктерін апаратты технологиялар ралдарын олдану арылы дамытуды теориялы трыдан негіздеу, ылыми-дістемелік амтамасыз ету жне оны практикалы негізінде тексеру.

Зерттеу міндеттері:

1. Оытуды апаратты технологияларын білім беру жйесінде олдануды негізгі мселелерін айындау.

2.Жоары сынып оушыларын тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда апаратты технология ралдарын олдануды дістемелік жолдарын анытау.

3.Оушыларды тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге апаратты технология ралдары негізінде оытуды мазмнын дістемелік трыдан негіздеу.

4. Оушыларды тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда апаратты технология ралдарын олдануды тиімділігін тжірибелік негізде тексерістен ткізу.

Зерттеу нысаны: технологияа оыту дерісі.

Зерттеу жмысыны теориялы жне діснамалы негізі болып, жааша (апаратты) оыту теориялары, «зырлылы», «зыреттілік», «білім беру мазмны», «апаратты технология» ымдарыны мнін ашып крсететін жне оларды білім беру мазмнын дамытуа ыпалыны педагогикалы-психологиялы тжырымдары мен станымдары саналады.

Зерттеуді практикалы базасы. №75 мектеп.

1 Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамытуды теориялы негіздері

1.1 зыреттілік ымына сипаттама

Елімізді саяси, экономикалы, мдени, оамды міріндегі згерістерге сай жоары оу орындарыны лкен жауапкершілікті сезініп, ксіби білікті, з ісіні шебері, бсекеге абілетті, ке ауымды, жан-жаты дамыан маман дайындауа мтылуы, зіні леуметтік-экономикалы жне рухани дамуыны мазмны мен сипаттарыны згеруіне жне ебек сапасына талапты жоарылауына байланысты з ісін жетік білетін, ксіби білігі мол мамандарды ажет етеді.

зіреттілік бірінші орына білімгерді апаратты сауаттылыын емес, оны мселені дрыс шеше білу асиетін ала ояды. Малім оам талабына сай зін-зі здіксіз трбиелеп отыратын, оршаан ортамен, адамдармен, балалармен, арым-атынаса тез тсе алатын, йымдастырушылы абілеті жоары, тжірибесі мол, т.б. асиеттерді жинатаанда ана оны бойынан ксіби зыреттілігі аны байалып трады.

зыреттілік – крделі де кпырлы категория. Бл философияда, педагогикада, психологияда, леуметтануда, ксіби білім беруді теориясы мен
дістемесінде акмеологияда, андрогогикада, ебек психологиясында т.б. гуманитарлы ылымдарда р ырынан арастырылып зерттелуде.

зыреттілікті сипаты андай? Деген сраа жауап іздейтін болса, кейбір сздіктерді зыреттілікке белгілі бір зат, былыс жнінде пайымдауа, салматы да беделді пікір айтуа ммкіндік беретін білімді игеру ретінде тсіндірілген. Ал, азір зыреттілік дербес жне жауаптылыпен рекет етуге белгілі бір жмысты орындауа абілеттілік пен икемділікті мегеруге жол ашатын психологиялы ахуал, психикалы сапаларды осылымы ретінде белгіленіп жр.

зыреттілікті бар-жоын адам ебегіні нтижесіне арап
пайымдау ажет. зыреттілікті алыптастыру жеке шыармашылы абілетті дамытуды, педагогикалы инновацияларды дрыс абылдауы, кнделікті згеріп жататын педагогикалы ортаа тез бейімделуді ажет етеді.

Кейінгі кезде зыреттілікті таы бір трі туралы орынды айтылып жр. Ол - адамны кенет болан иын жадайда жмыс істеуге дайындыын білдіретін «экстремалды ксіби зыреттілік». Осыны мегерген жне психологиялы сапасы осыан жуы адамдар, басалара араанда, ксібін ауыстыруа, айта йренуге дайын болады, ондайлара жмыссызды аупі кп тнбейді.

зыреттілік, бізді тсінігімізде, жеке тланы теориялы білімі мен практикалы тжірибесіне сай белгілі бір міндеттерді орындауа дайындыы жне абілеті.

зыреттілік теориясыны негізін алаушы алымдарды бірі Н.С.Розов зыреттілікті екі жаты ырын сынан. Бірінші жаына танымды жне практикалы жаалы енгізуді (инновация) ассимиляциялау ммкіндігімен, екінші жаын - білім беру жйелеріні р трі, тип, профилі сатыларына ойылатын білім талаптарын анытау ммкіндігімен байланыстырады.

Авторды пікірінше, зыреттілікті мынадай ырлары бар:

• мндік аспект, нерлым жалпы мдени контекстегі ахуалды
  жете тсінуді дегейін крсетеді: бл контексті аясына осы
  сияты ахуалды баалау, оны ыну мен оан деген арым-атынас
  кіреді;
• проблемалы-практикалы аспект, бл – осы бір жадайда
  ахуалды айындай білуді масат, міндет, нормаларын ала ою
  мен орындау тиімділігіні ажеттілігін сипаттайды;
• коммуникативтік (атысымды) аспект, бл – осы тріздес
  ахуалдаы атысымны жне адамны осындай жадайа атысын
  жне зара ыкпал жасауа тиісті мдени лгі дегейін амтамасыз етеді [13].

Белгілі алым Б.С. Гершунский ксібизыреттілікті жеке тланы онтогенетикалы дамуы контексінде арастырады. Олар р адам зіні жаа білім дегейіне біртіндеп ктерілу барысы мен нтижесінде жеке тла ретінде алыптасу жолына жетеді деген длелдер келтіреді.

алым тланы білім дегейлеріні келесідей басыштарын сынады:

арапайым жне функционалды сауаттылы;

жалпы білім;

ксіби зыреттілік;

ке трде мдениетті игеру;

дара тілін алыптастыру.

Б.С.Гершунский мен А.Г.Асмоловты ындыруынша, мны шінші басышы оам мен жеке тла шін ксіби маызды сапаларды алыптасуымен байланысты. Бл сапалар ебекті наты бір трінде адама з жолын адаспай табуа ммкіндік береді, ебекті оамды ажетті блінісіне жне белгілі бір біліктілік пен профиль ызметкеріні нерлым німді жне бсекеге абілетті трде ызмет етуін ынталандыруды нарыты механизміне сйкес келеді деген орытынды жасаан [14].

Болаша мамандарды ксіби зыреттілігі ымыны мнін, ксіби зыреттілігіні араатынасын зерттеуші алым Б.Кенжебеков келесідей сурет арылы бейнелеген (Сурет 1).

Сурет 1. Оушыны апартты зыреттілігіні араатынасы

Келесі бір ылыми зерттеулерде зыреттілікті коммуникативтік, апаратты, регулятивтік жне интеллектуалды-педагогикалы зыреттілік ретінде арастырады.

Педагогты коммуникативтік зыреттілігі – ксіби интегративтік асиет, оны негізгі бліктеріне эмоционалды тратылы (икемділікпен байланысты); экстраверсия (таайындалан дегейі мен эффективті жетекшілікті крсетеді); тікелей жне айтарымды байланысты штастыру ммкіншілігі; тілдік білімі; тыдай білу абілеті; марапаттай білуі; сыпайылылы; жалпы абілеті жатады.

Коммуникативтік зыреттілік – біріншіден, жеке тланы дамуы мен зіндік дамуы дерісіндегі малімні жеке тлалы асиеті; екіншіден, стазды педагогикалы арым-атынасты масаты, тйіні, рылымы, ралы, ерекшелігі туралы хабардарлыыны крсеткіші; ажетті технологиялы дегейін мегеруі; маманны жеке психологиялы сапасы; коммуникативтік іс-рекетін рдайым жетілдіріп труа тырысуы; негізгі ндылы ретінде жеке адамны тласына бейімделе білу, “бадар ету”, сонымен атар педагогикалы арым-атынас кезінде туындайтын міндеттерге шыармашылы трыда еш иындысыз шешім таба білу абілеті.

Апаратты зыреттілік зі туралы оушылар мен оларды ата-аналарыны, баса стаздарды жмыс тжірибесі жнінде апаратты білу млшерін амтиды.

Регулятивтік зыреттілік оытушыны з іс-рекетін басара білу ммкіншілігін білдіреді. Оан масаттылы, жоспарлау, траты белсенділік пен зін крсете білуі, рефлексия, іс-рекетіні баасы енеді. Іс-рекетті негізгі факторы – ізгілік, ндылы болып табылады.

Интеллектуалды зыреттілік талдау, синтез, салыстыру, орытындылау, натылау сияты арастыра білуді кешені, аналогия, иял, ойлау абілетіні икемділігі мен сындылыы ретіндегі зердені асиеті трінде арастыруа болады.

оамды-саяси даярлы болаша малімдерді оршаан дниені, табиатты, оамды мірді былыстарын тану діснамасына, леуметтік-экономикалы даму мселелерін пайымдау, талдау, маыздысын ажырата білуге, адамдармен арым-атынастаы жоары мдениеттілікке йренуге ммкіндік береді.

Нтижеге баытталан білім моделі мен басаруды жаа парадигмасы аясында жекелеген ымдар мен нормаларды жне тиімді педагогикалы технологияларды мегеру шін педагогтарды ксіби мдениетін дамытуа баытталады.

азіргі білім беру парадигмасы «білікті адама» баытталан білімнен «мдениет адамына» баытталан білімге кшуді кздейді. Бл білім беру жааша йымдастыру – оны философиялы, психологиялы, педагогикалы негіздерін, теориясы мен тжірибесін тереірек айта арауды ажет етеді.

Бгінгі кні зерттеуімізде арастырылып отыран мселені теориялы-діснамалы негізін длелдеу масатында ылыми ебектерге талдау жасап, «зыреттілік», «апаратты зыреттілік» ымдарыны зара байланысына, анытамаларына, растырылан жйелеріне мазмнды сипаттама беру ажеттілігі туындайды.

«зырлы» сзі «зыр» сзінен алынан туынды сз екендігіне баса назар аударамыз. Бл туралы аза тілі терминдеріні салалы ылыми тсіндірме сздігінде: «зыр (компетенция) – жалпы аланда айсыбір тапсырманы орындауа абілеттілік немесе бір нрсені жасау» деп берілген [15]. Ал азастан лтты энциклопедиясында «зырет (компетенция)» – наты органны не лауазымды тланы за жзінде белгіленген кілеттіліктеріні, ытары мен міндеттеріні жиынтыы деп крсетілген [16]. Латын тілінен аударанда (competentia – діл, дрыс орытынды; competere – дегеніне жету, сйкес келу, жаын келу) «зырлы – з ісін жетік білу, танымы мол, тжірибелі» деген маынаны білдіреді. Белгілі бір саладаы зырлыты мегерген тла з саласына сйкес білім мен біліктілікпен аруланан андай да бір негізі бар ой-тжырым жасайтын жне тиімді рекет ете алатын адамды есептеуге болады. Енді осы ымдарды мнін тереірек талдайтын болса, онда «зыр» – тланы белгілі бір пндер шеберіне атысты білімі, біліктілігі, дадысы мен іс-рекеттері тсіліні зара байланысан сапаларыны жиынтыы, ал «зырлы»–адамны іс-рекеті саласына сай зырлытарды мегеруі. Бл екі ымды керек болан жадайда бліп арастырады. Мысалы, зырлы оушылар дайындыына алдын-ала ойылатын талаптарды, ал зыреттілік оларды алыптасан тлалы сапасын жне белгілі бір саладаы іс-рекетке атысты жинаталан тжірибесін айтады.

аза тілі сздігінде «зыр (компетенция)» ымыны мн-маынасын анытауа баытталан мселелер ылыми-дістемелік басылымдарда, білім саясатын анытайтын жаттарда жне леуметтік, философиялы, психологиялы, педагогикалы дебиеттерде жиі олданылатынына кз жеткіздік [17-20]. Бл осы ымны жалпы білім берудегі жйелілік-практикалы ызметімен байланысты. Дстрлі оыту дістемесінде «зырлы» жаа ым емес. Мселен, лингвистикалы зырлыты орыс тілін оыту дістемесіні мамандары пайдаланса, ал филология мен информатика сабатарында «коммуникативтік зырлы» ымы жиі олданылады.

Егер отанды дебиеттерде зырлы ымы жоарыдаыдай тжырымдалса, «Ресейді мектептегі білімді модернизациялау стратегиясында» білім мазмны – рылымы бойынша адамны мдениетіне теестірілген, изоморфты, педагогикалы трыдан бейімделген, тланы ксіби тжірибесі ретінде арастырылады. Ол негізгі трт элементтен трады: танымды ызмет тжірибесі, ызметті белгілі амалдарын жзеге асыру тжірибесі, шыармашылы ызмет тжірибесі, эмоциялы-ндылы атынастар жасау тжірибесі. Осы трт трпатты тжірибені мегеру оушыларда рекет етуді крделі мдениеттілікке сиымды абілеттерін алыптастырады. Бл абілеттер зыреттілік деп аталады [21].

Соы жылдары білім беруді жаа баытына атысты Еуропа Кеесіні сыныстарына сйкес зыр ымына кп мн беріліп жр. Соан сйкес ылыми дебиеттерде зырлы тсінігіне ртрлі баытта анытамалар берілген. Шетел тіліні сздігінде «зыр», «зырет» (XVIII ас. соында) – «андай да бір мекеме, мемлекет органыны немесе лауазымды тланы зырындаы іс-рекеттері. Сот зырлыы. Шыындарды баылау мені зырыма жатады. Бл шешім кімшілікті зырында» деп тсінік берген. Ал XIX асыр ортасында «зырет» – адамны жасы апараттандырылан, ксіби таламы бар, істі мнісін білетін сратардан трады. Біреуді зырында болу. Бл оны зырында. Шешімді жылдам абылдауда оны бл мселедегі зыреттілігі атты сер етті.

Мысалы, философиялы энциклопедиялы сздігінде зырлы «компетенция» - сзіні француз (competence – зыретті, хабардар), латын (competentia – діл, дрыс орытынды; competere – дегеніне жету, сйкес келу, жаын келу) тілінен келгендігін, мбебапты трыда олданылатын термин екендігі крсетілген. з саласына сйкес білім мен біліктілікпен аруланан, негізді ой-тжырым жасайтын жне тиімді рекет ете алатын адамды белгілі бір саладаы зыреттіліктерді мегерген деп есептеуге болады [22].

«зыреттілік (компетентный) (XIX асыр ортасында) – зырлыы алыптасан – біреуге атысты немесе андай да бір істерге байланысты белгіленген кілеттіліктеріні ытары мен міндеттерін жетік біледі. зырлы органдар. зырлы органдарды хабардар ету. «Біз мражайды зырлы сарапшыларын шаыруа тырысты».

«зырлы» жне «зыр» ымдары абстрактілік пен натылы диалектикалы категорияларыны араатынасы, яни зыр – бл жзеге асырылан зырлы, іс-рекеттегі зырлыы. Осылайша тсіндірілетін зырлытар негізгі немесе тырлы жне осымша немесе ксіби болып блінуі ммкін. Білім беруде тланы негізгі зырлытарын алыптастыруа жне дамытуа баытталуы оны йымдастырудаы зырлы баытын айындады жне ол азіргі білім жйесіні діснамасында наты білімділік технологияларыны негізі ретінде танылып отыр. Бл айтылан Ресейлік «тжырымдамаа» В.В. Краевский мен И.Я. Лернер жне баса зерттеушілер орытып шыаран тжырымдар негіз боланын креміз [23].

зырлыты ылыми-теориялы негізде зерттеу жмыстары Л.А.Петровскаядан, ал жалпы білім беру саласын зырлы трыдан зерттеу И.А. Зимняя ебектерінен басталаны белгілі [24].

Білімдік парадигманы згертуді немесе одан шыуды жаа моделдерін

В.С. Леднев пен М.С. Каган сынады. Оларды пікірінше білім мазмныны негізі ылыми пндік сала емес, адам ызметі болуы тиіс. Оны трлеріне тжірибелік айта рушылы, танымды, коммуникативтік, ндылы бадарлы жне кркемдік-эстетикалы зырлытарды жатызуа болады [25].

зырлы трыда арастыру дегенде, бірінші орына оушыларды алан ылыми хабардарлыы емес, мселені шешудегі біліктілігі труы тиіс. Мндай жадайлар: біріншіден, оршаан ортадаы былыстарды танып білу мен тсіндіруде; екіншіден, азіргі заманы техника мен технологияларды мегеруде; шіншіден, адамдармен арым-атынаста, этикалы нормаларда, зіні іс-рекетін баалауда; тртіншіден, отбасы мшесі, сатып алушы, крермен, ала трыны сияты кнделікті мірде кездесетін леуметтік рлдерін орындауда; бесіншіден, ыты жне кімшілік рылымдарда, талап-тілегін білдіруде жне эстетикалы трыда баа беруде; алтыншыдан, маманды тадауда, зіні ксіптік оу орнына тсуге дайындыын анытауда, ебек рыногын бадарлауда, зіні мірдегі орнын, мір сру мраты мен стилін, келіспеушілікті шешу амалдарын табу сияты кптеген тікелей зіне байланысты мселелерді шешуде пайда болады. Осы трыдан араанда зырлы ымын кезедік сол заманы оу парадигмасы мен леуметтік тапсырысына сйкес олдананын креміз (Кесте 1).

азастанды алымдар зырлы ымына сас ымдара здеріні тсінігін береді. С.М. дайлов «абілеттілік – белгілі бір арекетті нтижелі орындайтындай тланы жеке дара ерекшелігі [26]. Ол арекетті жылдам, траты, сапалы орындауды діс-тсілдерімен сипатталады. Оны жоары дегейі-творчествалы, талантты, дарындылы, данышпандыпен жне бсекелестікпен ерекшеленеді» десе, М.М. Жадрина «біліктілік – білім жйесіні соы нтижесі оушыны жеке пндер бойынша алан білім, білік дадылары емес, оларды пайдалану арылы алыптасып, дамитын мірлік дадылар, зырлытар» деп, ал Л.Т. ожамклова «леуметтік икемділік – леуметтік мртебелер жйесінде адамны жадайыны згеруіне байланысты леуметтік стратификациялар механизмі» деп икемділікті зырлы ымына жаын тланы іс-рекеті ретінде арастырады [27].

Кесте 1 – зырлы ымына сас ымдарды зара байланысан дамуы

ымдар	ымдара тсініктеме	Зерттеуші
Іскерлік	Білімді практикада олдану, саналы трде белгілі бір іс-рекетті орындау абілеті	К.Д.Ушинский
Білімділік	р трлі тіршілік рекетіндегі мселелерді шешуде зіні абылдаан леуметтік тжірибесін пайдалана білу абілеттілігі. Еріктілікті, ылытар мен рекеттерді белгілейді, ттас тланы моралды бейнесін айындайтын мінез-лы аидаларына айналады	Б.Г.Ананьев О.Е. Лебедев
Бсекелестік	зара жарыс; біреуден озу масаты кзделген талас, тайталасу, ерегісу, бсекелесу.	Ю. Бабанский

Кесте 1-ді жаласы

зырлы	Білімні интеллектуалды жне дадылы рамын біріктіреді; табии интегративке ие нтижеден растырылан; білімні мазмнды тсіндіру идеологиясы орныан когнитивті, операциялы-технологиялы, мотивациялы, этикалы, леуметтік жне тртіптік рамасы.	А.А. Пинский
Толерант- тылы	леуметтік инстинкті е жоары дегейі, тзімділік – адамны леуметтік мірдегі, трмыс тіршілігіндегі р трлі дерістерге, оамдаы р трлі айшылытара барынша сабырлы жне орныты арым-атынасы. Кез-келген оамдаы тере маынадаы Толеранттылы ішкі ттастыты ныайта тсетін маызды былыстарды атарына жатады.	Л.И.Комарова

Жоарыдаы айтылан теориялы идеялара сйене отырып, зыреттілік ымына келесідей анытама берілді: зыреттілік – алан білімін пайдалана білу абілеті; ксіби мамандыына атысты абілеттер мен шеберліктерін мегере білу; леуметтік даму дегейіне сйкес келетін жне оршаан ортаны сер ету факторларына ттеп бере алатын тланы интегративті асиеттер жиынтыы.

Энциклопедиялы сздіктерге жасалан талдау крсеткендей, зыреттілік феноменіні мндік ерекшелігін тсінуде индивидті, субъектіні біліктілігі, айсыбір тапсырманы орындауа деген абілеттілік деп тсіндіріледі. Сонымен атар «зыреттілік» ымдары психологиялы, педагогикалы сздіктерде трліше тсіндіріледі. Онда зіне деген сенімділік, дрменсіздік сезіміні жотыы, ала ойан масаттара жету жолындаы иындытара назар аударуы, здігімен оуа дайындыы жне абілеттілігі, табандылыы, шешім абылдай алу абілеті, иын мселелерді шешуге дайындыы, жеке жауапкершілігі сияты ымдар амтылан. Жоарыдаы сздіктердегі тсініктемелерді негізге ала отырып, мынадай тжырыма келеміз: зыреттілік:

1) белгілі бір дегейдегі крделі тапсырмалар мен мселелерді шешімін табуда тланы білім, білік жне тжірибесіні сйкес келуі;

2) наты міндеттерді орындауда здігімен жне жауапкершілікпен рекет етуге ммкіндік беретін абілеттілік пен біліктілігі;

3) жинаталан білім, біліктерін зекті ете білу абілеті мен оны зіні мірлік жадайында олдана білуі. Сонда зыреттілік – оушыны рекет тсілдерін жан-жаты игеруінен крінетін білім нтижесі. зыреттілікті мні зерттеу мселесінде олданылатын тырлара байланысты да згеріп отырады.Аксиологиялы тыр бойынша бірінші орында зыреттілікті тлалы сапа, абілеттілік т.б. деп тсіндіреді. Іс-рекеттік тыр бойынша белгілі бір рекет трлерін жзеге асыруда тланы здігімен орындай алу ммкіндіктерін амтамасыз етуде зыреттілікті біліктілік жиынтыы секілді ырларын бірінші орына шыаруа ммкіндік береді. Жйелілік тыр бойынша кешенді мегерілген білім, білік, дадылара негізделген білік жне абілеттіліктерді талдау, белгілі міндеттерді шешуге сйкес келетін зыреттілікті лайыты жйелі ырларын білдіреді.

«зыреттілік» ымы психология ылымында андай да бір салада топты, тланы жетістігі ментабыстылыыретінде арастырылады.

Л.Хьелл, Д.Зиглерді анытамасы бойынша, зыреттілік – бл психологиялы сапа ретінде тланы адама оршаан ортамен зара рекеттестікке тсуде зіні абілетін мойындайтын, зіні сезімінен бастап зіндік табыстылыын жне пайдалылыын, сенімділігі мен кш-жігерін білдіреді [28]. Бл ымны жалпы маынасын істі мн-жайын тсініп рекет етуі деп тсінуге болады. М. Кэрст бдан да натыра анытама беріп, оны бес трлі тсілін бліп крсете келе, тланы мселені шешуге сйкестігі, тлалы асиеттерді жне абілетіні жиынтыы деп тжырымдаан.

Психология ылымында «зыреттілік» ымына атысты наты алыптасан іс-рекетті жзеге асыруда білім, білік, дадыны жиынтыын амтиды (А.Н.Журавлев, Н.Ф.Талызина, Р.К.Шакурова жне т.б.) деп тсіндіріледі. Олай болса, психология ылымында «зыреттілік» танымды, пндік-практикалы жне жеке зіндік тжірибелер жиынтыы ретінде аныталан. Жас ерекшелігіне арай балаларды зыреттілігі ткен кезедегі психикалы дегейіне, мдени-тарихи, этникалы жне леуметтік-экономикалы формаларды сер ету дрежесіне тікелей байланысты болады. Осылайша, бастауыш сынып оушыларыны психологиялы ерекшелігі коммуникативтік зыреттілікті алыптастыру ммкіндігімен аныталады. Білім беруді жаарту негіздеріні бірі ретінде зыреттілік трыдан келуді жатаушылар ктілетін нтижелер тжырымдамасын сынуда. Бл трыдаы кзарасты Б.Д. Эльконин «зыреттілік» ымы тек танымды (когнитивтік) жне технологиялы раушы ана емес рі мотивациялы, леуметтік жне мінез-лыты, яни оыту нтижелерін (білім, білік, дады), ндылы бадар жйелерін амтиды деген [29]. Психологиялы кзарастарды орыта келе, леуметтік-мдени ортада алыптасан зыреттілік білім жне мінез-лы нормасы, олара атынасы, білімін тжірибеде жзеге асыра алу біліктілігі деп тйіндейміз.

«зыреттілік» ымы дстрлі педагогикалы зерттеулерде ксіби зыреттілік немесе маман зырлылыы ымдарымен атар олданылып келді. Ал азіргі зерттеу жмыстарында «зыреттілік» тек маман біліктілігі мен мамандыа ана атысты емес, сонымен бірге апаратты, леуметтік, мселені шешу, коммуникативтік зыреттіліктері зерттеу пніне айналуда. «зыреттілік» ымыны таы бір маызды жаына тоталар болса, ол тек з ксібін жетік білетіндерге немесе лкен адамдара ана олданылатын мінездеме емес, сонымен атар мектеп оушыларына, студенттерге, тіпті мектепке дейінгі жастаы балалара да берілетін мінез-лы сапасы болып табылады. лемдік педагогика ылымында зыреттілік білім сапасыны лшемі ретінде алынан.

«зыреттілік» ымы педагогика ылымында, соы уаытта сан трлі тсіндіріліп келеді. С.Е.Шишов, И.Агаповты ылыми зерттеулерінде «зыреттілік» ымдары жеке тланы білімі мен тжірибесі, іс-рекетке даярлыы жне жалпы абілеттілігі, тланы оу-танымды деріске здігімен атысуы жне оны ебек рекетіні нтижеге баытталуы ретінде аныталса [30], А.В.Хуторскойді пікірінше, зыреттілік жеке тланы зара байланысты сапаларыны йлесімін крайды. В.Н. Шамовты айтуынша, зыреттілік аиатты аясындаы білім, білік, тжірибе, саналы бадар жиынтыы [31]. Біратар ебектерде оны ксіби ебек нтижелігін анытайтын білім мен біліктілікті жиынтыы, ксіби жне жалпы мдени крсеткіштерді бірлігі трысынан арастыран. И.А. Зимняяны крсетуінше, білім алу нтижесінде траталан, білім мен тжірибеге негізделген жеке тланы рекет жасауа дайындыы жне осыан орай, жалпы абілеттері – оны зыреттілігі [32].

зыреттілікті негізі білім, білік, дады болып табылып, практикалы іс-рекет нтижесінде тлалы сапа алыптасады. Сол себепті педагогикалы ебектерді талдай отырып мынадай орытындылар шыаруа болады:

1. зыреттілікті трлерін те кп деп жорамалдауа болады, біра наты трлері лі жйеленбеген. Адамны іс-рекеті анша болса, зыреттілікті де трлері соншалы кп болары сзсіз. Кп жадайда ксіби зыреттілік жне ксіби емес зыреттілік деп блінуі ммкін (апаратты, коммуникативтік, леуметтік т.б.).

2. зыреттілікті жас ерекшелігі шегін анытауда иындытар туындайды. азіргі зерттеушілер маман ретінде зыреттілікті мектепке дейінгі балалар мен бастауыш сынып жасындаы балаларды маызды мселесі ретінде арастыруда. азіргі тада зыреттілікті тланы крделі мдени жиынты іс-рекеті трлерін жзеге асырудаы абілеттілігі деп тсінуге болады.

3. Тланы ойылан масаттара жету шін ішкі жне сырты ресурс-тарды тиімді іске асыруа дайындыы. Сырты ресурстара білім, білік, дады, ндылытар жатады.

Талдау крсеткендей, зыретілікті крсетілген біріншi жагы зыреттілікті стандартты емес (тосын) жагдайды жзеге асыруга дайын болуды индикаторы ретінде ic-рекет етсе, екінші жагы оны е аз деген, ажетті дегейде ойылатын талаптарды белгілеуді айнар кзі болып табылады. Демек, бл екі жаты ic жзінде зыреттілік крсеткішіні тмен дегейіні диапазонын айындайды.

Н.С.Розовты пікірінше, зыреттілікті мынадай кырлары бар:

- мдени аспект, негрлым жалпы мдени контекстен ахуалды жете тсінуді сйкесігін крсететді: бл контекст аясына осы сияты ахуалды багалау, оны ыну мен оан деген арым-катынас;

проблемалы-практикалы аспект, бл - осы бip жадайда
ахуалды айындай білуді масат, міндет, нормаларды ала ою
мен орындау тиімділігіні бара-барлыын сипаттайды;

коммуникативтік (атысымды) аспект, бл - осы тріздс
ахуалдаы атысымны жне адамны осындай жадайа атысын
жне зара ыпал жасауа тиісті мдени лгі дегейіні сйкестігін амтамасыз етеді.

Сонымен бірге, кріп отыранымыздай, алыптасатын зыреттілік з кезегінде оушы тласыны алыптасуын толытырады.

1.2 азіргі кезе апаратты оыту технологиялары мен ралдарыны оушыларды апаратты зыреттілігін дамытудаы рлі

азастан Республикасыны «Білім туралы» Заында: «Білім беру жйесіні басты міндеті – лтты жне азаматты ндылытар мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды алыптастыруа жне ксіби шыдауа баытталан білім алу шін ажетті жадайлар жасау, оытуды жаа технологияларын енгізу, білім беруді апараттандыру, халыаралы аламды коммуникациялы желіге шыу» - делінген [33].

