Жер ойнауыны ыты режимі

Дріс 9

Таырып. Жер ойнауыны ыты режимі

Жоспар:

1. Жер ойнауы туралы задар жне жер ойнауына меншік

ыы

2. Жер ойнауын пайдалану ыыны тсінігі жне трлері,

мазмны

3. Жер ойнауын пайдалану ыыны пайда болу жне

тотатылу негіздері

4. Жер ойнауын ыты орау

5. Жер ойнауы туралы задарды бзаны шін жауапкершілік

1. Жер ойнауы туралы задар жне жер ойнауына меншік ыы

Жер ойнауы - топыра абатынан, ол жо болса - жер бетiнен жне теiздердi, клдердi, зендердi жне баса да су айдындарыны тбiнен тмен орналасан, ылыми-техникалы прогрестi ескере отырып жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзуге болатын тередiкке созылан жер ыртысыны блiгі.

Жер ойнауыны ндылыы оны пайдалы азбаларды айнар кзі болып табылуында, сонымен бірге жер ойнауында жер асы, минералды суларды орлары, онда тарихи жне мдени ескерткіштер саталуда, ртрлі рылылар мен жер асты объектілерін орналастырылады, ндірістік алдытар, радиоактивті заттар кміледі жне т.б.

Жер ойнауыны мемлекеттiк оры азастан Республикасыны жер ойнауларынан ралады.

Жер ойнауы жне оны рамындаы пайдалы азбалар азастан Республикасыны Конституциясына сйкес мемлекет меншiгi болып табылады. 

Егер контрактiде згеше кзделмеген болса, минералды шикiзат меншiк ыымен жер ойнауын пайдаланушыны меншiгiне жатады (азастан Республикасыны мемлекеттiк ксiпорнына - шаруашылы жргiзу немесе жедел басару ыымен).

Техногендiк минералды тзiлiмдер мен техногендiк сулар жер ойнауын пайдаланушыны меншiгi болып табылады. Техногендiк минералды тзілімдерді игеру кезiнде жер ойнауын пайдаланушы не жер ойнауын пайдаланушыдан техногендiк минералды тзiлiмдерге меншiк ыын алан шiншi тла кен орнын игеру кезiнде салы тленбеген пайдалы азбаларды орына мемлекеттiк сараптама жргiзуге жне зыреттi органмен оны ндiруге келiсiм-шарт жасасуа мiндеттi. 

Мемлекет меншiгiндегi техногендiк минералды тзiлiмдерден алынан пайдалы азбалара иелiк ету ыы контрактыда айындалады.

Минералды шикiзат, техногендiк минералды тзiлiмдер мен техногендiк сулар немесе пайдалы азбалар меншiк ыымен жер ойнауын пайдаланушыны иелiгiнде болса, ол минералды шикiзата, техногендiк минералды тзiлiмдерге, техногендiк сулара немесе пайдалы азбалара иелiк етуге, олар жнiнде азастан Республикасыны задарында тыйым салынбаан кез келген азаматты-ыты ммiлелер жасауа хаылы. 

Тау-кен атынастарын реттеуші задара келесі нормативтік-ыты актілер жатады: азастан Республикасы Президентіні за кші бар "Жер ойнауы жне жер ойнауын пайдалану туралы" Жарлыы. 16.01.1996 ж.; «азастан Республикасында жер ойнауын пайдалану ыын берудi тртiбiн бекiту туралы» Р кіметіні аулысы 2000 жылы 21 атар N 108; азастан Республикасы Президентіні зады кші бар жарлыы «Мнай туралы» 28.06.1995ж.; азастан Республикасыны «Теізде мнай операцияларын жргізу кезінде німді блу жніндегі келісімдер туралы» заы. 8.07.2005 ж.; «Р-ы жер ойнауыны мемлекеттік мониторингі туралы ережені бекіту туралы» Р кіметіні аулысы. 27.01.1997 ж. №106; «Р-ны жер ойнауын орауды мемлекеттік баылау туралы ережені бекіту туралы» Р кіметіні аулысы. 18.10.1996 ж.. №1284; «Р-ны жер ойнауын мемлекеттік сараптау туралы ережесін бекіту туралы» Р кіметіні аулысы. 18.10.1996 ж. №1288; «Р-да жер ойнауын пайдалану ыын алуа инвестициялы бадарламаларды конкурсын ткізу бойынша комиссия туралы ережені бекіту туралы» Р кіметіні аулысы. 13.02.2003 ж. №158; «Жер ойнауын пайдалану ыын алуа инвестициялы бадарламалар конкурсын йымдастыру мен ткізу туралы нсаулыты бекіту туралы» Р энергетика жне минералды ресурстар министрлігі Геологиялы жне жер ойнауын пайдалану комитеті траасыны 21.01.2003 ж. №13 бйрыы; «Барлау, ндіру жне бірлескен барлау мен ндіру бойынша жер ойнауын пайдалану ыын алу шін конкурса атысу тініштер мен конкурсты сыныстарды зірлеу бойынша нсаулыты бекіту туралы» Р энергетика жне минералды ресурстар министрлігі Геологиялы жне жер ойнауын пайдалану комитеті траасыны 13.08.2002 ж. №199 бйрыы; «Жер ойнауы туралы геологиялы апарат алу жніндегі нсаулыты бекіту туралы» Р энергетика жне минералды ресурстар министрлігі Геологиялы жне жер ойнауын пайдалану комитеті траасыны 29.06.2005 ж. №71-п бйрыы;


2. Жер ойнауын пайдалану ыыны тсінігі жне трлері, мазмны

Жер ойнауын пайдалану ыы - осы Заа сйкес жер ойнауын пайдаланушыа берiлген келiсiм-шартты аума шегiндегi жер ойнауына иелiк ету жне оны пайдалану ыы.

