Жануарлар дниесін пайдалану мен орауды ыты режимі

Дріс 12

Таырып. Жануарлар дниесін пайдалану мен орауды ыты режимі

Жоспар:

1. Жануарлар дниесі ыты орау объектісі ретінде

2. Жануарлар дниесін пайдалану ыы

3. А аулау жне а аулау шаруашылыын жргізуді ыты реттеу

4. Балы аулау жне балы шаруашылыын жргізуді ыты реттеу

5. Жануарлар дниесін ыты орау

6. Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы задарды бзаны шін жауапкершілік

1. Жануарлар дниесі ыты орау объектісі ретінде

азастан Республикасыны «Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы» заы бойынша: «Жануарлар дниесі - азастан Республикасыны аумаында, сондай-а азастан Республикасыны рлытаы айраыны жне айрыша экономикалы аймаыны табии ресурстарына жатызылатын ауматарда траты немесе уаытша мекендейтiн жануарлар жиынтыы» (1-бапты 10-тармаы). жануарлар дниесі мемлекеттік меншікте болады.

Жануарлар дниесі – оршаан табии ортаны негізгі компонеттерді бірі, азастан Республикасыны табии байлытарыны маызды рамдас блігі. азастан Республикасыны аумаында сторектілерді 155 трі мір среді. Сондай-а, старды 481 трі, бауырымен жоралаушыларды 48 трі, балытарды 140 трі бар, соны ішінде100-і ксіптік болып табылады.

й жануарларына араанда жабайы жануарлар адам шін тікелей немесе жанама пайдалы немесе зиянды (экономикалы, экологиялы, рухани мдениет саласында жне т. б.) болады. Бл жабайы жануарларды жаымды ндылыына (игілік болу), сонымен атар, жаымсыз ндылыына (злымды болу) ие болатынын білдіреді.

Жануарлар дниесi масатты пайдалану жаынан мынадай санаттара блiнедi:

1) жануарларды сирек кездесетiн жне рып кету аупi тнген трлері;

2) жануарларды а аулау объектiлерi болып табылатын трлері;

3) жануарларды балы аулау объектiлерi болып табылатын трлері;

4) жануарларды укiлеттi орган айындайтын зге де шаруашылы масаттарда (а аулау мен балы аулаудан баса) пайдаланылатын трлері;

5) жануарларды шаруашылы масаттарда пайдаланылмайтын, бiра экологиялы, мдени жне зге де ндылыы бар трлері;

6) жануарларды халыты денсаулыын сатау, ауыл шаруашылыы жне баса да й жануарларын аурудан алдын ала орау, оршаан ортаа зиян келтiрiлуiн болдырмау, ауыл шаруашылыы ызметiне айтарлытай зиян келтiру аупiнi алдын алу масатында саны реттелуге тиiс трлері.

Жануарлар дниесі экономикада маызды рл атарады. ндірісті ралы ретінде (ебек заты немесе ралы) биологиялы профильдегі халы шаруашылыыны біратар салаларында ызмет етеді. Ебекті негізгі заттары ретінде, жабайы жануарлар ндірістік нерксіпті трлері ретінде оны екі маызды – балы жне ашылы шаруашылыы салаларында орын алады.

Жабайы жануарларды мдени ндылыы кптрлі. Оларды мдени ндылыыны трт аса маызды ырларын (аспектісін) ажыратуа болады: ылыми, оу-танымды, спортты жне эстетикалы. Жануарлар дниесіні ылыми ндылыы да лкен. Жабайы жануарларды тіршілік етуіні ртрлі жатары біратар ылымдармен зерттеледі, е алдымен биологиялы ылымдар кешенімен зерттеледі. Жануарларды тіршілік етуін зерттеу трі жндіктерді, сонымен атар, й жануарларыны даму жне мір сру задылытарын тсінуге, алынан деректерді халыты, е алдымен ауыл шаруашылыында, денсаулы сатауда жне т. б. олдануа кмектеседі.

ылыми ндылыа жануарларды бкіл трлері ие, сонымен атар, сирек кездесетін жне жо болып бара жатан трлері де ие. Себебі оларды райсысыны рылымыны жне тіршілік етуді кездеспейтін ерекшеліктері бар.

Жабайы жануарларды оыту-танымды ндылыы тірі жндікті табиатта жне адамзат оамыны міріндегі рлін тану кезінде маызды. Жабайы жануарлар жне оларды мірі туралы ылым мен табылан деректер мектептерде, орта жне жоары арнайы оу мекемелерінде оыту рдісінде олданылады.

Жабайы жануарларды спортты ндылыы келесідей болады: мылтыпен, фото- жне киноаппаратпен «аншылыа» дейін ашылыты ртрлері жне балы аулау – кптеген спортшыларды жасы кретін спорт трі болып табылады.

Жануарлар дниесін орау, тымды пайдалану жне айта ндіруді ережелері мен нормаларын орнату – е маызды шараларды бірі болып табылады. Оны тымды пайдалануды, айта ндіру, орауды кшейтуді амтамасыз ету шін ылыми негізделген арнайы ережелер жне нормаларды орнату жне сатау лкен маыза ие. Бл жануарлар дниесін орауды крсетілген шарасы зада бірінші орына ойылан.

азастанда жануарлар дниесін орау бойынша 9 шілде 2004 жылы азастан Республикасыны «Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы» Заы абылданды.

2. Жануарлар дниесін пайдалану ыы

Жануарлар дниесін пайдалану ыы – жануарлар дниесін пайдалануа беру жне пайдалану жадайларын, пайдаланушыларды ытары мен міндеттерін реттейтін ыты нормаларды жиынтыы. онс субъектісі болып зады тлалар мен азаматтар, соны ішінде шетелдік субъектілер де бола алады.

Жануарлар дниесін пайдалану ыыны объектісі болып - жануарларды жеке трi немесе популяциясы болады (Заны 1-бабы, 17-тармаы).

