Суды ыты режимі

Дріс 10

Таырып. Суды ыты режимі

Жоспар:

1. Су атынастарын ыты реттеу, Су орыны тсінігі жне

рамы, суа меншік ыы

2. Суды пайдалану ыыны тсінігі жне трлері

3. Суды пайдалану ыыны мазмны, пайда болу жне

тотатылу негіздері

4. Суды ыты орау

5. Су задарын бзан шін жауапкершілік

1. Су атынастарын ыты реттеу, Су орыны тсінігі жне рамы, суа меншік ыы

Су оршаан ортаны рамдас блігі ретінде – Жер биосферасыны компоненті, жердегі мірді табии негізі, барлы тірі организмдер мен сімдіктер дниесіні мір сруін амтамасыз етеді, адамдарды мір сру негізі, оамны экономикалы, леуметтік жне экологиялы салауаттылыыны негізі болып табылады.

Сулар шектеулі алпына келтіретін, біра зиян шеккіш табии ресурс, сондытан да экологиялы задар оларды тымды пайдалану мен жан-жаты ораумен айналысады.

Осыан орай мемлекетімізде Р кіметі 21.01.2002 жылы «азастан Республикасыны экономиканы су секторын жне су шаруашылыы саясатын дамытуды тжырымдамасын бекіту туралы» аулысын абылдады. Ондаы ойылып отыран масат – елімізді су ресурстарын орау мен тымды пайдалану мселелерін шешуді неггізгі жолдарын анытау.

Су шаруашылыы рылыстары жне су орыны жерлерi су атынастарыны объектiлерi - Су объектiлерi болып табылады.

оршаан ортада орналасан химиялы рамды сулар жне су объектілерінен алынан сулара атысты атынастар экологиялы задармен емес, Р-ны азаматты жне зге де задарды салаларымен реттеледі.

Су атынастарын реттеуші задар Р Конститутциясына негізделіп, Р Су кодексінен (9.07.2003 ж.); «Мемлекеттiк су кадастрын жргізу ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2003 жылы 31 желтосандаы N 1378 аулысы; «Су объектiлерiнi мемлекеттiк мониторингiн жргізу, суды мемлекеттiк есепке алу жне оны пайдалану ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 26 атардаы N 85 аулысы; «Арнайы су пайдалануа рсат беру ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 20 атардаы N 56 аулысы; азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 26 атардаы N 84 «Арнайы су пайдалану жніндегі ызметті лицензиялау ережесін бекіту туралы» аулысы; «азастан Республикасында жалпы су пайдалануды типтiк ережелерiн бекiту туралы» Р Ауыл шаруашылыы министрлігі Су ресурстары жніндегі комитетіні 2006 жылы 9 апандаы N 18 Бйрыынан трады.

Р Су кодексіні 5-бабы бойынша, шекарасы, клемi мен су режимi бар рлы бетi бедерлерiндегi жне жер ойнауындаы су шоырланымдары азастан Республикасыны су объектiлерiне жатады. Олар: теiздер, зендер, солара теестiрiлген каналдар, клдер, мздытар жне баса да жер стi су объектiлерi, жер асты сулары бар жер ойнауыны блiктерi.

Су объектiлерi:

1) жер стi су объектiлерi;

2) жер асты су объектiлерi;

3) азастан Республикасыны теiз сулары;

4) трансшекаралы сулар болып блiнедi.

Пайдалану трлерiне арай су объектiлерi:

1) орта (жалпы) пайдаланудаы су объектiлерi;

2) бiрлесiп пайдаланудаы су объектiлерi;

3) ошау пайдаланудаы су объектiлерi;

4) ерекше оралатын табии ауматарды су объектiлерi;

5) ерекше мемлекеттiк маызы бар су объектiлерi болып блiнедi.

азастан Республикасыны су оры азастан Республикасыны аумаы шегiндегi мемлекеттiк су кадастрына енгiзiлген немесе енгiзiлуге тиiс барлы су объектiлерiнi жиынтыын амтиды. азастан Республикасыны су оры айрыша мемлекеттiк меншiкте болады.