Жер ойнауын пайдалану ыы (объективтік трыда) – жер ойнауын пайдалану тртібі мен жадайларын, жер ойнауын пайдаланушыларды ытары мен міндеттерін реттейтін ыты нормаларды жиынтыы.

Жер ойнауын пайдалану масатына арай жер ойнауын пайдалану келесі трлерге блінеді:

1) жер ойнауын Мемлекеттiк геологиялы зерделеу - жер ойнауы жай-кйiнi мониторингiне, жер ойнауы учаскелерiнi, сондай-а азастан Республикасыны жекелеген блiктерiнi жне ттастай бкiл аумаыны геологиялы рылымын зерттеуге, оларда пайдалы азбаларды болу перспективаларын iздестiру жне iздестiру-баалау жмыстарын жргiзу арылы анытауа, жер ойнауын пайдалануды апаратты негiзiн райтын мемлекеттiк геологиялы карталар жасауа байланысты жмыстар (операциялар). Яни, жер ойнауыны рылысы, ондаы болып жатыран рдістер туралы деректер, жер асты суларыны режимі; жер сілкіністерін болжау т.б.

Жер ойнауын мемлекеттік геологиялы зерттеуді жргiзу кезiндегi жмыстар (операциялар) iрлiк жне геологиялы-тсіру жмыстарын, геологиялы, геофизикалы, геохимиялы, гидрогеологиялы зерттеулер жргiзудi, iздестiру, iздестiру-баалау, iздестiру-барлау жне барлау жмыстарын, мемлекеттік геологиялы карталар жасауды, жер ойнауын зерттеу жне пайдалану саласындаы олданбалы ылыми зерттеулердi, здiгiнен аып шыатын гидрогеологиялы жне мнай ымаларын жоюды жне консервациялауды амтуы ммкiн.

2) барлау - пайдалы азбаларды кен орындарын iздестiруге жне оларды баалауа байланысты жмыстар (операциялар).

3) ндiру - минералды шикiзатты уаытша сатауды оса аланда, пайдалы азбаларды жер ойнауынан жер бетiне шыаруа, сондай-а техногендi минералды тзiлiмдерден алуа байланысты жмыстарды (операцияларды) бкiл кешенi.

4) бiрлескен барлау жне ндiру.

5) барлаумен жне (немесе) ндiрумен байланысты емес жерасты рылыстарын салу жне (немесе) пайдалану - мнай мен газды сатау шiн жер асты рылыстарын, сондай-а радиоактивтi алдытарды, зиянды заттарды жне сарынды суларды кму шiн жер асты инженерлiк рылыстарын салу жне (немесе) пайдалану жнiндегi жмыстар (мысалы: туннель, метрополитен, трбалар, ндірістік объектілер, мнай мен газ сатау оймаларын салу, ндіріс алдытарын кму, шайынды суларды аызу шін).

Барлаумен жне (немесе) ндiрумен байланысты емес жерасты рылыстарын салуды жне (немесе) пайдалануды жргiзудi шарттары мен тртiбi контрактiмен айындалады.

Жер пайдалану ыы траты немесе уаытша, иелiктен алынатын немесе алынбайтын, темдi жне темсiз болуы ммкiн.

Жер ойнауын пайдаланушыа жеке меншiк немесе уаытша жер пайдалану ыымен тиесiлi жер учаскелерiндегi ке тараан пайдалы азбаларды з мтажы шiн ндiру жер ойнауын пайдалануды траты жне теусiз ыы бойынша жзеге асырылады.

Жер ойнауын пайдалану операцияларыны баса трлерiнi брi уаытша жне теулi жер ойнауын пайдалану негiзiнде жзеге асырылады.

Жер ойнауын пайдалану ыыны субъектiлерi азастанды жне шетелдік жеке жне зады тлалар болуы ммкiн. олар траты жне уаытша пайдаланушалар деп блінеді.

Жер ойнауын траты пайдаланушылар - оларды жер ойнауын пайдалану ыыны мерзiмсiз сипаты бар тлалар.

Жер ойнауын уаытша пайдаланушылар - жер ойнауын пайдалану ыы белгiлi бiр мерзiммен шектелген тлалар.

Жер ойнауын пайдалану ыыны объектісі болып замен белгіленген тртіпте ошауланан жер ойнауыны учаскесі табылады. Ол - жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзу шiн тйыталан шекараларда блiп крсетiлетiн жер ойнауыны геометрияланан блiгi.

Сол сияты кен орны - пайдалы азба (пайдалы азбалар) табии шоырланан жер ойнауыны блiгi объекті бола алады.

Жер ойнауын пайдалану ыы траты жне уаытша (мерзімді) болады. Жер ойнауын пайдалану мерзімдері:

- Барлауа - алты жыла дейiнгi мерзiмге;

Мердiгер контрактiде, жмыс бадарламасында жне жылды жмыс бадарламаларында белгiленген мiндеттемелердi орындаан жадайда мердiгердi контрактiнi олданылу мерзiмiн зартуа ыы бар. Контрактiнi олданылу мерзiмi рбiр кезеi затыы екi жыла дейiн болып екi рет зартылуы ммкiн.