Зада жануарлар лемін пайдалануды трлері жне шарттары наты крсетілген. Жануарлар дниесін пайдалану ыын мерзімі, масаты жне пайдалану тсілдері бойынша жіктеуге болады.

Жануарлар лемін масаты бойынша пайдалану трлеріне за келесілерді жатызады:

1) а аулау;

2) судаєы омыртасыз жануарлар мен теiз сторектiлерiн оса аланда, балы аулау;

3) а аулау мен балы аулау объектiлерiне жатпайтын жануарларды шаруашылы масаттарда пайдалану;

4) жануарларды ылыми, мдени-аарту, трбиелiк жне эстетикалы масаттарда пайдалану;

5) жануарларды пайдалы асиеттерiн жне тiршiлiк ету нiмдерiн пайдалану.

Жануарлар лемі траты немесе уаытша пайдаланылады. Траты дегеніміз – жануарлар леміні алдын-ала бекітілген мерзімсіз пайдалану.

Уаытша пайдалану мерзімдері р пайдалану тріне байланысты аныталады. Жануарлар лемін мерзімсіз пайдалану да болуы ммкін, (мысалы, орытар территориясында жылды барлы мезгілінде жануарларды жне оларды мекен ету ортасын зерттеу жне т. б.).

Мерзімі бойынша: за мерзімді (ашылы жне (немесе) балы шаруашылыын жргiзу кезiнде - биологиялы-экономикалы тексерудi, ашылы алаптар мен балы шаруашылыы су тоандарын (учаскелерiн) бекiтiп беруге арналан конкурса атысушылара ойылатын бiлiктiлiк талаптарыны, ашылы шаруашылыы жне балы шаруашылыы йымдарын дамыту жоспарларыны негiзiнде конкурсты комиссия айындайтын ашылы алаптар мен балы шаруашылыы су тоандарын (учаскелерiн) бекiтiп беру кезеiне арай он жылдан ыры тоыз жыла дейiн) жне ыса мерзімді (алан трлерiне - бiр жылдан аспайтын мерзiмдер белгiленедi).

Жануарлар дниесi арнайы пайдалануа азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен берiлетiн жануарлар дниесiн пайдалануа арналан рсаттар негiзiнде берiледi. Ол 31.12.2004 жылы Р кіметіні аулысымен бекітілген «Жануарлар дниесін пайдалануа рсат беру ережесімен» реттеледі. Рсат жануарлар дниесін масатына арай пайдалану трлері бойынша (Заны 24-бабы) жануарлар дниесiн пайдалананы шiн енгізiлген тлемге сйкес, жануарларды алуды белгiлi бiр клемiне (санына) берілуi ммкiн.

Жануарлар дниесін пайдалануа рсат беру жнiндегi укiлеттi орган:

 - жануарлар дниесiн орау, сiмiн молайту жне пайдалану саласында, балы жне баса да су жануарларын оспаанда - Ќазастан Республикасы Ауыл шаруашылыы министрлiгiнi Орман жне ашылы шаруашылыы комитетi;

 -  балы ресурстарын жне баса да су жануарларын орау, сiмiн молайту жне пайдалану саласында - азастан Республикасы Ауыл шаруашылыы министрлiгiнi Балы шаруашылыы комитетi болып табылады.

 Жануарлар дниесiн жалпы пайдалану андай да бiр рсатсыз жзеге асырылады.

Жанауарлар дниесін пайдалану ыыны мазмнын пайдаланушыларды ытары мен міндеттеріні жиынтыы райды. Заны 27-бабына сйкес, Жануарлар дниесін пайдаланушылар арнайы пайдалану кезiнде:

1) жануарлар дниесінi здерiне рсат етiлген трлерiн ана пайдалануды жзеге асыруа;

2) жануарлар дниесi объектiлерiн оларды беру шарттарына сйкес пайдалануа;

3) ауланан жануарлар дниесi объектiлерiн жне бл ретте алынан нiмдi меншiктенуге;

4) жолдама беруге;

5) жануарлар дниесi объектiлерiн пайдалану шiн жеке жне зады тлалармен шарттар жасасуа ыы бар.

Жануарлар дниесін пайдаланушылар арнайы пайдалану кезiнде:

1) жануарлар дниесін орау, сiмiн молайту жне пайдалану саласындаы азастан Республикасы задарыны талаптарын сатауа;

2) жануарлар дниесін пайдалананы шiн азастан Республикасыны салы задарында белгiленген тртiппен уатылы тлемдер жасауа;

3) шаруашылыiшiлiк ашылы йымдастыруды жргiзуге;

4) шаруашылыiшiлiк балы аулауды йымдастыруды жргiзуге;

5) жануарлар мекендейтiн ортаны нашарлауына жол бермеуге;

6) жануарлар дниесін халы пен оршаан ортаа ауiпсiз, табии йiрлер ттастыыны бзылуына жне жануарлара атысты атыгездiкке жол берiлмейтiн тсiлдермен пайдалануа;

7) жануарлар дниесi объектiлерiнi санын есепке алуды жргiзуге жне азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен есептiлiктi табыс етуге;

8) жануарлар дниесі объектiлерiн, оны iшiнде сирек кездесетiн жне рып кету ауіпі тнгендерiн орау мен оларды сімін молайтуды амтамасыз етуге;

9) биологиялы-экономикалы тексерулердi нтижелерiне сйкес жануарлар дниесі объектiлерiнi сiмiн молайтуды амтамасыз ететiн ажеттi iс-шараларды жргiзуге;

10) осы Заны 49-бабына сйкес жргiзiлетiн, азастан Республикасыны жануарлар дниесін орау, сiмiн молайту жне пайдалану саласындаы занамасы талаптарыны саталуын мемлекеттiк баылау масатында тексерудi жзеге асыруа кедергi жасамауа мiндеттi.