Осыан орай бгінгі стаздарды алдында оушыа білім, білік, дадыларын игертіп ана оймай, абылдауын, ойлауын, иялын, сезімдерін, яни жан-жаты, азат, шыармашыл, з бетімен жмыс жасай білетін, бсекеге абілетті жеке тланы дамыту міндеттері тр.

Жалпы білім беруді масаты – тере білімні, ксіби дадыларды негізінде еркін бадарлай білуге, зін-зі дамытудаы адамгершілік трысынан жауапты шешімдерді абылдауа абілетті жеке тланы алыптастыру, апаратты технологияны тере мегерген, жылдам згеріп жататын бгінгі замана лайыты, жаашыл тланы алыптастыру.

Апараттандыру – бл апаратты ресурстарды алыптастыру жне тиімді пайдалану негізінде мемлекеттік басару органдары мен азаматтарды апаратты ажеттіліктерін анааттандыруа олайлы жадай ру. Апараты технологияларды даму арындылыы соншалыты жылдам, тіпті кез-келген жаа нрсе мен жаалы пайда болып лгермей, рбір йге жетіп жатады. Білім беру мекемелерін компьютерлік техникалармен жабдытау мселесі соына дейін толы шешілген жо, кн тртібінде азіргі уаытта баса мселе тр - ол компьютерлік техниканы алай дрыс пайдалану керек деген мселе. Бгінгі тада бізді мемлекетімізді негізгі тжырымдамасы ркениет дамуыны жаа тарихи фазасынан рылан апаратты оам ру курсы ола алынды. Оны негізі – апарат жне білім.    

Оытуды компьютерлендіруді негізін леуметтік деріс ретіндегі екі баыт райды: білім беру ісін компьютерлендіру жне оыту ісін компьютерлендіру. Оыту ісін компьютерлендіру компьютерді олдануды тікелей оыту ісімен байланысты саласын ана амтиды. Бл жадайда компьютерді пайдалану кеістігі аса клемді оыту сабатары, оушыларды тестілеу, біліміне баылау жасау, ойын сабатарын жне т.б. амтиды.

азіргі кезде оытуды компьютерлендіруде атарылатын міндеттері, компьютерге берілетін іс-рекеттер трысынан арастыру сипаты наты крініс таба бастады (Н.Ф. Талызина, Т.В. Габай, 1977) [34]. Оу дерісінде компьютер зерттеп, танып-білу нысаны да, оыту нысаны да бола алады, яни оытуды компьютерлендіруді екі баыты болуы ммкін. Бірінші жадайда, білімді, шеберлікті жне дадыны мегеру компьютерді ммкіндіктерін танып-білуге, сонымен бірге оны ртрлі мселелерді шешуге пайдалануа, баса сзбен айтанда, компьютерлік сауаттылыа ол жеткізуге ммкіндік береді. Ал екінші жадайда, компьютер оытуды прменділігін арттыруды кшті ралы болып табылады (Е.И. Машбиц) [35].

Оу ызметін басару міндетін атаруда – компьютерді пайдалану оыту ралы ретінде зіндік мнге ие болып саналады. Компьютерді мегертуді екі трін ерекше атап крсетуге болады. Біріншіден, оушыларды компьютермен тікелей арым-атынас жасауы аса маызды. Бл жадайда компьютер білім алушыны оан жктейтін тапсырмаларын млтіксіз орындайды, оны дрыс жзеге асырылуын баалайды жне ажет болан кезде, тиісті кмек крсете алады. Мнда мегеру ісі малімні кмегінсіз жреді, компьютерді мегерту бадарламаларыны жетілдірілмеуі салдарынан берілген тапсырмаларды дрыс орындауа ммкіндігі болмай алан жадайда ана оушы стазды кмегіне жгінеді.

Ал екінші жадайда мегерту ісі компьютермен оушыны емес, педагогті арым-атынас жасауы арылы жзеге асырылады. Компьютер оушыа оу дерісін басаруа кмектеседі, мысалы, оушы орындаан тапсырмаларда жіберілген ателерді жне оан жмсалан уаытты ескере отырып, баылау тапсырмаларыны орындалу нтижелерін шыарып береді. Мндай мліметтер барынша жинаталып, бірдей тапсырмаларды ртрлі оушыларды алай орындаанын немесе бір оушыны белгілі бір уаыт аралыындаы нтижелерін салыстыра отырып, анытап бере алады.

Кптеген мамандар компьютерді оыту технологиясына елеулі трде згерістер енгізуге ммкіндік беретін оытуды аса уатты ралы деп арастырады, атап айтанда:

- ол оу апараттарын сыну ммкіндіктерін анарлым кеейтеді. ызметті наты жадайы мультимедиа ралдарын: тр мен тсті, сызба-графиканы, видеобейнені, анимацияны, дыбысты пайдалану нтижесінде айта жасалуы ммкін;

- ол білімді мегеруге трткі болатын себептерін кшейтуге ммкіндік береді. Оыту себептеріне компьютермен жмыс істеуді жаашылдыы, оытуды серлілігі, оу тапсырмаларын оларды крделілігі бойынша реттеп отыруа ммкіндік беру, тапсырмаларды шешу дерісіне кмек беру пайдалы трде сер етеді;

- ол оушыларды оу дерісіне белсене атысуа тарта тседі. алыптасан дстрлі оыту дерісінде кп жадайда барлы оушыларды оу дерісне белсенді трде атыстырылуы амтамасыз етілмейді;

- олданылатын оу жаттыуларыны жинаы анарлым кеейе тседі; кп жадайда тапсырмаларды орындау, жаттыуларды шешу дерісін басаруа олдау крсету жасара тседі;

- компьютер оушыларды іс-рекеттеріне жасалатын баылауды сапасын тбірімен згертуге ммкіндік береді, бл орайда, оыту дерісін басаруды икемді жргізуді амтамасыз етеді;

- ол оушыларды бойында з іс-рекеттеріне баылау жасап отыру дадысын алыптастыруа ммкіндік береді, компьютер оушыларды з жмысыны нтижелерін наты крнектіліктер трінде круіне жадай жасайды.

Бл жнінде А.П. Ершов з ебегінде [36] дербес компьютерді мынадай педагогикалы ммкіндіктерін атап крсетті:

- компьютер оу дерісін нтижелі жргізуге ммкіндік беретін барынша дл техникалы рал-жабды болып табылады;

- компьютер зі крсететін кмек пен оан тапсырма беру шарттарын белсенді трде штастыра білген сенімді ріптес бола отырып, оушыны белсенділігін арттырып, оны барынша ынталандыра тседі;

- компьютер – оу дерісіні жаттыу кезеін баылау шін керемет рал болып табылады;

- компьютер жмысыны ішкі орнытылыы «ойын ережелерін» сатаудаы тратылыы, осы асиеттеріні аталан ережелерді танып-білудегі аидамен штасып жатуы оу дерісіні танымды сипатын арттыра тседі, оны интеллектуалды жне логикалы дрежесін кшейтуге септігін тигізеді;

- компьютерді визуалды жне баса да крделі бейнелерді руа ммкіндігіні кп болуы оу дерісіні апаратты арналарыны ткізгіштік асиетін елеулі трде жасарта тседі;

- компьютер оу дерісіне елеулі трдегі жаа танымды ралдарды енгізуге ммкіндік береді, атап айтанда, сараптама жйелеріні кмегімен есептеу эксперименттерін жргізуге, есептерді шешуге, алгоритмдерді растыруа жне білім-таным орларын толытыруа жол ашады;

- ылыми-техникалы ткерісті жетекші жне жалпы баралы ралына айнала отырып, компьютер оу дерісіне енуіні зімен-а білім беру саласыны наты, шынайы мірмен тыыз жаындастыра тседі;

- аыр аяында, мбебаптылыы мен бадарламалана алатын асиеттері, оны кптеген масаттарда пайдалануа болатындыы кп жадайларда оытуды техникалы рал-жабдытарыны нын ысартуа кмектеседі, яни заттарды пайдалану арылы сынатар жасау, зертханалы жмыстар жргізу сияты іс-шаралара шыын жмсауды болдырмайды жне компьютерді бір рет ана емес, бірнеше рет олдана отырып, арзан бадарламалы ондырылар жасауды амтамасыз етеді.

Кез-келген рал-жабдытар сияты, компьютерді кмегімен оыту ісіні артышылытарымен бірге кемшіліктері де бар. Бл орайда, белгілі бір компьютерлік оыту жйелерін жасаушыларды тжірибесіздігінен туындайтын кемшіліктерді наты ажырата алуа тиіспіз. Мндай кемшіліктерге компьютерлік оыту бадарламаларыны дидактикалы аидаларды ескермей жасалуы, компьютерді кш-уатты ммкіндіктеріні толыымен пайдаланылмауы, сондай-а, компьютерді техникалы жйе ретіндегі зіндік табиатынан туындайтын олылытарды жатызуа болады.

Сол себепті компьютерді мегерту дерісінде пайдалану ісіне арсылы білдіріліп, белгілі бір оыту бадарламаларыны пайдасы немесе прменділігі аз екені туралы сз болан жадайда, мселе компьютерді техникалы рал ретіндегі зіндік ызметінде емес, сол арылы олданылатын оыту бадарламаларыны талапа сай еместігіне байланысты болып жатады. олда бар кптеген оыту бадарламаларыны тиімсіз болып шыуын оларды жасап, растыруды алашы ойлаандаыа араанда, анарлым крделі жмыс болып шыандыымен тсіндіруге болады. Бл деріс кптеген психологиялы-педагогикалы зекті мселелерді шешу ісімен тыыз байланысты. Ал компьютерлік оыту бадарламаларын жасаушы мамандарды кпшілігі оыту бадарламасын растыру барысында аса ажет болып табылатын психологиялы-педагогикалы дайындытан тпеген болып шыады, оларды басым кпшілігі оыту бадарламалары алай сынатан ткізілетінінен, оларды пайдалылыы мен прменділігі алай бааланатынынан бейхабар болады.

Дегенмен, анарлым прменді оыту бадарламалы олданылан жадайда да компьютерді ммкіндіктері немі жне жан-жаты, толы пайдаланыла бермейді. сіресе, оушыны берген жауабына наты, дл талдау жасай білуге, оны жіберген ателеріне сараптама жасап беруге шамасы келмейтін бадарламалар орнатылан компьютер мен оушыны зара арым-атынасты байланыс жасауа ммкіндігі болмауына орай кптеген кемшіліктерге жол беріліп, оушылар мен малімдер тарапынан сын-ескертулер айтылып жатады. Мндай компьютерлерді пайдалануда жіберілетін осыан сас олылытар оыту бадарламасын жасаушылар тарапынан компьютер мен оушыларды зара арым-атынасына байланысты педагогикалы жне психологиялы аидаларды кп жадайда ескере бермеуінен туындайды.

Компьютерді оыту дерісінде пайдалану идеясы оыту бадарламалау тжырымдамасы аясында пайда болды. Б.Ф. Скиннер жасап шыаран оытуды бадарламалау тжырымдамасыны е басты тжырымы – дидактикалы машинаны немесе бадарламаланан оулыты кмегімен берілетін тапсырмаларды жйелі бірізділіктегі бадарламасы болып табылаты. Оытуды сипатына жне берілуге тиісті жауаптарды мазмнына арай бадарламалар тікелей, тарматалан, аралас бадарламалар болып ерекшеленеді [37].

азіргі заманы мектептерді алдында тран оушыларды абілеттерін дамытуа баытталан негізгі міндеттермен бірге балама бадарламаларды, дидактикалы ралдарды, ртрлі сипаттаы білім беру мекемелеріні болуы жобалау ісі педагогикалы ызметті ажетті компоненті болуы ажеттігін талап етеді.

ХХ асырды 80-жылдарыны бас кезіне арай «оыту технологиясы» жне «педагогикалы технология» ымдары оу-трбие дерісін йымдастыру жне басару ралдары мен дістеріні жйесі немесе «олданылып жрген дістерді баалау арылы дістер олдану мен материалдарды растыру жолымен білім беру ісіні прменділігін арттыру факторларын талдау жолымен» білім беру дерісін отайландыру дістерін жасау ретінде тсіндіріліп, абылдана бастады (Н.Г.Суртаева). азіргі заманы педагогикалы дерістерді мнін одан рі сарапа салу кні бгінге дейін жаласын тауып келе жатыр, бл ымны ауымы мен мазмны лі де натылана тсуде, тіпті ол ртрлі талас-тартыс та тудыруда.

ылыми ебектерге жасалан талдау авторды кпшілігі компьютерді оыту дерісіндегі педагогикалы ммкіндіктеріні жоары екендігін крсетеді. йтседе компьютерді пайдалану педагогикалы бадарламалы ралдарды растыру барысында компьютерді оушымен зара рекеттегі дидактикалы жне психологиялы аидаларын ескергенде ана тиімді болады. Білім беру ісін технологияландыру теориялы негіздері дебиеттерде енді ана айындала бастаан педагогикалы жобалаумен зіліссіз байланысты.

Компьютерлік технология бадарламалы оыту идеяларын дамытады, азіргі заманы компьютерлер мен телекоммуникацияларды ерекше ммкіндіктерімен байланысты, лі зерттеле оймаан, жаа оытуды технологиялы лгілерін ашып береді.

азіргі жадайда компьютерлік технология адамзат тіршілігіні барлы баытына енген, олар бізді зерттеуімізге аса ызыушылы туындатады.

Компьютерлік технология - деп азіргі есептеу техникасы мен бадарламалы амтамасыз ететін ралдарды пайдалана отырып, адамзат ызметіні барлы тріндегі апаратты деу шін жасалан жне жобаланан дерісті жйелі, бірізділікте олданылуын айтады.

Компьютерлік технологияны даму дегейі, е алдымен, жедел деліп, жетілдіріліп отыруа абілетті сипаттаы аппаратты жне бадарламалы ралдармен аныталады. Аппаратты-бадарламалы сипаттамалар, сіресе, білім беру жйесіндегі дидактикалы дерістерді дамытуда аса маызды.

Компьютерлік технологияны рамдас ш негізі бар:

1) техниканы зі (бл апаратты жйені техникалы жаынан амтамасыз етуін кздейді);

2)осы техникада апаратты деу бадарламалары (бл жйені бадарламалы трыда амтамасыз етілуін арастырады);

3) апарат нтижесі (бл осы бадарламалар бойынша техникада деледі).

Барлы ндірістік міндеттер, з кезегінде, шаын жйелерді міндеттеріне біріктірілген. Міндеттемелік шаын жйелер басару міндеттеріне жне ызмет трлеріне арай ажыратылады. Шаын жйелерді немесе міндеттерді ндірістік, маркетингтік, аржылы, бухгалтерлік, кадрлы, жедел жне баса да трлері болуы ммкін. Атарушылы міндеттерді шешу барысында ш шаын жйе жмыс істейді:

1) бадарламалы амтамасыз ету;

2) апаратты амтамасыз ету;

3) техникалы амтамасыз ету.

Бадарламалы амтамасыз ету – зіндік ызметтік міндеттерін атару барысындаы техникалы рал-жабдытарды жмысын амтамасыз етіп отыратын бадарламаларды жиынтыы. Компьютердегі апаратты жмыстарды атаруды ызметтік міндеттерін шешу шін мынадай бадарламалары олданылады:

- олданбалы бадарламалар;

- пайдаланушыны (адамны) ЭЕМ-мен (операциялы жйелер мен кеістіктер) арасындаы «досты» диалогты йымдастыру шін ажетті бадарламалы рал-жабдытар;

- есептеу техникаларына (ызмет крсету бадарламаларына) ызмет етуге арналан бадарламалар;

- жаа бадарламалар жасау шін ажетті рал-жабдыты ралдар (бадарламалауды тілдері);

- мліметтер орларын жне таы басаларды жасауа арналан бадарламалы рал-жабдытар жне таы басалар.

Апаратты амтамасыз ету – деректерді сипаттауды біртекті, анарлым жйеленген ызметтік міндеттері мен тілдік рал-жабдытарын шешуге арналан, сонымен бірге оан сйкес келетін нсаушылы жне дістемелік материалдарды деректемелік орларыны бірыай жиынтыы болып табылады.

Техникалы амтамасыз ету – есептеу жне байланыс техникаларыны кешендік жиынтыы, оны кмегімен тиісті мліметтерді дейтін тиісті бадарламалар бойынша барлы апаратты дерістер жзеге асырылады.

Апаратты технология ралдарын (АТ) пайдалану оытуды масаты мен мазмнын згертеді, оытуды жаа дістері мен йымдастыру формалары пайда болады. АТ оу-трбие міндеттерін шешу шін олдану кез-келген оушыны оытудаы міндетті компонентті бірі болып табылады. Сол себепті мектепті алдында оушыны ртрлі сипаттаы компьютерлік технологияны пайдалана білуге йрету міндеті тр.

АТ жоары сынып оушыларыны оу-трбие дерісінде пайдалануды тиімділігі білім алушыларды оу-танымды рекетін йымдастыруда пайдаланылатын педагогикалы ралдарды тжырымдамалы трыда жасалуына; оушыларды даярлаудаы оу-апаратты ортаны мектеп міріне бейімделу дрежесіне; білім алушыларды апаратты технологияларды пайдалану арылы белгілі бір масата баытталан тапсырмаларды шешудегі даярлы дегейіне байланысты.

Мектептегі оу-дістемелік дерісті ызметін йымдастыруда компьютерлік технологияларды пайдалануды мынадай трлерін амтамасыз ету ажет:

- таным дерісін отайландыруды жне іс-рекет ызметіні жеке-дара стилін алыптастыруды амтамасыз ететін оыту ралдары;

- зерттеу пні ретінде мектептегі білім беру ортасындаы апаратты дерістерді йымдастыруды ерекшеліктерін ескере отырып, апараттарды деуді азіргі заманы дістерін амтамасыз ету;

- азіргі заманы апаратты ортада шешім абылдай білу дадысын алыптастыруды амтамасыз етуге баытталан ралдар ретінде олданылуы, атап айтанда, ажетті апараттарды анытау, йымдастыру жне іздеу; ала ойылан міндеттерге сйкес келетін ралдарды тадай білу жне йымдастыра білу; апараттарды деу технологияларын пайдалана білу; алынан нтижелерді оу-трбиелік міндеттерді шешу дерісін отайландыру масатында пайдалана білу.

Жоары сынып оушыларыны АТ мегеруді тиімді болуы мыналара байланысты:

- білім алушыларды оу-танымды ызметін йымдастыруда пайдаланылатын педагогикалы рал-жабдытарыны тжырымды трде жасалу ажеттігі;

- мектеп оушыларыны оу-апаратты ортаа бейімделу дрежесі;

- білім алушыларды апаратты технологияларды пайдалану арылы белгілі бір масата баытталан міндеттерді шешуге дайындыы.

Жоары сынып оушылары компьютерлік технологиялаа ажетті білім негізін мегерту рі оны практикада пайдалану тжірибелерін жинатауы ажет, оларды практикалы іс-рекеттерде пайдалануа байланысты даярлыты мегеруі тиіс.

Компьютерлік технологияларды мегеруді мынадай зіндік ерекшеліктері бар:

- компьютерлік технологияларды ай масата арналанын, олданылу салаларын жне негізгі жмыс аидаларын білу;

- наты технологияларды берілген негізгі міндеттік ммкіндіктерін білу;

- технологиялар арылы жзеге асырылатын бадарламалы ралдармен жмыс істеуді дістері мен тсілдерін білу жне оларды іс жзіндегі тжірибелік іс-рекет ызметінде пайдалана білу дадысын мегеру.

АТ жоары сынып оушыларыны леуметтік-мдени дамуы барысын техникалы жаынан амтамасыз етуде шешуші ызмет атарады.

Оытуды компьютерлендіру оыту технологиясын жетілдіруді белгілі баыттарыны бірі болып табылады, оны сіресе жоары сынып оушыларына білім берудегі маызы орасан зор. ртрлі жоары оу орындарына тскелі отыран жне оамды ндірісті ртрлі салаларында ызмет етуді кздеген жоары сынып оушылары шін технологиялы жйелер ызметіні негізгі задылытары мен дамуын білу, оларды баалай білу, олара талдау жасап, басара білу аса маызды.

Отанды жне шетелдік дебиеттерге талдау жасау нтижесінде мектеп ортасында кеінен таралан компьютерлік технологияларды дамытуды лгілерін жасау арындылыын арттыру арылы апаратты жаынан сауатты мектеп оушыларын дайындауды одан рі жасарта тсу ажеттігі те зекті мселе екені аныталып отыр.

АТ негізінде мектеп оушыларын оытуды теориясы мен дістемелері А.Л.Денисовты ебектерінде сынылан, бл жмыста автор лдеайда лсіз жасалан педагогикалы апаратты технологияларды тжырымдамалы жасалымдары кп жадайда іс жзіндегі шынайы жадайлармен арама-айшылытара рындырады, мектеп оушыларын оыту, трбиелеу жне дамыту ісіндегі міндеттерді жзеге асыруа кедергі келтіреді. Атап крсетілген арама-айшылытарды болдырмау шін мектепте білім беру жмысыны мазмнын азіргі заманы жаа апаратты технологиялар негізінде здіксіз жаартып, жаыртып отыру керек.

Біратар зерттеулерде мектеп оушыларын компьютерлік технологияларды іс жзіндегі тжірибелік ызмет барысында олдана білуге йрету мселесі арастырылан, мектеп оушыларын оу сабатары жйесінде оыту мазмныны ерекшеліктері жне оны дістемелік жаынан амтамасыз ету мселелері ашып крсетілген.

Кптеген леуметтік зерттеулерді мліметтері бойынша мамандар жоары сынып оушыларына компьютерлік технологияларды мегертуге ажетті арнайы апараттарды те тапшы екенін атап крсетеді.

азіргі заманы апаратты ортаны алыптастыру дерісі жас рпаты іскерлік жеке тлалы асиеттеріне ойылатын талаптарды жзеге асырылуына тигізіп отыр. Сонымен бірге, апаратты технологияларды жобалауды аидаларын тжірибелік трыдан іс жзіне асыру, мектеп пндерін оытуда апаратты технологиялар рал-жабдытарын пайдалану арылы оытуды наты дістемелерін жасау ісі мір ажеттіліктері талап етіп отырандай жедел трде жне жоары дрежеде жасалып отыран жо.

Апараттандыруды дамытуды маызды факторларыны бірі компьютерлік сауаттылыа ол жеткізу ажеттілігін мойындай білу ажет. Жоары сынып оушыларын компьютерлік сауаттылыа дайындау мселесі е алдымен оларды ксіби компьютерлік технологияларды мегеруіне ол жеткізуге баытталуы тиіс. Бл орайда, оларды компьютерде жмыс істей білу дадысын мегеруі оны здеріні болаша ксіби ызметінде пайдалана білуіні олданбалы ммкіндіктерін танып-білумен тыыз байланысты. Осылайша, басты назар дербес компьютерлерде жмыс істей білу ерекшеліктерін йренуден дербес есептегіш машиналарда ксіби міндеттерді шеше алуды мегеру ісіне бірте-бірте ауыстырылады. Компьютерлер мектеп оушыларыны келешекте мегеретін, ксіптік ызметіне ажетті рал-жабдыы ретінде йрену нысаны ана емес, жоары сынып оушыларыны жйелі ойлау абілеттерін алыптастыру ралына айналуы тиіс. Сол арылы оларды адам мірінде есептеу техникаларыны алатын орнын баалай отырып, апаратты оамда здерін ауіпсіз жне олайлы сезінуіне жадай жасалуы ажет.

Дстрлі практикада оыту наты пндер мен былыстарды абылдаудан жне ымны алыптасуынан ымдарды орытып тсінуге логикалы оыту дйекті мбебап болды. Бл логика, бастауыш сыныптар шін, орта жне жоар сыныптар шін олданылатын задылы. Оларды арасында жне теория мен практикада индуктивті-аналитикалы андай болса, дедуктивті-синтетикалыа сондай логикалы оу дерісіні зара іс-рекетіні тыыз байланыстылыыны ажеттілігі дйекті трде длелденген. Бл шешімні мніне наты затты абылдау жне пайда болуымен наты материалдарды абылдау кмегімен бір мезгілде тереірек жне мазмнды болатын сол ылыми тсініктер мен аидалалар кіреді. Дегенімен, бл танымды схема аидасына айшы болмайды ол: наты пайымдаудан, абстрактілі ойлауа жне одан білімді мегеру дерісіні рылымынан практикада олдануында жаласатындыымен ерекшеленеді.

Оыту дерісінде апараттарды абылдауда кптеген факторлар сер етеді. Атап айтанда, апаратты берілу жиілігі, жылдамдыы (темп), оушыны психологиялы жадайы, апта кндері, саба сааттары жне т.б. Апаратты абылдауды мазмны оушылара берілетін тапсырмалара, іс-рекет жне ру мотивіне де байланысты, сонымен бірге, абылдау мазмнын згертетін эмоцияларына да байланысты.

Абстрактілі ойлау (тсіну, ыну, орыту) бейнелер мен кріністер іс-рекетті абылдауды нтижесі ретінде барлы уаытта маыналы мнге ие. Бл абылдау абылданатын маызды затты жне былыстарды тсінумен, ойлаумен тыыз байланысты.

сынылан апараттарды тсіну алашы рылу арылы, маыналы трде ынылатын заттарды зара байланысы мен атынастары, пайда болуымен жне дерісімен, оларды рамын табу, белгілеу, атарылу себептері жне кздері саналады. Тсінуді негізі болып, з кезегінде тере жне рилы маына шін негізгі болып табылатын жаа материалдар мен ескі оытылан материалдар арасындаы байланысы табылады.

Оытылатын апаратты ыну иын маыналы операциялар негізінде аылды іс-рекеттерге сйенетін рекеттесуді жалпы оытатын ептілік пен дадыны керек етеді: талдау жне синтездеу, тееу жне салыстыру, топтастыру жне жйелеу т.с.с. Оу материалдарын сапалы у оушыларды оан баытталан атынастарымен, оны леуметтік, практикалы тсінігі, маыналы жне мнді тлалы атынасымен алыптасады. ыну білімді орытындылау дерісін тікелей жоарылатуа сер етеді.

Заттар мен былыстарды маызды белгісіні блінуімен жне жйеленуімен орытындылаумен сипатталады. Бл натыдан абстрактілеу баспалдаын ынумен, ойды айындаудан тсінікті анытау ту кезіндегі ыну дрежесімен салыстыранда жоарыра. Наты заттар мен былыстара онда назар аударыландытан ылыми тсініктер рашан абстрактілі. ылыми тсініктерге сйеніп, орытындылау пікірлерді талдау ой тжырымдауа, зіндік шешімі мен длеліне алып келуге ммкіндік береді.

Аналитикалы, дедуктивті-синтетикалы логикалы оу дерісін оытуда олдануды ммкіндіктерін ескере отырып, индуктивті-аналитикалы жолы тадалса, оытуды орытындылау аяталатындыын (негізгі) ерекше атап ткен жн. Дедуктивті-синтетикалы логикада керісінше, берілген орытындылау таырыпты йренуді басында тсініктер, теориялар, анытамалар, задар трінде ендіріледі немесе оны йрену дерісінде іске асады.

Білімді практикада олдану. Бекіту мен білімді олдану арасындаы байланысы мегеру прцесіні ажетті рылымды компоненті болып табылады. Бекіту айталап ынуды жне оушыны жеке трбиесі рылымына жаа материалды йрету масатында бірнеше айталап еске тсіруді йарады. Ол рине, есте сатау рекетке келтіруді талап етеді, біра, шындыты, анытамаларды, длел трлері механикалы жаттап алу ммкін еместігіне келіп саяды. Бекітуді нтижесі практикада білімді жйелі жаттыуларды олдануымен келісілген.

Білімні ны, тзімділігі жне рекеттілігі практикамен тексеріледі. Білімді олдануды негізінде абстрактіден натыа кері шыына шыу дерісі жатыр, яни натылау. Натылау абстрактілі білімді наты практикалы тапсырманы шешуде олдана алуы, кейде оу-танымды іс-рекеттерді шешуде ойланан операцияны білдіреді. Оу практикасында натылау з мысалын келтіре алудан басталады. рі арай бл ойлау аблеті педагогті кмегінсіз иын тапсырманы шешу арылы, сабатан тыс іс-рекеттер кезінде білімін олдану арылы айындалады. Білімді олдану ртрлі формада жне мегерген материалды мамандану трлеріне байланысты іске асуы ммкін [38,39,40].

«Білімді мегеру – білім, іскерлік пен дадыны мытап игеруге баытталан танымды іс-рекет. Зерделенетін былыстар, фактілерді, дерістерді талдау мен синтездеу нтижесінде білім орытындыланады. Ол ылыми ымны негізін алайды» -деп крсетілген. Сонымен атар, жеке жне топты психологиялы ерекшеліктері, тыдаушыларды саналы іс-рекетке йретіп, оан мынадай сапалы операцияларды, яни талдау, синтез, орытындылау, абстракциялауды мегереді.

Оушыны білімді мегеруі жаа оу материалын абылдаудан басталады. абылдау – адама тікелей сер ететін заттарды немесе былыстарды адам санасында бейнелену дерісі.

Білімді жан-жаты мегеру жне тсіну шіноу материалын абылдау – баылау жеткіліксіз. Одан рі оушылар орытындылар жасауа тиіс. Бл оушыларды білім мазмнын жете тсініп, мегеруі жне белсенді тере ойлау рекетіні нтижесінде ана жзеге асады.

ыну – бл саналы трде ылыми білімді, задылытарды у, фактілерді жинатау дерісі, орытынды шыару.