- ндiруге - жиырма бес жыла дейiнгi мерзiмге; ал пайдалы азбаларыны орлары мол жне бiрегей кен орындары бойынша ыры бес жыла дейiнгi мерзiмге;

- Бiрлескен барлау мен ндiруге - ммкiн болатын зарту мерзiмдерi ескерiле отырып,барлау мен ндiрудi мерзiмiн амтитын мерзiмге жасалады – отыз бір жыл.

Барлаумен жне (немесе) ндiрумен байланысты емес жерасты рылыстарын салуды жне (немесе) пайдалану мерзімі шектелмейді.

Жер ойнауын пайдаланушыны мыналара ыы бар:

1) зiне берiлген контракт аумаы шегiнде контрактыда бекiтiлген шарттара сйкес жер ойнауын пайдалануды кез келген зады рекеттерiн з еркiмен жргiзу;

2) контрактыда баса жадай ескерiлмеген болса, зiнi рекетiнi нтижелерiн, соны iшiнде минералды шикiзатты з алауынша пайдалану;

3) контракт аумаында, ажет болан жадайларда, жер ойнауын пайдаланушыа белгiленген тртiп бойынша блiнiп берiлген баса жер учаскелерiнде, жмысты жргiзуге ажет ндiрiстiк жне леуметтiк масаттаы объектiлер салуа, сондай-а контракт аумаы шегiнде жне одан тыс ауматарда жалпы пайдаланатын коммуникациялар жне объектiлердi келiсу арылы пайдалану;

4) осы Заны 43-бабына сйкес белгiленген контракт кшiнi мерзiмiн зарту туралы келiссздi бiрiншi кезекте жзеге асыру;

5) жер ойнауын пайдалану операцияларымен байланысты жекелеген жмыс трлерiн жргiзу шiн мердiгерлердi тарту;

6) осы Замен белгiленген шарттарды сатай отырып, з ыын немесе оны блiгiн баса тлалара беру;

7) осы Зада жне контрактыда белгiленген шарттара сйкес з ызметiн тотату.      

Жер ойнауын пайдаланушы:

1) жер ойнауын пайдалануды о тжiрибесiне негiзделген жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзудi нерлым тиiмдi дiстерi мен технологияларын тадауа;

2) жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзу кезiнде адам мiрiнi, денсаулыыны жне оршаан ортаны ауiпсiздiгiн амтамасыз етуге;

3) контракт аумаын тек ана контрактыда кзделген масаттара пайдалануа;

4) егер контрактіде баса мерзiм крсетiлмесе, контракт тiркелген кннен бастап барлау немесе ндiру жмыстарын жргiзудi бастауа; 

5) жер ойнауын пайдалану операцияларын азастан Республикасыны задарына сйкес жргiзуге; 

6) ызметкерлердi жне халыты денсаулыы мен мiрiнi ауiпсiздiгiн, жер ойнауын тымды жне кешендi пайдалануды жне оршаан ортаны орауды амтамасыз ететiн азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен келiсiлген жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзудi технологиялы схемалары мен жобаларын сатауа; 

7) контракт аумаы шегiнде баса адамдарды еркiн жруiне, орта пайдаланылатын коммуникациялар мен объектiлердi пайдалану немесе, егер жер ойнауын пайдалану операциясына кедергi келтiрмесе жне олар ауiпсiздiктi ерекше жадайларымен байланысты болмаса, онда жмысты барлы трлерiн, соны iшiнде табии ресурстарды баса трлерiн барлауа жне ндiруге кедергi жасамауа;

8) азастан Республикасында ндiрiлген жабдытарды, материалдарды жне дайын нiмдi, олар азастан Республикасыны техникалы реттеу туралы занамасыны талаптарына сйкес келген жадайда, мiндеттi трде пайдалануа; 

9) егер осы крсетiлетiн ызметтер, азастан Республикасыны резидент еместерi орындайтын бiртектес жмыстар мен крсетiлетiн ызметтердi стандарттарына, баалы жне сапалы сипаттамаларына сйкес келсе, уе, темiр жол, су жне баса да клiк трлерiн пайдалануды оса аланда, жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзу кезiнде жмыстарды орындауа жне ызметтер крсетуге азастанды йымдарды мiндеттi трде тартуа; 

10) жер ойнауын пайдалану операцияларын жргiзгенде азастанды мамандара басымды беруге;

11) келiсiм-шарт бойынша жмыс iстейтiн азастан Республикасыны азаматтарын даярлау мен айта даярлауды аржыландыру iсiн келiсiм-шарта сйкес жзеге асыруа;

12) зыреттi органа жмыс бадарламасын iске асыру туралы апарат сынуа; 

13) азастан Республикасыны баылау органдарына оларды ызметтiк функцияларын атару кезiнде ажет жаттарды, млiметтердi кедергiсiз беру мен жмыс орындарына туге ммкiндiк жасауа жне олар айындаан кемшiлiктердi уатылы жоюа;

14) контракт аумаындаы жмыс нтижесiнде алынан геологиялы есептердi жер ойнауын зерттеу жне пайдалану жніндегі укiлеттi органа беруге;

15) салытарды, жер ойнауын тымсыз пайдалананы шiн айыпплдарды жне зге мiндеттi тлемдердi уаытылы тлеуге;

16) зыреттi органа тауарларды, жмыстарды жне крсетiлетiн ызметтердi сатып алуды жылды бадарламасын сынуа;

17) ажет болан жадайда, операцияларды мазмны туралы апаратты шiншi бiреуге, егер контрактыда згеше белгiленбесе, атысушы жатарды орта келiсiмi арылы ана беруге;

18) мдени-тарихи маызды объектiлердi сатауа;

19) жер ойнауын пайдалану операцияларын жргiзу серiнен блiнген жер учаскелерiн жне баса табии объектiлердi задара сйкес оны рi арай пайдалануа жарамды алыпа келтiруге;

20) з ызметiнi экологиялы салдарын жобалау сатысында болжауа; 

21) оршаан ортаа зиян келтiргенi шiн азаматты-ыты жауапкершiлiктi сатандыруа;

22) келiсiм-шартты ауматаы брын брыланан барлы ымаларды баланса абылдауа, олар бойынша мониторинг жргiзуге мiндеттi.