2. Суды пайдалану ыыны тсінігі жне трлері

Су пайдалану - жеке жне зады тлаларды з мтаждарын жне (немесе) коммерциялы мдделерiн анааттандыру шiн азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен су ресурстарын пайдалану.

Су пайдалану ыы – су объектілерін пайдалануды жадайлары мен тртібін, суды пайдаланушыларды ытары мен міндеттерін реттейтін ыты нормаларды жиынтыы.

Су пайдалану ыыны субъектілері ретінде азаматтар мен зады тлалар бола аладлы.

Объектісі – су объектілері немесе оларды бір блігі болады.

Су задары суды пайдалану ыын бірнеше трге жіктейді.

Су пайдалану орта (жалпы), арнайы, ошау, бiрлескен, бастапы, айталама, траты жне уаытша болып блiнедi.

Орта (жалпы) су пайдалану ыы азамат шiн ол туан кезден бастап туындайды жне андай жадайда болмасын оны одан айыруа болмайды.

Орта су пайдалану халыты мтаждарын анааттандыру шiн су объектiлерi жекелеген жеке немесе зады тлалара бекiтiлiп берiлмей жне суды жай-кйiне сер ететiн рылыстар немесе техникалы рылылар олданылмай жзеге асырылады. Мысалы:  техникалы ралдарды олданбай жер сті су кздерінен су алу кезінде; кшті су тасыны аупін туызатын су объектілерінен баса, жалпы демалу, туризм жне спортты нысандарды айта алпына келтіру масаттарында; кеме атынасы, оны ішінде кіші судаларда жзу; малды суару шін.

Орта су пайдалануды жзеге асыру шiн арнайы рсат талап етiлмейдi.

Экологиялы, техникалы жне халыты санитарлы-эпидемиологиялы ауiпсiздiгi масатында орта су пайдалану шектелуi немесе оан тыйым салынуы ммкiн.

Арнайы су пайдалану ыы азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен берiлген рсат алынан кезден бастап туындайды.

Халыты ауыз су жне коммуналды-трмысты мтажын, ауыл шаруашылыыны, нерксіпті, энергетиканы, балы шаруашылыыны жне клікті суа деген ажеттіктерін анааттандыру шін, сондай-а нерксіптік, коммуналды-трмысты, сорыту жне баса да аынды суларды аызу шін мынадай рылыстар мен техникалы рылыларды:

суды жер сті жне теіз суларынан механикалы жне з бетімен аызу жолымен алу жніндегі стационарлы, жылжымалы жне жзбелі рылыстарды;

жер сті жне теіз суларына нерксіптік, коммуналды-трмысты, коллекторлы-сорыту, нсер жне баса да аынды суларды аызуа арналан су бру рылыстарын;

аынды суларды суармалау, булану, сзгілеу алаптарына жне жергілікті рельефке бруа арналан рылыстарды;

бгеттерді жне баса да суды тежейтін жне суды реттейтін рылыстарды (оны ішінде уаытша бгеу рылыстарын);

гидравликалы электр станцияларын;

сумен жабдытауа, пайдаланылан суды аызуа, сондай-а суды суытуа арналан жылу жне атом электр станцияларыны су шаруашылыы рылыстарын;

суармалау, суландыру, суармалау-суландыру жне рату жйелерін;

жер асты суларын алу жне зге де масаттар шін, оны ішінде жер асты суларыны жай-кйіне сер ететін рату, су дегейін тмендету жне табиат орау іс-шараларын жргізу шін соры ондырыларымен жне баса да суды ктеру ралдарымен жабдыталан су тарту рылыстарын;

аынды суларды жне баса да суды жер ойнауына аызуа арналан су аызу рылыстарын (ылар, дытар, шахталар);

шахталардан, карьерлерден, штольнялардан, разрездерден алу шін пайдаланылатын тау-кен азындыларыны су бру рылыстарын;