Жануарлар дниесін пайдаланушылар жалпы пайдалану кезiнде жануарлар дниесі объектiлерiн здерiнi мдени жне эстетикалы ажеттерiн анааттандыру шiн пайдалануа ыы бар.

Жануарлар дниесін пайдаланушылар жалпы пайдалану кезiнде:

1) азастан Республикасыны жануарлар дниесін орау, сiмiн молайту жне пайдалану саласындаы задарыны талаптарын сатауа;

2) жануарлар мекендейтiн ортаны нашарлауына жол бермеуге;

3) азастан Республикасыны за актiлерiнде кзделген жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану жнiндегі зге де талаптарды орындауа мiндеттi.

Жануарлар дниесін пайдалану ыы:

1) жануарлар дниесін пайдаланудан з еркiмен бас тартан;

2) жануарлар дниесін пайдалану мерзiмi тiп кеткен;

3) жануарлар дниесін пайдаланушыны ызметi тотатылан;

4) азастан Республикасыны жануарлар дниесін орауорау, оларды сiмiн молайту жне пайдалану саласындаы задарыны талаптарын, сондай-а ашылы шаруашылыын немесе балы шаруашылыын жргізу шарттарыны талаптарын жйелi трде бзан;

5) ашылы алаптар мен балы шаруашылыы су тоандары (учаскелерi) бекiтiлiп берiлген жер учаскелерiн азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен мемлекеттiк ажеттiлiктер шін алу;

6) жануарлар дниесін арнайы пайдалануа берiлген рсаттар жойылан;

7) азастан Республикасыны за актiлерiнде кзделген зге де негiздер туындаан жадайларда тотатылады.

3. А аулау жне а аулау шаруашылыын жргізуді ыты реттеу

А аулау жне а аулау шаруашылыын жргізу тртібі Р жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы занан баса Р кіметіні 31.12.2004 жылы «азастан Республикасыны аумаында а аулау ережесін бекіту туралы» аулысымен, Р кіметіні 30.12.2004 жылы «азастан Республикасында ашылы шаруашылыын жргізу ережесін бекіту туралы» аулысымен; «Ашылы шаруашылыын жргiзуге арналан шарт» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 30 желтосандаы N 1441 аулысымен бекітілген; «Ашылы шаруашылыыны паспорты» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 30 желтосандаы N 1441 аулысымен бекітілген; «А аулайтын алаптарды бекiтiп беру жнінде конкурс ткiзу ережесiн жне конкурса атысушылара ойылатын біліктілік талаптарын бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2005 жылы 21 атардаы N 40 аулысымен реттеледі.

А аулау - а аулау объектiсi болып табылатын жануарлар трлерiн мекендейтiн ортасынан алуды жзеге асыру арылы жануарлар дниесiн арнайы пайдалану трi.

Жануарлар дниесi объектiлерiн аулау масатында iздеу, iзiн кесу жне iзiне тсу, аулауа рекет жасау, ашылы алаптарда абынан шыарылан ашылы аруы жне баса да а аулау ралдары немесе а аулаудан алан нiмдерi бар, арыбауы алынан а аулайтын иттерi мен ыран стары бар адамдарды жруi а аулауа теестiрiледi.

А аулау:

1) ксiпшiлiк а аулау;

2) уесойлы (спортты) а аулау болып блiнедi.

Ксiпшiлiк а аулау - а аулау объектiсi болып табылатын жануарлар трлерiн ксiпкерлiк ызмет масатында аулау.

уесойлы (спортты) а аулау - а аулау объектiсi болып табылатын жануарлар трлерiн спортты, эстетикалы ажеттiктерiн анааттандыру масатында жне ауланан нiмдi жеке ттыну шiн аулау.

А аулау ыы жеке тлалара:

1) егер А аулау атыс аруы олданыла отырып жрізілетін болса, он сегiз жаса толан;

2) егер А аулау Ашылы ережелерiнде рсат етiлген баса да Ашылы ралдарыны трлерi, иттер мен ыран стар олданыла отырып жрізілетін болса, он трт жаса толан;

3) Ашылыа ойылатын е тменгi талап бойынша емтихан тапсыраны туралы белгiсi бар Ашы кулігі болан жне А аулау ыына рсат беру шiн азастан Республикасыны салы задарында белгiленген мемлекеттiк бажды тлеген;

4) жануарлар дниесiн пайдалануа рсат алан жадайда берiледi.

Шетелдiктер шiн азастан Республикасыны аумаында А аулау ыы А шаруашылыы йымымен жасасан А аулауды йымдастыру шартыны жне оны А аулау ыын куландыратын тратын елінде берiлген жатты жне жануарлар дниесiн пайдалануа рсат алуыны негiзiнде туындайды.

Егер жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану саласындаы басару жне баылау функцияларын жзеге асыратын мемлекеттiк орган (бдан рi - укілетті орган) згеше белгiлемесе, а аулау бекiтiліп берiлген а аулайтын жерлерде жргiзіледi.

А аулайтын жерлер - бл а аулау жне ашылы шаруашылыын жргізу жзеге асырылатын немесе жзеге асырылуы ммкін а аулау объектiсiн бiлдiретiн жануарлар трлерiнi тiршiлiк ортасы болып табылатын ауматар мен акваторилер.

А аулау минимумы бойынша емтихан тапсыраны жне а аулау ыына рсат берiлгенi шін мемлекеттiк бажды тлегені туралы белгi ойылан ашылы кулігі мен жануарлар дниесін пайдалануа рсаты болан жадайда азастан Республикасыны аумаында тратын немесе оан келген, он трт жаса толан жеке тлаларды (бдан рі - ашы) осы Ережеде рсат берiлген олжалау ралдарыны трлерiн, иттер мен ыран старды олданып, осында а аулауа ыы бар. Бл ретте ашылы атыс аруын олдана отырып, он сегiз жаса толан, ашылы атыс аруын сатауєа жне алып жруге рсаты болан жадайда жеке тлаларды а аулауа ыы бар.

