Жерді ыты режимі

Дріс 8

Таырып. Жерді ыты режимі

Жоспар:

1. азастан Республикасыны жер орыны тсінігі жне

жекелеген санаттары

2. Жерге меншік ыыны тсінігі жне трлері

3. Жерді пайдалану ыыны тсінігі, трлері

4. Жерді орауды масаттары мен міндеттері

1. азастан Республикасыны жер орыны тсінігі жне жекелеген санаттары

Республикада ндiрiс салаларыны нарыты экономикаа ту жадайлары мен процестерiн ескере отырып жер атынастарын кезе-кеземен ыты реттеудi ажеттiлiгiне арай, жер занамасы дамып, жетілдіріліп отырды.

азастан Республикасыны задары:

  • 1998 жылы 31 наурыздаы "Шаруа (фермер) ожалыы туралы";
    • 2003 жылы 20 маусымдаы N 442 ІІ РЗ "Жер кодексi".
      • азастан Республикасыны «Жылжымайтын млікке ытарды жне онымен жасалатын ммілелерді мемлекеттік тіркеу туралы» 2007 жылы 26 шілдедегі N 310 Заы
      • Р 1995 жылы 23 желтосандаы N 2723 «Жылжымайтын млiк ипотекасы туралы» заы.

      Аграрлы сектордаы жер атынастарын реттеу шін жне ауыл шаруашылыы масатындаы жердi тиiмдi пайдалану длелдемесiн ныайту мен бастапы жер пайдаланушыа капитал (инвестициялар) салу, сондай-а жер нарлылыын сатау масатында 2003 жылы 20 маусымда азастан Республикасыны Жер кодексі абылданды. Оны iске асыру шiн нормативтiк ыты актілер дайындалып жне оны азастан Республикасыны кiметі бекітті. Мысалы, жер кадастрын, жер мониторингін жргізу тртібі туралы, жер учаскелерін сату бойынша сауда-саттыты ткізу тртібі туралы, жерді пайдалану мен орауды баылауды жргізу туралы т.б.

Жер Кодексi жер атынастарын реттеу саласындаы маызды зады актіге айналды. Оны абылдануымен жеке меншiк ыы институтыны брын соды тек мемлекет меншiгiнде болан ауыл шаруашылыы масатындаы жерге, сонымен атар орман жне су орыны жеке учаскелерiне ыпалы тарады.

Жер атынастары саласындаы біратар мселелердi занамалы жне нормативтiк амтамасыз ету азастан Республикасы Президентiнi 2003 жылы 10 шiлдедегi N 1149 Жарлыымен бекiтілген «азастан Республикасыны Ауылды ауматарын дамытуды 2004-2010 жылдара арналан мемлекеттiк бадарламасын» iске асыру жніндегі 2004-2006 жылдара арналан іс-шаралар жоспарында кзделген.

Соы жылдары жерлердi ауыл шаруашылыы айналымына енгiзу жне оларды сапалы жадайын жасарту жнiнде біратар бадарламалар зiрлендi жне енгізілуде.

азастан Республикасыны жер оры нысаналы масатына сйкес келесі санаттара блінеді:

  1. ауыл шаруашылыы масатындаы жер;
  2. елді мекендерді (алаларды, кенттер мен ауылды елді мекендерді) жері;
  3. нерксіп, клік, байланыс, ораныс жері жне зге де ауыл шаруашылыы масатына арналмаан жер;
  4. ерекше оралатын табии ауматарды жері, сауытыру масатындаы, рекреациялы жне тарихи-мдени масаттаы жер;
  5. орман орыны жері;
  6. су орыны жері;
  7. босалы жер.

Мемлекеттік меншікті жалпы объектісі болып жеке меншікке берілген жер учаскелерінен баса, мемлекет аумаындаы барлы жер оры табылады. Мемлекеттік жерге меншік ыыны дербес объектісі ретінде: масатты пайдаланылуына байланысты блінген жер орыны блігі – жер санаты болады; шаруашылы пайдалану белгісіне байланысты блінетін жер санатыны рамдас блігі – жер теліміне блінеді (егістіктер, шабындытар, жайылымдар, орманды жерлер, су орайтын жерлер жне т.б.).

2. Жерге меншік ыыны тсінігі жне трлері

Меншік ыыны тсінігі азастан Республикасыны азаматты занамаларымен аныталып, ы субъектісі ретінде зіне тиісті млікті пайдалану, иелену жне билік ету ыы за актілерімен оралынады1.

Бл штікті жер атынастарына сйкес арастырамыз.

азастан Республикасыны жаадан абылданан Жер кодексі бойынша:

1. Жерді иелену ыы – жерді iс жзінде иеленуді жзеге асыруды замен амтамасыз етілген ммкіндігі. Бл дегеніміз, тиісті за жаттарымен жер учаскесін иеленуді зада крсетілген негізде белгілеп беру жне тиісті ауматы шекара арылы немесе белгілерімен оршау ( адау, шарбапен, сыммен оршау) т.б.

2. Жерді пайдалану ыы – зады рксат етілген жадайда жер учаскесінен пайда табу ммкіндігі, шаруашылы руды жзеге асыру жне пайдаланан жерді тиімділігін арастыру. Яни, жер учаскесін пайда кзіне айналдыруа за жзінде шектеу ою жне жерді тиімді пайдалану талапкершілігін айындау.

3. Жерге билік ету ыы – мемлекетті азастан Республикасы аумаындаы жерді зады тадырын айындаудаы замен амтамасыз етілген ыы, сондай-а жерді жеке меншік иесіні з жер учаскесіне атысты азастан республикасыны за актілерінде тыйым салынбаан ммілелер жасауа ыы2.

Бізді елімізде жерге меншік ыыны субъектілері болып мемлекет, азаматтар (азастан Республикасыны азаматтары, шетелдіктер, азаматтыы жо адамдар) мен мемлекеттік емес зады тлалар саналады.

Жерге меншік ыыны объектілері жерге меншік ыыны трлеріне байланысты аныталады. Меншікке берілген жер учаскелерінен баса барлы жер мемлекет меншігі болып табылады.

Жер кодексіні 3-бабында атап крсетілгендей, жеке меншіктегі жер учаскелерінен баса барлы жер мемлекеттік меншік болып табылады.

Мемлекеттік билік органдарына, мемлекеттік йымдар мен мекемелерге берілген, ораныс ажеттеріне пайдаланылатын, ерекше оралатын табии ауматар алып жатан, сауытыру жне тарихи-мдени масаттаы, орман жне су орларыны, елді мекендер жеріндегі орта пайдаланудаы, босалы жер, оны ішінде арнайы жер орыны жер учаскелері, кенттер мен ауылды елді мекендерді маындаы жайылымды жне шабынды алаптар, сондай-а жеке меншікке берілмеген шалайдаы жайылымдар мен баса да жерлер мемлекеттік меншікте болады (Р Жер кодексіні 26-бабы).

Мынадай жер учаскелері:

  • ораныс жне мемлекеттік ауіпсіздік; мемлекеттік меншіктегі ораныс нерксібі ажеттеріне; азастан Рсепубликасыны Мемлекеттік шекарасын орау жне кзету шін трызылан инженерлік-техникалы рылыстар, коммуникациялар орналасан; кеден ажеттеріне арналан жер учаскелері;
  • ерекше оралатын табии ауматар;
  • орман орыны жері;
  • су орыны жері;
  • магистральды темір жол желілері мен орта пайдаланудаы автомобиль жолдары;
  • жеке меншік ыындаы йлер мен имараттарды жне олара ызмет крсетуге ажетті жер учаскелерін оспаанда, елді мекендердегі орта пайдаланудаы ауматар орналасан жер учаскелері жеке меншікте бола алмайды.