су дегейін мжбрлі тмендетпей жмыс істейтін, жер асты суларын алуа арналан здігінен шыатын ыларды, шахта дытарын, шегендеу кздерін жне баса да шаын рылыстарды;

нерксіптік, коммуналды-трмысты, сорыту жне баса да аынды суларды, технологиялы ерітінділерді жер асты су ттыш жиектерге жне тау-кен жыныстары уыстарына аызуа арналан сііргіш ылар мен дытарды;

кмірсутегі шикізатын ндіру кезінде ыртыс ысымын сатауа жне атты пайдалы азбаларды кен орнын игеру кезінде жер астын шаймалауа арналан айдауыш ыларды;

суды жай-кйіне сер ететін баса да техникалы рылыларды олдана отырып, тікелей су объектісінен алып немесе алмай, жер сті жне жер асты су ресурстарын пайдалану арнайы су пайдалануа жатады.

Жер ойнауы блігінен алу лимиті тулігіне елуден екі мы текше метрге дейінгі шаруашылы-ауыз су жне ндірістік-техникалы жер асты суларын пайдалану азастан Республикасыны кіметі белгілеген тртіппен су орын пайдалану жне орау саласындаы укілетті орган берген рсатты негізінде жзеге асырылады.

Мынадай су тарту рылыстарын: шахталы жне тередігі жиырма метрге дейінгі бырлы сзгілі дытар, сондай-а орталытандырылан сумен жабдытау шін пайдаланылмайтын су ттыш жиекті бірінші беткейінен барлы жадайда дегейін мжбрлі тмендетпей тулігіне елу текше метрден аспайтын су алып жмыс істейтін шегендеу рылыстарын пайдаланан кезде арнайы су пайдалануа рсат талап етілмейді.

Су объектiлерiн немесе оларды бiр блiгiн бiр жеке немесе зады тлаа пайдалануа берген кезде ошау су пайдалану ыы туындайды.

Бiрлесiп су пайдалану ыы су объектiлерiн немесе оларды бiр блiгiн бiрнеше жеке жне (немесе) зады тлаа пайдалануа берген кезде туындайды.

Бiрлесiп су пайдалану кезiнде бiрiншi кезекте халыты ауыз сумен жабдытаумен айналысатын су пайдаланушыларды мдделерi, сондай-а су аяында орналасан су пайдаланушыларды мдделерi анааттандырылады.

з мтаждарын анааттандыру немесе оны айталама су пайдаланушылара жеткiзу шiн тiкелей су объектiлерiнен су алуды жзеге асыратын жеке жне зады тлаларды су пайдалануы бастапы су пайдалану болып табылады.

Бастапы су пайдаланушыдан шарт негiзiнде су алатын жеке жне зады тлаларды cу пайдалануы айталама cу пайдалану болып табылады.

Су объектiлерi траты немесе уаытша су пайдалануа бepiледi.

Мерзiмi белгiленбеген су пайдалану траты деп танылады.

Уаытша су пайдалану ыса мерзiмдi - бес жыла дейiн жне за мерзiмдi - бес жылдан ыры тоыз жыла дейiн болуы ммкiн.

Орта (жалпы) су пайдалану траты болып табылады.

3. Суды пайдалану ыыны мазмны, пайда болу жне тотатылу негіздері

Су пайдаланушыларды ытары мен міндеттері Р Су кодексіні 71-72-баптарында бекітілген. Су пайдаланушыларды:

1) азастан Республикасыны су задарында кзделген шарттар мен талаптарды сатай отырып, су объектiлерiн берiлген масаттарында пайдалануа;

2) су объектiлерiн пайдалануды зiне тиесiлi ыын з алауына арай жзеге асыруа, бл орайда, баса тлаларды ытары мен зады мдделерiнi бзылуына, су объектiлерi мен оршаан ортаа зиян келтiруге жол бермеуге;

3) азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен cу орыны жерлерiн пайдалануа;

4) су пайдаланушыларды бiрлестiктерiн, одатарын (ауымдастытарын) жне баса да коммерциялы емес йымдарын руа;

5) азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен су шаруашылыы ызметiн жзеге асыру шiн су объектiлерiнi жай-кйi туралы апарат алуа;

6) берiлетiн суды сапасы мен млшерiн тексеруге;

7) су пайдалануа з ытарын орауа;

8) белгiленген су беру лимитi мен режимiне сйкес ытарды, соны iшiнде су алу ытарыны бзылуынан келтiрiлген зиянды теттiруге;

9) азастан Республикасыны су орын пайдалану жне орау саласындаы задарында кзделген баса да ытарды жзеге асыруа ыы бар.