Контрактыда жер ойнауын пайдаланушыны задара айшы келмейтiн баса да мiндеттерi кзделуi ммкiн.

Жер ойнауын пайдалану ыыны пайда болу жне тотатылу негіздері.

Жер ойнауын пайдалану ыы:

1) жер ойнауын пайдалану ыын беру;

2) жер ойнауын пайдалану ыын згеге беру;

3) жер ойнауын пайдалану ыы мбебап ыты мрагерлiк тртiбiмен ауысу жолымен пайда болады.

Жер ойнауын пайдалану ыын беру тлаа жер ойнауын пайдалану ыын мемлекеттi тiкелей беруiн бiлдiредi.

Жер ойнауын пайдалану ыын згеге беру жер ойнауын пайдалану ыын тлаа баса жер ойнауын пайдаланушыны беруiн крсетедi.

Жер ойнауын пайдалану ыыны мбебап ыты мрагерлiк тртiбiмен кшуi зады тланы айта рылуы кезеiнде ыты мрагерде жер ойнауын пайдалану ыыны пайда боланын бiлдiредi.

Жер ойнауын пайдалану ыы олданылып жрген задара сйкес екi тсілмен: 

1) жер ойнауын пайдалану ыын алуа арналан инвестициялы бадарламаларды конкурсын ткiзу жне Келiсiмшарт жасасу жолымен; 

2) тiкелей келiссздер жргізу жне Келiсiмшарт жасасу жолымен берiледi.

Барлауа, ндiруге, бiрлескен барлау мен ндiруге жер ойнауын пайдалану ыын беру контракт жасасу арылы жргiзiледi.

Барлау, ндiру немесе бiрлескен барлау мен ндiру жнiндегi операцияларды жргiзуге арналан келiсiм-шарт конкурс ткiзудi нтижелерi негiзiнде жасалады.

Конкурс ткiзбей тiкелей келiссздер негiзiнде:

1) барлауа арналан келiсiм-шартты негiзiнде коммерциялы табумен байланысты ндiруге жер ойнауын пайдалану ыын алуа айрыша ыы бар тламен бiрлесiп ндiру жнiндегi операцияларды жргiзуге;

2) барлаумен жне (немесе) ндiрумен байланысты емес жер асты рылыстарын салу жне (немесе) пайдалануа беру жнiндегi операцияларды жргiзуге;

3) лтты компаниямен бiрлесiп барлау жне (немесе) ндiру жнiндегi операцияларды жргiзуге келiсiм-шарттар жасалады.

Келiсiм-шарт аумаында немесе одан тыс жерлердегi барлаумен жне (немесе) ндiрумен байланысты емес жне радиоактивтi алдытарды, зиянды заттарды жне аынды суларды кмуге арналан жер асты рылыстарын салу жне (немесе) пайдалануа беру шiн жер ойнауын пайдалану ыын беру оршаан ортаны орау саласындаы укiлетті органмен келiсiм бойынша жер ойнауын зерттеу жне пайдалану жнiндегi укiлеттi органны жазбаша рсаты негiзiнде азастан Республикасыны кiметi белгiлеген тртiппен жзеге асырылады.

Жер ойнауы пайдалану ыы мынадай жадайларда: 

1) егер тінім берушіні жасалан Барлауа арналан Келiсiмшартты негізінде Барлау жргізуге байланысты ндіруге арналан ыты алуа ерекше ыы болан жадайда; 
      2) Барлаумен жне/немесе ндірумен байланысты емес жерасты рылыстарын салуа жне/немесе пайдалануа Келiсiмшарт жасалан жадайда; 

3) азастан Республикасыны за актiлерiнде кзделген зге де жадайларда тiкелей келiссґздер жргізу жне Келiсiмшарт жасасу жолымен берiледi.

Барлаумен жне/немесе ндірумен байланысты емес рылыса жне/немесе жерасты рылыстарын пайдалануа азастан Республикасында жер ойнауы пайдалану ыын беруге арналан Келісімшарттарды жасау жніндегі тікелей келіссздер объектілері болып табылады:

1) мнай жне газ, сондай-а оларды айта деу німдерін сатау орындары мен оларды резервуарлары шін жерасты жне топыра абатынан тмен тередетілген рылыстары;

2) ш метрден арты тередікте салынан тоннельдер, метрополитендер, жерасты жыл ґтпелері жне инженерлік рылыстар;

3) орды жасанды толтыру шін жер ойнауына жерасты суларын отаруа арналан рылыстар;

4) атты, сйы алдытарды, зиянды улы заттарды кму мен оймаа салуа жне аын жне нерксіптік суларды жер ойнауына аызуа арналан алдытарды, шайындыларды сатау орны болып табылады. 