азастан Республикасыны аумаында шетелдiктер шін а аулау ыы ашылы шаруашылыы йымымен а аулауды йымдастыруа жасалан шартты жне тратын елiнде оларды а аулау ыын жне жануарлар дниесін пайдалануа рсат аландыын куландыратын жатты негiзiнде туындайды.

А аулау укілетті орган немесе оны ауматы органдары а аулауа беретін тиiстi рсатты негiзiнде жргізіледі.

Ашыда мынадай жаттар болан кезде ксiпшiлiк а аулауа жол беріледі:

1) а аулау минимумы бойынша емтихан тапсыраны жне укілетті органны ауматы органында тіркелгені туралы белгiсi бар ашылы кулігі;

2) рсат;

3) ашылы атыс аруын олданып а аулаан кезде - азастан Республикасы iшкi iстер органдарыны ашылы атыс аруын сатау жне алып жру ыына берген рсаты;

4) иттермен жне ыран стармен а аулаан кезде - укілетті орган белгiлеген тртiппен берiлетiн оларды тіркеу туралы жаттар;

5) ашылы шаруашылыы йымымен жасалан шарт;

6) ашылы шаруашылыы йымыны жолдамасы;

7) ксiпшiлiк журналы.

Мынадай жадайларда:

1) жануарлар дниесін орауды укілетті органны жне оны мамандандырылан йымдарыны лауазымды тлалары, сондай-а ашылы шаруашылыы йымыны орышылар ызметi жзеге асыран;

2) адамны денсаулыына жне мiрiне ауіп тнген, ауыл шаруашылыы мен й жануарларына айтарлытай залал келтiрiлген;

3) жануарларды баса трлерін аулауа рсаты болан кезде ќасќырлар мен шибґрiлердi олжалауєа рсат талап етiлмейдi.

А аулау:

1) тегiс ылы ашылы атыс аруын;

2) суда жзетiн жабайы стардан басасына, ойы ылы ашылы атыс аруын;

3) олдан жасалан ралдарды (ысыш апандарды, стар мен са адарды стайтын тзатарды, салматы ысышты, аусырманы);

4) иттер мен ыран старды олданып жргiзiледi.

Жануарларды популяциясын сатау, оларды сімін молайтуа олайлы жадайларды амтамасыз ету жне шаруашылы пайда алу масатында азастан Республикасында осы Ережеге осымшаа сйкес а аулау мерзiмдерi белгiленедi.

Жеке жне зады тлалара ашылы шаруашылыын жргізу шін:

1) жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану саласындаы укілетті органмен (бдан рi - укілетті орган) келiсiлген ашылы алаптарды бекiтiп беру туралы облысты атарушы органны шешiмi;

2) укілетті орган мен жануарлар дниесін пайдаланушы арасында жасалатын ашылы шаруашылыын жргізуге арналан шарт негiздеме болып табылады.

Облысты атарушы органны ашылы алаптарды бекiтiп беру туралы шешiмiнi негiзiнде укілетті органны ауматы органы ашылы шаруашылыы йымымен ашылы шаруашылыын жргізуге арналан шарт жасасады.

4. Балы аулау жне балы шаруашылыын жргізуді ыты реттеу

Балы аулау - балы аулау жне балы аулау объектiсi болып табылатын баса да су жануарларын аулау. Балы аулау шаруашылыын жргізу тртібі Р жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы занан баса Р кіметіні 2005 жылы 18 наурыздаы N 246 «Балы аулау Ережесін бекіту туралы» аулысымен; «азастан Республикасында балы шаруашылыын жргізу ережесін бекіту туралы» 31.12.2004 жылы №1456 аулысымен реттеледі.

Балы аулау:

1) ксіпшілік балы аулау;

2) уесойлы (спортты) балы аулау болып блiнедi.

Ксіпшілік балы аулау - балыты жне балы аулау объектiсi болып табылатын баса да су жануарларын ксiпкерлiк ызмет масатында аулау.

Ксіпшілік балы аулау балы шаруашылыы йымдарына бекiтiлiп берiлген балы шаруашылыы су тоандарында (учаскелерiнде) ана жзеге асырылады.

уесойлы (спортты) балы аулау - балыты жне баса су жануарларын спортты, эстетикалы ажеттiктерiн анааттандыру мен ауланан нiмдi жеке ттыну масатында аулау.

Ксіпшілік балы аулауа ы жеке жне зады тлалара:

1) жануарлар дниесiн пайдалануа рсаты;

2) балы аулау шiн укiлеттi органмен жасасан шарты болан кезде берiледi.

Жеке тлаларды уесойлы (спортты) балы аулауа ыы болады.

Балы шаруашылыын жргізу шін негіздемелер:

облысты атарушы органны балы шаруашылыы суаттарын бекітіп беру туралы шешімі;

укілетті орган мен пайдаланушыны арасында жасалан балы шаруашылыын жргізу шарт.

Балы шаруашылытарын жргізу ыы жеке жне зады тлалара облысты атарушы органны балы шаруашылыы су тоандарын (учаскелерiн) бекiтiп беру туралы укілетті органмен келiсiлген шешiмiнi, укілетті орган мен жануарлар дниесін пайдаланушы арасында жасалатын балы шаруашылыын жргізу шартыны негiзiнде берiледi.

Балы шаруашылыы йымдары жануарлар дниесi объектiлерiн квота шегiнде алып ою ыын жануарлар дниесін пайдалануа рсат алан сттен бастап, ал баса жеке жне зады тлалар - балы шаруашылыы йымдарынан жолдама аланнан кейiн немесе солармен балы аулау шартын жасасан со алады.

Балы шаруашылыы су тоандарын (учаскелерiн) балы шаруашылыы йымдарына бекiтiп беру мерзiмi ткен кезде оларды осы ауматар мен акваторияларды айта бекiтуiне басымдыы болады.