Азаматтар мен мемлекеттік емес зады тлаларды блек меншігіне:

  • трын халыты ажетіне арнап пайдаланылатын жне соан арналан жайылымды жне шабынды алаптар;
  • орта пайдаланудаы жолдар, оны ішіндегі шаруашылыаралы жне мекенаралы маызы бар, сондай-а орта пайдаланудаы жер учаскелеріне теуге арналан жолдар;
  • жер учаскелеріні екі немесе одан кп меншік иелері немесе жер пайдаланушылар бірлесіп пайдаланатын суландыру рылыстары (суландыру каналдары, суаарлар, дытар, суат пункттері) орналасан жер учаскелері берілмейді.

Жерге мемлекеттік меншік ыыны тікелей объектісі болып жер учаскесі танылады.

Мемлекеттік меншіктен айырмашылыы жерге жеке меншік ыыны объектісі болып тек ана жер учаскесі табылады.

Атарушы органдар арылы мемлекет меншігінен мемлекеттік жне мемлекеттік емес зады тлалара, азаматтара жер учаскелері пайдалануа беріледі, олар жер туралы за шыарушылар тсінігімен жер пайдаланушылар болып табылады.

Мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскелері:

1) жеке меншікке сатылуы немесе теусіз берілуі;

2) траты немесе уаытша жер пайдалауа берілуі;

3) азастан Республикасыны за актілерінде немесе халыаралы шарттарда кзделген жадайларда зге де ыты нысандарда іске асырылуы ммкін.

Жер кодексіні 23-бабына сйкес жеке меншікте болмайтын жер учаскелерін оспаанда, мемлекеттік меншіктегі жер учаскелері азаматтар мен мемлекеттік емес зады тлалара жеке меншікке берілуі ммкін.

азастан Республикасыны азаматтарыны жеке меншігінде шаруа (фермер) ожалыын, зіндік осалы шаруашылы жргізу, орман сіру, бабанды, жеке трын й жне саяжай рылысын жргізу шін, сондай-а йлерді (рылыстарды, имараттарды) оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді оса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде тран йлерді (рылыстарды, имараттарды) мен оларды кешендерін салуа берілген немесе олар салынан берілген жер учаскелері болуы ммкін.

азастан Республикасыны мемлекттік емес зады тлаларыны жеке меншігінде тауарлы ауыл шаруашылыы ндірісін жргізу, орман сіру шін, йлерді (рылыстарды, имараттарды) оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді оса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде трын йлер (рылыстар, имараттар) мен оларды кешендерін салу шін берілген немесе олар салынан жер учаскелері болуы ммкін.

Тауарлы ауыл шаруашылыы ндірісін жргізуге жне орман сіруге арналан жерді оспаанда, йлерді (рылыстарды, имараттарды) оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді оса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде трын йлер (рылыстар, имараттар) мен оларды кешендерін салу шін берілген немесе олар салынан жер учаскелері шетел азаматтарыны, азаматтыы жо адамдарды жне шетелдік зады тлаларда жеке меншігінде болуы ммкін.

Жер учаскелері азастан Республикасыны азаматтарына жеке меншікке мынадай млшерде тегін беріледі:

1) ауылды жерлерде зіндік осалы шаруашылы (й маындаы жне егістік телімдерді оса аланда) жргізу шін – суарылмайтын жерде 0,25 гектар жне суармалы жерде 0,15 гектар;

2) жеке трын й рылысы шін – 0,10 гектар;

3) бабанды, сондай-а саяжай рылысы шін – 0,12 гектар.

Жер учаскелерін аталан масаттар шін айталап тегін беруге жол берілмейді.

Жеке меншікте болуы ммкін жер учаскелеріні шекті (е жоары) млшері жергілікті жадайлар мен ерекшеліктерге арай облысты кілді жне атарушы органдарда бірлескен шешімдерімен белгіленеді.

Жер учаскелерін мемлекеттік меншіктен жеке меншікке беру, теусіз негізде берілетін жадайларды оспаанда, теулі негізде, жергілікті атарушы органны шешімі бойынша аысыз бірден тленіп не тлеу мерзімін зартып сату арылы жргізіледі. Оны тртібі азастан Республикасы кіметіні «Жер учаскесін немесе жер учаскесін жалдау ыын сату жніндегі сауда саттыты (конкурстарды, аукциондарды) йымдастыру жне ткізу ережесін бекіту туралы» 13.11.2003 жылы №1140 аулысымен3 реттеледі.

Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жала берген кезде олар шін тлемаыны базалы ставкаларын, жалдау ыын сату тлемаысыны млшерін азастан Республикасыны кіметі белгілейді4.

азастан Республикасыны азаматтарына жеке меншікке зіндік й (осалы) шаруашылыын жргізу, бабанды жне саяжай рылысы шін тегін беруді белгіленген нормаларынан арты берілетін осымша жер учаскелеріні кадастрлы (баалау) ны бааланатын учаскелерге нерлым жаын орналасан ауылды елді мекендерді жер учаскелері шін тлемаыны ставкаларына негізделе отырып аныталады.

Жерге меншік ыы пайдалану ыы, сервитуттармен бірге затты ытара жатады. Сондытан да жерге орналасан объектілерді сату, сатып алу, кепілдікке беру, мраа алдыру, сыйа тарту сияты мємілелер азаматты ы нормаларымен реттеледі. Оларды жерден бліп алып арауа болмайтындытан жылжымайтын млік деп аталады. Блардыњ мліктік атынастардан ерекшелігі олардыњ жермен тыыз байланыстылыында. Нары экономикасы жер учаскелеріне байланысты ыты атынастарды реттелуін сзсіз талап етеді. Сондытан жерге меншік ыыны Жер кодексінде реттелуі республикамыз шін леуметтік – экономикалы жаынан маызы бар екендігі даусыз.

Жерге меншік ыы белгілі бір зады фактілерді негізінде туындайды, згереді жне тотатылады.

азіргі Жер кодексі бойынша жерге меншік ыы:

1. меншік ыын табыстау;

2. меншік ыын беру;

3. меншік ыыны мбебап ыты мирасорлы тртібімен мраа алдыру, зады тланы айта йымдастырылуы) ауысуы арылы туындайды.

Жер учаскесіне меншік ыы:

  1. мемлекеттік органдар актілеріні;
  2. азаматты-ыты ммілелер негізінде;
  3. азастан Республикасыны задарында кзделген зге де негіздерде туындайды (Р Жер кодексіні 22 - бабы).

Жерге жеке меншік ыын тотатуды реті Жер кодексіні 81-бабында бекітілгендей, жер учаскесіне жеке меншік ыы немесе жер пайдалану ыы:

  1. меншік иесі - жер учаскесін иеліктен шыарып баса тлалара берген;
  2. Меншік иесі меншік ыынан бас тартанда;
  3. Жер учаскесіне меншік ыынан за актілерінде кзделген зге реттерде айырыланда тотатылады.