Су пайдаланушылар:

1) су ресурстарын тымды пайдалануа, суды ысырабын ысартуа шаралар олдануа;

2) су объектiлерi мен су шаруашылыы рылыстарына ыпты арауа, олара зиян келтiрiлуiне жол бермеуге;

3) белгiленген су пайдалану лимиттерi мен режимдерiн сатауа;

4) баса су пайдаланушылар мен табиат пайдаланушыларды ытары мен мдделерiнi бзылуына жол бepмeугe;

5) суды жай-кйiне сер ететiн су шаруашылыы рылыстары мен техникалы рылыларды ааусыз кйiнде стауа, оларды пайдаланылу сапасын жасартуа, су ресурстарын пайдалануды есепке алуа;

6) су орау iс-шараларын жзеге асыруа;

7) арнайы су пайдалануа рсатта белгiленген су пайдалану шарттарын, сондай-а баылаушы органдарды нсамаларын белгiленген мерзiмде толы клемiнде орындауа;

8) белгiленген нормативтерден асатын зиянды заттарды аызылуына жол бермеуге;

9) су объектiсiн азастан Республикасыны задарында белгiленген нысан бойынша пайдалану туралы аны жне толы апаратты мемлекеттiк органдара уатылы сынуа;

10) су немдеушi технологияларды, суаруды озы техникасын, сумен жабдытауды айналымды жне айталама жйелерiн енгiзуге шаралар олдануа;

11) жер стi жне жер асты суларынан су жинау алаыны ластануына жол бермеуге;

12) су объектiлерiнi су орау айматарыны аумаында шаруашылы жне зге де ызметтi белгiленген режимiнi саталуын амтамасыз етуге;

13) су орын пайдалану жне орау саласындаы укiлеттi органны жнежер ойнауын зерделеу мен пайдалану жнiндегi укiлеттi органны тиiстi негiздемесi мен шешiмiнсiз ауыз су сапасындаы суды ндiрiстiк жне баса мтаждара пайдалануа жол бермеуге;

14) су объектiлерi мен су шаруашылыы рылыстарында нерксiп ауiпсiздiгiнi талабын сатауа;

15) су объектiлерi мен су шаруашылыы рылыстарында жеке тлаларды ауіпсiздiгiн амтамасыз етуге;

16) барлы авариялы жадайлар мен су пайдалануды технологиялы режимiнi бзылуы туралы азастан Республикасыны ттенше жадайлар жнiндегi орталы атарушы органыны ауматы органдарына жне облысты (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергiлiктi атарушы органдарына дереу хабарлауа, сондай-а су объектiлерiне зиян келтiрiлуiн болызбау жнiнде шаралар олдануа;

17) су пайдалананы шiн тлемдердi уатылы тленуiн жзеге асыруа;

18) азастан Республикасыны Экологиялы кодексiне сйкес оршаан ортаа эмиссияларды жзеге асыру кезiнде экологиялы pсaт алуа;

19) азастан Республикасыны су орын пайдалану мен орау саласындаы задарында кзделген баса да мiндеттердi орындауа мiндеттi.

Мемлекет ауiпсiздiгi мен оранысын, халыты денсаулыын сатауды, оршаан ортаны, тарихи-мдени мраны, баса да тлаларды ытары мен зады мдделерiн орауды амтамасыз ету масатында, сондай-а су тапшылыы, табии жне техногендiк сипаттаы ттенше жадайлар кезiнде азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен су пайдалану ыы шектелуi ммкiн.