Балы шаруашылыы су тоандары (учаскелерi) - балы аулау жне баса су жануарларын аулау шiн пайдаланылатын немесе пайдаланылуы ммкiн не оларды орларыны сімін молайту шін маызы бар су тоандары (зендер жне олара теестiрiлген арналар, клдер, су оймалары, тоандар жне баса iшкi су тоандары, ауматы сулар), сондай-а теiз сулары.

Балы шаруашылыы су тоандарында:

1) елдi мекендердi, балы абылдау пункттерiнi жанына бакендер орнату шін, аялдауды жне аса ажет жадайды оспаєанда, балы аулауа тыйым салынан жерлерде су клiгiнi тотауына;

2) балы аулайтын трлi ралдарды бiр балы шаруашылыы су тоандарынан (учаскелерiнен) басаларына арнайы деусiз апаруа;

3) укілетті органны рсатынсыз зендерде жаа балы аулау ксiпшiлiгi учаскелерiн, йытар ашуа, салдар мен алымалар орнатуа;

4) су тоандарында немесе оан тiкелей жаын жерде балы аулау ережелерiнде олдану кзделмеген балы аулау ралдарымен болуа;

5) балытарды ноталарында сатауєа, ойылан жерден шыан лi жне ауру балы пен балы аулау ралдарын суа жне жаалау белдеуiне латырып тастауа;

6) балы аулау ережелерiнде белгiленген ксіпшілік шаралардан кем балы аулауа, абылдауа, сатуа жне сатауа;

7) укілетті мемлекеттiк органны рсатынсыз балы шаруашылыы су тоандарында (учаскелерiнде) суда жзетiн стар сiруге жне ндыз сiру немесе баса ксіпшілік масатта мелиорациялы жмыстар жргізуге;

8) мз атан кезеде халыаралы жне республикалы маызы бар балы шаруашылыы су тоандарына (учаскелерiне) укілетті органны келiсiмiнсiз, ал жергiлiктi маызы бар балы шаруашылыы су тоандарына (учаскелерiне) - облысты атарушы органны келiсiмiнсiз автомобиль клiгiмен жне зге де механикалы жылжымалы ралдармен баруа тыйым салынады.

Мына жадайларда:

1) бгеттердi, шлюздердi жне кпiрлердi жанында, клдердi ґара жне негiзгi зенмен жаластыратын тарматарда, мелиорациялы жйелердi жеткiзу арналары мен брылыстарында, балы аулау ережелерiнде белгiленген шекаралардан тыс зендер мен арналарды саалары алдында;

2) балы аулау ережелерiнде кзделмеген балы аулау ралдарымен;

3) балытарды ыстайтын шырлары мен уылдыры шашатын жерлерiнде;

4) азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен тiркелмеген жне тiркеу нмiрлерi крсетiлмеген жзу ралдарымен;

5) балы аулау ыын беретiн рсата сйкес йымны атауы жне балы аулау ралдарыны параметрлерi крсетiлген жапсырмалары жо балы аулау алдарымен;

6) теiзде жне зендерде бекiре балытарды аулауа арналан рылан аулау ралдарымен;

7) алкогольден немесе есiрткiден маса болу немесе зге трде улану жадайларында балы аулауа тыйым салынады.

5. Жануарлар дниесін ыты орау

Жануарлар дниесiн орау - жануарлар дниесiн, олар мекендейтiн ортаны жне биологиялы сан алуандыты сатауа, жануарлар дниесi объектiлерiн орныты пайдалану мен сiмiн молайтуа баєытталан ызмет, сондай-а жануарлар дниесiн орау, сiмiн молайту жне пайдалану саласындаы ы бўзушылытарды алдын алу мен олара арсы крес жнiндегi iс-шаралар кешенi.

Жануарлар дниесін орау бойынша ызметті жзеге асыруды ажетті жадайлары болып жануарлар дниесін жне оларды мекендейтін ортасын орау бойынша мемлекеттік бадарламаларды дайындау жне жзеге асыру; жанауарлар дниесі объектісін мемлекеттік есепке алу, мемлекеттік кадастр жргізу, экологиялы мониторинг жргізу табылады.

Жануарлар дниесін пайдаланушылар здері пайдаланып отыран жануарлар дниесі объектілерін жыл сайын есепке алып отыруы тиісжне осы мліметтерді укілетті мемлекетік органдара тапсырады. Жанауарлар дниесі объектілеріні мемлекеттік мониторингі жануарлар дниесіні биологиялы ртрлілілігін сатау, тымды пайдалану масатында, жануарлар дниесіні жадайындаы згерістерді уаытылы анытау шін, теріс рдістерді алдын алу жне салдарларын рту шін ажет. Бл ызметтерді йымдастыру мен іске асыру тртібі Р кіметіні аулысымен жзеге асырылады.

Жануарлар дниесін орау, сiмiн молайту жне пайдалану сласындаы мемлекеттiк баылау жеке жне зады тлаларды азастан Республикасыны задарында белгiленген жануарлар дниесін пайдалану тјртiбiн, ашылы жне балы шаруашылытарын жргізу, а аулау, балы аулау ережелерiн, сондай-а азастан Республикасыны жануарлар дниесінорау, сімін молайту жне пайдалану сласындаы задарында кзделген зге де ережелер мен нормаларды сатауы масатында тексеру жргізу жолымен жзеге асырылады.

Жануарлар дниесін орауорау, сімін молайту жне пайдалану сласындаы мемлекеттiк баылау объектiлерi:

1) жануарлар дниесі жне олар мекендейтiн орта;

2) жануарлар дниесі объектiлерiн ерiксiз жне жартылай ерiктi жадайларда стауды шарттары;

3) жануарлар дниесін аулау ралдары;

4) жануарлар дниесіні ауланан нiмi;

5) жануарлар дниесін пайдалану ыын растайтын жаттама (ашы кулігі, жануарлар дниесін пайдалануа арналан шарт жне рсат, жолдама, ксіпшілік журналы);

6) жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану жніндегі ызмет;

7) жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану саласындаы нормативтiк жаттама;

8) жануарлар дниесіне жне олар мекендейтiн ортаа сер ететiн ызмет болып табылады.