Меншік иесінен жер учаскесін алып оюа ( сатып алуа) жол беріледі:

1. Меншік иесіні міндеметтемелері бойынша жер учаскесінен ндіріп алу жргізілгенде;

2. Жеке меншік иесінен жер учаскесі мемлекеттік ажеттіліктер шін сатып алуды оса аланда, алып ойылан;

3. Масатына сай пайдаланылмаан немесе задарды бза отырып пайдаланылып жрген жер учаскесі меншік иесінен алып ойан;

4. Радиоактивті ластанан жер учаскелерін, ны те жер учаскесі беріле отырып, меншік иесінен алып ойан;

5. Тркіленген кездерден баса жадайларда жол берілмейді.

3. Жерді пайдалану ыыны тсінігі, трлері

Р Жер кодексінде жеке меншік ыынан баса затты ыа жерді пайдалану ыы, сервитут жне баса да ытар жатады.

Жер пайдалану ыын затты ы ретінде меншік иесіні жер пайдалану ыы бойынша субъективтік ыымен шатастыруа болмайды.

Жер пайдалану ыы зады категория ретінде бірнеше маынада олданылады:

а) жерге меншік ыы институтымен байланысты жер ыы саласыны институты;

) табиатты пайдалану ыатынастар аясындаы бір блігі.

б) жер пайдаланушы немесе меншік иесіні бір ыы;

в) белгілі бір ыты атынастарды туындататын зады факт.

г) жер ы атынастарыны дербес трі5.

Жер кодексі «жер пайдалану» тсінігінде келесі негізгі мазмнды береді: «тланы мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін теулі жне теусіз негізде шектеусіз мерзімге немесе белгілі бір мерзімге иелену жне пайдалану ыы» (Р Жер кодексіні 12-бабыны 30-тармаы).Осы анытамадан крінгендей, жер пайдалану ыы зіні барлы негізгі элементтерімен бірге затты ы ретінде танылады. Жер пайдаланушы жне меншік иесіні зады рекеті болып табылатын жер пайдалану ыы берілген анытамада жерді пайдаланудан тпкілікті ажыратылады.

Жер учаскелерін пайдалану ыы мемлекеттік жне жеке меншіктегі жерлерде ммкін болады. Жер пайдалану ыы затты ы ретінде баса затты ытан, мысалы, жеке меншіктегі жер учаскесін пайдаланудан млдем басаша.

Жер пайдалану ыы - жерге атысты мемлекеттік меншіктен туындайтын затты ы, яни ол бтенні млкіне затты ыты бір трі. Себебі оны объектісі ретінде тек ана мемлекетті меншігінде болатын жер учаскелері болады.

Егер де жер пайдалану ыынан жалпыа танылан иелену, пайдалану жне билік ету, яни меншік ыын райтын штікке назар аударатын болса, онда одан жер пайдалану ыы мен жерге меншік ыыны арасындаы састытарды кре аламыз. Бл жерде айырмашылы билік ету объектісінде: меншік ыында ол – жер учаскелері болса, ал жер пайдалану ыында – жер учаскелеріне атысты пайдалану ыы болады. Иеліктен шыарылатын жерді пайдалану ыы бойынша жер пайдалану ыына билік етуге замен рсат етілген (Жер кодексіні 33-бабыны 1-блімі). Бл жерде айырмашылы – билік ету объектісіне арай байалады: жерге меншік ыында билік ету объектісі – жер учаскесі болса, жер пайдалану ыында – жер учаскесін пайдалану ыыны зі болады. сондытанда жерге жеке меншік ыы сияты, жерді пайдалану ыы да азаматты айналыма енгізілген.

Жер кодексінде «жер пайдалану» термині тар маынада олданылады: тек ана мемлекетті меншігіндегі жерге атысты. Осыдан келіп жер пайдалану ыы затты ы ретінде мемлекеттік жерге атысты бірнеше трлерге ие.

Егер ке трде арастыратын болса, жер пайдалану ыы таы да келесілерді осады: а) жеке меншіктегі жер учаскелерін уаытша пайдалану ыы; б) сервитут; в) жерге атысты жеке меншік ыыны шегінен тыс жзеге асырылатын жер пайдалануды баса да формалары.

Жер пайдалалану ыы, Жер кодексінде крсетілгендей, жер пайдалану ыты атынас субъектілеріні ытарын білдіретін ш элементтен трады:

а) Иелену – жерді іс жзінде иеленуді жзеге асыруды замен амтамасыз етілген ммкіндігі. Жерді иелену ыына шектеулер мен мн-жайлар байоаныстыралады. Кптеген шектеулерді болуы жерді функционалды, экологиялы сипатымен, кеістіктегі шектелуімен, озалмайтындыымен, зге материалды объектілермен ауыстырылмайтындыымен жне т.б. тсіндіріледі. Атап айтанда, иелену ыы негізделеді: жер учаскесіне иелікті наты шекарасын анытау; жерге иелену ыыны тадырыны жер санатыны масатына арай, сонымен атар жерде орналасан жылжымайтын объектілерді – имарат, трын жайды зады тадырыны згеруіне туелді болуы.

) Пайдалану –жерді шаруашылы жне зге де масатта пайдалану ммкіндігі жне одан белгілі бір мліктік жне баса да пайда алу.

Сйкесінше бл элементке белгілі бір ойылан талаптар немесе шектеулер бар:

  • жер пайдалану масатына сай келмейтін рекеттер тріне тыйым салу;
  • жерге шаруашылы жргізуде ойылан талаптарды сатау;
  • жерді орау талаптарыны орындалуын сатау.

б) Билік ету – жер учаскесіне ыы бар субъектіні замен берілген билік ету ммкіндігі.

Бл жерде талаптар мен шектеулер келесі тртіпте берілген:

  • жер учаскесіне меншік трлеріні згеруіне жол бермеу;
  • жер учаскісіне билік етуде оны масатсыз пайдаланылуына жол бермеу;
  • жер пайдалану ыын тиісінше иеліктен шыармай жер учаскесін иеліктен шыаруа жол бермеу.

Жер пайдалану ыы жер пайдалану трлерін жне ртрлі формаларынан тратын крделі ы институты, яни ол азаматтарды жне зады тлаларды жерге ыын амтамасыз ету жне жзеге асыруа ммкіндік беру формасы, жерге мемлекеттік меншік ыын жзеге асыру ралы ретінде атысады. Сонымен бірге аталмыш затты ыты кмегімен жеке меншікке берілуге жатпайтын мемлекет меншігіндегі жер азаматты айналыма осылады.

Жер пайдалану ыыны субъектілері келесідей блінеді:

- мемлекеттік жне мемлекеттік емес;

- лтты жне шетелдік;

- азаматтар жне зады тла;

- траты жне уаытша;

- бастапы жне кейінгі;

лтты жер пайдаланушылар – Р азаматтары жне азастанды зады тлалар, сонымен оса шетелдік атысушы бар ксіпорындар.

Шетелдік жер пайдаланушылар – шетел азаматтары, азаматтыы жо тлалар, шетелдік зады тлалар, шет мемлекеттері, халыаралы йымдар.

Траты жер пайдаланушылар – мерзімсіз жер пайдалану ыы бар тла. Уаытша жер пайданушылар – белгілі бір мерзімге жер пайдалану ыы бар тла.

Алашы жер пайдаланушылар – Жер кодексіні 32-бабында крсетілген тртіп бойынша мемлекеттен немесе баса да алашы жер пайдаланушыдан жер пайдалану ыын алан тла.

Кейінгі жер пайдаланушылар – зіні бастапы жер пайдаланушы мртебесін сатап алатын жер пайдаланушыдан кейінгі жер пайдалану туралы шарт негізінде уаытша жер пайдалану ыын алан тлалар.