Пайдалы азбаларды, оны iшiнде мемлекеттiк меншiктегi техногендiк минералды рылымдардан Барлауа, ндіруге жне бiрлескен Барлау мен ндіруге арналан жер ойнауы пайдалану ыын беру инвестициялы бадарламаларды конкурсын ткiзу жолымен жргізiледi.

Конкурстар ткiзудi тсiлi бойынша ашы немесе жабы болуы ммкін. Ашы конкурс атысушыларды шектеусiз шеберiнi арасында жргізіледі. Ашы конкурс ткізу жне оны шарттары туралы латандыру баралы апарат ралдарында жарияланады. Жабы конкурс оны ытимал атысушыларына латандыру жолдау жолымен адамдарды шектеулi шеберiнi арасында жргізіледі. 

тінім берушi Конкурсты шарттарында белгiленген мерзiмдерде конкурсты сыныс жасайды.

Конкурсты комиссия алынєан конкурсты сыныстарды баалауды орытындылары бойынша Конкурсты жеімпазы туралы шешiм абылдайды жне тиiстi хаттама ресiмделедi.

Конкурсты жеімпазын мынадай негiзгi лшемдер жиынтыыны: 

1) Барлауды жне/немесе ндіруді жргізудi бастауды жне арындылыыны, ндіруді рентабелдiлігi мен ндіру жобасыны тсiмдiлiгiне ол жеткiзудi мерзiмiнi; 

2) бюджетке бастапы сондай-а одан кейiнгi тлемдердi йарылып отыран млшерлерiнi; 

3) инвестицияларды, жобаны аржыландыруды мерзiмдерi мен шарттарыны жне келiсiмшартты ауматы ндірістік жне леуметтiк инфрарылымдарын дамытуа крделi салымдарды млшерiнi; 

4) жер ойнауы мен оршаан ортаны орау жмыстарды ауiпсiз жргізу жнiндегi задар мен нормативтiк актiлер талаптарыны саталуыны негізiнде анытайды.

Келiсiмшарт жасасу жнiнде келiссздер жргізу шiн:

1) зыреттi органны тікелей келiссздердi жргізуге арналан шешiмi;

2) конкурсты комиссияны Конкурсты жеiмпазы туралы хаттамасы негіздеме болып табылады.

Жер ойнауын пайдаланушы келiсiм-шарт жобасын конкурсты комиссия конкурс жеiмпазы туралы шешiм абылдаан кезден бастап жетi ай iшiнде сынады. зыреттi орган келiсiм-шартты талаптарын жер ойнауын пайдаланушымен келiссздер арылы келiседi. Тараптармен келiсiлген келiсiм-шарт жобасына оан ол ойылана дейiн бiр ай мерзiм iшiнде ыты, экологиялы, экономикалы жне салыты, денсаулы сатау жне санитария, жер ойнауын зерттеу жне пайдалану, тау-кен адаалау мселелерi бойынша мiндеттi сараптамалар жасалуа тиiс.
      Сараптама орытындыларын тиiстi мемлекеттiк органдар здерiнi зыретi шегiнде азастан Республикасыны за актiлерiне сйкес бередi. ажеттi сараптамалар жргiзiлгеннен кейiн зыреттi орган мен жер ойнауын пайдаланушы келiсiм-шартты тпкiлiктi талаптарын келiседi.

Келiсiм-шартты зыреттi орган тiркеуге тиiс. Егер келiсiм-шартты кшiне енуiнi зге де нерлым кеш мерзiмдерi келiсiм-шартта айтылмаса, тiркелген кезден бастап кшiне енедi.

Келiсiм-шартты жасау жер ойнауын пайдаланушы тiнiш берген кннен бастап отыз кн iшiнде жергiлiктi атарушы органдарды дереу ресiмдеуi шiн негiз болып табылады.

Жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзу шiн келiсiм-шарттарды мынадай трлерi олданылады:

1) нiмдi блу туралы;

2) концессия туралы;

3) мердiгерлiк жне темдi ызметтер крсету (сервистiк келiсiм-шарт) туралы.

Шаруашылы-ауыз су жне ндiрiстiк-техникалы масата арналан жер асты суларын тулiгiне 2000 текше метрден аз алу лимитiмен барлау жне (немесе) ндiру ыын беру азастан Республикасыны кiметi белгiлеген тртiппен арнаулы укiлеттi орган берген рсатты негiзiнде жзеге асырылады.

Ке таралан пайдалы азбаларды барлауа, ндiруге немесе бiрлескен барлау мен ндiруге шiн жер ойнауын пайдалану ыын беру облысты (республикалы маызы бар аланы, астананы) атару органымен контракт жасасу жолымен жргiзiледi.

Жер ойнауын мемлекеттiк геологиялы зерттеу шiн жер ойнауын пайдалану ыын беру жер ойнауын зерттеу жне пайдалану жнiндегi укiлеттi органмен жер ойнауын мемлекеттiк геологиялы зерттеу жнiндегi операцияларды жргiзуге шарт жасасу жолымен жргiзiледi.

Ке таралан пайдалы азбаларды жне жерасты тщы суларын з ажетi шiн ндiруге арнап жер ойнауын пайдалану ыын беру, ойнауында ке тараан пайдалы азбалар мен жерасты сулары бар жер учаскесiн жеке меншiкке немесе жер пайдалануа берумен бiр мезгiлде атар жргiзiледi. Жер учаскесiн уаытша пайдалануа берген кезде ке тараан пайдалы азбалар мен жерасты суларын з ажетiне пайдалану шарттары уаытша жер пайдалану туралы шартта крсетiлуi ммкiн.