Жануарлар дниесін орау шаралары заны 13-бабында бектітілген келесі баыттарда іске асырылады:

    1) жануарлар дниесі объектiлерiн орау, сімін молайту жне пайдалану жніндегі ережелер мен нормаларды белгiлеу жне сатау;

2) жануарлар дниесін пайдалануа шектеулер мен тыйым салулар белгiлеу;

3) жануарларды сирек кездесетiн жне рып кету аупі тнген трлерiн орау;

4) жануарлар дниесін пайдалануды белгiленген ережелерiн бзуды болдырмау;

   5) жануарлар мекендейтiн ортаны орауды, оларды кбею жадайларын, рiс аудару жолдары мен шоырлану орындарын йымдастыру;

  6) жануарлар дниесін пайдаланушылара жануарлар дниесі объектiлерiн орау жніндегі мiндеттердi жктей отырып, ауматарды, акваторияларды бекiтiп беру;

7) ерекше оралатын табии ауматарды ру;

8) жануарларды жасанды трде сiру;

   9) жануарлар ауыран жадайда, дїлей зiлзала кезiнде жне баса себептер салдарынан ырылу аупі тнген жадайларда олара кмек крсету;

  10) жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану саласындаы ылыми зерттеулердi йымдастыру;

11) жануарлар дниесі объектiлерiн орау жне орныты пайдалану идеяларын насихаттау;

12) жеке жне зады тлаларды жануарлар дниесін орау жніндегі ызметiн ынталандыру;

13) азаматтарды жануарлар дниесіне iзгiлiктi жне ыпты арау рухында трбиелеу жолымен жзеге асырылады.

Жануарлар дниесі объектiлерiн сатау жне сімін молайту масатында:

1) жануарлар дниесін пайдалану мерзiмдерiн шектеу;

2) аулау дістеріне, тсілдеріне жне рал трлеріне тыйым салу;

3) алу нормаларын згерту;

4) жануарлар дниесін пайдаланушыларды санын шектеу белгiленуi ммкін.

Жануарларды сирек кездесетiн жне рып кету аупі тнген трлері азастан Республикасыны задарында белгiленген тјртiппен азастан Республикасыны ызыл кiтабына енгiзiледi. Ол 15.12.2004 жылы №1330 «азастан Республикасыны ызыл кітабы туралы ережені бекіту туралы» азастан Республикасыны кіметіні аулысымен бекітілген.

азастан Республикасыны ызыл кiтабына енгiзiлген жануарлар трлерін орауды мемлекет жзеге асырады. Жеке жне зады тлалар азастан Республикасыны ызыл кiтабына енгiзiлген жануарлар трлері орау жнінде шаралар олдануа мiндеттi.

Жануарларды сирек кездесетiн жне рып кету аупі тнген трлерін алуа ерекше жадайларда азастан Республикасы кіметіні шешiмi бойынша оларды арнайы жасалан жадайларда сіру жне кейiннен мекендеу ортасына шыару шін азастан Республикасыны кіметі айындайтын ылыми жне зге де масаттарда жол берiледi.

Жануарларды сирек кездесетiн жне рып кету аупі тнген трлеріні ырылуына, саныны азаюына немесе мекендеу ортасыны бзылуына кеп соатын iс-рекеттерге жол берiлмейдi.

Жануарларды сирек кездесетiн жне рып кету аупі тнген трлерін кімшілік органыны рсатынсыз олда стауа, тасымалдауа, сатуа, сатуа шыаруа жне сатып алуа, сондай-а оларды јкелу мен кетуге тыйым салынады.

Шаруашылы жне зге де ызметтi жобалау мен жзеге асыру кезiнде жануарлар мекендейтiн ортаны, оларды кбею жадайларын, рiс аудару жолдарын жне шоырланан жерлерiн сатау жніндегi iс-шаралар.

Жануарларды санын реттеудi тртiбi «Жануарларды санын реттеу ережесін бекіту туралы» азастан Республикасы Ауыл шаруашылыы министрлігіні 2004 жылы 1 желтосандаы N 714 Бйрыымен реттеледі.

      Жануарларды санын реттеу:

1) халыты денсаулыын сатау;

2) ауыл шаруашылыы мен й жануарлары ауруларын болдырмау;

3) экономикаа зиян келтiрудi болдырмау;

4) биологиялы тепе-тедiктi сатау масатында жзеге асырылады.

Жануарлар дниесі объектiлерiнi санын реттеудi негiздерi:

1) халыты, ауыл шаруашылыы мен й жануарларыны жтырушылары жануарлар дниесіні объектiлерi болып табылатын ауруларды жтыру немесе онымен ауыру атерiнi туындауы;

2) экономикаєа елеулi зиян келтiру атерiнi туындауы;

3) жануарларды жекелеген трлері саныны азаюына жне баса жаымсыз салдарлара кеп соан жануарлар дниесі мекендейтiн ортада алыптасан табии балансты бзылуы болуы ммкін.

Сирек кездесетiн жне рып кету аупі тнгеннен баса жануарларды ылыми, мдени-аартушылы, трбиелiк жне эстетикалы масаттарда, оны iшiнде зоологиялы коллекциялар жинау шін пайдалану укілетті орган белгiлеген тртiппен жзеге асырылады.

6. Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы задарды бзаны шін жауапкершілік

      азастан Республикасыны жануарлар дниесін орау, сiмiн молайту жне пайдалану саласындаы задарыны бзылуына кiнлi тлалар азастан Республикасыны задарына сйкес жауапты болады.

Жануарлар дниесін орау жне тымды пайдалану бойынша талаптарды бзаны шін Р-ны задармен зады жауапкершілікті келесі трлері бекітілген: кімшілік, ылмысты, азаматты-ыты (матералды) жне т.б.