Оыту дерісінде оушыларды алан білімдерін бекітіп оытуды маызы ерекше.

Білімді жан-жаты мегеру, оны практикада олдануды ажет етеді [83].

Компьютерлік технологияны мегерту – компьютерлік-бадарламалы ралдарды пайдалануа негізделген білім беру технологиясы. Оны рылымы бірнеше кезедерден трады жне наты аидалара негізделеді (динамикалы, жйелілік, кіріктілік, модульдік, бейімділік, орытындылы т.б.).

Компьютерлік технологияны мегертуде оушыны компьютерлік технология туралы оу материалдарын абылдауы, рі оны мида бейнеленуі мен баылауы, оу мазмнын жете тсініп, ынуы, білім, іскерлік пен дадыны практикада олдана білуі ажет.

Оу – оыту дерісіндегі оушыларды іс-рекеті. Оыту дерісіні логикасы оны рылымын анытайды, ол рылымына оыту дерісіні звенолары - танымды іс-рекетіні, кезедері кіреді:

таным міндеттерін жете тсіну;

жаа материалды абылдау;

ыну – жаа материалды тсініп, жинатау дерісі;

білімді, іскерлікті жне дадыны бекіту жне жетілдіру;

білімді, іскерлікті жне дадыны практикада олдана білу;

оушыларды жетістіктерін талдау, білімін, іскерлігін жне дадысын тексеру, баалау.

Таным міндеті тсінікті болса, оны оушылар з бетімен ізденіп, шешуге тырысады, Оыту дерісіні рбір звеносына жеке-жеке дайындалады.

абылдау – адама тікелей сер ететін заттарды я былыстарды адам санасында бейнелеу дерісі. Саба стінде оушыларды жаа компьютерлік технологиялармен танысуы тйсіктен жне абылдаудан басталады. Тйсік сананы сырты леммен байланысы. Сезім мшелерімізге сер етіп, оны миымызда бейнеленуін тйсік атарады.

Оушыларды жаа материалдармен таныстыру, баылау, эксперимент, практикалы жмыстар дерісінде тікелей абылдау арылы немесе жанама трде малімні сзі, эвристикалы гіме, оулы арылы жзеге асады.

ыну – бл оушыны саналы трде компьютерлік технология жнінде ылыми білімді задылытарды у, фактілерді жинатау дерісі, орытынды шыару. ыну дерісінде оытылатын материал тере ойластырылады, длелденеді жне бекітіледі.

Оушыларды білімді берік ынуыны тиімді тсілі - бекіту. Сабата жаа материалды алаш бекіту олданылады. ткен оу материалын еске тсіру шін малім кнделікті айталауды жргізіп отырады.

Оу бадарламасы бойынша наты тарауларды, оу курсын толы бітіргеннен кейін жинатап айталау басталады. Мндай айталау оушыларды білімін бекіту жне жйеге келтіру шін жргізіледі.

Оыту дерісіні звеноларын таным дерісіні формуласына сйеніп, салыстыру ретінде логикалы бірізділікті былайша байалады:

наты аару – тйсік, абылдау.

абстрактілі ойлау – ыну, мнін тсіну.

практика – бекіту, білімді, іскерлікті, дадыны практикалы олдану, оу дерісіні осы компоненттерін тексеру, баалау. Сонымен оыту дерісіні звенолары саба стінде оушыларды іс-рекетінде жзеге асырылады. Егер оларды іс-рекетінде мотив – адамны обьективті мтаждыы мен ынтасын бейнелейтін рекетіне ішкі талаптануы. Демек, мтажты пен ынта мотивті негізі болады.

Жоары сынып оушылары мен мектеп малімдері арасында жргізілген гімелесулер мен оларды анкета сратарына берген жауаптары крсеткеніндей, оу-трбиелік жмыс дерісінде АТ-ы олданылуы оушылар мен малімдерді мірінде ерекше орын алады, алайда, оларды АТ жасы мегеруге ажетті білімдері мен дадылары салыстырмалы трде тмен дрежеде.

Жргізілген схбаттар мен анкеталы сауалнаманы нтижесінде жоары сынып оушылары мен малімдер компьютерлік технологияларды йренуге ажетті білім орын оу барысында жне сабатан тыс іс-рекеттер барысында нашар мегеретінін, апараттандыру идеясын іс жзіндегі тжірибелік жмыстарда жзеге асыруда кптеген иындытара тап болатынын крсетті. Алынан мліметтерге жасалан талдау мынаны крсетті, малімдерді 60,1% пайызыны компьютерлік технологияларды оу-трбие барысында олдану дрежесі те нашар. стазды жмыс тілдері 5 жылдан асатын малімдерді компьютерлік технологияны мегеруіні пайызды дрежесі те тмен, 70% пайыздан астам млшерді райды. Бл оларды кпшілігі дербес компьютерлерді здеріні оу-трбиелік жмысы барысында млдем олданбаанын білдіреді. Ал, жалпы педагогикалы жмыс тілі 5 жылдан аспайтын жне малімдерді арасында компьютерлік технологияларды здеріні мамандытарына байланысты арнайы пндерді оу барысында пайдаланан стаздарды 25,9% пайызыны компьютерлерді пайдалану дрежесі аз млшерді райды, біз зерттеп отыран компьютерлік технологияларды оушылара мегерту дерісі барысында пайдалануа дайынды дрежесі те жоары малімдерді лес салмаы бар боланы 14,0% пайызды ана райды. Бдан баса, мектеп тлектері арасында жргізілген анкеталы сауалнамаларды нтижелері де осы крсеткіштерге те сас. Мны барлыы мектеп оушыларын оу-трбие дерісінде компьютерлік технологияларды пайдалана отырып оытуды дстрлі жйелеріні пайдасы мен прменділігі те тмен екенін жне бл саладаы ізденістерді жетілдіре тсу ажеттігін длелдейді.

Мектеп оушыларыны здеріні кнделікті іс-рекет ызметтері барысында компьютерлік технологияларды пайдалана білу дегейін анытаумен бірге мектептерде жргізіліп келе жатан осы баыттаы оыту дерісіне кілі толатындыы мен анааттану дрежесі де айындалды. Анкеталы сауалнамалар нтижесі крсеткеніндей, компьютерлік технологияларды олдануа дайындыты алыптастыруды азіргі олданыстаы жйелері мектеп оушыларыны ажеттіліктеріне жеткілікті дрежеде баытталмаан. Мектеп оушыларыны компьютерлік технологияларды мектептегі оу дерісінде олдану дегейі туралы ой-пікірлерін білуді маызды мні бар, йткені бл арылы жоары сынып оушыларыны білім сапасын арттыруды жолдарын іздеп, жетілдіруге ммкіндік береді.

Жоары сынып оушыларын киімді конструкциялау мен модельдеуге оытуда компьютерлік технологияны мегертуде зіндік кемшіліктер кездеседі. Біріншіден, «Технология» сабатарында компьютерлік технологиялар кеінен олданылмайды, тіпті компьютерлерді зі сирек пайдаланылады, сондытан мектеп оушыларыны кпшілігі онымен жмыс істей алмайды. Екіншіден, саба беретін малімдерді здеріні компьютерде жмыс істей білу біліктіліктері де тмен болып келеді. шіншіден, мектеп оушыларына сабатан тыс уаыттарда компьютерлік технологиялар бойынша компьютерді мегеруге баытталан сабатар жргізілмейді, бл баытта білім берілмейді.

Сол себепті мектеп оушыларын компьютерлік технологияны пайдалана отырып оытуды барлы дерісіні жалпы баыты оытуды барлы кезеінде траты жне здіксіз жргізілуі тиіс. Жоары сынып оушыларына оу материалдарын баяндау барысында, сіресе, технология пнінде компьютерлік технологияларды пайдалануды ажеттілігі мен прменділігін крсетіп отыру керек. Тек осы жол арылы ана мектеп оушыларыны мектепті бітіргеннен кейінгі зіні болаша іс-рекет ызметінде компьютерлік технологияны пайдалана білу дадысын траты трде алыптастыруа жне оны олдануа ажеттілік болуына ммкіндікті алыптастыруа болады.

Жоары сынып оушыларын азіргі заманы апаратты оамда компьютерлік дайындыпен здіксіз амтамасыз етуді басты баыттары мыналар:

- апаратты орта жадайында компьютерлік технологияны пайдалануа дайындыты алыптастыру;

- апаратты оамны жеке тлалы менталитетін алыптастыру;

- апаратты оамдаы компьютерлік технологияларды теорияларын жне іс-тжірибелерін мегерген жеке тлаларды зін-зі танытуына абілетін алыптастыру;

- азіргі заманы жедел згеріп жатан апараттандыру дуірінде леуметтік тланы здіксіз зіндік білім алуына ажеттілігі мен абілеттілігін алыптастыру [42-45].

здіксіз компьютерлік дайынды дегенде біз апаратты оамны масаттарын жзеге асыруды п сатылы дерістерін жзеге асыруды, білім беру жне іс-тжірибелік ызметті апараттандыруды барлы пндер бойынша компьютерлік технологияларды пайдалана отырып барлы пндерді білім беру стандарттарына сйкес жргізуді, апаратты жне компьютерлік технологияларды іс-тжірибелік ызметтерінде компьютерді мегеруді жне олдануды айтамыз.

2002 жылы абылданан жалпы білім беретін мектептерді мемлекеттік білім беру стандарттарыны екінші кезеіні талаптары бойынша жоары сынып оушылары технология пні бойынша мыналарды білуге тиіс: леуметтік, экономикалы, экологиялы жне рухани наты жадайды дрыс баалай білуі ажет; наты жадайдан жааа арай згерту стратегиясына ол жеткізуге ммкіндік беретін масат оя білуі ажет; алдына ойылан тактикалы масатына жетуге кмектесетін шешімдерді тиісті міндеттерден ажырата алуы ажет; алдына ойылан тапсырмаларды жзеге асыра алуы ажет; атаратын жмыстарыны келесі кезедеріне прменді трде ыпал етуі шін з жмысыны нтижелілігін баалай білуі ажет.

Мны брін атару шін е алдымен оушылар мыналарды мегеруі ажет:

- дниетанымыны бірттастылыы;

- ойлау мдениеті (математика, синергетика);

- жан-жаты ойлай білуі (синергетика, менеджмент);

- экономика жне леуметтануды білу;

- нарыта жмыс істей білу (маркетинг);

- зіні кші мен ммкіндігін білу жне адамдармен жмыс істей алу (менеджмент);

- леуметтік экономикалы наты жадайды лгісін жасай білу (математика);

- зі жасаан лгілерін компьютерде жзеге асыра білу (апаратты технологиялар);

- берілген тапсырмалара жне оларды шешуге деген зіні кзарастарын сенімді трде, логикалы трыдан айын жеткізе білу (менеджмент, жарнама);

- ерік пен жігер (дниетанымыны бірттастыы).

Осы айтыландардан крініп транындай, жоары сынып оушыларына білім беру ісі пнаралы кзарасты атынасты ажет етеді. Осылайша елімізді болашаын білімді жне білікті мамандармен амтамасыз етуді негізгі ясы болып табылатын мектептердегі білім беру сапасына барынша ыпал ете отырып, бсекеге абілетті, сапалы маман иелерін даярлауа ммкіндік тудыруа болады. Болаша студент ретінде жоары сынып оушылары халы шаруашылыыны трлі саласында, ксіпорындарында жмыс істеуге дайындалады.

Мндай талаптарды жалпы білім беретін мектептерді мемлекеттік білім беру стандарттары да ойып отыр. Онда дидактикалы жне зерттеу ралдары болып табылатын алдыы атарлы апаратты, коммуникациялы жне компьютерлік технологияны мегеру мен олдана білу мселесіне ерекше назар аударылан. Мндай ралдар мектеп оушылары мен малімдерге дербес компьютерді кмегімен ртрлі сипаттаы тапсырмаларды шешімін іздестіруде наты кмек крсете алады.

Зерттеулерге жасалан талдау бізге делетін апараттарды трлеріне арай компьютерлік технологияны жіктемесін тзуге жне кейбір технологияны педагогикалы іс-рекеттерде алай олдануа болатынын арастыруа ммкіндік берді. Компьютерлік технологияны жіктемесі баса апараттарды да амтамасыз ете алатындытан шартты трде беріліп отыр.

Зерттеулерге жргізілген талдау нтижесінде делетін апараттарды трлеріне арай компьютерлік технологияларды классификациялауды жзеге асыруа жне белгілі бір технологиялар білім беруді педагогикалы іс-рекет ызметінде алай олданылатынын арастыруа ммкіндік береді.

Мектеп оушыларыны компьютерлік технологияларды мектептегі оу дерісінде олдану дегейі туралы ой-пікірлерін білуді маызды мні бар, йткені бл арылы жоары сынып оушыларыны білім сапасын арттыруды жолдарын іздеп, жетілдіруге ммкіндік береді.

Кесте 2-де крсетілген компьютерлік технологияларды классификациясы белгілі бір дрежеде шартты болып табылады, йткені ол баса апараттарды да амтамасыз етуге де ммкіндік береді. Мысалы, атап айтанда кестелік процессорлар санды апараттарды ана емес, сонымен бірге мтіндік апараттарды да дей алады, сонымен бірге кестені басара алатын тзілген апарат ммкіндігіне де ие; ал компьютерлік технологияны процессор сияты рал-жабдыы мтіндік жаттарды жасауа жне редакциялауа ызмет етіп ана оймайды, сонымен бірге аса крделі емес есептеулерді жзеге асыруа ммкіндігі де бар. Сол себепті рбір компьютерлік технология кп жадайда белгілі бір трдегі апараттарды деуге жне пайдалануа баытталан.

Кесте 2 - Оушылара АТ мегерту барысында олданылатын компьютерлер

Компьютерлік технология-лар	Компьютерлік технологиялар-ды рал-жабдытары	Практикалы ызметті трлері	ылыми-зерттеу жмыстары	Жобалау-шыарма-шылы жмыстар
Мліметтерді деу (апараттарды логикалы трыдан деу)	1.Алгоритмдік тілдер 2.Кестелік процессорлар	Берілген мліметтерді іздеуге жне тадау жргізуге, ртрлі анытамаларды, есептерді салыстыруа, топтауа, згертуге, мліметтерді редакциялау	ртрлі апараттары іздеу жне деу	Жоба таырыптар-ына сай мліметтерді жинатау
Мтіндік апараттарды деу	1.Мтіндік редакторлар жне процессорлар 2. Гипермтін	жаттарды жасау, редакциялау, мтіндер мен кестелерді басып шыару	ылыми-зерттеу жмыстарынарналан материалдар дайындау	Жоба жмысыны мтіні жазу
Графикалы апараттарды деу	1.Графикалы редакторлар	Кестелерді, диаграммаларды, суреттерді, статистикалы жне динамикалы	Зерттелетін іс-рекет ызметіні деректерін кесте ретінде сыну	Сызбалар, суреттер салу

Осы айтыландарды орыта келгенде, мектеп маліміні педагогикалы іс-рекеттік ксіби ызметінде білім беру саласыны крделі мселерін шешуде компьютерлік технологияларды маызы те лкен, йткені компьютерлік апаратты жаа технологиялар білім беру сапасын арттырып ана оймайды, сонымен бірге мектеп оушыларыныны дниетанымын кеейтуге де жадай туызады.

1. Оушыларды тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда апаратты технологияларды олдануды маызы

Оу дерісінде оушыларды апаратты зыреттілігін дамытуда апаратты технологияны олдану кезінде оу материалыны негізгі клемі малім емес, компьютер арылы беріледі. Оыту дерісін жргізіп отыран малім кбінесе компьютерлік оу кралын жасауа атыспайды. Сондытан мндай компьютер арылы оытуа арналан апаратты-оу материалдарын жасауда оны авторы мен оыту дерісіні «алшатыы» білім беруді негізігі аидасы деп айтуа болады. Бл аиданы негізінде берілген материалдарды оып-йрену дерісі оны авторыны кеесі ажет етілмейтіндей болып йымдастырылуы жатады, яни оу ралы жаа материал беріп ана оймай, оны толы тсіндіре алатындай дрежеде жасалуы тиіс. Оу кралын жасауа берілген техникалы тапсырмада осындай дістемелік жаына баса кіл аудару ісі алдын ала аныталады. Сонымен компьютер арылы беруге арналан апаратты оыту жне дістемелік кралдар крамына тмендегідей материалдар кіруі тиіс:

- таратылып берілетін оу материалдары;

- баылау жне тестен ткізу материалдары;

- жаттыулар;

- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оытуа жне здігінен оып-йренуге арналан дістемелер;

- рбір материалды немесе оларды бірнешеуін атарластыра пайдалану тсілі, яни оны стратегиясы мен тактикасы жне оларды бір-бірімен алмастыру жолдары;

- экранда берілетін барлы акпаратты-оу материалдарын компьютерді ммкіндігіне жне сабатарды сол арылы беру тсілдеріне арай бейімдеу.

«Технология» оу пні - интегративті білім саласы. Оушыларды математика, физика, химия жне биология пндерінен алан білімдерін синтездеу арылы дірісте, энергетикада, байланыста, ауыл шаруашылыында, жеіл нерксіпте, транспортта т.б. баыттарда пайдалану жолдарын мегеретін негізгі ылым болып табылады.

Бгінгі кнні басты ерекшелігі оу дерісінде жетілдіру жолында е озы дістемелер іздестіріліп, оу орындары ртрлі оу бадарламамен жмыс істеуде. Соларды ішінде оушы шін апаратты технология ралдарын пайдалану арылы:

- оу материалдары туралы оушылара дл жне толы апарат беру арылы оыту сапасын арттырады. Оытуды крнектілігін арттырып, оу материалын саналы игеруге жеткізеді;

- абстрактылы оу материалдарын натылыа жеткізіп, оытуды тиімділігін жетілдіреді;

- оу материалыны маызын арттырып, уаыттан тып, есте сатау абілеттерін жетілдіруге ол жеткізеді. Есте сатауды сер алу, айталау ассоциация арылы оу материалдарын тере игеруге жеткізеді;

- малім мен оушы ебектерін жеілдетіп, пікір алысып, байланыстарын арттырады.

Тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда оушылар апаратты технология ралдарын олдана отырып оушылар тмендегідей жмыс жасау ммкіншілігіне ие боладыурет (сурет 2):

- тілетін материалдарды дрыс рі жеіл трде тсінуге;

- Оушыны здігімен дайындалып, жмысты барлы кезедерінде зін-зі тексеруге;

- Жмысты тиянаты трде орындап, малімге файл трінде тапсыруа;

- Тсінбеген таырыптарды шексіз айталауа;

- Оулыты сабатарда олданып, оушыны з дегейінде тапсырмаларды тадауа;

- ажетті материалдарды жылдам іздеп табуа ммкіндік туызады.

Сурет 2. «Киімді конструкциялау мен модельдеуге» оытуда оушылар апаратты технология ралдарын олдануды негізгі ерекшеліктері

«Киімді конструкциялау мен модельдеуге» оытуда оушылар апаратты технология ралдарын олдануды негізгі ерекшеліктері сабата техникалы ралдарды, дидактикалы материалдарды олдану тиімділігі;

• малімні апаратты-коммуникациялы технологияны мегеруі;
• оушыны пнге ызыушылыы;
• алынан білім, дады дегейі;
• білімні тередігі;
• тексеру трлері, баалау;
• практикалы дадыларды игеру ммкіндігі артады.

Соы жылдары білім беру саласы дегейін жоарылату мен оны жетілдіру проблемаларыны шешімін іздестіру біратар мемлекеттік жаттарда жне маызды за актілерінде крініс табуда. Жоспарда дстрлі жне апаратты-компьютерлік технологияларды интеграциялайтын, білім беруді бгінгі заманауи талаптарын анааттандыратын оытуды апаратты-компьютерлік орталытарын руды кешенді тсілдерін арастырады.

оам мен білім беруді апараттандыру - жауапкершілік сезімі мол, тере білімді, жаа оамды тсініп, жасаушы тлалар саныны арта тсуін талап етеді. Барлы типтегі оу орындарын, соны ішінде, мектеп бітірушілерді даярлыына ойылатын талаптар да кшейтілуде. Білім беруді пндік рамы да толытырыла тсуде. Апараттандыруда - білім беру жйесі жне онымен байланысты адамзат рекеттеріні трлері де бірге алыптасады, натыра айтанда ол заманауи технологияны серімен маызды згерістерді басынан ткере отырып олара ыпал етеді. Бл мселеде, сіресе, орта білім беруді жетілдіруді алатын орны ерекше.

Мультимедиялы технология – объектіні, дерісті немесе былысты жай - кйі туралы жаа апарат алу шін мліметтер жинау, деу, жеткізу тсілдері мен ралдарыны жиынтыын пайдаланатын деріс.

Біз осыны брін ескере отырып жне педагогтар мен психологтарды іс-рекет даярлыын мотивациялы, танымды, эмоционалды-еріктік компоненттеріні бірлігі ретіндегі кзарасын блісе отырып, кнделікті іс-рекеттерде апаратты технологияны пайдалануа даярлы тсінігін жеке тланы ксіби іс-рекеттерде апаратты технологияны пайдалану тжірибесін мегеру дегейін крсететін асиеті трысында жне субьектілік дегейде мотивациялы, мазмнды, іс-рекеттік компоненттерді біріктіретін бірттас жйе трысында анытаймыз.

Жоары сынып оушыларыны «Киімді конструкциялау мен модельдеуге» оытуда білімін апаратты технология негізінде оушыларды апаратты зыреттілігін дамыту жйесіні рамында біз мына компонеттерді арастырамыз:

-мазмнды (апаратты технологияны сабатаы іс-рекеттерде пайдалануа байланысты білім жйесі);

-іс-рекеттік (апаратты технологияны сабатаы іс-рекеттерде пайдалану іскерлігі жне осы іскерліктер алыптасып, дамитын іс-рекет трлерін пайдалану іскерлігі);

-технологиялы (апаратты технологияны сабатаы іс-рекеттерде пайдалануа даярлау дерісін ажетті дістер, ралдар жне бадарламалар жйесі арылы йымдастыру ерекшелігі).

Біз осыны брін ескере отырып, жоары сынып оушыларыны апаратты зыреттілігін апаратты технология негізінде алыптастыруды моделін жасады (Сурет 3).

Сурет 3. Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамытуды моделі

Модель мынадай элементтерден: ксіби масаттан, оушыларды мультимедиялы технологиялар білімін алыптастыруда жзеге асыру міндеттерінен, даярлыты амтамасыздандыратын діснамалы тырлардан, оушыларды іс-рекетіні діснамалы негізін амтамасыздандыратын станымдардан, станымдарды негізінде жасалан мазмнны рылымды компоненттерінен, даярлы негізінде ктілетін нтижеден трады.

Зерттеліп отыран жоары сынып оушыларыны білімін мультимедиялы технология негізінде алыптастыру лшемдері мен крсеткіштері беріледі.

Жоары сынып оушыларыны білімін алыптастыруда мультимедиялы технологияларды пайдалану даярлыы алыптастырыландыыны лшемдері ретінде мотивациясы (ызыушылыы, мтылысы, т.б.), мультимедиялы технологиялара атысты білімдері, технологиялы ызметтерді орындауы алынды. Осы лшемдерді басшылыа ала отырып, модельді негізінде жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технологиялар негізінде білімін алыптастыруды трт дегейі аныталды, олар: жоары, жеткілікті, орта, тменгі дегей. Жоары дегей: технологиялы білімге деген ынта-ыыласы, талпынысы жоары, білімдері шыдалан, здігінен дербес ізденеді, мультимедиялы технологияларды жетістіктеріне ажетті трыда талдау береді, азіргі заманауи коммуникациялы ралдарымен еркін байланыс жасайды. Интернетті жетік мегерген; мультимедиялы технологияларды білімді алыптастырудаы ажеттілігін те жасы тсінеді; компьютер арылы оуды ммкіндігін жетік мегерген, зіні компьютерлік білімін білім алудаы іс-рекетте пайдаланады. Жеткілікті дегей: білімді мегеруге деген ызыушылыы, білімі бар; мультимедиялы технологиялар бойынша мліметтерді деуде, ртрлі апарат кздерін іздеуді біледі; мультимедиялы технологияларды ажеттілігін тсінеді; технологиялы, компьютерлік біліміні ммкіндігін мегерген, зіні компьютерлік білімін білім алудаы іс-рекетте пайдаланады. Орта дегей: білімді мегеруге ерекше мтылысы байалмайды, білімі жеткіліксіз; мультимедиялы технологиялар саласынан білімі таяз; мультимедиялы технологияларды ажеттілігін тсінуде здігінен ішінара ізденеді, компьютерді ммкіндігін тсіне бермейді, мультимедиялы технологияларды игеруде кездескен мселелерді здігімен шешуде иналады, мультимедиялы технологияларды оыту дерісінде пайдалану ммкіндіктерін малімні кмегімен жзеге асырады.

Тмен дегей: білімді мегеруге иналады, білімі нашар; мультимедиялы технологияларды кмегімен мліметтерді здігімен дей алмайды; мультимедиялы технологияларды ажеттілігін тсіне бермейді, з білімін компьютер арылы оуды ммкіндігін жне ажеттілігін білмейді; мультимедиялы технологияларды оу дерісінде пайдалануды ммкіндіктерін тсінбейді жне білім алуда пайдалана алмайды (сурет 4).

Сурет 4. Жоары сынып оушыларыны апаратты технология негізінде апаратты зыреттіліктерін дамыту лшемдері мен крсеткіштері

Жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технологиялар негізінде білімін алыптастыру педагогикалы жйеде жзеге асады. Кез-келген жйе, соны ішінде жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технологиялар негізінде алыптастыру жйесі де белгілі бір шарттарды орындаанда ана тиімді жзеге асады. Сол себепті оны тиімді жзеге асыруды шарттарын анытап алу ажет.

Бізді з зерттеуімізде, педагогикалы шарттарды жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технологиялар негізінде білімін алыптастыруда жоары дегейге жетуін амтамасыз ететін, зара байланысан жне зара рекеттесуші педагогикалы дерістер кешеніні лшемі деп тсінеміз. Осыан орай, жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технологиялар негізінде білімін алыптастыру масатында педагогикалы шарттарды анытаймыз. Бл біріншіден, жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технологиялар негізінде білімін алыптастыруды лшемдері мен крсеткіштерін, екіншіден, білімін алыптастыру жйесіні рылымын жне осы даярлыты алыптастыруды амтамасыздандыратын педагогикалы шарттарды (ажетті, жеткілікті) анытауа кмектеседі.

Жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технология негізінде білімін алыптастыруды педагогикалы ажетті шарттарына: масаты (оамны заманауи талаптарына орай мультимедиялы технологияларды оыту), оушы (оуа ынтасы мен ыыласы), малім (мультимедиялы технологияларды оытуа білімі, іскерлігі), оыту мазмны (оулы, арнайы курс, дістемелік нсаулары), оыту дістері (ауызша, крнекі, практикалы; оу жне оыту жне т.б.), йымдастыру формалары (кеесші, репетитор, малім-оушы, оушы-оушы), нтиже (мультимедиялы технологияларды білімін алыптастыруа даяр оушы) жатады.

Ал, бізді арастырып жоары сынып оушыларыны мультимедиялы технология негізінде білімін алыптастыруды педагогикалы жеткілікті шарттарында орындалуды ажет ететін:

1) жоары сынып оушысыны тлалы субъективтік кзарасын іс-рекеттерде оны мультимедиялы технологияларды пайдалануа даярлыын алыптастыру дерісінде зектендіру (оушыны білім алуда мультимедиялы технологияларды пайдаланудаы тлалы жетістіктерін ынталандыру, проблемалы оыту жадайын жасау, бейімдеу, здігінен мультимедиялы технологияларды пайдалануа бадарлау);

2) жоары сынып оушысыны ксіби іс-рекеттерде мультимедиялы технологияларды пайдалануа даярлыын алыптастыру дерісіндегі басаруды жне зін-зі басаруды жылдамдату (малім мен оушыны АКТ-ны оыту дерісінде пайдалану даярлыын алыптастыруды масаттандыру, педагогикалы деріс субьектілеріні зара рекеттік жйесін олдану);

3) оыту дерісінде технология пні бойынша мультимедиялы технологияларды пайдалану теориясы мен практикасындаы оу материалын рылымдауды модульдік технологиялау (оытуда модульдік технологияны олдану, модуль трінде берілген оу бадарламасымен оушыны здігінен жмыс істеу абілетін дамыту, оу материалыны мазмнын модульді мегеруге бейімдеу, оушыны здігінен жмыс жасауын адаалау, оу рекетіні тиімділігін артыру) мселелер арастырылады.

Апаратты технологияларды леуеті жоары сынып оушыларыны білімін жетілдіруді шынайы ммкіндіктерін ашып крсетеді. Атап айтса, оу дерісінде мультимедиялы технологияларды іске асыруды жйелі ылыми-дістемелік жолын анытайды; оушыларды практикалы іс-рекетінде мультимедиялы технологияларды пайдалануды дістемесін жасайды; малімдерді апаратты технологияларды мегеру жне оу рдісінде пайдалану бойынша ксіби біліктерін жетілдіреді; оушыларды білім, білік, дадысын алыптастыру арылы мультимедиялы технологияларды тиімді пайдалануа йретеді; оу орындарыны материалды-техникалы базасын ныайтады (Сурет 5).