Жер ойнауын пайдалану ыы бiрнеше тлаа берiлуi ммкiн. Осындай беру жадайында мндай тлалар жер ойнауын пайдалану ыыны бiрлескен иелерi болып табылады. Мндай тлаларды зара ытары мен мiндеттерi, сондай-а зыреттi органа атысты ытары мен мiндеттерi контрактiде айындалады. Жер ойнауын пайдалану ыыны бiрлескен иелерi контрактiнi негiзiнде туындайтын мiндеттемелер бойынша орта жауапты болады.

Жер ойнауын пайдаланушыны жер ойнауын пайдалану ыын аылы не тегiн негiзде баса тлаа iшiнара немесе толытай беруi, рылатын зады тланы жарылы орына жарна ретiнде берудi, жер ойнауын пайдалану ыын жер ойнауын пайдаланушыны банкроты кезiнде конкурсты ндiрiс процесiнде не жер ойнауын пайдаланушыларды - мемлекеттiк ксiпорындарды жекешелендiру процесiнде сатылатын млiктiк кешен рамында берудi, сондай-а жер ойнауын пайдалану ыын кепiлге берудi оса аланда, зыреттi органны рсатымен жзеге асырылады. зыреттi органны рсаты немесе рсат беруден длелдi бас тартуы тiнiш берген кннен бастап ыры бес кн iшiнде берiледi.

Жер ойнауын пайдалану ыын беру азаматты-ыты ммiлелер негiзiнде, сондай-а задарда кзделген баса да негiздер бойынша жргiзiледi.

Жер ойнауын пайдалану ыыны тотатылу негіздері. зыреттi орган контрактiнi мынадай жадайларда:

1) мердiгер барлау, ндiру, бiрлескен барлау мен ндiру не барлаумен жне (немесе) ндiрумен байланысты емес жерасты рылыстарын салуды жне (немесе) пайдалануды жргiзудi тотата тру туралы шешiм абылдауа кеп соан себептердi жоюдан бас тартан жадайда, не осы себептер оларды жою шiн жеткiлiктi мерзiмде жойылмаан жадайда;

2) Жер ойнауын пайдаланушы келiсiм-шартты талаптарын бзан жадайда;

3) жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды тотата труа кеп соан себептердi жою ммкiн болмайтын жадайда;

4) мердiгер контрактiмен не жмыс бадарламасымен белгiленген мiндеттемелерiн айтарлытай бзан жадайда;

5) мердiгер осы Заа сйкес жер ойнауын пайдалану ыы кепiл нысанасы болып табылатын жадайды оспаанда, азастан Республикасыны олданылып жрген задарына сйкес банкрот деп танылан жадайда;

6) мемлекеттi басым ыына атысты шiншi блігін орындамаан жадайда бiржаты тртіппен бзуа ылы.

зыреттi орган контрактiнi бзу туралы тиiстi шешiм абылдаана дейiн мердiгерге хабарлама жiберу арылы жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзудi дереу тотатуды талап етуге ылы, ал мердiгер мндай талапты дереу атаруа мiндеттi.

Тараптар азастан Республикасыны за актiлерiнде жне келiсiм-шартта кзделген негiздер бойынша жне тртiппен ана келiсiм-шартты олданысын тотатуы немесе оны шарттарын згертуi ммкiн. 

4. Жер ойнауын ыты орау

Жер ойнауын орау - азастан Республикасыны жер ойнауы жне жер ойнауын пайдалану туралы занамасында кзделген, жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзу кезiнде жер ойнауыны ластануын болызбауа жне жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды оршаан ортаа зиянды серiн азайтуа баытталан iс-шаралар жйесi.

Жер ойнауындаы пайдалы азбалар оры таусылатын жне алпына келтірілмейтін табии ресурстара жатызылады, сондытан да оларды орауды басты міндеттері мен ерекшеліктері пайдалы азбларды талан-таража салмай жне жнсіз пайдаланбау, минералды шикізаттарды жоалтпау масатында, оларды барлау мен ндіру барысында тымды жне кешенді пайдалануды йымдастыру болып табылады.

Жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргiзген кезде жер ойнауын жне оршаан ортаны орауа ойылатын негiзгi талаптар:

1) кен орнын игерудi арнаулы тсiлдерiн олдану есебiнен жердi стiгi абатын сатау;

2) жердi техногендiк шлейттенуiн болдырмау;

3) жер ойнауын пайдалану операциялары басталмай трып, табиатты орау органдарымен келiсiлген автомобиль жолдарын салуды тиiмдi сызбасын жасау, сондай-а скважиналарды брылауда тарматы дiстi олдану, iшкi йiндiлер жасау технологиясын олдану, минералды шикiзатты ндiру мен деудi алдытарын пайдалану арылы бзылатын жне блiнетiн жерлердi аумаын азайту;

4) топыраты, аршу жыныстары йiндiлерiнi жне ндiрiс алдытарыны жел эрозиясын, оларды тотытануын жне здiгiнен жануын болдырмау;

5) сiiрме жне тщы су абаттарын ластанудан сатау шiн ошаулау;

6) жер стi жне жер асты суларын сарылудан жне ластанудан сатау; 

7) жуыш сйытарды дайындаанда усыз реагенттердi пайдалану;

8) брылау ерiтiндiлерiн тазалау мен айталап пайдалану;

9) оршаан ортада брылау мен жанар-жаармай материалдарыны алдытарын экологиялы ауiпсiз тсiлмен жою;

10) мнай кен орындарында абатаралы ысымды сатау жйесiнде мнай ндiрiсi сарынды суларын тазалау жне айталап олдану;

11) ластайтын заттарды атмосфералы ауаа шыаруды болызбау;

12) азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен бекiтiлген кен орындарын жою (консервациялау) жобасы бойынша оршаан ортаа келтiрiлген зиянны салдарларын жою. 