Р кімшілік ы бзушылы туралы кодексіні (30.01.2001 ж.) 19-тарауында осы саладаы кімшілік ы бзушылыты 4 рамы арастырылан. кімшілік ы бзушылытар туралы задар тмендегідей кімшілік шараларды арастырады: 1) ескерту; 2) айыппл; 3) кімшілік ы бзушылыты тікелей объектісі болан немесе рекетті аруы болан затты айтарымды негізде алып ою; 4) азамата берілген арнайы ытан айыру (а аулау, клік айдау ыы); 5) тзеу жмыстары; 6) амауа алу.

Р тК-ні 295-бабы - Жануарларды мекен ету ортасын орау ережелерін, зоологиялы коллекцияларды ру, сатау, есепке алу жне пайдалану ережелерін, сондай-а з бетімен орнын ауыстыру, акклиматизациялау;

296-бап –елді мекендерді, ксіпорындарды жне баса да объектілерді жобалау жне рылысын жргізу, ндірістік рдістерді жзеге асыру жне клік ралдарын олдану, сімдіктерді орау ралдарын, минералды тыайтыштарды, зге де ралдарды олдану барысында жануарлар мен сімдіктерді орау ережелерін бзу;

298-бап – Засыз ашылы, балы аулау, жануарлар дниесін пайдалану;

299-бап – ашылы алаптар мен балы шаруашылыы тоандарын бекітіп беру, пайдалану жне орау тртібін бзу.

азастан Республикасыны ылмысты Кодексіні ерекше бліміні 11-тарауы (16.07.1997 ж.) жануарлар дниесін орау, пайдалану туралы задарды бзатын ылмыстар шін ылмысты жауапкершілікті кздейтін арнайы баптарды арастырады.

азастан Республиканы ылмысты Кодексіні 287-бабы бойынша, балыты, теіз адарын жне зге де су жануарларын немесе сімдіктерін засыз алу, егер бл рекет ірі зиян келтіре отырып, не здігінен жретін жргіш клік ралдарын немесе жарылыш жне химиялы заттарын, электр тоын, не аталан су жануарлары мен сімдіктерін жаппай жоюды зге де дістерін олдану арылы, не ры шашу орындарында немесе олара бару жолдарында, не ерекше оралатын табии оралатын ауматар мен ттенше экологиялы жадай ауматарында жасалса, -

екі жзден бес жз айлы есептік крсеткішке дейінгі млшерде немесе соталан адамны екі айдан бес айа дейінгі мерзімге тзеу жмыстарына, не трт айдан алты айа дейінгі мерзімге амауа, не ш жыла дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атару немесе белгілі бір ызметтен айналасу ыымен айыруа жазаланады.

288- бапта кзделгендей, засыз ашылы, егер бл рекет:

а) ірі зиян келтіріп;

) механикалы клік ралын немесе уе клігін, жарылыш заттарды, газдарды жне стар мен адарды жаппай ырып-жоюды зге дістерін олданып;

б) аулауа толы тыйым салынан стар мен адара атысты;

в) ерекше оралатын табии айматар мен ттенше экологиялы ахуал айматарында жасалса, –

екі жзден бес жз айлы есептік крсеткішке дейінгі млшерде немесе сотталан адамны екі айдан бес айа дейінгі кезедегі жалаысы немесе зге де табысы млшерінде айыппл салуа, не екі жыла дейінгі мерзімге тзеу жмыстарына, не трт айдан алты айа дейінгі мерзімге амауа жазаланады.

Адам зіні ызмет бабын пайдаланып немесе адамдар тобы алдын-ала сз байланысып немесе йымдасан топ жасаан дл сол рекет, –

бес жзден жеті жз айлы есептік крсеткішке дейінгі млшерде немесе сотталан адамны бес айдан жеті айа дейінгі кезедегі жалаысы немесе зге де табысы млшерінде айыппл салуа, не ш жыла дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атару немесе белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айырып немесе онсыз екі жыла дейінгі мерзімге бас бостандыынан айыруа жазаланады.

Ескерту. ылмысты Кодексте кзделген жз есе айлы есептік крсеткіштен асып тсетін залал млшері елеулі залал деп аталады. ылмыс жасалан кезде азастан Республика задарында белгіленген айлы есептік крсеткіштен ш жз есе асып тсетін залал ірі клемдегі залал деп танылады.

Лицензияда жне баса арнайы рсатта кзделген санынан асыра жануарларды ату засыз ашылы деп танылады.

289-бапта – «Жануарлар дниесін орау ережелерін бзу» деп аталатын бапта ндірістік рдістерді жзеге асыру жне клік ралдарын олдану, сімдіктерді орау ралдарын, минералды тыайтыштарды, зге де ралдарды олдану ережелерін бзу, сондай-а ашылы алабын жне балы шаруашылыы тоандарын пайдалану тртібін бзу арылы жануарлар мен сімдіктерді жаппай ыру арылы ірі шыын келтіру –

екі жзден бес жз айлы есеп крсеткішке дейінгі млшерде немесе сотталан адамны екі айдан бес айа дейінгі кезедегі жалаысы немесе зге де табысы млшерінде айыппл салуа, не екі жыла дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атару немесе ш жыла дейінгі мерзімге белгілі бір ызметпен айналысу ыынан айыруа жазаланады.

Р ылмысты кодексіні 290-бабына сйкес, азастан Республикасыны ызыл кітабына енгізілген жануарлар мен сімдіктерді сирек кездесетін жне рып кету аупі тнген трлерін немесе оларды мекендейтін жерлерін засыз алу, сатып алу, сату, сол сияты жою – ш жыла дейінгі мерзімге бас бостандыын шектеуге немесе дл сол мерзімге бас бостандыынан айыруа жазаланады.