Жер пайдалану ыыны объектісі. Жер пайдалану ыыны объектісі болып зада крсетілген тртіпте жеке жер пайдаланушылара берілетін жер учаскелері табылады. Жер учаскелері негізгі зады белгілермен ерекшеленеді: млшері, орналасан орны, санаттары бойынша, топыраты нарлылыымен. Жер учаскелеріні ыты режимі жер пайдалану ыыны объектісі ретінде пайдалану масатына арай, шаруашыл пайдаланыуы бойынша, жер пайдалану ыыны трлері бойынша блінеді.

Жер пайдалану ыыны трлері. Р Жер кодексі жер пайдалану ыыны келесі трлерін бекітеді: мерзіміне байланысты – траты немесе уаытша; иелену жадайына байланысты – теулі немесе теусіз; жер пайдалану ыын иелену сипатына байланысты: бастапы жне кейінгі; азаматты айналыма осылуына арай – иеліктен шыарылатын немесе шыарылмайтын.

Сол сияты жер пайдалану ыын субъектісіне байланысты бледі: мемлекеттік жне мемлекеттік емес; жеке жне зады тлалар; шетелдік, лтты жне сонымен оса азаматтыы жо тлалар (Р Жер кодексіні 12-бабы).

Субъектілеріне, алу жадайына, мерзіміне, объектісіне жне рекет ету саласына байланысты жер пайдалану ыы ы иелену иесіні ыыны клеміне елеулі сер етіп, жер пайдалануды ыты тртібіне тиісінше айырмашылы енгізеді.

Траты жер пайдалану ыы. Траты жер пайдалану ыы бойынша жер учаскелері келесі мемлекеттік жер пайдаланушылара:

а) кондоминиум объектілеріндегі йлерді (рылыстарды, имараттарды), й-жайларды шаруашылы жргізу ыымен немесе оралымды басару ыымен иеленетін зады тлалара;

) ерекше оралатын табии ауматар жерінде жер пайдалануды жзеге асыратын зады тлалар;

б) ауылшаруашылы ндірісі жне орманшаруашылыы ндірісін жзеге асыратын зады тлалар;

в) Р за актілерімен крсетілген баса да жадайларда беріледі.

Траты жер пайдалану субъектілері ретінде тек ана лтты жер пайдаланушылар атысады. Олара шетел азаматтары жне зады тлалар, сонымен оса азаматтыы жо тлалар жатпайды.

Траты жер пайдалану рашанда бастапы жер пайдалану тртібінде жзеге асрылады.

Уаытша жер пайдалану ыы. Уаытша жер пайдалану ыы замен немесе зады негізде жасалан келісім шарттаы крсетілген белгілі бір мерзімге шектелген. Уаытша жер пайдалану ыы ыса мерзімді (5 жыла дейін), за мерзімді (5 жылдан 49 жыла дейін), бастапы жне кейінгі болуы ммкін.

Уаытша жер пайдалану ыы, егер ы иеленуші ыты жекелеген тртіпте мемлекеттен немесе алашы жер пайдаланушыдан иеліктен шыару жолымен алса, бастапы болады. Кейінгі уаытша жер пайдалану ыы бастапы жер пайдаланушыны мртебесі сатала отырып, келісім-шарт жасасу негізінде пайда болады6.

Траты жер пайдалану ыына аранда, за мемлекетпен жерді уаытша жер пайдаланушыларды ыына беру туралы андайда бір ерекше жадайларды крсетпейді. Соан арамастан заа талдау жргізу уаытша жер пайдалану ыыны пайда болуы шін міндетті жадайларды бліп крсетеді, егер:

а) жер пайдалану ыы кейінгі жер пайдалану тртібінде пайда боланда;

б) кейінгі жер пайдалану ыыны субъектісі ретінде шетел азаматтары, азаматтыы жо адамдар немесе зады тлалар болса;

в) жер учаскелері алашы немесе кейінгі жер пайдалану тртібінде жалдау шартымен берілсе.

Уаытша жер пайдалану ыыны ыты тртібі факторларды: жер учаскесіні масатына жне санатына; ыты иеленушіні мртебесіне; жер пайдалану ыыны тиесілігіне; уаытша жер пайдалану ыын беру мерзімі мен жадайларына байланысты болады.

Уаытша жер пайдалануды ыса мерзімдік трі, ережеге сйкес, ндіріс жне магистралды быр, жол, байланыс сымдарын жне баса да рылыс объектілерін жндеу кезеінде берілуі тиіс. Уаытша жер пайдалануды ыса мерзімдік трі баса жадайларда да туындауы ммкін. Уаытша жер пайдалануды ыса мерзімдік трі кейінгі жер пайдалану тртібінде келісім – шарт негізінде пайда болады.

Уаытша жер пайдалану ыы: уаытша теусіз жер пайдалану жне уаытша теулі жер пайдалану (жала алу) болып блінеді.

Уаытша теусіз жер пайдалану ыы Р азаматы жне зады тлаларына: шалайдаы мал шаруашылыы шін; трын халыты мал жаюы мен шп шабуы шін; мемлекеттік жер пайдаланушылара; баша сіру шін; ызметтік жер телемі трінде; орта пайдаланылатын жолдарды салу, мемлекеттік меншіктегі объектілер рылысы кезінде; тозан жне блінген жерлерді алпына келтіру кезінде; Р задарында белгіленген тртіппен йлерді жне имараттарды уаытша теусіз жер пайдалануа берген кезде; ибадат объектілері шін беріледі.

Берілу мерзімі жер учаскелерін ызметтік жер телімі трінде жне туан рі блінген жерді алпына келтіру шін берілетін жадайды оспаанда, 5 жылдан аспауа тиіс.

Уаытша теусіз жер пайдалану ыындаы жер учаскелерін иеліктен шыаруа, соны ішінде оларды кейінгі жер пайдалануа беруге жол берілмейді (36-бап).

Жер учаскесіне уаытша теулі жер пайдалану ыы азаматтара, мемлекеттік емес зады тлалара, сондай-а халыаралы йымдара табысталуы ммкін (37-бап).

за мерзімдегі уаытша жер пайдалану ыы бастапы жне кейінгі болып блінеді. Ол жер орыны барлы санаттарыны есебінен ртрлі масаттара беріледі.

Уаытша жер пайдалануды ыты тртібін шектеу шін за жер пайдаланушыларды бастапы жне кейінгі деп блген. Мемлекеттен уаытша теулі за мерзімді жер пайдалану ыын сатып алан мемлекеттік емес жер пайдаланушылар здеріне тиесілі жер учаскелерін (немесе оларды бір блігін) жала (осалы жала) немесе уаытша теусіз пайдалануа беруге ылы немесе жер ресурстарын басару жніндегі ауматы органа хабарлай отырып, жер учаскесі меншік иесіні келісімінсіз, жер учаскесін жала беру шартыны мерзімі шегінде здеріне тиесілі уаытша жер пайдалану ыын иеліктен шыаруа ылы (Жер кодексіні 37-бабыны 3-блімі).

Бастапы жер пайдаланушыны зіні жер пайдалану ыын иеліктен шыармай, ал зіне тиесілі учаскені (немесе бір блігін) жер ресурстарын басару жніндегі ауматы органа хабарлай отырып, баса тлаа уаытша жер пайдалануа беретін жадайларда, кейінгі жер пайдалану туралы шартты негізінде кейінгі жер пайдалану туындайды.