Жер ойнауыны мемлекеттiк орын тиiмдi пайдалануды амтамасыз ету масатында мыналар жргiзiледi:

1) жер ойнауыны мемлекеттiк мониторингi;

2) жер ойнауына мемлекеттiк сараптама;

3) геологиялы апаратты мемлекеттiк сатау;

4) пайдалы азбалар орыны мемлекеттiк балансын жасау;

5) мыналара:

а) пайдалы азбалар кен орындары мен крiнiс - белгiлерiне;

) жер ойнауына зиянды заттарды, радиоактивтiк алдытарды кметiн жне алды суларды аызатын орындара;

б) техногендiк минералды тзiлiмдерге мемлекеттiк кадастрлар жасау.

Жер ойнауыны мемлекеттiк Мониторингi жер ойнауыны мемлекеттiк орын тиiмдi пайдалануды амтамасыз ету, оларды згеруiн уаытылы анытау жне баалау, келесiз процестердi зардаптарыны алдын алу жне жою шiн жер ойнауыны жай-кйiн баылау жйесi болып табылады. Оны тртібі 27.01.1997 жылы «Р-ы жер ойнауыны мемлекеттік мониторингі туралы ережені бекіту туралы» Р кіметіні аулысымен аныталады.

Жер ойнауын тымды жне кешендi пайдалануа жадайлар жасау, жер ойнауын пайдалануа тлемдердi, жер ойнауын пайдалануа берiлетiн жер ойнауы учаскелерiнi шекараларын анытау масатында пайдалы азбаларды, барланан кен орындарыны оры мемлекеттiк сараптауа жатады.

ндiруге арналан жер ойнауын пайдалану ыына ие мердiгер ндiрудi пайдалы азбаларды орына мемлекеттiк сараптама жргiзiлгеннен кейiн ана бастауа ылы. Мемлекеттiк сараптаманы барланан пайдалы азбаларды орын игерудi тиiмдiлiгi жайындаы орытындылары оларды мемлекеттiк есепке оюа негiз болып табылады. Оны тртібі 18.10.1996 жылы №1288 «Р-ны жер ойнауын мемлекеттік сараптау туралы ережесін бекіту туралы» Р кіметіні аулысымен реттеледі.

Мемлекеттiк сараптамаа сынылан геологиялы материалдар пайдалы азбалар орыны млшерi мен сапасын, оларды республика экономикасындаы маызын, ндiрудi тау-кен техникалы, гидрогеологиялы, экологиялы жне баса жай-кйiн объективтi баалауа ммкiндiк берген жадайда мемлекеттiк сараптама кен орнын геологиялы зерделеудi кез келген сатысында жргiзiлуi ммкiн.

ндiруге байланысты емес жер асты рылыстарын салуа жне пайдалануа жарамды жер ойнауы учаскелерi туралы геологиялы апарат та мемлекеттiк сараптауа жатады. Жер ойнауыны мндай учаскелерiн жер ойнауын пайдалануа беру геологиялы апаратты мемлекеттiк сараптаудан ткiзгеннен кейiн ана жргiзiледi.

Пайдалы азбалар орларыны мемлекеттiк балансын жер ойнауын зерттеу жне пайдалану жнiндегi укiлеттi орган азастан Республикасыны минералды-шикiзат базасыны жай-кйiн есепке алу масатында жргiзедi.

Пайдалы азбалар орыны мемлекеттiк балансында коммерциялы жолымен табылан, пайдалы азбаларды р трiнi орыны млшерi, сапасы мен зерделену дрежесi, оларды орналасуы, ндiрiстiк игерiлу дрежесi, ндiру, ысырабы мен нерксiптi пайдалы азбаларды барланан орларымен амтамасыз етiлуi туралы млiметтер болуы ажет.

Пайдалы азбалар кен орындарыны жне крiнiс - белгiлерiнi мемлекеттiк кадастры рбiр кен орны бойынша негiзгi жне онымен бiрге жатан баса пайдалы азбаларды саны мен сапасы жне олардаы компоненттердi млшерi мен сапасы, кен орнын игерудi тау-кен техникалы, гидрогеологиялы, экологиялы, таы баса жай-кйi мен оны геологиялы-экономикалы баалау, сондай-а пайдалы азбаларды аныталан крiнiс-белгiлерi туралы млiметтерден ралады.
Жер ойнауына зиянды заттарды, радиоактивтiк алдытарды кмудi жне алды суларды аызуды мемлекеттiк кадастры млшерi мен санды крсеткiштерi крсетiлген кмiлген заттар мен аын суларды типтерi мен трлерiн сипаттайтын млiметтер, кму мен аызуды тау-кен техникалы, арнаулы инженерлiк-геологиялы, гидрогеологиялы жне экологиялы жай-кйi туралы млiметтердi амтиды.

Техногендiк минералды тзiлiмдердi мемлекеттiк кадастры сатауды санды жне сапалы крсеткiштерiн, тау-кен техникалы жне экологиялы жай-кйi крсетiлген техногендiк минералды тзiлiмдердi типi мен трлерiн сипаттайтын йме объектi туралы млiметтердi амтиды.