Тртіптік жауапкершілік ы бзушылыты жасаан тлалара сер етуді ыты ралы болып табылады. Тртіптік жауапкершілікке жануарлар дниесін тымды пайдалану жне ораудаы ызметте ы бзушылыа жол берген тлаларды жазалаанда жгінеді. Тртіптік жауапкершілік тмендегідей болады: ескерту, сгіс беру, жмыстан шыару.

Азаматты-ыты жауапкершілік азастан Республикасыны Азаматты кодексімен жне азастан Республикасы кіметіні 4.09.2001 ж. №1140 «Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы занаманы бзумен келтірілген зиянды теу млшерін бекіту туралы» аулысымен реттеледі.

Жануарлар дниесін пайдалану жне орау задылыын бзаны шін азаматтар, ксіпорын, мекемелер азастан Республикасы задарында кзделген жадайларда зиянны орнын толтыруа міндетті.

Ксіпорынны лауазымды жне баса тлаларды кінсінен шыындар келтірілсе, бекітілген тртіпте материалды жауапкершілікте болады.

Засыз ауланан жануарлар жне одан ндірілген нім алынуа жатады. Егер німді алу ммкін болмаса, оны нына сйкес бааланып, темаы ндіріп алынуы тиіс.

Засыз рекеттер нтижесінде ашылы шаруашылытара келтірілген залал азастан Республикасы кіметіні 4.09.2001 ж. №1140 «Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы занаманы бзумен келтірілген зиянды теу млшерін бекіту туралы» аулысыны негізінде аныталуы тиіс. шыынны млшері задармен анеыталан таксамен – жануарды белгілі бір тріні бір данасы шін белгіленген аша сомасымен аныталады. Егер мндай таксалар мен шыынды есептеуді арнайы дістері белгіленбеген болса, онда зиян жалпы азаматты задара сйкес оны теуге шыан наты шыын бойынша телуі тиіс.

Мемлекеттік ашылы-оры территориясында, табии лтты парк (резерватор аумаын оспаанда), заказник, оры айматары, табиат ескерткіштері аумаында, сонымен атар, арнайы питомниктерде (вольер.) жануарларды засыз аулау жне жою нтижесінде келтірілген залал екі еселенген млшерде ндіріледі.

Негізгі дебиеттер:

  1. Байдельдинов Д.Л. азастан Республикасыны экологиялы ыы. – Алматы, 2005.
  2. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан. – Алматы, 2003.
  3. Стамллы . азастан Республикасыны экология ыы. Оу ралы. – Тараз, 2003.

осымша дебиеттер:

  1. Елкин К. Сохранение диких животных // Экологический курьер. – 18. 12. 1998 г.
  2. Елкин К. «Краснокнижники» в опасности // Экологический курьер. 9. 12. 1998 г.
  3. Каимов К. Любите и берегите животных. - Алма-Ата, 1984.
  4. Константиниди С. С. Охрана животного мира. - Алма-Ата: «айнар», 1975.
  5. Нрмаханов Б. «Киікті киесі атады» деуші еді... // Атамекен, - 15. 03. 2000 ж.
  6. Панкратов И. Ф., Сыродоев Н. А. Законодательство об охране и использовании животного мира. М, 1996.
  7. Только животные // Фемида – 1998 – №11.

Нормативтік-ыты актілер:

  1. азастан Республикасыны «Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы» заы 9.07.2004 ж. // Р Парламантіні Жаршысы, №18, 107-жат
  2. Р кіметіні 2004 жылы 31 желтосандаы N 1469 аулысы «Жануарлар дниесін пайдалануа рсаттар беру Ережесін бекіту туралы»
  3. Р кіметіні 2005 жылы 18 наурыздаы N 246 аулысы «Балы аулау Ережесін бекіту туралы»
  4. «азастан Республикасыны ызыл кітабы туралы ережені бекіту туралы» азастан Республикасыны кіметіні аулысы. 15.12.2004 ж. №1330
  5. «Орман, балы жне ашылы шаруашылыы мен ерекше оралатын табии ауматар саласындаы укілетті органдарды жне оларды ауматы органдарыны лауазымды тлалары сімдік жне жануарлар дниесін орауа мемлекеттік баылауды жзеге асыру бойынша Нсауды бекіту туралы» азастан Республикасы Ауыл шаруашылыы министрлігіні 2003 жылы 29 тамыздаы N 457 Бйрыы. азастан Республикасы ділет министрлігінде 2003 жылы 16 ыркйектее тіркелді. Тіркеу N 2494
  6. «Жануарларды санын реттеу ережесін бекіту туралы» азастан Республикасы Ауыл шаруашылыы министрлігіні 2004 жылы 1 желтосандаы N 714 Бйрыы. азастан Республикасыны ділет министрлігінде 2004 жылы 29 желтосанда тіркелді. Тіркеу N 3316 // "За газеті" 2005 жыл 7 азан N 121-122(746)
  7. «Ашылы шаруашылыын жргiзуге арналан шарт» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 30 желтосандаы N 1441 аулысымен бекітілген // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 50, 665-жат
  8. «Ашылы шаруашылыыны паспорты» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 30 желтосандаы N 1441 аулысымен бекітілген // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 50, 665-жат
  9. «А аулайтын алаптарды бекiтiп беру жнінде конкурс ткiзу ережесiн жне конкурса атысушылара ойылатын біліктілік талаптарын бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2005 жылы 21 атардаы N 40 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2005 ж., N 2, 18-жат
  10. «азастан Республикасында Ашылы шаруашылыын жргізу ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 30 желтосандаы N 1441 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 50, 665-жат
  11. «азастан Республикасыны аумаында А аулау ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 31 желтосандаы N 1458 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 51, 681-жат
  12. азастан Республикасы кіметіні «Жануарлар дниесін орау, сімін молайту жне пайдалану туралы занаманы бзумен келтірілген зиянды теу млшерін бекіту туралы» аулысы. 4.09.2001 ж. №1140

Жануарлар дниесін пайдалану мен орауды ыты режимі