Сурет 5. Жоары сынып оушыларыны апаратты зыреттіліктерін дамытудаы апаратты технологияларды ммкіндіктері

Жоары сынып оушылары мультимедиялы технологияларды ыпалымен здеріні біліміне ажетті (компьютерді кмегімен оу жне жазу, санау жне сурет салу, апаратты іздеу, бадарламалармен жмыс істеу, апаратты-компьютерлік технологияларды пайдалану жне т.б.) білім, біліктерін жне дадыларын алыптастырады.

ылыми-педагогикалы дебиеттерге жасаан талдау да формалар мен дістерді йымдасан жйесін оу-танымды, зерттеушілік рекеттерге жне педагогикалы практикаа негіздеп жргізу ажеттігін крсетті. Осыны брін ескере отырып біз, оушы іс-рекетіні мазмнды трлеріне сйкестендіру аидалары бойынша рылымдалан дістер мен формаларды зара байланыстаы екі топтамасын сынамыз (Кесте 3).

Кесте 3 - Жоары сынып оушыларыны апаратты технология ралдары олдану негізінде білімді алыптастыруды йымдастыру формалары мен дістері

Іс-рекет трі	Формалары	дістері
Оу-танымды іс-рекеті	Компьютерлік аудиторияларда ткізілетін сабатарда, практикалы семинарларда, лабораториялы сабатарда, жеке дісемелік таырып тармен жмыс істеу	Тсіндірмелі–крнекілік, проблемалы баяндау, іскерлік ойындар, іздеу, шыармашылы баяндамалар, проблемалы жадайларды талдау.
ылыми-зерттеу іс-рекеті	Проблемалы сабатар, проблемалы практикумдар мен семинарлар, ылыми-зерттеу таырыптарымен жмыс, оу коммуникациялы жобалары, оушыны здігінен бетінше жмысы, конференциялар	Ішінара-ізденіс, зерттеу, шыармашылы баяндамалар, оу-зерттеу ойындары, жобалау дістері, кішігірім зерттеу.

Жоары сынып оушыларыны апаратты технологияны білімді алыптастыру дістемесін жетілдіру масатында біз сонымен бірге олара «Киімді конструкциялау мен модельдеуге» оытуда олданылатын виртуалды жмысты олданамыз.

Сабаты міндеттері: жоары сынып оушыларын мультимеиялы технологияны негізгі рылымдарын олдана білуге йрету; сол арылы оушыларды апаратты технология рылыларын таныстыру, діс олданысын жетік білу арылы технология пнін ажетті машытарды практикалы трыда шешу іс-рекеттерін алыптастыру жне білімді автоматты трде дербес компьютер кмегімен шыаруа дадыландыру. Оушыларды арапайым математикалы модельдерді, компьютерлік бадарламаларды кмегімен мультимедиялы технологияны тиімді дістерін пайдалана білуге, тиімді нтиже алуа, олара талдау бере білуге йрету. Сабаты оыту барысында мынадай функциялар жзеге асырылады:

• оу мазмнын мегертуде пнаралы байланысты іске асыру;
• ЭЕМ-ді олдану саласындаы дадыларды дамыту жне тередету.

1. Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамытуды дістемелік негіздері

2.1 Жоары сынып оушыларын киімді конструкциялау мен модельдеуге оыту мазмны

«Технология» оу пні - интегративті білім саласы. Оушыларды математика, физика, химия жне биология пндерінен алан білімдерін синтездеу арылы ндірісте, энергетикада, байланыста, ауыл шаруашылыында, жеіл нерксіпте, транспортта т.б. баыттарда пайдалану жолдарын мегеретін негізгі ылым болып табылады.

«Технология» оу пніні бадарламалары мына тмендегі жадай негізінде жзеге асырылады. азастанны жалпы білім беретін мектептеріні оу жоспарыны инвариантты блімінде «Технология» білім саласын оытуа 1-4 сыныптара аптасына 2 сааттан, 5-11 сыныптара аптасына 1 сааттан блінген.

«Жоары сыныпта оушылара белгілі бір ксіп саласы бойынша оытуды тередету ола алынуа сйкес, біздер олнері бйымдарындаы атарылатын жмыстарды (ол ебегі жне механикалы жабдытарды игеруі) іріктеуді нтижесінде кпшілік орындарда жмыс жасауа ажетті іс-рекеттерге баулу арастырылады.

«Технология» білім саласын мегеру оушыларды жалпы білім мен дадыны мегеруіне ммкіндік береді; интеллектуалды, тлалы, этикалы жне эстетикалы дамуын, зіндік ксіптік айындалуын, азіргі леуметтік-экономикалы жадайлара бейімделуін амтамасыз етеді.

«Технология» пніні масаты: оушыларды здігінен ебек етуге дайындауа, кпшілік ажет ететін баралы ксіпті игеруге кмек ету. з бетінше нарыты экономика жадайында бизнес-жоспарын жасауа соан орай мына болжамдар арастырылады; экономикалы, экологиялы жне ксіпкерлік білімдерді мегеру барысында затты, энергияны, апаратты материалдарды трлендіруді азіргі жне болаша технологияларымен жастарды танысуы, оларды политехникалы дамуы; оушыларды шыармашылы жне эстетикалы дамуы; оушыларды зін-зі тану ммкіндігін, ксіпкер лемін оып йренуін, зіндегі жеке ксіптік бейімділіктерін айындау шін сараманды тжірибе элементтерін алыптастыруды амтамасыз ету.

«Технология» оу пнін оытуды басты міндеті: кп тараан жне болашатаы технология жайында политехникалы білімді жне аыл-ой, сезімдік рекеттері жйесін алыптастыру; отбасы шаруашылыы мен й экономикасын жргізуге ажетті білім мен іскерлікті алыптастыру; азіргі ндіріс негіздеріне, ызмет крсету жолдарымен таныстыру; оушыларды з бетімен жмыс істеу жне жеке абілеті арылы жобалау мен конструкциялауды шыармашылы есептері шешуін дамыту; ксіптілікті зіндік айындалу масатында азастан Республикасы жергілікті жне лтты ерекшеліктерді ескере отырып, ксіптік кеістігін білуді, ксіптік бадарын сынап анытай алуды, оушыларды зін-зі танып білуін амтамасыз ету; ебек сйгіштікті, іскерлікті, йымшылдыты, адамгершілік пен айырымдылыты, шыншылдыты, жауапкершілік пен ізеттілікке трбиелеуді іске асыру; нарыты экономика, менеджмент, маркетинг туралы негізгі тсініктер арылы ызмет крсету мен з німдерін ндіруге жне іске асыруа ммкіндік жасау; ттыну бйымдарын ебек объектісі ретінде пайдаланаалуа жне оларды дизайнмен сндік олданбалы нерді талаптарына сай семдей білуге йрету; компьютерлік технологияны мегеру арылы графикалы сызуды орындау, іс-ааздарыны жобасын ра білу.

«Технология» білім саласыны басты масаты-оушыларды здігінен ебек етуге, баралы ксіпті игеруге дайындау болып табылады.

«Технология» білім саласыны басты масаты – оушыларды здігінен ебек етуге, баралы ксіпті игеруге дайындау болып табылады. «Технология» білім саласыны мазмны жалпы білім беретін мектептер шін мына баыттарды арастырады (Кесте 4)

Кесте 4 - 10-сынып таырыпты жоспары

№	Блімдерді атауы	Саат саны
		барлыы	теория	практика
1	Таам зірлеу технологиясы	9	2	7
2	Иы бйымдарын жобалау, конструкциялау, модельдеу жне дайындау	16	3	13
3	Жоба	9	1	8
	Барлыы:	34	6	28

«Иы бйымдарын жобалау, конструкциялау, модельдеу жне дайындау» – 16 саат:

1) иы бйымдарын конструкциялау, модельдеу жне дайындау (кйлек, йел жейдесі (блузка), халат, ккірекше (жилет, жекет) – тадау бойынша. Тігін бйымдарыны эскизін, сызбасын, дайындау реттілігін, дайындау тсілдерін йрену;

2) эскиз, костюм композициясы, силуэт, тсі, пропорция туралы тсінік. лшем алу жне иыты бйым сызба негiзiні рылымы, еркін онымдылыа арналан осымшалар, ттаспішім негізіндегі тігін бйымдарын (халат) модельдеу, спортты типтегі кйлекті модельдеу жне конструкциялау, дайындау технологиясы;

3) ондырма жеді модельдеу (фасонды сызы жргізу арылы), негізгі бкпе орнын ауыстыру, жаалар жне тймелеу, ір трлері, жаа сызбасыны рылымы, бйым блшектерін атырмалау (ірасты, жаа, аттама);

4) іскерлік костюмдермен танысу, жекет, ккірекше (жилет) жне белдемшені нсау карта бойынша дайындау, біктемесіз жне тіктемесі бар жааларды тйіндік деу, иыты бйымды дайындау технологиясы (аналитикалы, технологиялы жне баылау), киімді кркемдеп рлеу;

5) сараманды жмыс: лшем алу, иы бйымыны сызбасын растыру (тор, арты бой, алдыы бой), жаа, ондырма же рылымы. Жеді, бйымды модельдеу, бел сызыы бойындаы бкпені есеп-рылымы (ынамалы жне жартылай ынамалы бйымны силуэті, йел жейдесі жне белдемшені модельдеу).

Оушыларды дайынды дегейіне ойылатын талаптар

Оушыларды дайындыы пндік, тлалы, жйелі-рекеттік нтижелеріне арай бааланады.

Пндік нтижелері екі аспектен арастырылады: білу керек жне орындай алу керек.

Технология (ыз балалара арналан) 10 сыныпты соында оушылар:

білу/тсіну тиіс.

1) санитарлы-гигиеналы талаптар мен ауіпсіздік техникасын;

2) лшем алу ережесін жне оларды шартты белгілерін жазуды.

3) киімді жобалау жне модельдеуді;

4) лшем алуды жне есептеп жазуды;

5) сызбаны тсінуді жне сызуды;

6) бйым блшектерін калькаа немесе ааза кшіруді;

7) матаны стіне пішімді тиімді орналастыруды;

8) пішім блшектерін деуге дайындауды мегеруі тиіс.

Жйелілік-рекеттік нтижелері, 10 сынып оушылары

1) ндіріс саласындаы кеінен пайдаланатын технологиялары негіздері бойынша білім жйесін игергенін;

2) ылыми мліметтерді талдауа, деуге, синтез жасауа жне олдануа икемділігін;

3) танымды, жобалау, рылымдау жне зерттеу, шыармашылы трыдан олдану дістерін игергенін;

4) азіргі заманы апаратты-коммуникациялы технологияларын игергенін;

5) дамыан коммуникациялы абілеттерін, кптілді мдениетін игергенін;

6) маліммен жне жолдастарымен оу ызметтестіктерін жне бірлескен іс-рекеттерін йымдастыра білуін;

7) з сезімдерін, ойларын жне ажеттіліктерін білдіру шін, з іс-рекеттерін жоспарлау жне реттеу шін, коммуникация масатына сйкес, саналы трде сйлеу ралдарын пайдалана білуін; ауызша жне жазбаша тілдерді, монологты мнмтіндік тілді игергенін;

8) экологиялы ой-пікірін алыптастыру жне дамытуын, оны практикалы ебек ету іс-рекетінде жне ксіптік бейімделуде олдана білуін крсете білу керек (Кесте 5).

Кесте 5 - 10-сынып «Иы бйымдарын жобалау, конструкциялау, модельдеу жне дайындау» тарауыны таырыпты жоспары

№	Таырып атаулары жне блімдері	Саат саны
		Теория	тжірибе	барлыы
Тарау. «Иы бйымдарын жобалау, конструкциялау, модельдеу жне дайындау»
1	Киімні конструкциясын жобалау	1	2	3
2	Сызбаа ажетті лшемдер алу	1	2	3
3	Кйлек сызбасын трызу	-	2	2
4	Трлі жеді киім лгілеріні сызбасын есептеп растыру.	-	1	1
5	Тігін бйымдарын модельдеу	1	1	2
6	Жеді модельдеу.	-	1	1
7	Иыты бйым лгілерін зірлеу	1	3	4
	Барлыы:	4	12	16

2.2 Тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеу баыты бойынша оытылатын сабатар жйесі

азіргі уаытта «оамды апараттандыру», «білім беруді апараттандыру» деген сз тіркестері бізді сздік орымыза еніп кетті. Олай болса, оамды апараттандыру дегеніміз не? оамды апараттандыру дегеніміз – ылыми техникалы прогресс жетістіктеріні кнделікті трмыса ауымды енуіні нтижесі, яни адам міріне іс - рекетті интеллектуалды трлеріні жан-жаты сер етуі мен роліні жоарылауына байланысты объективті деріс.

Ол оыту мазмны, дісі мен йымдастыру трлеріні згерісін тездетеді. Бл дерістегі негізгі мселе білім беруді мазмны мен масатын згерту болып табылады, ал оны технологиялы жаынан амтамасыз ету - ндірістік мселе.

оамды индустрияландыру кезеінде білім беру жйесі алдыы кезекте, маманданан сауатты ттынушыларды дайындауа баытталса, ал білім беруді апараттандыру жадайында бл мселе білім беруді негізгі масатына ауысады. Мндаы негізгі масат – оушыны оршаан лем жайында табии ылыми болжамын алыптастырумен жалпы ізгілікті адамгершілікке дайындау болып саналады.

азіргі заман малімнен тек з пніні тере білгірі болуы емес, тарихи танымды, педагогикалы-психологиялы сауаттылы, саяси экономикалы білімділік жне апаратты сауаттылы талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаалыа жаны мар, шыармашылыпен жмыс істеп, оу мен трбие ісіне еніп, оытуды жаа технологиясын шебер мегерген жан боланда ана білігі мен білімі жоары жетекші тла ретінде лаатты саналады.

Орта білім беру жйесін апараттандыруды негізгі масаты оушыларды апаратты мдениетін алыптастыру. Осы масатты орындау барысында оушыларды апаратты мдениетін алыптастыруда жаа дістерді олдану ажеттілігі туындап отыр. XXI асырда апараттанан оам ажеттілігін анааттандыру шін білім беру саласында тмендегідей міндеттерді шешу кзделіп отыр: компьютерлік техниканы, интернет, компьютерлік желі, электронды жне телекоммуникациялы ралдарды, интерактивті ралдарды, электронды оулытарды оу рдісіне тиімді пайдалану арылы білім сапасын ктеру.

Еліміздегі саяси, леуметтік-экономикалы згерістерге сай білім беруді апараттандыру баытында мектебімізде жргізіліп жатан жмыстар апараттандыруды мемлекеттік бадарламасына сйкес жзеге асырылуда.

XXI асыр–апарат асыры боландытан адамзата компьютерлік сауаттылы ажет. Бгінгі тада мектеп пндерін компьютер, интерактивті ралдарды кмегімен оыту нтижелерін зерттеудегі ылыми проблемаларды шешу е басты орын алады. Бан себеп оыту дерісінде туындайтын компьютерлендіруді педагогикалы-психологиялы жаа проблемалары лі толы шешілмегені.

Білім беру жйесін апараттандыру білім беру шін лкен перспективалар ашады. Соы жылдары компьютерлік, телекоммуникациялы техника мен технологияларды оам міріндегі ролі мен орнында тбегейлі згерістер болды. Апаратты жне телекоммуникациялы технологияларды игеру азіргі заманда рбір жеке тла оу жне жазу абілеті сияты сапалармен бірге атара жне рбір адам шін ажетті шарта айналды.

рбір елді технологиялы даму дрежесіне оны экономикалы уаты мен халыны трмыс дегейі ана емес,сол елді лемдік оамдастыта алатын орны,баса елдермен экономикалы жне саяси ыпалдасу ммкіндіктері, сондай-а лтты ауіпсіздік мселелерін шешуіне байланысты. Сонымен атар, лдебір елде азіргі технологияны дамуы мен олдануыны дегейі оны материалды базасыны дамуымен атар емес, негізінен оамды парасаттандыру дегейімен, оны жаа білімді туындату, игеру жне олдана білуабілетімен де аныталады.

Жедел дамып отыран ылыми-техникалы прогресс оам міріні барлы салаларын апараттандыруды аламды дерісіні негізіне айналады. Апаратты-технологиялы дамуа жне оны арынына экономиканы жадайы, адамдарды трмыс дегейі, лтты ауіпсіздік, бкіл дниежзілік ауымдастытаы мемлекетті ролі туелді болады. Ттас дние алыптастыру мен оамдастытар, жеке адам мен бкіл дниежзілік оамдастыты мір сруі шін жаа жадайларды амтамасыз етуде апаратты-телекоммуникациялы технологиялар маызды роль атарады.

ылым мен техниканы даму арыны оу-аарту саласыны оыту рдісіне жаа технологиялы дістер оны ішінде интерактивті ралдарды ке клемде олдануды ажет етеді. азастанны туелсіз мемлекет ретінде алыптасуы орта білім беру жйесіні дамуымен тыыз байланысты. ай халыты, ай лтты болсын толыып суіне, рухани рі мдени дамуына басты ыпал жасайтын тірегі де, тп азыы да – мектеп.
      Мектептерді білім дегейін ктеру жне онда интерактивті ралдарды пайдалану арылы оу-трбие дерісін тиісті дегейге ктеру, мектеп стаздарыны, басшыларыны, педагогикалы жжымны жйелі басшылыа алан баыты деп есептейміз. Интерактивті ралдарды олдану негізінде мектепте жаратылыстану баытыны пндерін оыту сапасын арттырып, білім беруді апараттандыру жйелі трде іске асады деуге болады.

Мектепті апараттандыруа осылай мемлекет тарапынан лкен экономикалы олдау крсетіліп, оны оыту, йрету мселесі бкіл халыты дегейге ктерілсе ана бізді еліміз ндірісті жоары психологиясын мегерген диежзілік бсекеге ттеп беретін, ндіріс німдерін ндіре алатын алдыы атарлы мемлекетке айналады. Ол дрежеге жетуге ажетті білім алуына бізді жас рпаты абілетіні жететініне сенім мол.

«азіргі заманда жастара апаратты технологиямен байланысты лемдік стандарта сай мдделі жаа білім беру те ажет» деп, Ел басы атап крсеткендей жас рпаа білім беру жолында апаратты технологияны оу рдісінде отайландыру мен тиімділігін арттыруды маызы зор[88].

Компьютер жне интерактивті ралдар арылы жасалып жатан оыту дерісі оушыны жааша ойлау абілетін алыптастырып, оларды жйелік байланыстармен задылытарды табуа итеріп, нтижесінде - здеріні ксіби потенциалдарыны алыптасуына жол ашу керек. Бгінгі тадаы апаратты оам аймаында, оушыларды ойлау абілетін алыптастыратын жне компьютерлік оыту ісін дамытатын жалпы задылытардан тарайтын педагогикалы технологияларды ана тиімді деп санауа болады.

Интерактивті оыту технологиясы – бгінгі тада жоары ксіби педагогикалы білім беруді ажыралмас блігі болып табылып, отанды жне жаын рі алыс шетелдерді жоары оу орындарыны іс-тжірибесінде кеінен олданылып келеді. Оушыларды киімді конструкциялау мен модельдеуге оытуда маызы зор екендігін атап теміз, йткені оытуды интерактивтілігі– виртуалды оыту ортасындаы заманауи білім беру дерісіні басты аидаты болып табылады (О.И.Агапова, Л.А. Джонс, А.С. Ушаков; У.Ж. Алиев; В.Г. Гульчевский жне Н.Е. Гульчевскийлер; М.В. Кларин жне т.б. [89,90,91,92,93,94]) мны зі тікелей оу материалдарына, сондай-а оыту дерісіне де атысты болып келеді. Алашы жадайда интерактивтілік, сіресе, мультимедия олданыла отырып, компьютерлік бадарламалармен амтамасыз етіледі; екінші жадайда – студенттер мен оушыларды синхронды жне асинхронды екі жаты коммуникациялы арналара орай іске асырылады.

«Интерактив» термині біздерге латынны «interact» («inter» - зара, «act» - рекет ету) сз тіркесінен келген.

Интерактивті оыту тжырымдамасы мен технологиясы интеракция (латын: interaction - зара рекет жасау, бір-біріне сер ету) былыстарына негізделген. Интерактивті дегеніміз - зара рекет жасау немесе лдебір нрсемен (мселен, компьютермен), я болмаса лдекіммен (адаммен) диалог ру, схбаттасу тртібінде болу абілетін білдіреді.

азіргі дидактикада интербелсенді оыту технологиясыны ылыми – негізделген шектемесі бола оймаанымен, оларды маызын тсінуге арналан кейбір жалпы дістер баршылы. Мселен, интерактивті оыту тртібіні рылымын белгілі бір зара рекет жасау арылы білім алушы мегеретін апаратты аындар райды. Осы зара рекет етуде оыту ортасына атысты ретте білім алушы траты субъект – объекттік атынаста болады, мерзім-мерзімімен оны автономды элементіне айналады (Е.А.Кристочевский; Б.И.Масшбиц жне т.б. [95,96]).

Осындай діске орай интерактивті оыту технологиясы рамына біратар осымша технологиялар енеді, олар – суретте крсетілген.

Оушыны шыармашылы дамуы шін орасан зор педагогикалы леует жмсалатындыы длелдеуді ажет етпейді. Яни оушы – компьютер – оушымен зара рекеті барысында білім алушылар шыармашылы іс-рекетке йренуді жаа дістері жне технологияларымен жедел танысады. Оларды компьютермен тікелей зара рекет жасауы оу-шыармашылы іс-рекетті бір трі болып келеді. Оушыларды компьютермен зара рекет жасауы интернет аламторына ену жне ондаы білім ресурстары мен технологияларын пайдалану арылы жзеге асырылады: бейне- жне телеконференциялар, электронды пошта жне т.б.

зара рекет жасауды зге трлерінде, яни адамны адаммен схбатта жне диалог барысында тлааралы танымды арым-атынас жне білім беру дерісіндегі барлы субъектілерді зара рекеті орын алады, рбір білім алушыны жеке асиеттері дамытылады, оны тласы трбиеленеді.

Оушыны зінде бар тжірибемен тередете жмыс істеуі интерактивті оытуа тн асиет болып келеді, мнда оушыны тжірибесі оу танымыны маызды дереккзі ызметін атарады. Интерактивтік оытуда жаттытырушы-оытушы шешуші рль атарады. Оытушы-жаттытырушы бірнеше негізгі рльдерді атарады: лектор–сарапшы, йымдастырушы (топты ішінара шаын топтара бледі, тапсырмаларды орындалуын йлестіреді); кеесші (жаа деректерді з бетінше жинауа, ойылан міндеттер шешімін табуа йретеді).

Яни, егер дстрлі оытуда жаттытырушы-оытушы оу апаратын зі арылы ткізетін сзгі рлін орындаса, ал интерактивті оытуда – жмыстаы кмекші, атысушы, апарат кздеріні бірі рлін атарады.

Сонымен, интербелсенді оыту дегеніміз – бл білім беруде оушыларды танымды іс-рекетін йымдастыруды арнайы формасы. Ол толыанды наты рі болжанушы масаттара ие. Интерактивтік оыту оан атысушыларды жеке тжірибесіне, мегерілуші тжірибесімен тікелей зара рекеттесуге негізделеді. Оытушы дайын білімді, дайын шешімдерді бермейді, біра атысушы – студенттерді з бетінше ізденуге баулиды. Оны міндеті оушыларды бастама ктеруі шін олайлы жадай жасаудан ралады. Студент з табысын, интеллектілік дербес рекетін сезінетін мндай оыту жадайлары оыту дерісіні зін німді ете тседі.

Интерактивті оыту интерактивті оыту дістерін пайдалануды арастырады. Интерактивті оыту дістері деп, е алдымен оыту барысында оытушы мен студент арасындаы белсенді зара рекеті, тланы шыармашылы абілеттерін дамытуда, «нертабыс» пен «жаалы» ашуа ыпал баламалы тадау жадайында бадарлану икемділігін амтамасыз ететін дістерді тсінеміз. Бл дістер белсенді танымды – оу іс-рекетінде наыз шыармашылыты арастыратын жоары оу дегейіне ол жеткізуді амтамасыз етеді.

Интербелсенді сзі - зара рекет ету бейімділігін білдіреді немесе гімелесу, лде кіммен (адаммен) не болмаса лде немен (мысалы, компьютермен) схбаттасу режімінде болады. Демек, ИО – бл, е алдымен, схбаттасып оыту, оны барысында оытушы мен оушыны зара рекет етуі жзеге асырылады.

Бл зара рекеттестікті ерекшелігі мыналардан трады:

• білім субъектілеріні бір маыналы кеістікке келуі;
• крделі мселелер рісінде шешілетін тапсырмаларды бірігіп ктеру, яни бірыай шыармашылы кеістікке осылу;
• тапсырмаларды шешуді жзеге асыратын дістер мен ралдарды тадауда келісушілік;
• жаын эмоциялы жадайларда онсол кйге бірге тсуі, тапсырмаларды абылдау мен жзеге асыруда бойда болатын ндес сезімдерді бастан кешуі.

ИО мні мынада, оу дерісі іс жзінде барлы оушы таным рдісіне тартылатындай болып йымдастырылуы тиіс, оларды осыан байланысты не біледі, нені ойлайды тсінуге жне рефлекстеуге ммкіндігі болуы тиіс. Таным дерісінде оушыларды біріккен іс-рекеті, ркім зіні жеке-дара лесін осатын, оу материалдарын мегеруді білдіреді, білімдерін, идеяларын, іс-рекет тсілдерін алмасу жргізіледі. Жне де бл мейірімділік пен зара бір-біріне олдау крсету аясында болады, ол тек ана жаа білім алуа ммкіндік беріп оймайды, таным рекетіні зін де дамытады, оны ызметтестік пен кооперацияны лде айда жоары нысандарына ауыстырады.

ИО мндік ерекшелігі, сипаттамасы – бл субъектілерді зара рекеттестігіні бір баыттаы белсенділігіні жоарылыы, атысушыларды зара рекеттестігі, эмоционалды, рухани бірігуі.

ытайды бір наыл сзінде: «Маан айтшы – мен мытып аламын; маан крсетші – мені есімде алады; зіме істетші – мен сонда тсінемін» делінген. Осы сздерден ИО табады.

ИО пайдалану кезінде оушылар тсіну дерісіне толы анды атысушылар болады, оны тжірибесі оу танымыны негізгі айнар кзі ызметін атарады. Оытушы дайын білімді бермейді, біра оушыларды з бетімен ізденуге йретеді. Білім беруді дстрлі нысандарымен салыстыранда, ИО оытушы мен оушыны зара рекеттестігі ауысады: педагогты белсенділігі оушыны белсенділігіне орын береді, ал педагогты тапсырмалары оларды инициативасы шін жадай жасаушы болады. Педагог зі арылы оу апаратын жіберетін, зіне тн фильтр рлінен бас тартады, жне жмыста апарат кздеріні біреуінен кмекші рлін атарады. Интербелсенді оыту интенсивті оытуда да кеінен олданылады. Бл дістерді игеру жне олдану шін, оытушыа топты зара рекеттерді р трлі дістемелерін білу ажет. Интербелсенді оыту зара тсінікті, зара рекеттестікті, зара байытуды амтамасыз етеді. ИО ешандай жадайда да дрістік материалдарды орнын ауыстырмайды, біра оны жасы мегеруге септігін тигізеді, жне е маыздысы: пікірді, атынастарды, мінез-лы машыын алыптастырады.

ИО білім алу жне оны дамыту дерісіне белсенді ат салысуа тарту жатады:

• «ми штурмы» (шабуыл)
• шаын-лекциялар
• топтардаы жмыс
• баылау параы немесе сына
• рлдік ойын
• ойын жаттыулары
• жобаны зірлеу
• жадайлы тапсырмаларды шешу
• сапаршыны (визитерді) шаыру
• сарапшы топтарыны пікірсайыстары
• схбаттар
• сахналау
• жадайдан жеілу
• оушыны рліне ену
• сюжеттік суреттерді талылау
• квиз-срау (баылау) жне т.б. (мнда аылшын тілінде quiz – алдын тапсырылатын емтихан, тексеру - 1) радио- немесе жеімпаздара сыйлатар сынылатын сра-жауап тріндегі теледидарлы ойын; 2) деби, музыкалы немесе баса да викторинала). Интербелсенді діске сондай-а р трлі кмекші ралдарды пайдалана отырып: тата, кітаптар, бейне материалдар, слайдылар, флипчарттар, постерлер, компьютерлер жне т.т. таныстырулар жатады.

Сонымен атар, оу дерісіне топты пікірсайыстар, жазбаша мазмндамалар жне шыармалар, схбаттар, жастарды «те – теімен» аидаты бойынша рдастарымен жмыс істеуге оыту, бейнефильмдер мен бейнесюжеттерді арап шыып талылау, ртрлі науандар мен акцияларды ткізу.

Оуды интербелсенді дістері лгілері:

«Ми шабуылы», «ми штурмы» («дельфи» дісі) – бл діс, берілген сраа кез-келген оушы жауап бере алатын діс. Маыздысы айтылан кзараса бірден баа оймау керек, барлыын абылдау ажет жне райсысыны пікірін татаа немесе пара ааза жазан дрыс. атысушылар олардан негіздеме немесе сраа тсініктеме талап етілмейтінін тсінулері керек.

«Ми шабуылы»хабарландыруды анытау керек боланда жне/немесе атысушыларды белгілі сраа атынасы кезінде олданылады. Жмысты бл нысанын кері байланыс алу шін олдануа болады.

ткізу алгоритмі:

1. атысушылара талылау шін белгілі бір таырып немесе сра беру.

2. Осы мселе бойынша зіні ойын айтуа сыныс жасау.