Су пайдалану ыыны пайда болу негіздері болып зады фактілер табылады. Су задары бойынша олара жатады:

- арнайы су пайдалануа рсат алу;

- су объектілерін пайдалану жніндегі шарттар.

Су задары бойынша арнайы су пайдалануды мынадай трлеріне:

1) тазартылан нерксіптік, коммуналды-трмысты, сарынды суларды жер бетiндегi су объектiлерiне аызылуына;

2) тулiгiне елуден екi мыа дейiн текше метр су алу лимиттерiмен жер ойнауынан шаруашылы-ауыз су жне ндiрiстік-техникалы жер асты суларын пайдалануа рсат берiледi.
Су орын пайдалану мен орау саласындаы укiлеттi орган мынадай жадайларда:

1) ерекше мемлекеттiк маызы бар су объектiлерiнен арнайы су пайдалануды жзеге асырушы жеке жне зады тлалара;

2) шетелдiк зады тлалара арнайы су пайдалануа рсат бepeдi.

Жеке жне зады тлалара арнайы су пайдалануа рсат бл су пайдалануды шарттары келiсiлгеннен кейiн берiледi:

1) азастан Республикасыны оршаан ортаны орау саласындаы орталы атарушы органыны ауматы органдары - барлы жадайда;

2) тиiстi ауматардаы халыты санитарлы-эпидемиологиялы салауаттылыы саласындаєы ызметтi жзеге асырушы атарушы органдар – барлы жадайда;

3) жер ойнауын пайдалану мен орау жнiндегi укілеттi органны ауматы органдары - шаруашылы-ауыз су жне ндiрiстiк-техникалы жерасты суларын жер ойнауынан алып пайдалану блiгiнде;

4) ветеринария саласындаы укiлеттi мемлекеттiк органны ауматы органдары - мал шаруашылыы мтаждары шiн жерасты суларын жинап алу, сондай-а мал шаруашылыы й-жайлары мен мал шаруашылыы нiмдерiн айта деу жнiндегi ксiпорындарынан сарынды суларды аызу кезiнде;

5) балы орлары мен баса да су жануарларын орау, дайы молайту жне пайдалану жніндегi арнайы укілеттi органны ауматы органдары - балы шаруашылыы маызы бар су объектілерiне сарынды суларын аызу кезiнде.

Арнайы су пайдалану ыы:

1) су пайдаланушы су пайдалану ыынан бас тартан;

2) су пайдалану мерзiмi тiп кеткен;

3) су пайдаланушы жеке адам айтыс болан;

4) су пайдаланушы зады тла таратылан;

5) су объектiлерi табии немесе жасанды трде жойылып кеткен;

6) су объектiлерiн пайдалану ыы азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен баса жеке жне зады тлалара ауысан жадайларда тотатылуа тиiс.

Арнайы су пайдалану ыы азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен:

1) су ресурстары нысаналы масатында пайдаланылмаан;

2) ауыз сумен жабдытауа арналан су ресурстары бiр жыл бойы пайдаланылмаан;

3) су ресурстары ш жыл бойы пайдаланылмаан;

4) су ресурстарын мемлекеттiк мтаждар шiн пайдалану ажеттiгi туындаан;

5) су пайдаланушы азастан Республикасыны су задарында белгiленген шарттар мен талаптарды сатамаан;

6) су ресурстарын пайдалануа тыйым салу шiн негiздер туындаан жадайларда арнайы су пайдалануа берiлген рсатты керi айтарып алу арылы тотатылады.

4. Суды ыты орау

Су объектiлерiн орау - су объектiлерiн сатауа, алпына келтiруге жне дайы молайтуа, сондай-а суды зиянды серiне жол бермеуге баытталан ызмет.

Су орын орау саласында су орын пайдалану мен орау саласындаы мемлекеттік жоспарлау; су объектілеріні экологиялы мониторингі, мемлекеттік су кадастрын жргізу шараларыны маызы зор.