Кейінгі жер пайдаланушы з ытарын баса жер пайдаланушыа беруге ыы болмайды.

Егер бастапы уаытша жер пайдаланушы жер учаскесін кейінгі жер пайдалануа келісім шарт негізінде берсе, кейінгі пайдалану мерзімі бастапы пайдалануды мерзімінен аспауы тиіс жне жер учаскесін масатсыз пайдалануа жол бермеу керек.

Жер учаскесін жалдау нысанында за мерзімді уаытша жер пайдалану ыын жалдау шартыны олданылу мерзіміне кепілге салуа жол беріледі. ыса мерзімді теулі уаытша жне теусіз уаытша жер пайдалану ыын кепілге салуа жол берілмейді (Жер кодексіні 77-бабыны 3-тармаы).

Жер учаскесін кейінгі жер пайдалануа берген кезде бастапы жне кейінгі жер пайдаланушылар жер пайдаланушыны мемлекет алдындаы міндеттерін толы клемде атарады (оны ішінде салы тлеу туралы, жерді масатты пайдалану жне орау).

Кейінгі жер пайдалану туралы шарт жалдау шарты немесе уаытша теусіз пайдалану туралы шарт нысанында жасалады.

Траты жер пайдалану ыы мен уаытша жер пайдалану ыыны арасындаы айырмашылытара арамастан, оларды мазмнында бірнеше састытар бар. Кп састытар жер пайдаланудаы жер пайдаланушыны ытары мен міндеттерінде болады.

ызметтік жер телемін пайдалану ыы. Жер кодексінде за мерзімді уаытша жер пайдалануды ерекше бір трі ретінде ызметтік жер телімін крсеткен. ызметтік жер телімі кейінгі за мерзімді уаытша теусіз жер пайдалануа жатады жне жмыс істейтін кезеге беріледі, сондай-а осы телімге ыы бар адамдар жмыс істейтін мемлекеттік зады тланы жер пайдалануындаы жерден блінеді.

ызметтік жер телімі ызметтік трын йді ктіп-стау, ауылшаруашылыы даылдарын сіру, шп шабу жне мал жаю шін беріледі.

ызметтік жер теліміне ыы бар ызметкерлер санатыны тізбесі 8.09.2003 жылы №908 азастан Республикасы кіметіні «ызметтік жер теліміне ыы бар ызметкерлерді санаттарыны тізімін бекіту туралы» аулысымен белгіленген7.

ызметтік жер телімі тртібінде жер учаскесін беру ызметкер мен зады тла кімшілігіні арасында жасалатын ызметтік жер телімін беру туралы шарт негізінде жзеге асады.

ызметтік жер теліміні ыты тртібі келесідей ерекшеленеді:

а) ызметтік жер телімін пайдалану ыына атысты андай да болсын мміле жасауа жол берілмейді;

б) ызметтік жер телімі кейінгі уаытша теусіз жер пайдалануа жатады жне жмыса байланысты блінген кезеге беріледі. Ебектік атынастарды тотатылуы ызметтік жер теліміне ыты тотатылуына негіз болады.

в) ызметтік жер телімін сатау крсетіледі:

1) жасы немесе мгедектігі бойынша зейнеткерге шыан со ебек атынасын тотатан ызметкерлерде;

2) арулы кштер атарына міндетті мерзімді ызметке шаырылан немесе оуа тскен ызметкерлерді отбасында бл ызметкерлерді міндетті ызметте немесе оу орнында болан бкіл мерзіміне;

3) ызметтік міндетін орындауа байланысты аза тапан ызметті отбасында: жмыса жарамсыз жбайы мен арт ата-аналары шін - мір бойы, балалары шін – кмелетке толана дейін саталады.

г) трын й задарына сйкес ызметтік трын й-жайда тру ыы саталуына арай, ызметтік трын йді ктіп стауа арналан учаске тріндегі ызметтік жер теліміне ы та саталады.

д) егер ызметтік жер телемінде ауылшаруашылы даылдарыегілген жадайда, жмыстан босатылан ызметкерді ызметтік жер телімін пайдалану ыы нім жинап алынаннан кейін тотатылады.

Меншік иесі жне жер пайдалану негізгі ытары мен міндеттері Жер Кодексінде бектітілген (64,65-баптар).

Жер пайдаланушылар ылы:

1) жер учаскесін оны нысанынан туындайтын масатта пайдалана отырып,жерде лербес шаруашылы жргізу;

2) ауыл шаруашылыы жне зге де даылдар мен екпелер себу мен отырызуа, ндірілген німге жне тскен табыса меншік ыы,

3) з шаруащылыыны ажеттері шін жер учасуксінде бар мды, сазды, иыршы тасты жне баса да ке таралан пайдалы азбаларды, шымтезекті, екпелерді, жер сті жнее жер асты суларын, кейінне мміле жасасу ниетін кздемесе, белгіленген тртіппен пайдалану;

4) жер учаскесі мемлекеттік ажеттіліктер шін алып ойыланда келтірілген шыынды толы клемде тетіп алу;

5) жерді айматара блуді ескере отырып, меншік, шаруашылы жргізу, оралымды басару ыымен жер учаскесіні нысаналы масатына сйкестікте трын йлер, ндірістік, трмысты жне зге де йлер салу;

6) белгіленген рылыс, экологиялы, санитарлы-гигиеналы жне зге де арнаулы талаптара сай суландыру, рату жне зге де мелиорациялы жмыстар жргізу, тоандар мен зге де су айдындарын жасау ыы бар.

Жер пайдаланушылар міндетті:

1) жерді оны нысаналы масатын сйкес пайдалану;

2) санитарлы жне экологиялы талаптара сйкес ндіріс технологияларын олдануа, здері жзеге асыратын шаруашылы жне зге де ызмет нтижесінде халыты денсаулыы мен оршаан ортаа зиян келтіруге, санитарлы-эпидемиологиялы, радиациялы жне экологиялы жадайды нашарлауына жол бермеуге;

3) жерді орау жніндегі іс-шараларды жргізуге;

4) жер салыын, жер учаскелерін пайдалану тлемаысын жне Р задары мен шартта кзделген баса да тлемдерді уатылы тлеуге;

5) жаруарлар дниесін, орман, су, баса да табии ресурстарды пайдалану тртібін сатауа, жер учаскесінде орналасан, р задарына сйкес мемлекет орауындаы тарих, сулет ескерткіштерін, археологиялы мра мен баса да объектілерді орауды амтамасыз ету;

6) жер учаскесінде шаруашылы жне зге де ызметті жзеге асыру кезінде рылыс, экологиялы, санитарлы-гигиеналы жне зге де арнаулы талаптарды сатауа;

7) мемлекеттік органдара жерді жай-кйі мен пайдаланылуы туралы мліметтерді уатылы табыс етіп труа;

8) баса меншік иелері мен пайдаланушыларды ытарын бзбауа;

9) топыраты ласнауына, тозуына, нарлылыыны нашарлауына, сондай-а топыраты нарлы абатын сыдырып алу нарлы абатты біржола жоалуын болызбау шін ажет болан жадайларды оспаанда, баса тлалара сату немесе беру масатымен оны сыдырып алуа жол бермеуге;

10) зеда кзделген тртіппен сервитуттар беруді амтамасыз етуге.