3.Айтыландарды барлыын жазу (оларды брін арсылысыз абылдау керек). Егер сізге ол тсініксіз болатын болса, айтыландарды айталап анытауа жол беріледі (кез-келген жадайда идея атысушыны аузынан алай шыса, солай жазылады).

4. Барлы идеялар мен талылаулар айтылып біткеннен кейін, берілген тапсырма андай боланын айталау керек, жне атысушыларды сзінен сіз не жазып алдыыз соны барлыын тізіп шыу керек.

5. атысушылардан, оларды пікірі бойынша алынан нтижеден андай орытынды жасауа болатынын жне тренингті таырыбымен байланысты оны алай болатынын срай отырып жмысты аятау ажет.

«Ми шабуылы»аяталаннан кейін (кп уаытты алмай, орташа 4-5 минут), жауапты барлы нсаларын талылау керек, бастыларын жне келесілерін тадау ажет. «Ми шабуылы» ажеттілігіне арай тиімді діс болып табылады:

- даулы мселелерді талылау

- талылауа атысуа онша сенімді емес атысушыларды ынталандыру;

- ыса мерзім ішінде идеяны кптеп жинау;

- дрісханаларды дайындыы мен хабарландырылуын анытау.

Шаын топтардаы жмыс. Алдын ала сатандыру оуы дерісін оушылара шамамен жобалап ру ажет. Аталан жадайда е тиімдісі топтарда жмыс істеу. Мндай жадайда оытушы диагностика мен мониторингті амтамасыз етеді, оу-жаттыу ортасын йымдастырады, алашыда баса ресурстар болмаса олдау (кеес, нсаулар береді) крсетеді.

састыын немесе белгілі бір былыстарды айырмасын жариялау ажет болса, жмысты мндай нысаны олданылады, атысушыларды р трлі топтарыны бір жне сол мселеге атынасын анытайды.

Білім дерісіні субъектісі ретінде топты интербелсенді режимін енгізу не береді? Бл, е алдымен:

арым-атынас жасау жне зара рекет ету машыын дамытады.

Топты баалы-баыттаушылы бірлігін алыптастырады.

Жадайа байланысты леуметтік рлдер сменасыны икемділігін кеейтеді.

Тест сынаы. Тест сынаы дісіні кмегімен жастарды хабарландырылу дегейін немесе оларды талыланатын таырыпа атынасын анытайды. Тест сынаын дрыс жасау дісі орынды болуы тиіс: олар сауатты, аны, ыныты тілде жасалуы ажет жне оушыларды сезімін орауы керек.

Тест сратарын ала отырып оушылар оларды назар сала оулары жне тиісті графада здеріні жауап нсаларын: «дрыс», «дрыс емес», «білмеймін» деп белгілеулері тиіс.

Содан кейін, егер тест жасырын болмаса, жауаптары сабатарда немесе топтарда талыланады. Жасырын тест сынаы орытындысын оытушылар (тренерлер) шыарады. Ал кдімгі тест сынаы орытындысын – жауаптарын оушылармен бірге талылааннан кейін оытушылар (тренерлер) шыарады.

Рлдік ойын. Рлдік ойын - бл мірлік жадайларды белгілі бір мінез-лы немесе эмоционалды жатарын мегеру ниетінде алдын-ала блінген рлдер арылы атысушы топтарды сахналап ойнауы.

Рлдік ойындар шаын топтарда (3-5 атысушы) жргізіледі. атысушылар карточка арылы (татада, ааз паратарда жне т.б.) тапсырма алады, рлдерді бледі, жадайды ойнайды жне барлы топа сынады (крсетеді). Оытушы балаларды мінез-лын ескере отырып рлді здері бледі.

Бл дісті артышылыы сол, рбір атысушы зін сынылан рл жадайында крсетеді, сол не баса жадайды айтарлытай шынайы байайды, сол не баса рекеттерді салдарларын сезінеді жне шешім абылдайды.

Жмысты аталан нысаны ойын жадайларын растыру жолымен, тапсырылан шарттармен алдын ала белгіленген мінез-лын, сол немесе баса жадайларда адамдарды мінез-лы мен эмоционалды реакциясын бейнелеу шін олданылады.

Бгінгі масат-рбір оушылара тбегейлі білім мен мдениетті негіздерін беру жне оларды жан-жаты дамуына олайлы жадай жасап, жеке тла алыптастыру. Ол шін азіргі білім беру саласындаы оытуды озы технологияларын тере мегеру керек. Жаа технологияларды педагогикалы негізгі аидалары: балаа ізгілік трысынан орау, оыту мен трбиені бірлігі, баланы танымды кшін алыптастыру жне дамыту, баланы танымды жне шыармашылы икемділігін дамыту, р оушыны абілеті мен ммкіндік дегейіне орай оыту, барлы оушыларды дамуы шін жйелі жмыс істеу, оу рдісін оушыны сезінуі. Білім беру технологияларыны озы дістеріні бірі болып табылатын, ксіптік білім беруге жасы серін тигізетіні — ойын дісі. Білім беру жйесінде инновациялы технологияны трі болып табылатын рекетті технологиялары олданылуда. Осындай технологияларды басты масаты — «іскерлік ойын» дісі.

Технологияны жасау баыт-бадары ксіптік тжірибелік икемдіктерін жетілдіру жйесіне баытталан. Осыан атысты білім беру апараты ксіптік жмысты сапалы трде орындау ммкіндігін амтамасыз ететін рал ретінде атысты. Ойын дісі оамды мамандытарды оытуда ана емес, сондай-а техникалы мамандытара да жоары тиімді.

Ойын дісі оушыны материалды ынуды барлы амалдарын, абылдауды барлы трлерін олдана отырып, анааттандырады.

Оушылара зерттеулік жмыс жне практикалы жмысы барысында емтихана дайындалу сынылды. Сабаты жоспары бойынша оу материалы келесідей модульдерге блінеді:

Модуль1. азіргі технологиялы басару объектілерін жіктеу жне оларды рылымы.

Модуль 2. Техникалы реттеу жйелеріні негізгі трлері.

Модуль 3. Объектілерді жіктелуі.

Берілген классификация бойынша ойын бадарламасы дайындалады. Материалды мегеру шін р блімге оушылар бірнеше топа блінеді. Сол оушылар берілген материал бойынша дайынды жргізеді де оны жзеге асырады. Оларды басты масаты — оу материалын тередей з бетімен талдауа кмектесетін апаратты берудегі мультимедиялы жне баса да ралдарын барынша пайдалану. Ойын дайындау барысында оушыларды шыармашылы абілеттіліктерін оса осымша бейстандартты ойлау ммкіндігіне ие болады. Топтар арасындаы бсекелестік ойын дісіні тиімділігін арттырады. Ойын р модульге ерекше, айрыша болады (сурет 6).

Сурет 6. Ойын дісіні тиімділігі

Топта жмыс жасаанда оушылар з бетімен оумен айналысады. сіресе «білікті»

Оушы «лсіздеу» оушыа з білімін беру, оу материалын мегерудегі ызыушылыын жне талпынысын ашу. Бір модуль бойынша ойын нтижесін орытындылай келе, топ е белсенді жне білімді жеімпаз оушыны таайындайды. Барлы модульдер бойынша ойын нтижесін орытындылаанда топ йымдастырушыларынан е здік жне ойынды е жасы, е тиімді, е ызыты жасаан топ таайындалады.

Ойынды дісті олдану оу материалын абылдау дегейін бірнеше есе ктереді жне келесідей иындытарды шешеді:

• оушыны арнайы пндерді мегерудегі зіндік ызыушылыын жне ужін арттыру,
• оу материалын зерттеуіні сапасын ктеру, оушыны зіндік жмысы секторын кеейту,
• пнді танымды зерттеу,
• оушыны зіндік жне ксіби асиеттерін алыптастыру.

Ойын дісін олдананда А. Байтрсыновты «.....баланы ойына йрету, ойына атыстыру арылы ойыны айсы, йретуі екенін балалар айырмастай, сезбестей етіп йрету керек» деген аидасын немі басшылыа алып отырамын.

Шаын лекциялар. Шаын лекциялар теориялы материалды сынуды тиімді материалдарыны бірі болып табылады. Оны бастар алдында алдыда тран таырыппен байланысты, ми штурмын немесе рлдік ойынды ткізу ажет, ол атысушылар шін оны маызын арттырады, оларды апараттандыру дрежесі мен таырыпа атынасын анытайды.

Материал атысушылар шін ыныты тілде мазмндалады. рбір терминге анытама беру ажет. Теорияны «жалпыдан жекеге» аидаты бойынша тсіндірген дрыс. Келесі сраа кшер алдында айтыландарды брін жинатау жне сізді дрыс тсінгеніізге кз жеткізу керек.

Беделді айнарлара сйену маызды жне айтыландарды брін – сіз ойлап таппааныыза, оны осы саладаы мамандар зерттеп жне сипаттаанына назар аудару керек. Ойын аяталаннан кейін атысушыларда пайда болан барлы сраты талылау керек, содан кейін, аталан апаратты тжірибеде алай олдануа болады жне мны андай нтижемен жргізуге болады, соны срау керек.

Шаын лекцияларды интербелсенді режімде ткізу сынылып отыр: андай да бір апаратты хабарлар алдында тренер атысушылар бл туралы не білетінін срайды; андай да бір бекітуді сынаннан кейін тренер бл мселе бойынша атысушыларды ой-пікірін талылауа сыныс жасайды.

Жобаны зірлеу. Бл діс атысушылара ойша аудиториялардан шыып, талыланатын мселе бойынша з рекетіні жобасын жасауа ммкіндік береді. Е бастысы, топ немесе жекелеген блімшелерді з жобасын орайтын, басаларды алдындаы зіні артышылыын длелдейтін жне достарыны пікірін білуге ммкіндігі болады.

атысушыларды мамандандырылан мекемелерден кеес алуа, кітапханалардан дебиеттер алуа жне т.б. алуа ммкіндіктері бар.

атысушылара газеттен таырып мселелеріне атысы бар басылымдар, суреттер, маалалар жинауа, содан кейін бл материалдарды топ болып талылауды сынуа болады.

Бейнефильмдерді кру жне талылау. Сабатарда длей апаттарды аупін тмендету жнінде кркем жне деректі бейнефильмдерді, оларды фрагменттерін, сондай-а бейнероликтер мен бейнесюжеттерді пайдалануа болады.

Тиісті мазмндаы бейнефильмдерді тек ана осымша материалдар ретінде емес, сабатарды жне тренингтерді кез-келген тріне оны таырыбы мен мазмнына сйкес пайдалануа болады.

Фильмді крсетер алдында оушыларды алдына бірнеше (3-5) шешуші сратар ою керек. Бл келесі талылауа салуды негізі болады. Алдын ала тадалып алынан кадрлармен фильмді тотатып, пікір сайыс ткізуге болады.

Соында оушылармен бірігіп міндетті трде жиынтыын шыару жне орытындысын жариялау керек.

Ширату. Ширату денеге жне психологияа тскен салматы кетіру масатында олданылады. Ширату сондай-а коммуникативтік машыты (арым-атынасты) дамытуа ммкіндік береді. Олар мазмны, іс-рекетті нысаны жне затыы бойынша ретті болуы тиіс. Мысалы, айталы, зейінді жинатауды талап ететін жаттыуды алдында кп имылды керек ететін ширату ойынын жргізуді керегі жо.

Кері байланыс. Кері байланыс атысушыларды талылап отыран таырыптарыны реакциясын ынуа, оуды йымдастыру мен ткізуді кемшіліктері мен артышылытарын круге, нтижелерін баалауа ммкіндік береді.

атысушылар (ерікті трде) ткізілген жаттыулар, апаратты блок, наты кн немесе барлы тренинг бойынша з ойларын айтуды сынады.

райсысыны сезімдері мен обалжуларына назар аударып отыру маызды.

Барлы айтылан пікірлер тренерлер тарапынан да, баса атысушылар тарапынан да нсіз, даусыз, тсініктемесіз жне срасыз тыдалуы тиіс. рбір сйлеушіге айтандары шін алыс айтан дрыс. Басалармен те дрежеде тренерге де кері байланыс сынан дрыс.

Тренинг. Оуды интербелсенді дістерін пайдаланумен ткізілетін саба тренинг деп аталады.

Тренинг дегеніміз не? Тренинг сзі (аылшын тілінен train – трбиелеу, оыту, йрету, машытандыру) – бл жмыс нтижесіне жне ажетті машыты дамытуа ол жеткізуге баытталан, машытану жне андай да бір саладаы жйелі тапсырмаларды, рекеттерді немесе ойындарды орындай білу.

Тренинг оан атысушылара апарат жетіспейтін блімшелерге, рдастарыны ысымына тзе алатындай дады, тлім (мінез-лы) ауіпсіздігі дадысын алыптастыруа ммкіндік береді. Тренингті талассыз беделі – ол оу дерісіне барлы атысушыларды белсенді болуын амтамасыз ету болып табылады.

Тренинг ткізуге ойылатын талап андай? Бл, е алдымен:

тренингке атысушыларды олайлы саны 20-25 адам;

тренингке атысушыларды клеміне сйкес, атысушыларды зара белсенді рекет етуіне ммкіндік беретін, «тренингтік шебер» бойынша орналастыратын орны бар имаратты болуы;

тренингті кез-келген сабаыны басында аталан сабаты масаттарымен жне тапсырмаларымен атысушыларды танысу міндеттілігі;

тренингті бірінші сабаында «таныстыру» мен «келісім» абылдау жаттыуларын – топтарды жмыс істеу ережесін ткізу;

досты алыптаы сенімді атмосфера алыптастыру жне бкіл тренинг бойында соан олдау крсетіп отыру;

бкіл тренинг бойында барлы атысушыларды белсенді араласуа тарту;

рбір атысушыны сезімдері мен пікірлерін рметтеу;

тренингке атысушыларды мадатау;

тренингке атысушыларды (оытушыларды) алдарына ойан оу-жаттыуларыны масатына, з пікірлерін табай ол жеткізу;

тренингті рбір кезеінде тренерлерді уаытша шекті адаалауын амтамасыз ету;

теориялы материиалдар мен интербелсенді жаттыуларды тиімді йлестіруді амтамасыз ету;

тренинг аяталысымен оны орытындысын шыаруды міндттілігі.

Тренинг бір немесе бірнеше сабатан трады, оларды затыы – бір сааттан бірнеше кнге дейін созылуы ммкін. Тренингті ткізу рылымы мен кезедері андай?

1.Тренер (оытушы) е алдымен атысушылара міндетті трде тренингті таырыбын хабарлауы тиіс.

2.Содан кейін атысушылар тренингті масаттарымен жне тапсырмаларымен таныстырылады. Егер тренингті масаттары жне тапсырмалары жазылып, крінетін жерге ілініп ойылса, онда жасы.

3.Тренингті ткізуге ажетті материалдар мен жабдытар алдын ала дайындалады. Оны дайындауа тренингке атысушыларды тартуа болады.

Кіріспе. Бл кезе кез-келген олайлы нысанда ткізілуі ммкін, біра ол келесі жмысты сарынына баыт береді. Сондытан бл кезеде тренер демократиялы, дем беруші атмосфера жасауы тиіс. Егер тренер-педагог зіні ктетіні туралы жне алда тран жмыса атысты ережелер туралы айтса, ол дрыс. атысушыларды жмыса кіріспе сзді, мультимедиалы таныстыруды жне т. б. кмегімен «кіргізуге» болады.

Таныстыру. Таныстыру кез-келген тренингті бірінші сабаыны ажетті процедурасы болып есептеледі. Таныстыру топтарды жандандыруа, олара атысушыларды оу дерісіне тартуа, арым-атынас жасау машыын рістетуге ммкіндік береді. Таныстыру атысушылар бірін-бірі білетін жадайда да жргізіледі. Таныстыруа: «Схбат», «Мені таны», «Визит картасымен алмасу» ойындарын ткізуге болады.

атысушыларды кту. Бл кезеге семинар-тренингтен олар «айналым бойынша» кезекпен жауап беретін сратарды кмегімен атысушыларды кту ымы жатызылады. Мысалы: «Бл семинардан сіздер нені білуді/алуды алайсыздар?»

Алдын ала ватмана «кту аашын» салуа болады. рбір атысушыдан семинар-тренингтен жапсырылатын трлі-тсті паратара (стикерлерге) жне олар нені ктуге болатынын срап жазу жне зіні параын кту аашына жапсыру. Содан кейін осы барлы ктуді дауыстап оу. Таы бір нсасы, бл, рбір оушы шыып зіні ктетінін флипчарта жазу.

Тренингті ткізу тртібі. рбір атысушы зіні ктетінін айтып (жазып) боланнан кейін, тренер-оытушы оан тренингті ткізу тртібін хабарлайды. Бл аталан тренинг-семинарды аншаа созылатынына, онда анша саба болатынына байланыссыз жасалады. атысушыларды сратары бар ма, соны міндетті трде анытау керек.

Топтарды жмыс ережелерін («келісімдерін») абылдауы. Тренинг-сабаыны басынан бастап атысушылар з оуыны жауапкершілігін сезінуі, тиісті жмыс атмосферасын руы, зара сыйласты пен сенімге кіруі, сондай-а материалды мегеру тиімділігін арттыруы шін сабаа мінез-лы ережесін - тренинг немесе «келісім» абылдау сынылады.

«Келісім» пункттерін пара ааза немесе татаа жазу ажет. рбір пунктті бірігіп талылааннан кейін, кпшілік дауыспен абылданады жне крнекті орына ілінеді. Тренинигке атысушыларды назарын дауыс берілгеннен кейін оларды райсысы аталан «келісімні» орындалуы шін жауап беретіндігіне аудару ажет.

«Келісімні» лгісі

кешікпейміз;

білуге жне кбірек есте сатауа тырысамыз;

«ол ктеру» ережесін адаалаймыз;

ашы айтамыз;

бір-бірлеп сйлейміз;

мселені мні бойынша сйлейміз;

бір-бірімізді тыдаймыз;

бір-бірімізді ынуа тырысамыз;

згелерді сезімін сыйлаймыз;

пиялылыты адаалаймыз;

уаытша шекараны адаалаймыз;

бір-бірімізге сый крсетеміз (сзбен, шапалапен) жне т.б.

Топтарды хабарландырылу дегейіні баасы. Оытушыларды (тренерлерді) алдында тран міндеттерді бірі тренингке атысушыларды хабарландырылу дегейін баалау болып табылады. Осы масат шін тренинг таырыбы жнінде сратары бар сранамалар немесе сауалнамалар пайдаланылады. Сауалнамалар барлы тренинг тіп боланша саталады, содан кейін оушыларды білім дегейі таы бір рет бааланылады. Нтижелерін салыстыра отырып, атысушыларды білімдері мен машытарында андай згеріс бар екенін білу ызы болады. Оны стіне, тренингті тиімділігін баалауа болады.

Мселелерді маыздандыру. Мінез-лыты згертуге уж дайындау шін тренингте талыланатын мселелерге атысушыларды ызыушылыын ояту керек, бл мселені райсысы шін зекті етіп жасау керек.

Осы масатпен рлдік ойын ткізуге болады.

Оыту. Оытушы-тренер психологиялы-педагогикалы білімді мегеруі жне оларды оу дерісінде іскерлікпен абылдап алу дістерін мегеру ажет, апараттарды атысушыларды жинатауы жне сынуы, оларды мінез-лы атынастарына ыпал ету керек.

Оытушы-тренер оуды масаттары мен міндеттерін, дістері мен тсілдерін, апараттарды айнарларын, алдын алу, білім беру бадарламаларын білулері тиіс.

Табысты оу шін ажетті шарттар:

- оушыны оуа дайындыы;

- оуды ртрлі нысандары мен дістерін олдану;

- білімді ныайту шін айталауды пайдалану;

- шынайы мірлік жадаймен оу дерісіні сйкестігі;

- дрыс пікірді, оытушы-тренерлерді оушыларды рекеттерін адекватты баалауды дер кезінде болуы.

Тікелей оуды 2 кезеі зіне:

І. Апаратты блок немесе теориялы білімді сынуды;

ІІ. Тжірибелік машыты шыдандыруды осады.

1. Апаратты блок. Бл кезеді толып жатан иындытар туындаан сра берушілерді сратарына жауап беруден бастауа болады. Негізгі материал лекция, мультиймедиялы таныстыру трінде сынылады. Содан кейін оытушыны (тренерді) тадауына интербелсенді оытуды келесідей: рлдік ойындар, сзсайыстар, сапаршыны шаыру, кіші топтардаы жмыс жне т.б. ртрлі дістерін пайдалануа болады.

2. Тжірибелік машытарды шыдандыру. Апаратты, теориялы трыдаы кез-келген білімді ескере отырып, тжірибелік іскерлікпен жне машыпен міндетті трде йлесуі тиіс, осы машытарды шыдандыру ажет. Тренингті аталан кезеі зіні мірі мен денсаулыын, сондай-а оршаан ортаны орау жнінде атысушыларды іс жзінде мегеру бейімділігіне шаырады. Осы масатпен рлдік ойындарды, инсценировкаларды, сз сайыстарды, «ми шабуылын» жне жадайа байланысты жмысты баса да интербелсенді нысандарын пайдалануа болады.

орытындысын шыару. орытынды тренингті кез-келген сабаыны аяында шыарылады. Ереже бойынша, бл процедура атысушылар здеріні ой-пікірлерімен, сезімдерімен блісуге, здеріні ниеттерін айтуа есептелінген.

Тренер семинара атысушылардан олар жааларды андайын біледі, олара айсысы ызы, пайдалы, олар андай жаттыулар орындады, естеріне тсіруді тінуі, срауы ммкін, сйте отырып ткен материалдарды ныайтады. Егер тренер тренингке атысушыларды оларды істеуіне ммкіндігі бар тсілдермен: ауызша жне жазбаша алыс жариялап, лдеандай бір кітапшалар, буклеттер, кдесыйлар жне таы басалармен немі ктермелеп отырса, ол жасы. Не болмаса лдеайда жауапты тапсырмаларды сеніп тапсырады.

арастырылан интербеленді дістерге оу ойындары элементтері кіретіндігі аны.

М.В.Кларин, Н.К.Ахметов, В.В.Вербицкий жне т.б. тарапынан оу ойындарыны білім беру ммкіндіктері зерттелініп, оларды олдану нтижелілігі длелденген. Ойындар оыту нтижелерін жаыртумен (білім, икемділік жне дадылар), оларды олданумен, деу жне жаттытырумен, жеке айырмашылытарды ескерумен, ойына трлі білімдарлы дегейлеріне ие білім алушыларды тартумен байланысты ммкіндіктер сынады. Сондай-а ойындар маызды трде эмоциялы-тлалы сер ету, коммуникативті икемділіктер мен дадыларды, нды атынастарды алыптастыруа ммкіндік береді. Сондытан оу ойындарын олдану оушыны жеке жне тлалы асиеттерін дамыуа ыпал етеді.

Осы айтыландара сйене отырып, біздер былай деп есептейміз: интерактивті оыту технологияларыны бір анытамасы ретінде педагогикалы нтижелі танымды арым-атынаса кепілдік беретін оу ойындары тріндегі оытушы мен оушыларды зара рекетін йымдастыру тсілдері жйесін тсіну керек. Нтижеде білім оушыларды оу ызметіндегі табыса ол жеткізу жне оларды мотивациялы, интеллектуалды, эмоциялы т.б. зге салалармен зара баю жадайын сезінетін болады.

Жаа апартты жне коммуникациялы дуірді дамуы нерксіпке жне белсенді іскер адамдарды ортасына осымша кптеген згерістер келді. ркениет жаа оам туызу аымымен аып келеді, жаа апаратты жне коммуникациялы дуірді – жаа апаратты оам деп атауа болады. Мнда негізгі рлді табии жне ылыми білім факторлары-леуметтік оамны жалпы стратегиялы негізгі, апараттандыруды маыздылыын айындайтын болады.

Апараттандыруды маызды баыттарыны бірі-білім беру ісін апараттандыру, жаа апарат ралдары мен дістерін дамыта оытуды идеяларын жзеге асыруа, оу трбие рдісіні барлы дегейлерін бір-бірімен тыыз байланысты рістеуге жне оларды тиімділігімен сапасын ктеруге сер етеді.

Оыту мен білім беру тжірибесі педагогикалы рдісті сапасын немі арттырып отыруды талап етеді. Сол себепті технология пнін оытуда апаратты талдау технологиясын олдануды маыздылыы зор. рпа шін кітапты маызы андай болса, компьютер де оушы шін оршаан лемді тануды табии ралы болып табылады. Олай болса, технология сабаында компьютерлерді уаттануымен жргізу – бгінгі кнні зекті мселелеріні бірі.

Соы жылдары технология пнінде компьютерлік техниканы пайдалану, слаидты тиімді олдана білу белсенді трде жзеге асырылуда. Апаратты талдау технологиясы дегеніміз – оу жне оу - дістемелік материалдар жинаы, ылыми білімні жйесін оытушылар мен оушылар ебектерін жзеге асыру шін олдану формалары мен дістері.

Жаа ааратты технология технология пнін оытуды мазмнын, дісін жне йымдастыру трлерін сапалы згертуіне ммкіндік береді. Оу рдісін ізгілендіру, жекелеу, арындату оытуды сапасын арттырады. Оны тиімді олдануды негіздері арастырылады:

1. Оыту рдісі сапасы мен тиімділігін, танымды іс - рекет белсенділігін крсету, пнаралы байланыстарды тередету, ажет апаратты іздеу тиімділігі мен клемін кеейту.
2. оам жадайында жабдыталан мірге зіндік дайындытар жргізу, яни, р трлі ойлау абілетіні трлерін байланыс жолдары абілеттілігін алыптстыру, компьютерлік графика, электронды кестелер, мтіндік апаратты технологияны пайдалану арылы эстетикалы трбилеу, апратты деуі жзеге асыра білу.

азіргі апараттандыру оамында бл оулытарды пайдаланбай ала жылжу ммкін емес. Осы станымды басшылыа алан мектепте оу бадарламамыз оулы негізінде рылан. р сабаа арналан бейне крініс сол электронды оулытар бар. Бл элекронды оулы р таырыпа байланысты тиімді, малім кп ізденбей дайын мтіндік тапсырмаларды пайдалануа толы ммкіншілігі бар. Сондытан да электронды оулы рылысы сапалы дегейде болуы тиіс. Электронды оулы материалыны мазмнынан йренуші дрісті кез – келген зіндісін айталауа ммкіншілігі бар. Сонымен атар оушыны уаытын немдейді, оу материалын іздеп отырмай тілген материалды еске тсіруге де ыпал етеді.

Технологияны оытуда электронды оулытарды олдану барысында оушыларды сабаа деген ызыушылыы крт артатындай байалады. р таырыптаы теориялы білімді мліметті тауып алып, оып йренуге болады. Шыармашылы тапсырмалар мен білімді мегеруге арналан тест сратарымен амтамасыз етілген.

Электронды оулыпен жмыс жасай отырып, кез – келген тапсырманы аяына дейін орындау ммкіндігіне ие болады. Себебі, оан ажетті кмек крсетіп отырады. Егер тиімді оытатын жйелер пайдаланылса оан тапсырманы шешімі де тсіндіріледі. Оушылар белсенді трде оу рдісінде тартылады. Дстрлі оыту жйесіні жетіспейтін жаы – барлы оушыларды оу рдісіне белсенділік танытуын амтамасыз етеді. Компьютер оу рдісін басаруды икемділігін амтамасыз ете отырып, оушыларды іс - рекетін баылауды сапасын згертеді. Дстрлі оытуды негізгі кемшілігі – оу іс-рекетіні маызды кездерді баылауды малім шін ммкін еместігі. Сынып оушыларымен жмыс жасау барысында малім оушыларды райсысыны орындаан барлы тапсырмаларын тексере алмайды, ал дер кезінде тзетілмеген ателер игерілген білім туралы кері пікір тудырады, ал бл ателерді тзету кейіннен те иын. Оу рдісін компьютер кмегімен басару диапазоны те ке; оушыны сра оя алу ммкіндігінен оыту стратегиясын, тапсырмаларды иынды дегейін, кмек млшерін, кейбір жадайда оу материалын тсіндіру ретін тадауа дейін. Оушы тапсырманы орындау барысында зі ажет ететін кмекті дер кезінде алу те маызды. Бан дейін ешбір оыту ралы мндай ммкіндікке ие болан емес. Білім мазмныны негізгі ерекшелігі апарат клеміні кп есе артуы. Бгінгі кні электронды оулы оулы рамына:мліметтер оры, гипермтіндік жне имитациялы оыту, экспертті жйелер енеді. Мліметтер оры дегеніміз – электронды оулыты пайдаланып апаратты енгізу,жйелеу,сатау жне беру болып табылады.Мліметтер оры рамына р трлі статистикалы мтіндік,графикалы апрат енеді. Комппютер малімді алмастыра алмайды,себебі ол оу рдісіні орталы тласы бола тра оушыа тек баыттаушы ретінде сер етеді,оу материалын дайындайды,кмек беру дегейін анытайды. Мектепті апараттандыруа мемлеке ашнда лкен экономикалы олдану крсетіп, оны оыту, йрету мселесі бкіл халыты дегейге ктерілсе ана бізді еліміз ндірсті жоары психологиясын мегерген дниежзілік бсекеге ттеп беретін ндіріс німдерін ндіре алатын алдыы атарлы мемлекетке айналары даусыз. йткені «азіргі заманда жастарf апаратты технологиямен байланысты лемдік стандарта сай мдделі жаа білім беру те ажет» деп Елбасы атап крсеткендей, технология сабаында апаратты технологияны оу рдісіне отfйландыру мен тиімділігін арттыруды маызы зор.