Су орын пайдалану мен орау саласындаы мемлекеттiк жоспарлауды мiндеттерi:

халыты ауыз су мен трмысты ажеттерiнi бiрiншi кезекте анааттандырылуын ескере отырып, су пайдаланушыларды арасында суларды ылыми негiзделген трде блудi амтамасыз ету;

суларды оралуын жне оларды зиянды серiнi алдын алуды амтамасыз ету болып табылады.

Жер стi жне жер асты суларын мемлекеттiк есепке алу азастан Республикасыны аумаындаы су ресурстарыны санды жне сапалы крсеткiштерiн азастан Республикасыны задарында белгiленген тртiппен жйелi трде анытау жне тiркеу болып табылады.

Жер стi жне жер асты суларын мемлекеттiк есепке алу деректерi жер стi жне жер асты су объектiлерiнi сапалы жне санды крсеткiштерi бойынша, оларды адам мiрi мен денсаулыы шiн нерксiптiк жне экологиялы ауiпсiздiк дрежесi, зерттелуi мен пайдаланылуы бойынша жай-кйiн сипаттайды.

Мемлекеттiк су кадастры су объектiлерiнi жай-кйiмен пайдаланылуы туралы, оларды су ресурстары туралы, су пайдаланушылар туралы жйелендiрiлген ресми деректер жиынтыы болып табылады.

Мемлекеттік су кадастрын жргізу кезiнде:

жер бетi суларыны ресурстары, оларды сапасы мен табии жадайларда жне шаруашылы ызметтi серінен згеруi туралы - мемлекеттiк жне мемлекетаралы маызы бар су объектілерi мен оларды учаскелерi, зендер, теiздер, мздатар мен клдер бассейндерi бойынша, облыстар жне азастан Республикасы бойынша ттас;

жер асты суларыны ресурстары мен орлары, оларды дегейлерi мен суды iріктеп алу, жер асты суларыны гидродинамикалы крсеткіштерi мен сапасы, оларды табии жадайларда жне шаруашылы ызметті серiнен згеруi туралы - жер асты суларыны учаскелерi мен кен орындары, сулы жиектерi, гидрогеологиялы iрлер мен бассейндер, су шаруашылыы учаскелерi мен зендер бассейндерi бойынша, облыстар жне азастан Республикасы бойынша ттас;

су пайдалану туралы - мемлекеттік маызы бар iшкi теiздер, зендер бассейндерi бойынша, су шаруашылыы учаскелерi, экономикалы аудандарды ауматары, облыстар жне азастан Республикасы бойынша ттас, сондай-а су пайдалану трлерi мен экономика салалары бойынша деректер орытылады.

Су объектілеріні мемлекеттiк мониторингi оршаан орта мен табии ресурстар мемлекеттiк мониторингiнi рамдас блiгi болып табылады жне азастан Республикасыны су орын райтын барлы су объектiлерiнде жзеге асырылады. Су объектілеріні мемлекеттік мониторингi жер бетi суларыны мониторингінен, сондай-а жер ойнауы мониторингiнi рамдас блiгi болып табылатын жер асты суларыны мониторингiнен трады.

Су объектілерiні мемлекеттiк мониторингi, суды мемлекеттiк есепке алу мен оны пайдалануды су орын пайдалану мен орау жніндегi укілетті орган оршаан ортаны орау саласындаы орталы атарушы органмен (жер бетi сулары бойынша), жер ойнауын пайдалану мен орау жнiндегi укiлеттi органмен (жер асты сулары бойынша) жне халыты санитарлы-эпидемиологиялы салауаттылыы саласындаы укiлеттi органмен (ауыз су жне шаруашылы-трмысты сумен жабдытау кздерi суыны сапасын, сауытыру масатындаы жне рекреация шiн пайдаланылатын су объектілеріні жай-кйiн баалау жнiнде) бiрлесiп зiрленген бiрыай дiстемелiк негiзде жзеге асырылады.