4. Жерді орауды масаттары мен міндеттері

Р-ны Жер кодексіні 139-бабы бойынша, Жердi орауды масаттары мен мiндеттерi:

Жердi оау оршаан ортаны бiр блiгi ретiнде жердi оауа, жердi тымды пайдалануа, жердi ауыл шаруашылыы мен орман шаруашылыы айналымынан негiзсiз алып оюды болдырмауа, сондай-а топыраты нарлылыын алпына келтiру мен арттыруа баытталан ыты, йымды, экономикалы, технологиялы жне баса да iс-шаралар жйесін амтиды.

Жердi оау масаттары:

1) ндірісті экологиялы ауiпсiз технологияларын ынталандыру жне орман мелиорациялы, мелиорациялы жне баса да iс-шараларды жргiзу арылы жердi тозуы мен блiнуiн, шаруашылы ызметтi баса да олайсыз зардаптарын болдырмау;

2) тозан немесе блiнген жердi жасарту мен алпына келтiрудi амтамасыз ету;

3) жердi отайлы пайдалануды экологиялы нормативтерiн тжiрибеге енгiзу болып табылады.

 Жердi орау. Жер учаскелерiнi меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар:
      1) жердi нарсызданудан жне шлейттенуден, су жне жел эрозиясынан, селден, су басудан, батпатанудан, айталап сортаданудан, рап кетуден, тапталудан, ндiрiс пен ттыну алдытарымен, химиялы, биологиялы, радиоактивтi жне баса да зиянды заттармен ластанудан, баса да блiну процестерiнен оауа;

2) ауыл шаруашылыы жерiн карантиндiк зиянкестер мен сiмдiк ауруларын жтырудан, арамшп, бта мен шiлiк басып кетуден, жердi жай-кйi нашарлауыны зге де трлерiнен оауа;

3) блiнген жердi жаыртуа, оны нарлылыын жне жердi баса да пайдалы асиеттерiн алпына келтiру мен оны шаруашылы айналымына уатылы тартуа;

4) жердi блiнуiмен байланысты жмыстар жргiзiлген кезде топыраты нарлы абатын сыдырып алуа, сатауа жне пайдалануа баытталан iс-шаралар жргiзуге мiндеттi.

Жердi тозуын болдырмау, топыраты нарлылыын жне ластанан ауматарды алпына келтiру масатында, сондай-а ауыл шаруашылыыны тозан алаптарыны, химиялы, биологиялы, радиоактивтi жне баса да зиянды заттарды жол берiлетiн шектегi оспаларыны жне жол берiлетiн шектегi сер дегейiнi белгiленген нормативтерiнен арты ластанан, ндiрiс жне ттыну алдытарымен, ааба сулармен ластанан жердi, сондай-а карантиндiк зиянкестер мен сiмдiк аурулары жан жердi топыра нарлылыын алпына келтiру ммкiн болмаан жадайларда азастан Республикасыны кiметi белгiлейтiн тртiппен жердi сатап ою кзделедi.

Жер учаскелерiнi меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларды жердi тымды пайдалану мен оауа мдделiлiгiн арттыру масатында бюджет задарында жне салы туралы задарда белгiленген тртiппен жердi оау мен пайдалануа экономикалы ынталандыру жзеге асырылуы ммкiн.

Жер мониторингiнi мазмны - жер орыны жай-кйін жйелі трде баылау (суретке тсiру, iздестiру, зерттеу), онда болып жатан згерiстердi анытау жне олара баа беру8.

Жер мониторингi:

  • жйелі байауларды, iздестiрулердi, суретке тсiрулердi, тексерулердi (айта тексерулердi жне тзетулердi) орындау;
  • жердi жай-кйін талдау мен баалауды жргiзу;
  •  жердi нарлылыына антропогендi сер етудi реттеу жнiндегi сыныстарды зiрлеу;
  • белгiлi бiр уаыт кезеiнде жердi сапалы жай-кйін болжауды зiрлеу;
  • жер туралы деректер банкiн йымдастыру жніндегі жмыстарды амтиды.

Жердi жай-кйін баалау жргiзілетiн байауларды (кезедiк, маусымды, тулiктiк) талдау, алынан Јрсеткiштердi нормативтермен салыстырандаы згерiстердi баыттылыы мен арындылыын зерделеу арылы орындалады.

Жердi жай-кйін баалауды нтижелерi бойынша олара згерiстердi дамуыны, ерекше жадайда жаымсыз сипаты бар серпiнiн, б¬ытталуын жне арындылыын сипаттайтын таырыпты карталар, диаграммалар жне кестелер оса берiле отырып, жедел млiметтер, баяндамалар, сынымдар жне ылыми болжамдар жасалады.

Жер мониторингiн йымдастыруды жер ресурстарын басару жніндегі орталы укiлеттi орган жзеге асырады.

Жер мониторингiн азаєстан Республикасыны бкіл аумаында мамандандырылан мемлекеттiк ксiпорындар бiрыай жйе бойынша жргiзедi, жер ресурстарын басару жніндегі орталы укiлеттi орган олара атысты мемлекеттiк басару органы болып табылады.

Жер мониторингiн жргізу республикалы бюджеттi аражаты есебiнен жзеге асырылады.

азастан Республикасында мемлекеттiк жер кадастры мемлекеттiк органдарды, жеке жне зады тлаларды жер жне жекелеген жер учаскелерi туралы апаратпен амтамасыз ету масатында жргiзiледi9.

Кадастр аэрофототопографиялы, фотограмметриялы, кадастрлы суретке тсiрудi, жобалау-iздестiру, картографиялы жне баалау жмыстарын, топыраты зерттеу, геоботаникалы жне баса да зерттеулер мен iздестiрулердi, жер мониторингiн, жердi санды жне сапалы есепке алуды жне мемлекеттiк жер кадастрын жргізуге байланысты баса да жмыстарды жасау арылы жргiзiледi.

алыптастырылан жер-кадастрлы iс жер учаскесiн жер-кадастрлы кiтабына жазу шiн негiз болады.

Жер-кадастрлы кiтабы жер учаскелерi есепке алынатын, жердi кеiстiк, табии жне шаруашылы жадайы туралы аны млiметтер амтылатын жат болып табылады.

Жер учаскесiн жер-кадастрлы кiтапа жазу кезiнде оан жеке, азастан Республикасыны аумаында айталанбайтын, учаске бiр ттасты ретiнде бар кезде саталатын кадастрлы нмiр беріледi. Бл учаскеге жргiзілген жер-кадастрлы iс те осы нмiрмен сйкестендiріледі.

Жерді пайдалану мен орауды мемлекеттік баылау.

Мемлекеттік баылау жер атынастарын мемлекеттік адаалау ызметтері жйесінде негізі орын алады. Мемлекетті орау ызметі бола отырып, мемлекеттік баылау, жерді орау жне пайдалануда жне жер ыты нормаларын, жердегі ыты тртіпті амтамасыз ету шін кепіл бола алады. Мемлекеттік баылау жйесі болмайынша жер ы бзушылыына жол бермеу немесе оларды ашу ммкін емес, сонымен оса мн-жай себептерін ашу, ерекше жадайларда кінлі субьектілерді зады жауапкершілікке тартуа ммкін болмас еді.

Мемлекеттік баылауды міндеттері мемлекеттік органны жеке жне зады тлаларына жне лауазымды адамны Р жер задылытарыны бзылуын анытауды жне жоюды, азаматтар мен зады тлаларды бзылан ытарын алпына келтіруді, жер учаскелерін пайдалану ережелерін сатайтын, жер кадастры мен жерге орналастыру, тымды пайдалану, орау жніндегі іс-шараларды орындалуын амтамасыз етуден трады.(Жер кодексіні 144-бабы)

Мемлекеттік баылау Конституцияа жне Р за актілеріне сйкес жер задылытарыны орындалуын, мемлекеттік органдара сйкес жерді орау жне тиімді пайдалану бойынша шараларды олдану жер атынас субьектілері болып табылатын азаматтар, зады тлалар, лауазымды адамдарды амтамасыз ету масаты бойынша жзеге асырылады.