Ксптік білім беруде апаратты технологиясын олдануда мынадай негізгі аидалара сйенеді.

1. Оытуды ылыми аидасы: бл аида бойынша технология пніні электронды оулыы осы аиданы басшылыа алып жасалады. ылыма сйенген пн ана жас рпаты жан – жаты трбиелеуге кмектеседі. Сонымен малім оытуды ылыми аидасын тере білумен бірге оны оу – трбие ісінде дрыс пайдалануы да ажет.
2. Оытуды жйелілік аидасы – оу материалыны берілу тртібін оытуды жйелілік пен бірізділік – ылыми білім беруді негізі.
3. Оытуды материалды дрыс орналастыру аидасы – оу материалдарыны дрыс бір – бірімен сабатаса орналасуы, материалды оушыны тиянаты, жйелі, бірізділікпен абылдауына ммкіндіктер жасайды. Ксіптік білімге оытуда апаратты технология ммкіндіктерін пайдалануды педагогикалы сйкестігін ескеріп оыту рдісіне енгізу сабаты йымдастыруды жне оыту дістеріні згеруіне келеді. Сондытан жаа апаратты технологияларды пайдалану ммкіндігі зор.

Сабаты таырыбы: Киімні конструкциясын жобалау

Саба трі: апаратты, паноромалы саба.

Киімді конструкциялау, модельдеу тігін ндірісіні негізгі дерісі бола отырып, бйымны сапа крсеткіші ана емес технологияны жетілдіруде жне ндірісті автоматизациялау жне механизациялауда шешуші мезет б.т.

азіргі кезеде бізді елімізді тігін нерксібі жне шетелдерде киімді конструкциялауда негізінен екі конструкциялау жйесін: муляжды – крделі конструкциялы формаларды жне модельді жеке элементтерін конструкциялау; р трлі варианттаы есептеу-графикалы жйе.

Муляжды конструкциялау жйесінде матаны немесе аазды адам денесіне немесе манекенге тйреу арылы конструкцияны алу, сонан со матаны немесе аазды жазып бйым бліктеріні контурларын белгілеп шыады да, сонан со тйіндерді салыстыра отырып оларды дрыстыын тексеріп шыады.

Киімді конструкциялауды есептеу-графикалы жйесінде берілген модель эскизі бойынша жне наты берілген лшемдер бойынша бйым сызбасын трызады жне оны бірнеше варианттары берілген. Берілген р алуан конструкциялау варианттарыны ерекшелігі оларда олданылатын есептеу формулалары мен графикалы трызылулар тсілінде. Есептеу формулалары р трлі дегейде тжырымдалады.

Жаа киім модельдерін жобалау.

Жобалау – бйымдарды зірлеу бойынша сипаттама болып табылады. Жобалау болаша обьектіні міндеті мен асиеттеріне ойылатын талаптар жазылан алашы сипаттамадан басталады. Ол техникалы тапсырма (Т3) трінде болады.

Техникалы тапсырма бірнеше жобалау операцияларын орыдау арылы нтижесінде жобалау конструкторлы жата айналады. Мнда обьектіні зірлеуге ажетті апараттар беріледі жне ол конструктор мен ндіріс арасындаы посредник рлін атарады. ССРО 1971ж бастап, жобалау жмысын реттеу шін конструкторлы жаттарды бірегей жйесі (ЕСКД) енгізілді. Ол жобалау – конструкторлы жаттармен жмыс жасау, растыру бойынша бірегей мемлекеттік стандарттар топтамасын біріктіреді. ЕСКД барлы ндірістік бйымдарды инженерлік жне кркемдік жобалау аидаларына негізделе отырып, жобалауыны типтік стадияларын анытайды.

Киімді жаппай жне жеке зірлеуде киімді конструкциялау

Тігін бйымдарын конструкциялау деп оны рылысын, лшемдері жне зірлеу дістері крсетілген зара байланысты пішім кешені бар техникалы жаттарды айтамыз.

нерксіпте бйым конструкциясына ойылатын талаптар: сызба конструкциясы бойынша зірленген дайын бйымны сырты трі модель лгісіне сай болуы ажет; бйым адам денесіне онымды болуы ажет; конструкция технологиясы алдыы атарлы прогрессивті дістемелер бойынша аз кш жмсалып жне бйымны зіндік ны тмен болуы ажет.

Жеке трмысты ызмет барысында технологияны технологиялылыына кп кіл болуы ажет. Мнда; бір ана лшеп круден кейін бйым адам денесінде онымды болуы арастырылуы ажет; лшеп круде адам денесінде киім бліктеріні длдігін баылау шін тігістік осымшалар максималды трде беру; киімді монтаждау барысында жне деуде машинамен деуді тиімді дістері мен тсілдерін олдану.

азіргі кезеде нерксіпте киімді конструкциялау Конструкторлы жаттарды Бірегей Жйесі (ЕСКД – Единая Система Конструкторской Документации) бойынша іске асырылады. Ол бес этаптан тратын жобалау-конструкторлы жмыстарды рылымын анытайды.

Бірінші этап – техникалы тапсырмаларды жасау. Бйымны масаты, сапа крсеткіштері, ажетті конструкторлы жаттарды жасалу этаптары, оларды рылымы, сонымен атар бйыма ойылатын талаптар крсетіледі.

Екінші этап - сас-модельдер атарын талдау немесе сас немесе бір масатта олданылатын бйымдарды талдау барысына негізделген техникалы сыныстардыжасау. Жоары сапа крсеткіштері бар сас-модельдер атарын жасау туралы сыныстар жасалынады, модель серияларыны ерекшелігі мен модельдерді алдыы атарлы трлерін жасау туралы сыныстар беріледі.

шінші этап – эскиздік жоба жасау – бйымны негізгі параметрлері мен конструкциясы туралы жалпы малмат беретін принципиалды конструктивті шешімдегі эскиз жасалынады.

Тртінші этап – модельді техникалы жобасы жасалынады. Техникалы жоба – жобаланатын бйым туралы (негізгі бліктер конструкциясыны сызбасы) конструкторлы жаттарды жиынтыы, сонымен атар жобаланатын бйымдарды рылымын анытайтын негізгі конструктивтік тйіндерді технологиялы картасы.

Бесінші этап – жмысшы (конструкторлы) жаттарды жасау. азіргі кезеде бл жмыс пішім кешені берілген техникалы суреттемемен шектеледі.

Трмысты ызмет барысында киімді жобалауды зіндік ерекшеліктері бар. Ол наты денеге байланысты іске асырылады. Мнда киім сн талаптарына сай келе отырып, тстік шешімі дрыс табылуы тиіс. Мны жзеге асыру – ЦОТШЛ, Киімді тігу жне жндеуді басару бойынша модельдер йі (УПРО), Киім модельдеріні республикалы йі.

Трмысты ызметбарысында киімді жобалау ш дегейдеіске асырылады.

Бірінші дегей – модельдеуші йымдарды киім модельдеріні коллекциясын жасауы, аса снді киім формаларыны конструкциясын жасау жне оны деу туралы дістемелік нсау беру, с.. суретші-модельерлерді жмысшы папкасыны лгісін жасау. Бл материалдарды трмысты ызмет крсету ызметіні мекемелері алып отырады.

Екінші дегей – жетекші модельдеуші йымдардан алынатын материалдар негізінде эксперименталды блімдерді мамандарыны аса снді киім ассортиментін жасауы. Осы дегейде ассортиментті топ коллекциясыны конструкторлы жаттарын жасау, жасалынатын модель эскиздерін тираждау тсілімен толытырады жне мамандарды жаа прогрессивті жмыс дістерімен жне жаа пішім жасау тсіліне йретеді.

шінші дегей - жеке трмысты ызмет крсету мекемелеріні эксперименталды блімдерінен алынан суретші-модельер папкасынан жне конструкторлы жаттар негізінде наты денеге арналан конструкция жасау.

Бйымдарды инженерлік жне кркемдік конструкциялау аидалары

Кркем конструкциялау - нерксіптік бйымдарды ндірудегі жобалауды азіргі кезедегі шыаран дісі. Оны ерекшклігі (утилитарность) жне эстетикалы аидаларды бірегейлігі болып табылады. Бл екі ымда зара байланысты, біра кп жадайда утилитарлыы басым болып келеді.

Кркем конструкциялау – жымды шыармашылы рдіс. Мнда инженерлік, эргономикалы жне кркем конструкциялау элементтері з йлесімін табады. нерксіптік бйым жаа лгілерін жоары сапалы дегейде кркемдеп жасауда кптеген мемандарды тыыз бірлесіп жасаан іс-рекеттері: инженер-конструктор; суретші-дизайнер; психофизиолог; гигиенист; нертанушы; экономист жне т.б. Кркем конструкциялау барысында шешілетін негізгі міндет – жобаланатын бйымны сыры формасы мен ішкі рылымыны (конструкциясыны) йлесуі, ал олар арылы оны негізгі функцияларымен йлесуі, яни эстетикалы бйымны жасалуы.

Инженерлік конструкциялау – бйымны конструкциясын алдын-ала анытайды (техникалы рылы). Тігін ндірісіні инженер-конструкторыны негізгі міндеті – жаа модельді кигенде ыайлы болуын

азіргі кезедегі инженерлік жне кркемдік жобалауды негізгі шарттарыны бірі жйелілік тсілі болып табылады.

Жобалау отайластыру шешімдеріні, яни талаптар мен шектеулерді ескере отырып, е тиімді шешімдерін тадап алу. Отайландыру міндетін шешімін жобалаушыа компорциялы жне конструктильдік шешімдер вариантын траты трде талдау жасап отыру жне оны ішіндегі е отайлысын тадап алуы ажет. Жаа модельдерді жасау жне оларды конструкциясын жобалауды тиімділік критериі - е соы оамды ебекті жне материалды немдеу нтижесінде алынатын німні жоары сапалы болуы.

Базалы негіздерді олдана отырып жаа киім модельдерін жасау дістемесі

«Модель» сзі латын тілінен аударанда лгі (лшем, норма) деген маынаны білдіреді.Тігін нерксібінде модель суретші-модельерді ойы іске асырылатын киімні алашы лгісі. «Модельдеу» термині бйымны оршаан ортаа байланысты адамны ішкі жне сырты бейнесіне, материал асиетін ескере отырып, жасалынатын жаа модельді кркем шыармашылы дерісі деп атауа болады. Киімні формасы мен слбасы, мата тадау, форма тзу тсілдері, композиция элементтері, тстік йлесім киім модельдеу обьектісі болып келуі ммкін. Модельдеу дерісі модельдерді алашы лгілерін зірлеумен аяталады.

Конструктивтік модельдеу (техникалы модельдеу) – бйым блшектеріні сызбаларын, пішінін, бйымны алашы лгілері бойынша немесе бйымны базалы негіздеріне байланысты блшек пішіні жне сызбаны графикалы бейнелері бойынша сызба жасауды инженерлік дерісі. Пішін лгісі киімні жаппай ндірілуіне арналан форма жне конструкция эталаны болып табылады. Киімні жаа моделіні конструкциясын жасау дерісі тмендегі этаптардан трады: модельді зерттеу жне талдау; конструкциялы базаны сйкес негізін тадау; негізге згерістер енгізужне модельдік ерекшекліктеріне тсіру (сас конструкциялар болмаан жадайда жаа модель негізі жасалынады); модель конструкциясыны дрыстыын тексеру.

Модельді зерттеу жне талдау. Модельді зертттеуде оны ерекшеліктерін жне базалы негізден ауытуларын немесе брыны жасалынан типтік конструкциялрдан ерекшеліктерін айындайды. Модель туралы толы апарат дайын лгіде беріледі. лгі бойынша модельді зерттеуден алдын, техникалы тапсырмаа сйкес, киім трін, слбасын, піщімін, лшемін, бой жне дене толыты тобын, мата трін анытайды. Сонан со бйымны кеуде, бел, мыын жне етек айналымы бойынша кедігін жне араны, олтыты, ірді конструктивтік учаскелерін, иы енін, белге дейінгі бйымны жалпы зындыын, же зындыын немесе оны жоары жне тменгі ендерін, жааны жне лацканны зындыы мен енін, ірді айасуын, тймеліктер мен тймелерді санын жне оларды орналасуын, лшемін, майда блшекер мен сндеуіштерді формасымен орналасуын анытайды. Бйымны кеуде жне жауырын бліктеріні дес етіп жасалу тсіліне атты кіл блінеді. Модельді эскизі немесе фотобейнесін олдану конструктивтік модельдеуді длдігін тмендетеді. Фотобейне суретке араанда модель туралы обьективті крініс береді.

Жекелеген киімдерді жобалау. ндірісте негізінен киімдерді жобалау жмыстары жргізіледі. Киімді жаппай ндірісте шыаруда киімді конструкциялауды белгілі дістемесі оладанылады. Кпшілікке арнап жаппай киім ндірісінде негізінен типтік денеге арналан зірленеді, себебі шыарылан нім кпшілік ттынушыларды ажетіне жауап беру тиіс. Жеке киім трлерін жобалау кбінесе аз жне кп сериялар шыарылады. Мнда аз сериялап шыаруда аса снді киім модельдері, ал кп сериялы етіп шыаруда жмсартылан снді слбалы киім лгілері шыарылады. Мндаы жобалау дерісі киімге ойылатын талаптарды зерделеуден басталады, е алдымен оны конструкциясы бойынша функционалды ерекшеліктері, ал кейбір жадайларда, матасымен немесе тсімен мысалы, жол жндеушілер киімі міндетті трде ашы тсті (ызыл немесе ызылт), ол химия нерксіптеріндегі немесе ртсндірушілер киімі арнайы матадан зірленуі ажет. Жеке киімдерді жаппай ндіріс шін арнап жобалауда ндіріс шарттары ескерілуі ажет, яни нерксіптегі жабдытар ммкіндіктері аныталынады жне технологиялы деу дерісі аныталады.

Жасалынан талдау негізінде арнайы конструкция зірленді, форманы негізгі бліктеріні зара туелділігі аныталынады, бл форманы негізгі бліктеріні пропорциясын, бйымны геометриялы рылымын: снді сызытар мен конструкция баытыны сйкестігі, блшектерді масштаба сйкестігі, блшектерді йымдастыруды ритмі, жалпы форманы пластикалы деуді анытайды.

Саба №1

Сабаты таырыбы: Сызбаа ажетті лшемдер алу

Оушыларды назарын лшемді дрыс алу мен сызба негізін жасауа ана емес, сонымен бірге дайын пішімдерді дрыс тадау, з лшемдеріне арай оларды тексеруге жне деуді маызды екендігіне аударады.

Матаны пішіп пішімдер лау шін алдын ала сызбалар дыйындайды. Пішімдер жасау – те жауапты операция. Ол шін тігін бйымыны андай блшектерден тратынын жне лшемін дл білу керек.

Пішімді дайындауды бірнеше дісі бар: есепті-графикалы жйе жне макет жасау, муляжды діс, яни матаны снмсінге немесе денебітімге тйреу. Соы діс крделі пішімді киім моделдерін жасаанда олданылады. Бл шін алдын ала макет жасайтын матаа пішім жасайды, конструкциялайды, керек болса, згерістер енгізеді. Кптеген есепті-графикалы жйе дістері шін кез келген пішімні негізі сызба болып табылады. Мндаы лшемдер стандартты денебітімге арналады.

Киімді конструкциялауда негізгі операцияларды бірі «лшем алу» болып табылады. Киім тігу шін алдын ала лшемін алу керек. лшемді ысартылып алынан сздерді бас ріптеріиен белгілейді. Мысалы, айналым – А, жартылай айналым – Жа, ені – Е (кеуде ені – Ке), биіктік – Б, зынды – . Бас рпті о жаындаы ріп лшем блшектерін крсетеді. Мысалы, жартылай бел айналымы – ЖБа, жартылай мыын айналымы – ЖМа, иыты иаш биіктігі – Иб.

лшем аланда белді белбеумен алдын ала буып алады. Денебітімні шыыы тстарында (кеуде бездері, мыын айналасы) таспаны клдене жадайда стайды. Сантиметірлік таспаны атты тартып стауа немесе бос стауа болмайды.

Оушылар адамны денебітіміні конструктивті сызытарын еске сатауы керек. лестірмелі материал немесе жмыс дптерлерін олдана отырып, оушылар з дптерлеріне тзу кйлек сызбасын жасауа ажетті негізгі конструктивті сызытар мен лшемдерді жазады. Оушылар иы бйымдарына ойылатын талаптарды ескереді(Сурет 7).

Сурет 7. лшем алу.

Сабаты таырыбы: Кйлек сызбасын трызу

Киімді зірлеуден алдын оны лшемдерін алу ажет. лшеуді біз кеудеден бастаймыз. лшегенде таспаны кермей жне босасытпай, штарын алдыы жата тйістіреді. Иы, ол, етек зындытарын, т.б. адамны о жаында трып лшейді. Иы, мыын, т.б.мшелер те болмаан жадайда екі жаын да лшеп, нтижесін жеке жазып алады. Орам мен клдене лшемдер толы лшенеді, біра жартысы жазылады.

Ал зынды лшемдері толы жазылады. лшеу барысында баса назар аударатын нрсе болаша бйымны мойын тбіндегі иы тігісі нктелеріні орналасуы жне олды денеге біріккен жеріне орналасан иы нктесін дрыс табу, йткені кптеген лшемдер осы нктелерден басталады жне аяталады.

Кесте 6- осымшалар

№	осымшаларды аталуы	осымша шартты белгілері	Белгілері см-де
1	Ккірекке берілетін осымша	Пг	4
2	Белге берілетін осымша	Пт	2
3	Бксеге берілетін осымша	2	2
4	Ара еніне беррілетін осымша	Пшс	1,2-1,6
5	Кеуде еніне берілетін осымша	Пшп	0,6-1
6	Ара бойды белге дейінгі зындыына берілетін осымша	Пдтс	0,7-1
7	олты тередігіне берілетін осымша	Пспр	2
8	Мойын ойындысына берілетін осымща	Пшгорл	2
9	Иы орамына берілетін осымша	Поп	7,5-9,5

Сабаты таырыбы: Тігін бйымдарын модельдеу

Модельдеуді масаты жне міндеті – лтты дстрлерге сйкес демі, олайлы киімдер жасау. Сн мен костюм рашанда стиль мен дуірді бейнелейді.

Стиль – киім мдениеті саласындаы маызды ым. Киімге байланысты ш негізгі стильді ажыратуа болады: классикалы (келісті рі снді); спортты (озалыса, белсенді демалыс пен жмыса олайлы); романтикалы немесе фантазиялы.

Саба барысында модельдеуге байланысты р трлі суреттер крсетіледі. азаты лтты киіміні згешелігіне тоталады (трлі тсті тоыма баумен тігілген жне металл жіп осылып растырылан рнек).

Костюмдер тарихи дуірге байланысты згеріп отыран.

Бйым дайындалатын лгіні жасап шыаруды «модельдеу» дейді. Ертеректе модельдеуді снмсінге (манекенге) немесе тлаа (фигуралара блшектерді шындау) лшеп жасаан. Алайда мндай модельдеуге мата кп жмсалатындытан ол те тиімсіз болды. Оны стіне адамдарды бріні тлалары бірдей емес, ауытулар бар, снмсінде ол ескерілмейді. Дегенмен снмсінде модельдеу арылы матаны адам денесіне, бет-бейнесіне онымдылыын, йлесімділігін алдына ала білуге болады. Модельдегенде матаны асиетін ескеру керек. йткені атпарлау мен клтелеуді сипаты осыан байланысты болады. Матаны иаш клдене жне бойлы жіптер бойымен орналасуын да осылай тексереді. Модельдеу неріні сндік олданбалы нерді баса трлерінен айырмашылыы оны тікелей адамдармен байланыстылыында. Костюммен адамны сырты келбетін згертуге, нерлым демірек етіп крсетуге, кемшілік тстарын жасыруа болады. Матаны тр тсімен кзді, шашты, бетті лпетін жасартуа да болады.

Модельдеу адамдарды таламын трбиелейді, адамны слулыын арттырады. з дуірімізді бет-бейнесіне сай снді киімдер жасауымыз керек. Французды белгілі суретші-модельері Пьер Карден «Мен снді кшеден аламын да, оны кері айтарамын», – деген екен.

Модельдеуді екі трі болады: 1) кркемдік (шыармашылы); 2) техникалы. Кркемдік модельдеумен сн йлеріні, тігін фабрикалары эксперименттік лабораторияларыны суретші-модельерлері айналысады. Олар сн баыттарын, модельді кімге арналанын, оны ызметін, андай матадан жасалатынын, ндеу трлерін, модельді тр тсін тадауды, сатйекті (фурнитураны) аксессуарларды ескере отырып, блшектер коллекцияларын жасайды.

Техникалы модельдеу дегеніміз – нобайлар, суреттер, фотографиялар бойынша модельдер жасау. Онымен инженер – конструкторлар шылданады. Олар модельді нобайына байланысты сызбаны жекелеген блшектерін згертеді. Кйлектерді р трлі сызытарын модельдегенде, бкпелерді дрыс орналастыру керек (бйір сызыына арай, олты ойындысына, мойындыы, алдыы бойды орта сызыына, бел сызыына арай). Бкпе киім моделіне сырты демілік беруді сндік тсілі болып табылады.

Модельдеуге арналан тапсырма 1.

1. трлі тсті ааза лгіні ойып шетін айналдыра сызады.

2. нса бойынша кйлекті алдыы бойыны жартысын ияды.

3. жаа бкпені орналастыратын орынды белгілейді.

4. белгіленген сызытар бойымен ияды.

5. алдыы бойды бкпесін жабады.

6. омырау бкпесін нобайсызыына сйкес ауыстырады: а) бйір; ) олты ойындысына; б) мойындыа; в) бел сызыына; г) алдыы блйды ортасына арай.

Оушылара арналан зіндік жмыс тапсырмалары (Сурет 8).

.

Сурет 8. зіндік жмыс

Іскерлік стиль - классикалы стильге жаын болып келеді. Оларды бір бірінен негізгі айырмашылытары – іскерлік костюміні те клемді болып келуі, ол спортты стильді модаа модификацияланып келуі. Ол адам имылын тар киіммен тежемейтіндей, рі ата іскер болып кріну масатын кздейді. Іскерлік стиліне - спортты стильден форма (классикалы стильдегіден ке болып келетін), блшектер, сндеуіштер, сыдырмалы тймеліктер, шыртылдатар (жакетте, шалбарда), реглан-же; классикадан – атады алынады. Іскерлік стилі, немесе бизнес-стиль - классикалы стильді элеганттылыы мен спортты стильді ыайлылыыны араласып келуі (Сурет 9)

Сурет 9. Іскерлік ситль

1. Тігін бйымдарын конструкциялау мен модельдеуге оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін дамытуа апаратты технологияларды олдану ерекшеліктері

Апаратты технология ралдары білім беруді азіргі заман талаптарына сай оушыны ажеттіліктері мен оып-йрену ерекшеліктерін ескере отырып икемдеп трлендіруге зор ммкіндік береді. Сапалы жасалып, дрыс олданылан мультимедиялы оу ралдары оушыны пн мазмнын игеруін лдеайда жеілдететіні сзсіз.

азіргі заманы апарат алмасуды жоары жылдамдыы, жан-жатан тсіп жатан трлі форматтаы мліметтер аыны білім беру саласындаы мамандарды да мультимедиялы ралдара мият зер салуа шаырады.

Мультимедия дегеніміз не?” – деген сраа сан трлі жауап алуа болады. сынылып отыран зерттеу аясына лайытап айтар болса, мультимедия – білім беру саласындаы видео  жне аудио лгідегі мліметтерді оушыны оай абылдап, жадында мытап сатауына жадай жасайтын рал.

Мультимедиялы оыту ралдары (педагогикалы рал) мультимедиялы оыту бадарламалары

Компьютер

Интерактивті тата

Мультимедиялы проектор

Видео жне аудиомагнитофон

аламтора шыу ммкіндігі

Электронды оыту бадарламалары

Мультимедиялы презентация мыналарды амтиды:

компьютерлік анимациялар

иллюстрациялы атар

дыбысты атар

видеофрагменттер

гипермтін мен гиперсілтемелер.

Компьютерді мультимедиялы ммкіндіктері:

р-трлі фигурадаы мтін енгізу

Суреттер енгізу

Дыбыстар кірістіру

Видеолар кірістіру

Анимациялар ру.

Бгінгі мектеп оушылары алдыы буын тлектеріне самайтыны сзсіз. Оны бір себебі олар – «санды дуірді перзенттері». Аталан ымды е бірінші болып футурист Марк Пренскисанды технологиялара есейе келе бейімделген буын мен мірге сол технологиялармен бірге келген жас буын арасындаы айырмашылыты тсіндіру шін олданан болатын.

азіргі кезде дниежзінде апаратты технологияларды белсенді пайдаланушылар арасында мектеп жасындаы балаларды саны тез сіп келеді. Сондытан да технологиялара негізделген ралдарды азіргі мектеп оушыларыны кнделікті міріні ажырамас бір блігі болып отыранын атап айтуа болады. Бл кей кезде балалар сйлеу тілінен брын технологияларды тілі мен табиатын ерте мегеретінін де крсетеді. Сондытан да болар оушылар мектепте де здеріне жасы таныс технологияларды олжетімді боланын алайды. Бл рдісті азастандаы крінісіне тоталмай-а, еліміздегі мектептерді компьютерлермен жабдыталуы жне интернетке осылу мселесі жалпы шешімін тапанын атап тейік. Сонымен атар жалпы еліміздегі интернетті таралуы да арынды жріп келеді. Байланыс жне апарат министрлігіні жоспары бойынша, 2015 жылы азастан трындарыны 100 пайызы ке жолаты инернетке осылу ммкіндігіне ие болады. Компьютерден баса да интернетке кіру ммкіндігі бар ралдар атары кбейген сайын, мектеп жасындаы балалар мен жасспірімдерді интернетке деген ызыушылыы ерекше тез сіп келеді. азіргі кезде кез келген оушыны алтасынан табылатын ялы телефондар интернетке жол ашатын негізгі рала айналып отыр. лемдегі интернетті е белсенді пайдаланушыларды басым блігі 5–18 жас аралыындаы жеткіншектерден ралан. Алайда, кінішке орай, оам мірін тез згертіп келе жатан осындай жаалытар білім беру саласы мамандарыны назарынан тыс алып келеді.

Уаыт ткен сайын технологиялар ыпалыны артуы мен адам миыны апаратты абылдап, сатау ерекшеліктерін ескере отырып жасалан оыту дістемелері жаа замандаы білім беруді негізгі озаушы кшіне  айналма .

Адам миын зерттеушілерді сзіне араанда, біз апартты екі баытта – кру жне есту арылы абылдаймыз. Малмат осы екі баытта атар берілген жадайда адам миы кбірек млімет абылдап, оны тез орыта алады. Оушыа арналан апаратты осындай кйге келтіруді е ыайлы жолы – азіргі технологияа негізделген мультимедия болма.

Миды апаратты абылдау ерекшеліктері

Зерттеушілерді айтуынша, адам миыны ммкіншіліктері шексіз, біра оны сыры лі де ашыла оймаан. Десек те, миды апаратты алай абылдап, алай орытатыны, жалпы аланда, мамандара млім. алымдарды айтуынша, жаа апаратты мидаы  мліметтер орына енуі бірнеше сатыдан тратын крделі деріс. Атап айтанда, бл деріс мліметтерді абылдау, олара зейін ою, іріктеу, жйелеу жне зара байланыстыру кезедерінен трады.

Осы сатылардан ткен апарат за мерзімді жадыа орныып, бірттас жйе райды. Миды осындай жйе ра білу абілеті адамны есту, кру жне оу арылы жинатаан апараттарын зара байланыстырып, білім орына айналуына ммкіндік береді (Chi, Glaser, and Rees, 1982).

абылданан апарат за мерзімді жадыа жетіп орныпаса, ол кп замай жойылуа бейім болады. Сондытан білім алу дегеніміз адамны за мерзімді жадындаы згерістер, яни оны толыуы деп сипаттауа болады.

Апарат жоарыда аталан сатылардын тіп, за мерзімді жадыа орныпас брын, орыту жадына тседі. орыту жадыны ммкіндіктері шектеулі, ол шаын клемдегі мліметті аз ана уаыт бойы сатай алады. Джорд Миллерді осы таырыпа арналан зерттеуіне (1956) сйенсек, адам миы бір мезетте жеті трлі мліметті ана абылдап деуге ауарлы екен. Сондытан 20 секунд ішінде деліп, за мерзімді жадыа тспеген мліметті есте (за уаыта) саталуы екіталай.

орыту жадыны зі апаратты бірнеше арна арылы абылдап, дейді. Зерттеушілер пікірінше, апарат негізінен есту жне кру мшелері арылы абылданады (Бадделей, 1992). Есту мшесі лапен абылдаан апаратты, ал кру мшесі кзбен крген апаратты дейді. Ал мтін трінде абылданатын апарат мида згеше жолмен деледі. Мтіндер уелі кру мшесі арылы абылданып, кейін есту арылы іштей дыбысталып деледі (Майер, 2005).