Жер ойнауын орауды мемлекеттiк баылауды мiндетi жер ойнауын пайдаланушыларды азастан Республикасыны жер ойнауы жне жер ойнауын пайдалану туралы занамасыны жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды жргізген кезде жер ойнауыны ластануын болызбау жне жер ойнауын пайдалану жнiндегi операцияларды оршаан ортаа зиянды серiн азайту блiгiнде саталуын баылауды амтамасыз ету болып табылады. Оны тртібі 18.10.1996 жылы №1284 «азастан Республикасыны жер ойнауын орауды мемлекеттік баылау туралы ережені бекіту туралы» Р кіметіні аулысымен реттеледі.

Жер ойнауын орауды мемлекеттiк баылау:

1) жер ойнауын орауды мемлекеттiк мониторингін;

2) жер ойнауын орау саласына жататын лицензиялы-келiсiм-шартты талаптарды саталуын баылауды;

3) жер ойнауына зиянды заттарды, радиоактивтiк алдытарды кмудi жне алды суларды аызуды баылауды;

4) жер ойнауыны кен орны мен оршаан ортаны блiнуiне кеп соатын ластанудан, су басудан, рттен жне техногендiк процестерден саталуын баылауды;

5) жер ойнауын пайдалану объектiлерiнi консервациялануын жне жойылуын баылауды;

6) жер ойнауын пайдалану жніндегі операцияларды жргізу кезiнде авариялар мен зге де ауіптi жадайларды болызбау жнiндегi iс-шараларды орындалуын баылауды амтиды.

Жер ойнауын зерттеудi жне пайдалануды мемлекеттiк баылау мiндетi жер ойнауын пайдаланушыларды кен орындарын iздестiру жне баалау, ндiру кезiнде минералды шикiзатты тымды жне кешендi пайдалану, ндiруге байланысты емес жерасты рылыстарын салу жне пайдалану шiн геологиялы зерттеу жне жер ойнауы учаскелерiн баалау кезiнде азастан Республикасыны жер ойнауы жне жер ойнауын пайдалану туралы занамасын сатауын баылауды амтамасыз ету болып табылады.

5. Жер ойнауы туралы задарды бзаны шін жауапкершілік

Замен аныталан ережелерді бзу жне жер ойнауын орау жне тымды пайдалану бойынша шараларды орындамау зады жауапкершілікке тартуа негіз болады.

азастан Республикасыны жер ойнауы жне жер ойнауын пайдалану туралы задарыны бзылуына кiнлi тлалар азастан Республикасыны задарына сйкес жауапты болады.

Жер ойнауын пайдалану жне орау туралы задарды бзаны шін кімшілік, ылмысты, азаматты-ыты жауапкершіліктер туындайды.

Р кімшілік ы бзушылытар туралы кодексіні 259-275-баптарда жер ойнауын орау жне пайдалану саласында жасалатын ы бзушылытар мен олар шін санкциялар арастырылан.

Р ылмысты кодексіні «Жер ойнауын орау жне пайдалану ережелерін бзу» деп аталатын 286-бабында аталмыш ылмыс рамы арастырылан.

Жер ойнауын орау жне пайдалану саласында жасалан ы бзушылытар шін азаматты-ыты жауапкершілік Р Азаматты кодексіні жалпы блімінде арастырылан азаматты-ыты жауапкершілік туралы ережелермен реттеледі.

Негізгі дебиеттер:

  1. Байдельдинов Д.Л. азастан Республикасыны экологиялы ыы. – Алматы, 2005.
  2. Стамллы . азастан Республикасыны экология ыы. Оу ралы. – Тараз, 2003.
  3. Мухитдинов Н.Б. Основы горного права. – Алматы, 1983.

осымша дебиеттер:

  1. Даумов А. Лицензирование нефтяных операций, приводящих к загрязнению окружающей среды нефтью //Юрист. - 2004. - №9. - С.52-53
  2. Сайлибаева Ж. Понятие права недропользования в системе природоресурсного и экологического права //Фемида. - 2006. - №12. - С.25-26

Нормативтік-ыты актілер:

  1. азастан Республикасыны "Жер ойнауы жне жер ойнауын пайдалану туралы" Заы. 16.01.1996 ж.
  2. азастан Республикасы Президентіні зады кші бар жарлыы «Мнай туралы» 28.06.1995ж.
  3. «азастан Республикасыны Жер ойнауын пайдалану мониторингінi бiрыай мемлекеттiк жйесiн ру тртiбi туралы» азастан Республикасы кіметіні аулысы. 2002 жылы 29 желтосан N 1444
  4. «азастан Республикасында жер ойнауын пайдалану ыын берудi тртiбiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні аулысы 2000 жылы 21 атар N 108
  5. «Заттай нысанда роялти тлеу туралы» азастан Республикасы кіметіні аулысы. 2003 жылы 25 апан N 198
  6. «азастан Республикасындаы жер ойнауыны мемлекеттік мониторингі туралы ережені бекіту туралы» азастан Республикасы кіметіні аулысы. 27.10.1997 ж. №106
  7. «азастан Республикасыны жер ойнауын мемлекеттік сараптау туралы ережені бекіту туралы» азастан Республикасы кіметіні аулысы. 18.10.1996 ж. №1288
  8. «азастан Республикасы Энергетика жне минералды ресурстар министрлігі Геология жне жер ойнауын пайдалану комитетіні мселелері туралы» азастан Республикасы кіметіні аулысы. 28.10.2004 ж.

Жер ойнауыны ыты режимі