Жерді орау жне пайдалану бойынша мемлекеттік баылау:

мемлекеттегі барлы жер ауматарын амтитын жалпы сипатта болады; Оны негізгі объектісі ретінде субьектілерді ыты нысандарына туелсіз барлы жер пайдалану нысандары мен трлері, барлы жер санаттары кіреді.

траты, яни жер атынастары аясында белгілі бір задылытармен байланысты емес жне уаыта шектелмейді.

Мемлекеттік баылау императивтік діспен жзеге асырылады. Мемлекеттік баылау жер атынастарын толытай амту рекетімен жне сонымен бірге баса да жер оры ызметтерін жзеге асыру жадайларыны алышарттары. Бл маынада мемлекеттік баылау озалыс ралы ретінде баса да басару ызметін толытырады. Мемлекеттік баылау ертеде пайда болан, рылымды бекітілген жне нормативтік жер атынастарын адаалауда жеткілікті ызмет атаран институтты бірі.

азіргі уаытта бізді мемлекетте жер атынастар аясын баылайтын ызметті жзеге асыру тртібі мен негізгі баытын, міндеттерін, масатын арнайы реттейтін 29.09.2003ж №990 «Жерді орау жне пайдалануда мемлекеттік баылауды жзеге асыру тртібін бекіту туралы» Р кімет аулысы бар10.

Жерді пайдалану жне орау бойынша мемлекеттік баылауды жер ресурстарын басару жніндегі орталы кілетті орган жне оны ауматы органдары, сондай-а з зіреті шегінде зге де кілетті органдар жзеге асырады.

Жалпы жоары зіретті органдар атарына: Р-ны Президенті, Парламенті жне кіметі кіреді. Олар жер атынастарын нормативтік-ыты амтамасыз ету бойынша: жер саясатыны аидалары мен басымдытарын анытау, жерді пайдалану тртібін анытау, жер ресурстарын орау, жер задарыны орындалуына баылау бойынша жалпы мемлекеттік ызметтерді атарады.

Жалпы зыретті органдара жергілікті кілетті жне атарушы органдар, облысты, алалы жне ауданды маслихат, облыс, ала, аудан жне ауыл кімшіліктері кіреді.

Жерді пайдалану жне орауды баылаушы арнайы зыретті органдара: баылау, адаалуды жзеге асыратын арнайы зіретті органдар; жер ресурстарын басару жніндегі Р Агенттігі жне оны территориялы органдары; жергілікті атарушы органдармен рылан жер инспекцияларыны жйесі; Р оршаан ортаны орау жне табии ресурстар жніндегі министрлігі.

Жер ресурстарын баылау бойынша Р агенттігі Р-ны орталы атарушы органы болып табылады, яни кімет рамына кірмейді, ол зада кзделген тртіпте арнайы атарушы, рсат беруші жне баылау-адаалау функцияларын жзеге асыру, сонымен оса жер ресурстарын басару бойынша мемлекет аясында салааралы йлестіруді, топография-геодезиялы жне картографиялы жмыстарды жзеге асырады11.

з зіретінде жерді орау жне пайдалануда мемлекеттік басару жне адаалауды жзеге асыруда баса да арнайы органдара: оршаан ортаны орау аясындаы укілетті орган; мемлекеттік санитарлы-эпидемиологиялы ызметті жзеге асыратын орган; рылысты жне архитектуралы орган; ауылшаруашылы, орман, орман, ашылы жне балы шаруашылыы, ерекше оалатын табии ауматар, су ресурстарын орау жне пайдалану саласындаы укілетті мемлекеттік органдар.

Жерді тиімді пайдалану жне орауда, арнайы зіретті орган зара укілетті жне атарушы органны зіреттері бірдей.

Р жерді орау жне пайдалану бойынша бас мемлекеттік инспектор болып жер ресурстарын басару жніндегі Р агенттік Траасы - Р жерді орау жне пайдалану бойынша бас мемлекеттік инспектор болып табылады жне оны орынбасарлары - Р жерді орау жне пайдалану бойынша бас мемлекеттік инспекторды орынбасарлары болып табылады.

Облысты, Алматы аласы, ауданды, алалы жер ресурстарын басару жніндегі аумаыт органдарды траалары – Жер ресурстарын басару бойынша облысты, алалы жне ауданды жерді орау жне пайдалану бойынша басты мемлекеттік инспекторлар деп аталады.

Р жерді орау жне пайдалану бойынша мемлекеттік бас инспекторлар жне оны орынбасарлары Р мемлекеттік баылауды жзеге асырады жне ызметтік жауапкершілікте болады.

Жер ресурстарын басару жніндегі комитеттерді траалары - облысты, Алматы алалы жерді орау жне пайдалану бойынша бас мемлекеттік инспекторлар - Жер ресурстарын басаратын Р Агенттікті Траасымен тиісті кіммен келісе отырып, ызметіне таайындалады.

Жер ресурстарын басару жніндегі Р Агенттікті орталы аппаратыны, сонымен атар оны территориялы органдарыны мамандары жне лауазымды тлалары жерді орау жне пайдалануды жзеге асыратын мемлекеттік инспекторлар болып табылады.

з зіреті шегінде жерді пайдалану жне орауа мемлекеттік баылауды жзеге асыратын лауазымды адамны шешімдері барлы жер учаскесін иеленушілерге жер пайдаланушылара міндетті.

Жерді пайдалану жне орауды мемлекеттік баылаушы органдарды зыреті. Жерді пайдалану мен орауды мемлекеттік баылауды жзеге асыратын арнайы укілетті орган рекеттерді з зіреті шегінде жзеге асырады. Олар жерді масатты пайдалануды, жер сапасыны згеруіне тексеру, сараптама жргізуді йымдастырады, жер задылытарыны бзылуыны алдын алу шараларын жзеге асырады. Жерді пайдалану жне орауа байланысты нормативтік актілерді дайындауа атысады; су айнар кздеріні жне ауылшаруашылы німдеріні блінуіне, табии ландшафтар жне тарихи-мдени мраларды бзылуына, ттенше жадайларда, адамны мірі мен денсаулыына ауіп тндіруге келетін жадайларда жерді блінуіне, тозуына бекітілген тртіпте жол бермеуге; топыра нарлылыын алпына келтіру жне сатау жніндегі шаруашылы-йымдастыру, агротехникалы, орман мелиорациялы жне эрозияа арсы гидротехникалы іс-шараларды уатылы жне дрыс жргізуге атысады.

Негізгі дебиеттер:

  1. Архипов И.Т. Земельное право Республики Казахстан. - Алматы,1997.
    1. Хаджиев А.Х. Земельное право Республики Казахстан. Учебное пособие. Алматы. :Данекер, 2001.
    2. Боголюбов С.А. Земельное право. – Москва, 1997
    3. Ерофеев Б.В. Земельное право – М,.1998.
    4. Стамкулов .С., Стамлова Г.. азастан Республикасыны жер ыы. Оу ралы. Жалпы блім. – Алматы, 2004.