Зерттеушілерді пайымдауынша, адам миы кру арылы келген апарата араанда, есту арылы келген апаратты жеіл ортады (Милер, 2005). Десек те, есту жне кру мшелерін атар пайдалану – миды абылдап дей алатын апарат клемін едуір арттыра алады (Свеллер, 2005). Адам миына тн мндай ерекшеліктерді (кп малматты тез арада орыту) білім беру саласында ескерілуі аса маызды. Сондытан, миды табиаты мен ммкіндіктерін ескермей дайындалан дістемелерді тиімділігіні тмен болуы да бден тсінікті.

Апаратты жйелеу

Сатылай тетін крделі дерістерден (сызба) со апарат орыту жадынан за мерзімді жадыа енгізіледі (Свеллер, 2003). Егер келген апаратты жйелейтін жоарыда аталан сызба мида біріздендірілмеген болса, апаратты орыту кідіріске шырап, орыту жадында апаратты орыту шін жаа сызба жйесі жасалады (Бадделей, 1999).

Егер апарат нашар жйеленсе немесе тскен апарат ртрлі болып, сызбаа сйкес келмесе, орыту жады апаратты бір блігін (шамалы блігін) ана дей алады. Мндай жадайды алдын алу шін игерілуге тиіс апарат пен тскен апаратты бірлікте атар жйелендіру сынылады.

Апаратты деу жне мультимедиялы оыту ралдары

Сонымен бізді мультимедиялы оыту ралдары арылы абылданатын апаратты мида делуіне атысты орытындымыз тмендегідей болма:

1. Тиімді мультимедиялы ралдар орыту жадыны апаратты деу ммкіндігіні шектеулі екендігін крсетеді.

2. Тиімді мультимедиялы презентациялар (крсетілімдер) мазмнды жеткізу шін орыту жадындаы есту жне кру арналарыны артышылытарын пайдаланады.

3. Тиімді мультимедиялы ралдар кру жне есту арылы абылданан мтінді деу белгілі бір иындытара сотыратындыын крсетеді.

4. Мультимедиялы ралдармен берілген тиімді презентациялар за мерзімді жадыа орныар алдында апаратты ыайлы сызба арылы жйелейді. олданыстаы сызбаны пайдалану арылы немесе оушыларды жйелендіруіне тиімді діспен берілген апарат оушыларды за мерзімді жадына орныуына отайлы болады.

Тиімділігі жоары, здік мультимедиялы оыту ралдары миды апаратты деу абілетіні ммкіндіктерін ескере отырып жасалатынын атап туге болады.

Мультимедиялы ралдарды тиімділігі неде?

азіргі кезде мультимедиялы ралдарды тиімділігі неде екендігін тсіндіретін зерттеулер саны артуда. Тменде мультимедиялы ралдарды пайдалану арылы оытуды е маызды аидалары аныталып, оларды оушыларды тиімді оытуа аншалыты ыпал ететіні туралы зерттеулерде айтылып жрген кейбір мселелер беріледі.

Мультимедиялы ралдарды оытуда пайдалануды маызды аидаларын толы жне жан-жаты сипаттаан зерттеуші, осы саланы жетекші мамандарды бірі – Ричард Майер: «Тек сзді ана пайдаланумен салыстыранда, адамдар сздер мен суреттерді пайдаланан кезде тиімдірек йренеді» – деп дйектеп, сздерге жазбаша жне ауызша мтінді, ал суреттерге статикалы графикалы суреттерді, анимацияны жне видеоны осады (Ричард Майер, 2005). Осыан дейінгі зерттеу ебектеріні тжырымдары сздерді де, суреттерді де пайдалану миды орыту жадында апаратты кбірек делуіне ммкіндік беретіндігін дйектейді (Свеллер, 2005).

Осы негіздемені кеейткен Майер (2005) мен оны ріптестері сипаттау мен видеоны сипаттау мен мтінге араанда тиімдірек екендігін айтады. Сол сияты сипаттау, видео жне мтінге араанда, сипаттау мен видеоны тиімділігі жоары. Сипаттау мен мтін апаратты деуді бір ана баытына негізделген (Бадделей, 1999). Мультимедиялы ралдарды пайдаланан мтіндік презентацияларды сипаттамаа негізделген презентациялармен салыстыранда тиімділігі тмен болуы ммкін.

Естеріізде болса, оыту дерісі шін апарат орыту жадынан табысты трде за мерзімді жада ауыстырылуы керек. Мультимедиялы мазмнды апарат орыту жадыны трлі арналары арылы тиімді трде за мерзімді жадыа енгізіліп, жоалмау ытималдыын арттыруы ммкін. Мысалы, анимация мен сипаттама арасындаы тедікті сатай отырып (ммкіндігінше мтінді аз олдану арылы) жасалан презентация тиімді болма.

Оушыларды назары блшектерге блінбей бір жерге жинаталан кезде мультимедиялы ралды пайдаланып оыту тиімді. Оушыларды назары блшектерге блінбеген кезде ана мультимедиялы оыту ралдары тиімді болып саналады. Оушылар экранда бір-бірінен алыс тран апараттара араан кезде, оларды назары блшектерге блінеді. Мысалы, мазмнды сипаттайтын суретті бейне мен мазмнны зі экранда бір-бірінен алыс трса немесе кезе-кеземен екі жеке нктеде сынылатын болса.

ысаша айтанда, суретті бейне мазмнымен бірге сынылса, оушыны абылдауына жеіл тиіп, оыту тиімдірек болады (Майер, 2005). Мазмн суретті бейнесімен бірге сынылмаан болса, оушыны назары блшектерге блінеді. (Алдыы абзацта айтылан ой таы айталанан) Мндай жадайда кезе-кеземен абылданан апаратты йлестіру шін миа салма тседі.

Сурет пен оны мазмныны бір мезгілде бірге сынылуы дл осы сурет пен мазмнны кезектестіре берілуіне араанда лдеайда о серін тигізеді (Майер жне Симс, 1994). Мысалы, оушыларды оыту барысында уелі сипаттаманы, кейін анимацияны (немесе анимация, содан кейін сипаттаманы) беру тртібімен  салыстыранда бірге сынылан сипаттама мен анимация дрыс нтиже крсетеді.

Экранда бір-біріне жаын орналасан (немесе бір-біріне ілескен) мтінді суреттері бар мультимедиялы осымшалар бір-бірінен алыс орналасан мтіні бар суретті осымшалармен салыстыранда тиімдірек болып табылады.

Мтінге осылан видео немесе графикалы апараттар суреттерге жаын берілуі тиіс. Бірттас, жинаы тран апаратты оитын оушылар осы апаратты блшектерге блінген нсасын оитын оушылармен салыстыранда апаратты жеіл абылдап, тез тсініп, игеріп алады (Чандлер жне Свеллер, 1991). Біріктірілген крделі лгілер (мысалы, апаратты бір экранда сыну) жеке мультимедиялы лгіге араанда тымды болма (мысалы, апаратты экранда жне жеке пара аазда сыну).

Мультимедиялы мазмнды сынуда арты жне сйкес емес апаратты болмауы маызды.

Зерттеулер орытындысы бойынша, мультимедиялы ралдар арылы оыту барысында маызды жне оу масаттарына сйкес мазмн берілген жадайда ана оыту стті болма (Майер, 2003). Калюга, Чандлер жне Свеллер (1999) сияты зерттеушілер мультимедиялы ралдарды пайдаланан презентацияа арты жне таырыпа атысы жо апарат берілмеген кезде оушыларды кп материалды игергендіктерін жазады.

Миды апаратты деу ммкіндігі шектеулі боландытан, таырыпа атысы жо апаратты азайту арылы йрену дерісін тиімді етуге болады. Миды ммкіндіктерін бтен апарата «жмсау» оытуа зиянын тигізеді, сондытан оны оу масаттарына сйкес келетін наты апараттара жмсау керек.  Мультимедиялы ралдарды дайындаушылар мен пайдаланушылар осы негіздемені  басшылыа алса, оыту ралыны тиімділігі арта тсер еді.

Мультимедиялы презентацияда мтінмен бірге, апарат мазмныны алдында жне соында сынылатын, оыту барысында мультимедиялы мазмнды дайындау, кшейту немесе кеейту масаттарында берілетін осымша апараттар лкен маыза ие.

Мультимедиялы оыту интерактивті жне оушы тарапынан адааланса, оны тиімділігі де жоары болады

р оушыны апаратты абылдау жылдамдыы ртрлі. Зерттеулер орытындысы презентация барысын адаалап, ілесіп жре алатын оушыларды лдеайда кп апаратты игеретіндігін крсетті (Майер, Доу жне Майер, 2003).

Оушыларды презентацияны баяулатып немесе осып, тотату арылы дербес жмыс жасау ммкіндігі болса, мультимедиялы ралдар арылы жасалан презентация тиімді саналады. Сонымен атар презентацияны сегментерге блу арылы, оушыларды апаратты жасы абылдау жылдамдыына ол жеткізуге болады; пайдаланушылара з лгеріміне сйкес сегменттер тадау ммкіндігін беріп, ысара сегменттерге блген кезде оларды лшынысы артып, сырттай адаалаумен ана шектелуге болады.

Оушылар біліміні рылымы мультимедиялы мазмнны серіне дейін белсенді болан жадайда, мультимедиялы ралдары пайдаланып оыту тиімдірек.

Апаратты жйелендіруге арналан рылымдар белсенді болан кезде мультимедиялы презентацияларды кмегімен оыту кшейе тседі (Поллок, Чандлер жне Свеллер, 2002). Материалды оушыларды жадына тсіруге кмектесуді немесе рылымдарды алуды (апаратты жйелендіруге жне тсінуге кмектесетін) бірнеше дістері бар. Крсетілімдер мен талылаусыз, айта жаырту мен жазбаша сипаттамаларсыз оушыларды лшынысын арттыру олара алдын ала мазмнды арауа ммкіндік беру арылы жзеге асуы ммкін. Маызды апаратты жне мазмнны жйесін крсете отырып алдын ала арату рекеті – білімді белсенді етуге баытталан шара (Калюга, 2005). Бастапыда мазмнмен танысуа атысты графикалы крнекі ралдарды сынып, сыныпта талылап жне баа беру алдын ала белсенді ету шін пайдалы болуы ммкін. Миды апаратты дейтіні туралы жоарыда айтып ткен тжырымдара сйкес бл рекеттер сызбаны (жйелендіру рылымдарын) белсенді жасауа кмектесіп, презентация барысында жаа апаратты мегерілуін жеілдету шін жаа сызба руа ммкіндік береді.

Оыту рдісін жасартуа ммкіндік беретін мультимедиялы оыту ралдары

Анимацияланан мазмн тиімді пайдаланылса, оыту рдісін жасартуа да ммкіндік туады. алымдарды зерттеулеріні нтижелері оытуды компьютерге негізделген анимацияланан ортада (Парк, 1994; Тверский, Бауэр-Моррисон жне Бетранкорт, 2002) жзеге асуы тиімділікті арттыратынын крсетті. Оушыларды тсінуіне немесе иялымен елестетуіне иынды келтіретін ымдар немесе апараттарды презентациясын жасау кезінде анимацияны пайдалану дрыс шешім болып саналады (Бетранкорт, 2005). Анимация оушыа рдісті немесе иялда елестетуге иынды тудыратын баса да бір динамикалы былысты кру арылы абылдауа кмектесе алады. Бл, сіресе, ажырамас рдістер болып табылатын (мысалы, физикадаы электр тізбектері, кштер) мазмнды тсіндіруде те маызды рл атарады.

Анимация кбінесе берілген апарат туралы хабары бар оушылара емес, сынылып отыран апаратпен енді таныса бастаандара елеулі ыпал жасайды (Майер жне Симс, 1994). Оны мазмнды жете білетін оушылармен салыстыранда, мазмнды стіртін білетін студенттерге берер пайдасы мол. Оушылар анимацияны арау барысында тотатып жне оны зіндік абылдау дегейіне сйкес  арастыру ммкіндігі немесе анимацияны трлі аспектілерін басару ммкіндіктері болан жадайда анимация тиімділігін крсетеді. Мндай тсілмен тиісті апаратты алан оушылар  берілген осымшадаы тапсырмамен жмыс жасау барысында алан білімін пайдаланып, апарат мазмнына атысты баылау жмысын жасаан кезде здік нтижеге ол жеткізеді (Майер жне Чандлер, 2001).

Анимация оушылара крделі апаратты кзбен шолу ммкіндігін бере отырып, апаратты тсінуді жеілдетуі ммкін. Егер анимация есту жне кру ммкіндіктерін де пайдаланатын сипаттамамен ілестірілетін болса, тиімдірек болады.

Апаратты-коммуникациялы технология электронды есептеуіш техникасымен жмыс істеуге, оу барысында компьютерді пайдалануа, модельдеуге, электронды оулытарды, интерактивті ралдарды олдануа, интернетте жмыс істеуге, компьютерлік оыту бадарламаларына негізделеді. Апаратты дістемелік материалдар коммуникациялы байланыс ралдарын пайдалану арылы білім беруді жетілдіруді кздейді.

Апаратты – коммуникациялы технологияны келешек рпаты жан – жаты білім алуына, іскер рі талантты, шыармашылыы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалы, психологиялы жадай жасау шін де тигізер пайдасы аса мол.

азіргі кездегі шапша жріп жатан жаандану рдісі лемдік бсекелестікті кшейте тсуде. Елбасы Н. . Назарбаев азастанны лемдегі бсекеге абілетті 50 елді атарына кіру стратегиясы атты жолдауында «Білім беру реформасы – азастанны бсекеге натылы абілеттілігін амтамасыз етуге ммкіндік беретін аса маызды ралдарыны бірі» деп атап крсетті.

ХХІ асыр – бл апаратты оам дуірі, технологиялы мдениет дуірі, айналадаы дниеге, адамны денсаулыына, ксіби мдениеттілігіне мият арайтын дуір.

Білім беру рдісін апараттандыру – жаа апаратты технологияларды пайдалану арылы дамыта оыту, дара тланы баыттап оыту масаттарын жзеге асыра отырып, оу – трбие рдісіні барлы дегейлеріні тиімділігі мен сапасын жоарлатуды кздейді. Біріккен лттар йымыны шешімімен «ХХІ асыр - апараттандыру асыры» деп аталады. азастан Республикасы да ылыми-техникалы прогресті негізгі белгісі – оамды апараттандыру болатын жаа кезеіне енді.

Соларды бірі білім беруді апараттандыру барысында дидактикалы жне оыту ралы болып компьютер саналады. Сондытан кез келген білім беру саласында мультимедиялы электронды оыту ралдары барлы пндерді оытуа пайдаланады. Бл баытта апаратты технологияны оыту рдісіне екпінді трде енгізу баытында жне олданылатын жаа ралдарды бірі - бадарламалы – техникалы кешен болып саналатын «Активті экран» болып табылады.

Апаратты оамны негізгі талабы - оушылара апаратты білім негіздерін беру, логикалы-рылымды ойлау абілеттерін дамыту, апаратты технологияны зіндік даму мен оны іске асыру ралы ретінде пайдалану дадыларын алыптастырып, апаратты оама бейімдеу.

Олай болса, апаратты бірліктерді білімге айналуы лемні жйелік-апаратты бейнесін оушыларды шыармашылы абілеттері мен ндылы бадарларын дамыту арылы алыптастыруды кздейтін, адамны дниетанымыны рамдас блігі болып табылатын интеллектуалды дамуды алыптастыруды бір жолы.

Апаратты бірлікті алыптастыру:

мектепті материалды-техникалы базасына;

апаратты оам саясатыны масаты мен міндеттеріне; оушыларды апаратты мдениетін алыптастыру жйесіне;

оушыларды жас ерекшеліктері мен мегеру абілеттеріне, педагог мамандарды информатикадан білім дегейлеріні сапасы мен шеберліктеріне, оу - трбие баытыны апаратты оам баытымен зара байланысына туелді.

азіргі уаытта жаратылыстану-ылыми білім беруде саба барысында интерактивті ралдарды олдануда. Интерактивті ралдарды кмегімен малімні, оушыны шыармашылыпен жмыс істеуіне жол ашылып отыр.

Білім берудегі интерактивті технология - мндаы интерактивті сзі- inter (бірлесу), act (рекет жасау)ымын білдіреді, саба барысында оушыны топпен жмыс жасауа атыспауы ммкін емес, бірін-бір толытыратын, саба барысында барлы оушыларды атысуын йымдастыратын оыту барысы.

Интерактивті тата - бл компьютерді осымша рылыларыны бірі жне де дріс берушіге немесе баяндамашыа екі трлі ралдарды біріктіретін: апаратты кескіні мен арапайым маркер татасын біріктіретін рал. Бгінгі кні бірнеше ИТ трлері бар (Сурет 10).

Сурет 10. Интерактивті тата

Оларды ішінде білім саласында олданып жргендеріне ысаша шолу жасайы. ACTIVboard(Promethean компаниясы) - ACTIVstudio программасы арылы іске осылады. Бл рылы компьютер, мультимедиялы проектор жне апараттарды енгізуге арналан активті аламнан трады.

Aктивті алам - бл мезерді басару рылысы жне компьютер мен тата арасындаы байланысты іске асырушы рылы (Сурет 11).

Сурет 11. Активті алам

ACTIVwand указкасы. Электронды ACTIVwand указкасыны зындыы 54 см татаны жоары блігінен кішкентайлара да ол жеткізуге ммкіндік береді. Жанында орналасан батырма ташанны сол жа батырмасыны ызметін атарады. ACTIVboard – интерактивті татасында жмыс жасаушыа проекторды сулесінен астынан шыуа ммкіндік береді. «О ол» сонмен бірге "сол олмен" жмыс жасауа олайлы рал (Сурет 12).

Сурет 12. ACTIVwand указкасы

ACTIVpanelpro (Активпанель) лкен аудиторияларда олдануа те олайлы, онда лкен экрана проекцияа олданады. ACTIVpanelpro арнайы арындашты кмегімен дисплейде жазылан жазулар компьютер арылы татадан круге ммкіндік береді. ACTIVpanelpro (Активпанель) те жеіл зат, блмеден блмеге иындысыз – а алып жре беруге болады, ал проектор болса кескінді лкейтіп крсетеді. ACTIVpanel-pro ДК басарады, сурет салады, жазу жазады – бл апаратты енгізетін рылыа жатады (Сурет 13).

Сурет 13. Активпанель

ACTIVslate. Радио портты ACTIVslate панель рылысы топпен жргізілетін конференцияа атысушыларды белсенді атысуына ммкіндік береді. Конференция немесе презентация кезінде аудиторияда еркін озалуа болады ACTIVslateXR панель аудиторияны кез келген жерінен татамен жмыс жасай алады. ACTIVslateXR кмегімен атысушылар з шешімдерін орындарынан трмай-а татада жаза алады (Сурет 14).

Сурет 14. ACTIVslate

ACTIVtablet планшет арапайым тышанны ызметін атара алады, презентация мен конференция материалдарын ACTIVstudio2 немесе ACTIVprimary татасыз (ACTIVboard кмегенсіз) компьютерде дайындауа ммкіндік бетерін рылы. ACTIVtablet компьютерге USB порт арылы осылады, бадарламаны барлы функцияларын олдануа болады. Арнайы батареясыз аламмен флипчарт беттерінде жазу жаза алады (Сурет 15).

Сурет 15. ACTIVtablet

ACTIVote тестілеу жйесі конференцияны барлы атысушыларына сратара, бірнеше берілген жауаптарды нсаларынан желісіз радио пультті батырмасын басу дісімен жауап беруге ммкіндік береді. Пультты кмегімен апарат ACTIVboard абылдайды жне де деліп конференция атысушысыны жауабын абылдайды. ACTIVote арапайым тест жргізуге те олайлы зат. ACTIVote 16 немесе 32 пульттан кішкене чемоданда тест жргізу шін олданылады (Сурет 16).

Сурет 16. Желісіз радио пульт

ACTIVote олдана отырып:

«Тест дайындау шеберінде» ACTIVstudio бадарламасында флипчартта мтіндік немесе графиктік трде тест сратары кітапханада саталады да, тесті нтижесін кесте немесе диаграмма тріндекомпьютерді жадында саталады. Тесті нтижесін EXСEL немесе WORD редакторларында экспорт жасауа болады

ACTIVstudio программасы

ACTIVstudio PE программасы арнайы презентацияларды ткізуге жне оны саба барысында олдануа негізделген программа. Бл программа.

ACTIVboard жне ACTIVpen аламымен жмыс жасау шін жасаталан. ACTIVstudio программасыны ммкіндіктері те кп. Атап айтанда, презентацияларды руа, ткізуге, материалдара арнайы эффектілер осуа, негізгі кезедерді крсетуге, крсеткіштерді осуа, осымша апараттарды енгізуге жне баса да кптеген ммкіндіктері бар.

Флипчарт – бл бірнеше ажетті беттерден тратын негізгі жмыс аймаы. Бл аймата презентацияны руа жне оны крсетуге ажетті ралдарды барлыы крсетіледі.

Флипчарт зі аылшынны flip chart - айналдыру + кескін) магниттік тата бекітілген тыр. Татаа азды магнитпен жабыстырып ойып немесе маркермен жазуа болады. Флипчартты лекции, баяндама, презентация, жиналыс, семинарларда олдану те тиімді (сурет 17).

Сурет 17. Флипчарт

Бірнеше флипчарттарды бірден ашып, бір флипчарттан келесі флипчарта, объектілерге сілтемелер оюа немесе объектілерді бір мезетте келесі бетке кшіруге болады. Флипчартты басу рылысынан шыаруа немесе р трлі форматтарда экспорттауа болады (сурет 18).

Сурет 18. Флипчарт

«Активті экран» кешені білім рдісінде олданылатын апаратты крсетуге жне оны компьютермен басаруа таайындалан мбебап интерактивтік жйе болып табылады.

«Активті экран» бадарламалы-техникалы кешеніні дидактикалы масатта пайдалану барысында оларды негізгі ызметі – жалпы апаратпен ксіби біліктілікті жетілдіру баытында олданып, сонымен атар бл ралды оушыларды, ойлау жне ойын ыса жне тсінікті трде жеткізе білу абілетін, арттырып з ойларын жаа технология ралдары кмегімен жзеге асыруын алыптастыруды амтамасыз ете алатыны белгілі болды. Бадарламалы-техникалы кешенні рамына кіретін интерактивтік татаны оытушыа сабаты ызыты жне динамикалы трде мультимедиялы ралдар кмегімен оушыларды ызыушылытарын тудыратындай оуа ммкіндік беретін визулды ор деп те атауа болады. Сабаты тсіндіру барысында малім тата алдында трып, бір мезетте мтіндік, аудио, бейне жаттарды DVD, CD-ROM жне Интернет ресурстарын олдана алады. Бл кезде малім осымшаны іске осу, CD-ROM, Web-тйін мазмнын арастыру, апарат сатау, белгі жасау тышанды ауыстыратын арнайы алам арылы жазулар жазу жне т. б. рекеттерді жеіл орындай алады.

Интерактивті ралдарды сабаа пайдалананда дидактикалы бірнеше мселелерді шешуге кмектеседі:

Пн бойынша базалы білімді мегеру;

Алан білімді жйелеу;

зін-зі баылау дадыларын алыптастыру;

Жалпы оуа деген ынтасын арттыру

Оушылара оу материалдарымен здігінен жмыс істегенде дістемелік кмек беру.

Бл технологияны оу материалын хабарлау жне оушыларды апаратты мегеруін йымдастыру арылы, кзбен кру жадын іске осанда арта тсетін абылдау ммкіндіктерімен амтамасыз ететін діс деп арауа болады.

Оушыларды кпшілігі естігеніні 5 % жне кргенін 20 % есте сатайтыны белгілі. Аудио – жне видеоапаратты бір мезгілде олдану есте сатауды 40-50 % дейін арттырады.

азіргі кезде сабаа дайындалу барысында малім саба мазмны оушылар шін танымдылыы жаынан ызыты рі жааша туі шін зіні баалы уаытын ажетті материалды іздеу мен жйелеуге жмсайды. Ал жекелеген курс бойынша мселелік-бадарлы оу бадарламалары пакетіні болуы малімге «малім-оушы» жйесінде апаратты беруді, деуді жне айталауды жааша йымдастыруына ммкіндік береді. Біра, мны барлыы жзеге асуы шін малім компьютерлік оыту технологиясы бойынша білімдер мен іскерліктерді игеруі ажет. Бл дайынды диференциалды болуы тиіс. Себебі, рбір пн малімдері шін оыту рдісінде компьютерді пайдалану р трлі сипата ие.

ылым асырыны табалдырыынан аттаалы тран азіргі тада компьютер мірді барлы саласына кеінен енуде.

Сабата уаытты немдеу, демонстрациялы материалдар даярлау масатында интерактивті татаны пайдаланан тиімді. Интерактивті татаны ш режимінде де жмыс жасауа болады.

А тата режимі – е арапайым режим. А тата режимін олдананда оны а бет аазбен жмыс жасаандай жне таырыпа ажетті жерін белгілеулермен, негізгі ымдарын ерекшелеу шін трлі тсті аламды олдануа болады. А бетті артына фон ретінде мазмнды суретті пайдалануа болады. Татаны бл асиеті, мысалы географиядан, физика, биологиядан жне т.б. пндерден саба жргізгенде ыайлы. Фон ретінде географиялы картаны, физикалы аспаптарды суреттерін алуа болады жне саба барысында ажет болса картаа белгі салуа, жазуа ммкіншілік бар.

Екінші режим - Office режимі. Бл режим сабаа ажетті дайынды жмыстарын, яни материалдар даярлауа ыайлы. Сабаа дайынды жмыстары Word мтіндік редакторыны, Excel электронды кестесіні жаттары, Power Point – презентациясы болуы ммкін. Мысалы, Microsoft Word ралдарымен трт трлі мтіндік тапсырмаларды амтитын жат зірлеуге болады. Осы жатта тапсырмаларды айталап, жауаптарыны дрыс нсаларын немесе амалдарды дрыс тізбегін крсету керек. айталанан тапсырмаларды сурет салу панеліні « тртбрыш» объектілерімен жасырамыз. Сабата ажет кезде бл жатты интерактивті татаны Office режимінде ашу ажет. Бл режим Microsoft Office-ні барлы ммкіншілігін сынады. Сондай ммкіншіліктеріні бірі – рылан жата мтінді осуа болады, яни экраннан тсірілген суретпен емес жатпен тікелей жмыс жасаймыз. Сонымен, малім оушыны тестілік тапсырмаа жазбаша жауап беруге татаа шыарып, оушыны жауабын дрыс жауаптарымен салыстыра алады («тік тртбрыш » объектісін жылжыту немесе жою арылы) жне дайындалан материалды шаблон ретінде келесі сабатарды пайдалану шін сатап оюа болады.

шінші режим - татаны интерактивті режимдегі жмысы.
Сабатарды жргізуде ткен материалды айталау ажет, сондай жадайда интерактивті татаны сілтеме жасауа арналан компонентін олдануа болады. Бл компонент арылы Microsoft Office ралдары арылы рылан жаттара, графиктік редакторларды немесе программалау ортасыны кмегімен рылан файлдара, интернет беттеріне сілтемелерді йымдастыруа ммкіншілік береді (Сурет 19).

Сурет 19. Проектор ралы

Прожектор жне Шторка ралдары экранны белгілі бір кішігірім аумаын крсетуге арналан. Прожектор ралы аудиторияны назарын бір объектіге аударуа арналан. Экран бетінде бір мезгілде бірнеше объектілер орналасан болса, оны ажет объектісін ерекшелеп, аланын жауып оюа арналан. Шторка экранны бір блігін жауып оюа арналан (есеп шыаруда дрыс жауаптарын, оушылара зір белгісіз апаратты) жне материалды оу барысында ммкіндігінше татаны ажет блігін крсету.

Оушыларды интерактивті ралдар кмегімен алыптасатын жне жзеге асырылатын ойлау абілеті брыны технологиялар арылы берілетін ойлау жйесінен згеше болатындытан, тек ойлау абілеті тсінігі ана емес, абылдау, есте сатау жоары дегейде болады.  Интерактивті ралдарды келесі ерекшеліктерін атап туге болады:

1.Бормен татаа жазылан кескінді интерактивті татадаы трлі-тсті айын, ыпты кескінмен салыстыруа болмайды

2. Тата мен борды кмегімен р трлі осымшалары бар жмысты тсіндіру иын рі ммкін емес.

3. Слайдтарда, флипчартта ателер жіберілсе, тез арада тзетуге болады
4. Сабата ACTIVote тестілеу жйесі арылы тест алу ммкіндігін олдануа болады.

5.ACTIVwand указкасыны кмегімен татаны жоары блігіне кішкентайлара да ол жеткізуге ммкіндік береді.

6. Сабата крнекілікті олдану дегейі артады.

7. Сабаты німділігі артады.

8. Оушыларды білім дегейіне о сер етеді

Презентациямен айналысатын оушылара мультимедиялы оыту ралдары арылы дайындалан презентация отайлы болады.

сынылан презентацияны мазмны мен мазмнды беру тсілі мультимедиялы оыту ралдары арылы берілгенде тиімділігі артып, оушыларды ынталандырады. Сабаа белсенді араласу оушыны білім жинатауына жне апаратты абылдау жйесіні сызбамен алыптасуына кмектеседі (Майер, 2003). Зерттеулерді нтижесі мультимедиялы арналарды (тсініксіз) тартымды жасай алатын бірнеше арналарды бар екендігін крсетті.

Мультимедиялы ралдар арылы сынылан, оушыны жеке басымен байланыстырылан апарат мазмны оушыны жеке басымен байланыстырылмаан апарата араанда зіне оушыларды кілін тез аударып, оларды белсенділігін кшейтеді (Майер, 2005). Оыту барысында оушыларды формалды стильдегі презентациялара араанда гімелесу стиліндегі презентациялар ызытыратыны, осыан ерекше назар аударатыны байалды. Сонымен атар оушыны зіне тура баытталан «сіз» жне «мен» деген есімдіктер олданылан презентациялар апарат шінші жата айтылан презентациялармен салыстыранда оушыларды сабаа деген лшынысын арттыратыны да айындалды (Майер, 2005a). Оушылар бейтаныс акцент жне бейтаныс дауысты презентацияа араанда таныс дауыспен дыбысталан, акценті жаымды, таныс презентацияларды круге штар. (Майер, Собко жне Мотоун, 2003).

Экранды кейіпкерлерді пайдалану оушыларды белсенділігін арттырып, оларды атарын кбейтуі ммкін. Бл сіресе экранды кейіпкерлерді оушылармен тікелей тілдік арым-атынаса  тсуі кезінде айын байалады (Крэйг, Голсон жне Дрисколл, 2002). Оыту тжырымдарын «гіме» сипатында сыну оушыларды сабаа кеінен атысуына жол ашады. Ал сипаттау лгісі оушыларды зіне тартып, тіпті олара оу кезінде кмегін де тигізеді (Лоу, 2002). Сипаттау лгісі апаратты жйелендіруге жне оны деу рдісін жеілдетуге кмектесуі ммкін. сіресе экран кейіпкерлері мен негізгі сипаттаманы мазмнды гіме ретінде сыну масатында біріктіру оытуды тиімділігін арттырмаса, кемітпейтіндігі аны.

Білім рылымдарын жасау кезінде берілетін апаратты оушыны зіне тартуы ескерілгені абзал (Майер 2005). Дрыс жасалан білім рылымдары берілер апаратты жйелендіруге, сонымен атар орыту жадындаы апаратты деуді жаа сызбасын руа кмектеседі. Бл жаа апаратты мегеруді жне білімді орыту жадынан за мерзімді жадыа тапсыруды жеілдетеді.

Оушылар игерген білімдерін олданатын жне кері байланыса атысатын болса, мультимедиялы ралдар арылы оыту те тиімді болады.

Егер оушылар есту арылы келген апаратты серінен кейін оыанын пайдалана алу ммкіндігіне ие болса, бл мультимедиялы ралдар тиімділігіні таы бір крінісі болады (Майер, 2005). Бл жаадан алан білімдерді ныайтып, берік орныып алуына ыпал жасайды. Оушыларды апарат арылы алан білімдерін кнделікті мірмен байланыстыруына ммкіндік беру керек. Мегерілген білімдерді біріктіруге кмектесетін бірден бір тсілдер оушыларды игерген білімдерін алдыы (келесі) таырыппен байланыстыру, ткен таырыптарды талылау жне топты рекеттерді йымдастыру болып табылады.

Оушылармен кері байланыс орнату оыту рдісіні маызды блігі болып табылады, біра бл кезде мультимедиялы ралдар негізгі тірек бола алмайды. Оушылармен оларды жетістіктері туралы здіксіз кері байланыс орнату аса маызды болып саналады (Ги, 2005; Перкинс, 1992). Кері байланыс оушылара з жетістіктерін білуге жне оларды оыту рдісінен шыып алмауына ммкіндік береді (Ги, 2005). Сонымен атар кері байланыс сынылан апаратты бала зердесіне ны орныуына септігін тигізеді, кейбір кемшіліктерді тзетуге ммкіндік береді. Байланыс жиі жне тез арада жзеге асырылатын болса, соншалыты тиімді болады.

Мультимедиялы ралдар арылы берілген апараттан кейін жасалан кері байланысты алыпты трі де, деттен тыс (ммкін: дстрлі/дстрлі емес) трі де оыту рекетін ныайтуа септігін тигізеді. алыптасан лгідегі баалау (тестілер мен баылау сратары) дістері ішкі мониторинг жне малімдерді сілтемелеріні кмегімен жзеге асырылуы тиіс. Оушыны зін-зі баалауына ммкіндік туызатын мультимедиялы осымшалар кері байланыс шін ерекше нды ммкіндіктер береді.

Оушыларды зіндік ерекшеліктері жне мультимедиялы оыту ралдары

Мультимедиялы ралдар да баса да оыту ралдары сияты кейбір оушыларды жасы жетістіктерге жетуіне о ыпалын тигізсе, кейбіріне ешандай сер тигізбеуі де ммкін. Бл жадай оушыларды лгеріміні трлі дегейде болатындыын айатайды. Мндайда оушыларды барлыыны ажеттілігін анааттандыру шін оытуды трлі стильдерін пайдаланып, сынылар апаратты трліше былтып отыру керек.

Зерттеуші Говард Гарднер жне оны Гарвардтаы ріптестеріні тжырымы бойынша, адамдарды ммкіндіктері шексіз болуы ммкін жне интеллектті білімні бірнеше салаларыны немесе аыл-ой абілеттеріні здік жиынтыы ретінде арастыру ажет (Гарднер, 1993; Гарднер 1999). Гарднер интеллектті (аыл-ой абілетіні) сегіз трі бар екендігін ала тартады: лингвистикалы, логика-математикалы, кеістік, физика-кинетикалы, музыкалы, тла аралы, жеке тлалы жне натуралистік. Аталан тжырыма негізделіп, яни оушыларды абілеттері мен ммкіндіктерін ескере отырып жасалан оыту ралдары жасы нтиже беретіндігі аны.

1970 жылдарды соы мен 1980 жылдарды басында Рассел Френч, Дэрил Джилли жне Эд Черри (Оыту стильдері институты, 2008) зірлеген перцепциялы оыту стиліні моделі оытуда оушыларды ерекшеліктері ескерілетін таы бір тиімді діс трін сынады. Аталан модельде оушылар апаратты оршаан ортадан з сезімдерін пайдалану арылы алатынын, сонымен бірге баспа німдері, дыбыс (есту), интерактивті, визуалды, сезіну, кинестетикалы жне иіс сезімі арылы жргізілетін оуды (оытуды) жеті жолы бар екенін атап крсетілген.

Зерттеуде оыту дерісінде оушыларды белсенді болуы шін абілет ерекшеліктері ескеріліп, апаратты трлі діспен жеткізу керектігі айтылады.

Оушыларды з алауы болуы ммкін немесе трлі дістерді кмегімен тиімді оуы ммкін. Мысалы, бір оушы баспа німдерінде берілген апарат арылы анааттанарлы дегейде білім жинатай алатын абілетке ие болса, екіншісі апаратты кру арылы абылдауды тиімді санайды. Мультимедиялы оыту ралдары сіресе апаратты кру немесе есту арылы абылдайтын оушылар шін тиімді. Мультимедиялы ралдар арылы оыту оушыларды ызыушылыын арттыруа жне абілеттері, бейімдері ртрлі оушылара берілер апаратты алауына сйкес сына алуа ммкіндік беретін бірден-бір ыайлы, олайлы оыту дісі болып саналады.

Біз бейбіт елде, мемлекеттік білімді жетілдіруге аса мн берген елде трамыз. Жалпы білім беруді масаты – тере білімні, ксіби дадыларды негізінде еркін бадарлай білуге, зін-зі дамытуа адамгершілік трысынан жауапты шешімдерді абылдауа абілетті жеке тланы алыптастыру, яни жеке тланы алыптастыруа негізделген, апаратты технологияны тере мегерген, жылдам згеріп жататын бгінгі замана лайыты, жаашыл тланы алыптастыру.          

азіргі тада лемдегі жаандану дерісіні ерекше арын алуы кезеінде жне азастан Республикасындаы білім беру жйесіні жалпы адамзатты ндылытарды, тарихи тжірибені, кпасырлар сынынан ткен халаты мдени дстрлерді ескере отырып жааруы жалпы білім беретін мектептерге де жаа талаптар оюда.

«Жаа лемдегі жаа азастан» жолдауыны он жетінші баытын – Жоары жне орта білім беру, сондай-а кадрларды айта дайындау жйесін лемдік стандарттара жаындату деп атап, онда: бкіл еліміз бойынша лемдік стандарттар дегейінде сапалы білім беру ызметін крсетуге ол жеткізуіміз шін оытуды р оушыны білімі мен абілет дегейіні тиімділігін баалауды бірттас жйесін жасау керек, - деп крсетті. Ал мны з кезегінде білім беру саласында тбегейлі згерістер жасауды алы шарты деп атауымыза негіз болады. йткені, лемдік білім кеістігіне енуіне байланысты білім саласында жріп жатан реформа осыны аймаы. Мны зі лтты білім лгісін жасауды талап етіп, оны негізгі баыты – адамды оамны е негізгі ндылыы ретінде тану, оны оамдаы орны мен роліне, леуметтік жадайына, психикалы даму ерекшелігіне мн беру, сол арылы оны рухани жан-дниесіні баюына, кзарасыны, шыармашылы еркіндігі мен белсенділігі жне іскерлігіні алыптасуына жадай жасау болып табылады.

азіргі жадайда мектепте оушыларды білімін, таным ызыушылыын, шыармашылы іс-рекетін рухани дамуын арттыруда жаа технологияларды, соны ішінде апаратты технологияларды олдануда. Дегенмен, оушыларды танымды рекеті мен белсенділігін арттыруда оыту дерісіні, сондай-а ксіптік білім беруде белсенділігін арттыруды ммкіндіктерін олдануды тиімділігін жетілдіру жолдары лі тере зерттелмей келеді. Бл проблеманы ылыми-теориялы жаынан зерттелуі жеткіліксіз боландытан мектеп тжірибесінде белгілі кемшіліктер орын алып отыр. Осы кемшіліктерді тзету баытында азіргі кезеде бкіл лемде апаратты технология кеінен олданыс табуда. Оу дерісіне апаратты технологияны ендіру ажеттілігі ешандай кмн туызбайтыны баршамыза млім. азіргі оамда лемдік апаратты кеістіктен ешандай шектеусіз ажетті малматты кеінен пайдалануына жол ашылды. Жаа мультмедиялы жне апаратты технологияларды пайда болуы оларды арым-атынас, трбие ралдары ретінде жне лемдік оамдастыа интеграциялауа ммкіндік береді. АТ (апаратты технология) жеке тланы жан-жаты жетілуіне жне ксіби жаынан сауатты болып суіне де ыпалы зор екені байалады.

Мектепте АТ кмегімен оушы мтінмен жмыс жасайды, графикалы обьектілер жасайды, электронды таблицалармен жмыс жасайды. Баланы кзарасы жан-жаты дамиды, ой-рісі седі. Сабата АТ-ны олдану оушыны оуа деген мотивациясын арттырады, танымды ызыушылыы арта тседі.

Ксіптік білім беруде АТ кмегін олдануды зіні отыз жылдан аса тарихы бар. Осы кезеде кптеген оу мекемелерінде сіресе АШ, Франция, Жапон, Ресей жне т.б. елдерде компьютерлік жйемен оытуды р трлі діс-тсілдері жан-жаты арастырылды.

Білім беру дегейін ктеру масатында АТ ммкіндіктерін пайдалану тиімділігін арттыру арастырылуда. ылыми баыт ретінде апарат ш трлі дегейде арастырылады:

• тменгі (физикалы) – бадараламалы-аппаратты есептеу ралдары жне байланыс техникасы;
• орта (логикалы) - апаратты технология;
• жоары (пайдаланушылы) – олданбалы апаратты жйе.

Апаратты ралдарын пайдалану жастарды апаратты мдениетке баулуда негізгі болып табылады.

Білім беруде АТ олдану е негізі трт саланы амтиды:

• компьютерлік техника жне информатика зерттеу обьектісі ретінде;
• компьютер педагогикалы ызметті сапасын арттырушы рал ретінде;
• компьютер білім беруде ылыми-зерттеу жмыстарыны тиімділігін арттыру ралы ретінде;
• компьютер жне информатика педагогикалы білім беру жйесіні компоненті ретінде арастырылады.

Соы 20-25 жылдарда компьютерлер жне олара салынан апаратты технологиялар мні жаынан знгеріске шырауда.

Компьютерлік технологияларды арынды суі білім беруді барлы саласын амтуда. Сондытан да компьютер білім беруді мыты бір ралына айналды. Біра бл малімні сабатаы функциясын жояды деген сз емес. Керісінше сабата компьютерді олдану білімні сапасын одан арттыра тседі деген ойдамыз.

Саба барысында жаа білім беруде, пысытауда, орытындылауда компьютерді олдану кптеген іс-тжірибе негізінде апробациялананын кптеген зерттеулер нтижесі крсетіп отыр. Сабата дстрлі оыту дістерінен баса интерактивті оыту дістерін олдану зіні мазмнды жаынан сапасыны жоары екенін крсетті. Интерактивтілік саба барысында оушылара оу дерісіне белсенді трде араласып отыруына, яни сратар оюа, сонымен атар здеріне белгісіз ымдарды анытап срауына оу материалыны фрагменттеріне араласуына ммкіндік береді. Сабата компьютерді, видеоматериалдарды олдану малімні жаа сабаты з дрежесінде оушыларды белсенді трде мегеруіне ммкіндік береді. Интерактивтік дістерді артышылыы малімні жетекшілігімен жне дербес компьютерлік оыту барысымен дстрлі дістерден басым болып келеді. Мнда компьютер малімні белсенді кмекшісіне айналады. Оушы сонымен атар сабата слайдыларды олдануы, дайын модель лгілерін, сызбалар олдануы ммкін.

Компьютер кмегімен оытуда оушы белсенділігін арттыруа кабинеттік жйе мен оытуды ролі лкен септігін тигізеді. Яни, сабаа крнекіліктер мен техникалы ралдарды тиімді пайдалануа олайлы жадай туады. Малім материалды алдын ала дайындап, уаытты тымды пайдаланады. Оушыларды сабаа деген белсенділігі артады.

Компьютер арылы саба ткізу барлы орта жне арнайы мектептерде де ола алынып отыр. Осыан байланысты малімні жмысы оытуды жаа діс-тсілдерін іздестіру болып табылады. Олай болса, бл мектепте малім андай масат кздейтінін, оан жету шін андай діс-тсілдер, крнекі жне техникалы ралдар олданылатын алдын-ала жоспарлап алу керек.

Техникалы ралдарды оу рдісінде, яни саба барысында жйелі олдану балалара материалды ындыруын жеілдетеді жне оушыларды з бетінше орындайтын жмысына да жасы серін тигізеді.

азір ылым мен техниканы дамыан кезінде сабата крнекіліктерді ай трі болсын молынан пайдалану ммкіндігі бар. Біра крнекілікті жне техникалы ралдарды пайдалананда балаларды здеріне тн ерекшеліктері басшылыа алынуы керек Малімдер мен оушылара р-трлі дидактикалы материалдармен оса оытуды техникалы ралдары жрдемге келеді. Демек, оытуды мндай жйесіні ралы – компьютер болып табылады. Оушыларды зіндік ерекшеліктерін ескере отырып компьютер арылы саба ткізу дісін пайдалану тиімді екендігін мір крсетіп длелдеп отыр. Сол себепті сабата, жекелеген пндерді оытуда компьютерді олдану бгінде ажет. Ал оушыларды компьютермен жмыс істеуі тек малім жетекшілігімен ана жзеге асырылады.

Мектепте де компьютермен жмыс істеуі те пайдалы. йткені нашар оитын оушыны зі компьютермен жмыс істеуге ызыады, себебі балаа компьютер білмеген жерін крсетіп, кмекке келеді. Сонымен бірге оушыны танымды абілетін арттыра отырып білім нтижесіне кзін жеткізеді.

Сабаты компьютер арылы оыту мынандай міндеттерді амтиды:

-оушыларды компьютерлік сауаттылыын ашу;

-оыту, трбиелеу рдісіндегі апарат алмасу сипатын айындау;

-дайын бадарламаларды олдана білу шеберлігін арттыру;

-ойлау абілетін дамыту;

-ЭЕМ-ні ммкіндіктерін пндік материалдарды мегеруде олдана білуге йрету.

Осыан орай оытуды жааша діс-тсілдеріні е крделі трі - компьютер арылы пндік сабатар ткізу. Бл оушыларды пнге деген танымды ызыуын арттырады, тиянаты білім алуына жадай туызады.

Апаратты технология жне компьютерлік желі арылы жаа білім дістерін пайдалану кеейтіліп келеді. Жаа апаратты технологияларды білім жйесінде олдануды е маызды факторы негізгі озаушы кші адам, сол себепті білімні негізгі аидалары іске асырылуы тиіс. Осыан байланысты адамны шыармашылы леуетін дамыту шін ажетті жадай жасау керек. Білім беру жйесінде жаа апаратты технологияны олдану нтижесінде адам машытанан тлаа айналуы зіне-зі тсінікті.

Оыту рдісінде малім мен компьютерді кмегін олдану білім беру дерісіні сапасын арттырады. Осы аталан дістемені олдану саба беру рдісін белсендіре тседі жне оушыларды білімге деген ызыушылыын арттыра тседі. Біріншіден, малімні жаа сабата компьютерді олдануы дайындыы ртрлі дегейдегі оушыларды білімді бірдей дегейде мегеруіне ммкіндік береді. Екіншіден, малімні ксіби дайындыына жоары талаптар ойылады, себебі малім саба беру дістеріні азіргі кезе талаптарына сай дрежеде болуын немі адаалап отыруы жне зіні біліктілігін азіргі кезе техника жне технология жетістіктері негізінде арттырып отыруы ажет болады.

орытынды

«азіргі заманда жастара апаратты технологиямен байланысты лемдік стандарта сай мдделі жаа білім беру те ажет» деп, Ел басы атап крсеткендей жас рпаа білім беру жолында апаратты технологияны оу рдісінде отайландыру мен тиімділігін арттыруды маызы зор.

XXI асыр – апарат асыры боландытан адамзата компьютерлік сауаттылы ажет. Бгінгі тада мектеп пндерін компьютер мен мультимедиялы ралдарды кмегімен оыту нтижелерін зерттеудегі ылыми проблемаларды шешу е басты орын алады.

оам мен білім беруді апараттандыру - жауапкершілік сезімі мол, тере білімді, жаа оамды тсініп, жасаушы тлалар саныны арта тсуін талап етеді. Барлы типтегі оу орындарын, соны ішінде, мектеп бітірушілерді даярлыына ойылатын талаптар да кшейтілуде. Білім беруді пндік рамы да толытырыла тсуде. Апараттандыруда - білім беру жйесі жне онымен байланысты адамзат рекеттеріні трлері де бірге алыптасады, натыра айтанда ол заманауи технологияны серімен маызды згерістерді басынан ткере отырып олара ыпал етеді. Бл мселеде, сіресе, орта білім беруді жетілдіруді алатын орны ерекше.

арастырылып отыран зерттеу проблемасы крделі де кпсалалы боландытан проблеманы толыымен шешуді масат етпейді.

Пайдаланылан дебиеттер тізімі

1. 2014 жылды17 атар кні жария етілген Президент Нрслтан Назарбаевты азастан халына Жолдауы.
2. азастан Республикасында білім беруді дамытуды 2011-2020 жылдара арналан Мемлекеттік бадарламасы.
3. Назарбаев Н.. Инновациялы білім арылы экономикалы білімге /
   Л. Гумилев атындаы Еуразиялы лтты университетінде берген дріс. –Астана, 2006. – 8 б.
4. Хан Н.Н. Сотрудничество в педагогическом процессе школы. –Алматы, 1997.
5. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. – Алматы: ылым, 1998. – 320с.
6. Аринова Г.К.Жаа мазмнды білім беру жйесіндегі педагогиалы технологияларды алатын орны//12 жылды білім беру, 2009, №4, 76 б.
7. Аганина К Оушылара экономикалы білім беруді дидактикалы негіздері: автореферат диссертации д.п.н. – Алматы : 2004. – 50 с.
8. Жадрина М.Ж. Научные основы построения содержания вариативного образования в школе. Монография.- Алматы.: «Тауар».2000. – 217с.
9. Жайтапова А.А., Рудик Г.А., Белошниченко Е.В., Сатывалдиева А.С. ХХІ асыр педагогикасы. Апаратты-дістемелік дайджест. – Алматы: ББЖ КБАРИ, 2009. – 304 б.
10. алымжанова М.А. Орта мектеп информатикасындаы проблемалар жне малімні ксіби шеберлігін жетілдіру жолдары // Педагогикалы кеес. - 2006. – №6. – С. 11–15
11. Айынбаева Г.. 12 жылды мектепке кшуді педагогикалы-психологиялы ерекшеліктері: пед. ыл. канд. ... автореф: – Астана, 2008.
12. Слімбаев О.С 12 жылды мектеп жадайындаы зыреттілік білім беруді енгізу мселелері //«Мектепте зыреттілік білім беруді енгізу жадайында педагог кадрларды дайындау» халыаралы ылыми-практикалы конф. материалдары. -Тараз, 2006 Сыздыкбаева Г.У К вопросу о проблемах качества педагогического образования высшей школе /Г.У. Сыздыкбаева //Управление в социальных и экономических системах: материалы ХIX междунар. науч.-практ. конф., Минск, 18 мая 2010 г.

13 Кшімбетова С. «Оу-трбие рдісінде оытуды инновациялы діс-тсілдерін пайдалануды педагогикалы шарттары», Алматы,2008.

14 Гершунский Б.С. Философия образования для ХХI века. – М.: Педагогическое общество России, 2002. – 512 с.

15 Педагогика. азаша тсіндірме терминологиялы сздігі. Алматы: ROND&A баспасы, 2007. – 248 б.

16 ысаша психологиялы сздік. – Алматы: 2005. – 368 б.

17 Философиялы сздік. – Алматы: аза энциклопедиясы, 1996.–325 б.

18 Философский энцеклопедический словарь , М. Прогресс,1975–300с

19 Балакаева Г.Т. Повышение статуса профессиональной компетентности педагога – стратегический курс образования // журнал Білім берудегі менеджмент №4 2012 –с 7-9.

20 аза тілі терминдеріні салалы ылыми тсіндірме сздіктері. – Алматы: Мектеп, 2002. – 256 б.

21 Нрахметов Н. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя.- Алматы: ылым, 1998. – 320с.

22 Тayбaeвa Ш.Т. Мaлімні зeрттeyшілік мдeниeті – oны пeдaгoгикaлы жaaлытaрды мeгeрy рaлы aрнayлы кyрcыны бaдaрлaмacы / Ш.Т. Тayбaeвa, C.Н. Лaктиoнoвa, Б.Т. Бaрcaй. – Aлмaты: ылым, 2002. – 35 б.

23 Бecпaлькo В.П. Cлaгaeмыe пeдaгoгичecкиe тexнoлoгий. М., Пeдaгoгикa,1989.

24 Битибaeвa К.O. Пeдaгoгикa: кyрc лeкций.- Aлмaты: Нрлы лeм, 2003.-368c

25 Нaымжaнoвa . aзіргі пeдaгoгикaлы тexнoлoгиялaр –
oбьeктивтіaжeттілік/.Нaымжaнoвa.//Бacтayышмeктeп-2005//Мeктeп дирeктoры. -2004. -№5. -9-18 бб.

26 дайлов М.А. Жаашыл педагогтар идеялары мен тжірибелері.- Алматы: Абай атындаы аз.МПУ, 1991. – 32 б.

27 Л. Хьелл Д. Зиглер Теории личности СПб.: Питер, 2003.-608 с

29 Эльконин Б.Д Избранные психологические труды. – М.: Педагогика, 1989. – 154 с.

1. Шишов С.Е.Понятие компетенции в контексте качества образования. // Стандарты и мониторинг в образовании. 1999. №2.

31 Шамов В.Н. Процесс обучения и его закономерности. - М., 1980. – 323 с

32Зимняя И. А. Компетентность человека новое качество результата образования // Проблемы качества образования: Материалы XIII Всероссийского совещания. М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2003. С. 4-16.

33 Е.В.Ильина. Раскрытие личностных потенциалов – важная сторона професссиональной подготовки студентов. // журнал Педагогика жне психология. №4, 2010. 22-27 стр.

34 Метаева В.А. Рефлексия как метакомпетентность. – М.: Педагогика №3. 20066 стр 59.

35 Архангельский С.И. Введение в теорию обучения высшей школы. Некоторые признаки и особенности развития науки и их влияние на учебный процесс всышей школы. – М.: Знание, 1971.– 120 с.

36 Атутов П.Р. Политехническое образование школьников: сближение общеобразовательной и профессиональной школы. М., 1986.

37 Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – Москва: Педагогика. – 1989, 192 б.

38 Батышев С. Научная организация учебно-воспитательного процесса. –М., 1975.

39 Сластенин В.А. Профессиональная подготовка учителя в системе высшего педагогического образования. – М.: Магистр. 1982. – 250 с.

40 Сейтешев А.П. Пути формирования профессионального мастерства. – Алматы: Мектеп, 1989. – 262с.

41 Симоненко В.Д. Общая и профессиональная педагогика– М.: Вентана-Граф, 2006. – 368 с.

42 Зеер Э.Ф Психология профессионального развития М.: Академия,2006. -240с.

43 Кузьмина Н.В. Методы исследования педагогической деятельности.- Л.: ЛГУ,1970. -172 с.

44 Маркова А.К. Психология труда учителя. – М.: Просвещение. 1993.- 192 с.

45 Баширова Ж.Р. Научные основы развития университетского образования в аспекте направленности на подготовку преподавателя высшей школы: дисс...докт.пед.наук, – Алматы, 2004. – 239 с.

46 Кан-Калик В.А. Педагогическая деятельность как творческий процесс. –М., 1977. С.8.

47 Кенжебеков Б.Т. Маманны ксіби зыреттілігіні теориялы негізі // Бастауыш мектеп. – 2004. – №7. – 15-19 бб.

48 Маракин Д.А. «Новая технология дистанционного обучения» // Дистанционное и виртуальное обучение, 2001, №12, 61 б.

49 Мханбетжанова А.. Бкей ордасында бастауыш білім беруді дамуы (ХІХ асырды ортасынан ХХ асырды басына дейін): пед.ыл.канд. ... автореф. –араанды, 1999.-24б.

50 Рысбаева А.К. Методология развития успешности деятельности как категории педагогики: автореф. ... докт. пед. наук:. 13.00.01. – Алматы, 2004. – 38 с.

осымша А

осымша Б

осымша В

PAGE \* MERGEFORMAT 1

зыреттілік

Білімдер жиынтыы

Оушы тласы

Апаратты зыреттілік

Апараттар кзі

«Киімді конструкциялау мен модельдеуге» оытуда оушылар апаратты технология ралдары кмегімен оушыларды апаратты зыреттілігін дамыту

Крнекілік, сурет, сызбалар компьютермен іске асырылады

Тест тапсырмаларын орындайды

Пнге ызыу-шылыы артады

Ойлау абілетін дамытады

Дидактикалы материалдарды олдану тиімділігі артады

Практикалы тапсырмаларды орындайды

Алан білімін тексереді

Трлі апарат-ты анытамалар алады

Міндеті: Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамытуа даярлау тетіктерін іске асыру

станымдары: ылымилы, теория мен практиканы бірлігі, сабатасты

діснамалы тырлары: тлалы, іс-рекеттік, жйелілік

тижесі: апаратты технологияны оушыларды зыреттілігін дамытуа даяр жоары сынып оушылары

Масаты: оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамытуа даярлау

Мотивациялы

Мазмнды

Іс-рекеттік

КОМПОНЕНТТЕР

КОМПОНЕНТТЕР

ЛШЕМДЕР

Мазмнды

Іс-рекеттік

АКТ-ны пайдалануа ызыушылыы:

апаратты деу ралдарын талдау мен баалауа ызыушылыы; апаратты деу ралдарын білуге мтылысы; апаратты деу ралдарын оу дерісі трысында ажетсінуі.

АКТ- білімін алыптастыруда пайдалану білімі:

Технология пнін оытуда компьютерлік бадарламалы ралдарды олдану жолдары, тсінігі; бадарламалы ралдар бойынша білімі; з біліміні оу дерісінде ажеттілігі туралы апаратты сауаттылыы.

АКТ-ны пайдалану іскерлігі: АКТ-ны мліметтерді деуде олдана алуы; оу-трбие дерісінде апаратты-комммуникациялы ралдарды пайдалануы.

Мотивациялы

- технология пніне деген ызыушылыы;

- АКТ-ны жетістіктеріне ызыушылыы;

- АКТ-ны оу дерсінде ажеттілігі;

- технология пні бойынша білімді компьютер арылы оуды ммкіндігіне о кзарасы.

Мазмнды

- оушыларды азіргі заманы АКТ жайлы білімі;

- АКТ-ны оу дерісінде пайдалануды ммкіндіктерін тсінуі;

- АКТ-ны игеру білімі;

- оыту дерісінде АКТ-ны пайдалану білімі.

Іс-рекеттік

- Интернет желісі арылы технология пніне ажетті мліметтерді тадай алуы;

- Интернетпен еркін жмыс істей алу іскерлігі мен дадысы;

- АКТ-ны пайдалануды іскерлігі.

КРСЕТКІШТЕР

Мотивациялы

Апаратты технологияларды леуеті

Технология пнін оыту дерісіне жааша мазмн беру

Оушыларды оытуды тиімділігін арттыру, оны жекелендіру жне дербестендіру, малім мен оушыны зара бірлескен іс-рекетіне жааша сипат беру

Оу рдісін басаруды, оны жоспарлауды, йымдастыруды, баылауды, білім беру жйесін басару механизімін отайландыруды жетілдіру

3

Технология пнін оытуда оушыларды апаратты зыреттілігін жааша оыту технологияларын олдану арылы дамыту