осымша дебиеттер:

  1. Абдраимов Б.Ж. Правовое обеспечение земельных отношений: обзор мировой практики. // Аналитик, 2003 г., №2.
  2. Быстров Г.Е. Правовые проблемы земельной и аграрной реформ в зарубежных странах: теория, практика, опыт, перспективы. – Минск: БГЭУ,2001.
  3. Айгаринова Г. Правовое обеспечение охраны и рационального использования земель в Республике Казахстан // Фемида, №11, 2003 г.
  4. Жараспаев Б. Выкуп права землепользования – императивная норма? // Юрист, №1, 2005.
  5. Ильясова К.М., Скрябин С. О предоставлении и гражданском обороте земельных участков // Юрист, №4, 2005.
  6. Косанов Ж.Х. Право собственности, право земелепользования и иные права на землю. – Алматы: Данекер, 2002
  7. Кулешова Н. Земельное законодательство // Предприниматель и право, 2004, №7
  8. Максимов Е.Л. Актуальные вопросы правового регулирования охраны земель. // LEX RUSSICA. Научные труды МГЮА, №2, 2004

Нормативтік-ыты актілер:

  1. азастан Республикасыны экологиялы кодексі. 9.01.2007 ж. // "Егемен азастан", 2007 жылы 19 атар, N 12-13.
  2. азастан Республикасыны жер кодексі. 20.06.2003 ж.
  3. азастан Республикасы кіметіні 2003 жылы 2 ыркйектегі N 890 "Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жала берген кезде олар шін тлемаыны базалы ставкаларын, сондай-а жер учаскелерін жалдау ыын сату тлемаысыны млшерін бекіту туралы" аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2003 ж., N 36, 360-жат
  4. азастан Республикасы кіметіні «Жер учаскесіне ыын куландыратын жаттарды нысандарын бекіту туралы» аулысы. 22.08.2003 ж. №851. // Р ПАЖ, 2003 ж., №35, 351-жат.
  5. азастан Республикасыны кіметіні «Жер учаскесін немесе жер учаскесін жалдау ыын сату жніндегі сауда-сатыты (конкурстарды, аукциондарды) йымдастыру жне ткізу ережесін бекіту туралы» 13.11.2003 жылы №1140 аулысы. // Р ПАЖ, 2003 ж., №43, 464-жат.
  6. азастан Республикасы кіметіні «азастан Республикасыны Жер ресурстарын басару жніндегі Агенттігі туралы Ережені бекіту туралы» аулысымен бекітілген. 14.01.2005 ж. №14 // Р ПАЖ, 2005ж., №1.
  7. азастан Республикасы кіметіні «Ауыл шаруашылыына арналан жер учаскелеріні жеке меншік ыымен азастан Республикасыны азаматында шаруа (фермер) ожалыын жргізу шін азастан Республикасыны мемлекеттік емес зады тласында жне оан аффилиирленген тлаларда тауарлы ауыл шаруашылыы ндірісін жргізу шін бір кімшілік ауданны (аланы) аумаындаы болуы ммкін шекті млшерін белгілеу туралы. // азастан Республикасы кіметіні аулысы. 22.10.2003 ж. // Р ПАЖ, 2003 ж., №42.
  8. азастан Республикасы кіметіні «Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жала берген кезде олар шін тлемаыны базалы ставкаларын, жалдау ыын сату тлемаысыны млшерін белгілеу туралы» аулысы. 2.09.2003 ж. №890 // Егемен азастан, 5.09.2003 ж., №255.
  9. азастан Республикасыны «Ауыл шаруашылыы–ауматы блініс бойынша ауыл шаруашылыы масатына арналан жер учаскесі шін жеілдік баа млшерін бекіту туралы». 10.09.2003 ж. // Р ПАЖ, 2003, №41
  10. азастан Республикасы Жоары Сотыны Пленумыны 14 мамыр 1998 жылы №2 «Соттарды жер задарын олдану практикасыны кейбір сратары туралы» аулысы // Егемен азастан, 1.06.1998 ж.
  11. «азастан Республикасы азаматтарыны жеке меншігінде болуы ммкін жер телімдеріні араанды облысы бойынша шекті (барынша) млшерлерін белгілеу туралы» араанды облысы кімиятыны 29.10.2004 жылы №21/02 аулысы жне араанды облысты мслихаты 10 сессиясыны 11.12.2004 жылы №152 шешімі.
  12. азастан Республикасы кіметіні «Жерді пайдалану мен орауды мемлекеттік баылау жргізуді ережелерін бекіту туралы» аулысы. 29.09.2003 ж. №990 // ПАЖ, 2003, №39, 404-жат
  13. азастан Республикасы кіметіні «ызметтік жер теліміне ыы бар ызметкерлерді санаттарыны тізімін бекіту туралы» аулысы. 8.09.2003 ж. №908 // ПАЖ, 2003, №36, 368-жат
  14. азастан Республикасы кіметіні «азастан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын жргізуді ережесін бекіту туралы» аулысы. 20.09.2003 ж. №958 // ПАЖ, 2003, 38, 389-жат.
  15. азастан Республикасы кіметіні «азастан Республикасында жер мониторингін жргізу мен оны мліметтерін пайдалану ережелерін бекіту туралы» аулысы. 19.09.2003 ж. №956
  16. «Соттарды жер учаскелерін мемлекеттік ажеттіктер шін алып ою жніндегі задарды олдануыны кейбір мселелері туралы» азастан Республикасы Жоары Сотыны 2006 жылы 25 желтосандаы N 8 Нормативтік аулысы // азастан Республикасы Жоары Сотыны Бюллетені 2007 ж., N 1; "Егемен азастан" 2007 жылы 9 апан N 33-34

1 азастан Республикасыны Азаматты кодексіні 188 –бабы. 27.12.1994 ж.

2 азастан Республикасыны Жер кодексіні 12-бабы, 28, 30, 31–п.. 20.06.2003.

3 Р ПАЖ, 2003 ж., №43, 464-жат.

4 азастан Республикасы кіметіні «Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жала берген кезде олар шін тлемаыны базалы ставкаларын, жалдау ыын сату тлемаысыны млшерін белгілеу туралы» аулысы. 2.09.2003 ж. №890 // Егемен азастан, 5.09.2003 ж., №255.

5 Хаджиев А.Х. Земельное право Республики Казахстан. (Общая часть). Учебное пособие. – Алматы: Данекер, 2001.

6 Хаджиев А.Х. Земельное право Республики Казахстан. (Общая часть). Учебное пособие. – Алматы: Данекер, 2001. – 129-б.

7 ПАЖ, 2003, №36, 368-жат

8 азастан Республикасы кіметіні «азастан Республикасында жер мониторингiн жргiзу жне оны деректерiн пайдалану ережесiн бекiту туралы» 2003 жылы 19 ыркйектегі N 956 аулысы // Р ПАЖ-ы, 2003 ж., N 38, 388-жат

9 азастан Республикасы кіметіні «азастан Республикасында мемлекеттiк жер кадастрын жргiзудi ережесiн бекiту туралы» 2003 жылы 20 ыркйектегі N 958 аулысы // Р ПАЖ-ы, 2003 ж., N 38, 389-жат

10 Р ПАЖ, 2003 ж., №39, 404-жат.

11 азастан Республикасы кіметіні «азастан Республикасыны Жер ресурстарын басару жніндегі Агенттігі туралы Ережені бекіту туралы» аулысымен бекітілген. 14.01.2005 ж. №14 // Р ПАЖ, 2005ж., №1.

Жерді ыты режимі