Мемлекеттiк баылау - задылыты саталуын тексеру, занаманы бзушылыты себептерi мен жадайларын анытау жне жою, жеке жне зады тлаларды бзылан ытарын алпына келтiру, нормативтiк ыты актiлердi дл жне бiркелкi олдану жне азастан Республикасыны задарына сйкес нормативтiк ыты актiлердi мiндеттi талаптарын орындау кезiнде укiлеттi мемлекеттiк органдар абылдайтын шаралар жйесi.

Су орын пайдалану мен орау саласындаы баылауды мiндеттерi:

шаруашылы жне зге де ызметтi серiнен суларды жай-кйi мен згеруiн адаалау;

су орау iс-шараларыны орындалуын тексеру болып табылады.

Су орын пайдалану жне орау саласындаы мемлекеттiк баылау мынадай трлерге блiнедi:

1) су шаруашылыы рылыстарын пайдалану ережелерiнi, оларды жмысыны белгiленген режимiнi саталуын баылау;

2) су пайдаланушылар мен ксiпкерлiк субъектiлерiнi азастан Республикасыны су занамасын, трансшекаралы суларды пайдалану мен орауды регламенттейтiн азастан Республикасы бекiткен халыаралы шарттарды сатауын инспекторлы тексеру.

Су орын пайдалану мен орау саласындаы ндiрiстiк баылауды арнайы су пайдалану ыын жзеге асыратын жеке жне зады тлалар амтамасыз етедi. Су объектiлерiнi жай-кйiне сер ететiн шаруашылы жне баса да объектiлердi салуа жне айта жаыртуа, пайдалануа, консервациялауа жне таратуа арналан жобалау алдындаы жне жобалау жаттамасына мемлекеттiк сараптама оны сулет, ала рылысы жне рылыс iстерi жнiндегi укiлеттi мемлекеттiк орган мен халыты санитарлы-эпидемиологиялы салауаттылыы саласындаы укiлеттi орган бекiткен бастапы деректерге, нормативтiк жаттарды техникалы шарттары мен талаптарына сйкестiгiн тексеру масатымен жзеге асырылады.

Сонымен атар су задары суды орау бойынша арнайы талаптар мен тиым салуларды арастырады. Жер стi жне жер асты суларын экологиялы жне санитарлы-эпидемиологиялы талаптара сай жадайда стау су объектiлерiне жол берiлетiн шектi зиянды серлер нормативтерiнi саталуымен амтамасыз етiледi.

зен бассейндерi бойынша су пайдалану лимиттерi бассейндiк схемалар мен су объектiлерiне жол берiлетiн шектi зиянды серлердi нормативтерi негiзiнде белгiленедi жне оларды су орын пайдалану жне орау саласындаы укiлеттi орган оршаан ортаны орау саласындаы укiлеттi мемлекеттiк органмен, ал жер асты сулары бойынша - жер ойнауын зерделеу мен пайдалану жнiндегi укiлеттi органмен келiсiм бойынша бекiтедi.

Су пайдалану лимиттерін укілетті орган жылды сулылыын, су объектілеріні экологиялы жне санитарлы-эпидемиологиялы жай-кйін ескере отырып, жыл сайын натылайды.

Су объектiлерiне жол берiлетiн шектi зиянды серлердi нормативтерi:

1) за уаыт ыпал етуi су объектiсiнi экологиялы жйесiнi згеруiне кеп сотырмайтын антропогендiк жктеменi жол берiлетiн шектi млшерiне;

2) су объектiсiне жне оны су жинау алаына тсуi ммкiн зиянды заттарды жол берiлетiн клемi мен шоырлануына сйене отырып белгiленедi.

Су объектiлерiн орау:

1) су объектiлерiн пайдалануды кез келген трiн жзеге асыратын барлы су пайдаланушылара осы объектiлердi орау жнiнде орта талаптар ою;

2) шаруашылы ызметiнi жекелеген трлерiне арнайы талаптар ою;

3) жаа техника мен экологиялы, эпидемиологиялы жаынан ауiпсiз технологиялар енгiзе отырып, су орау iс-шараларын жетiлдiру жне олдану;

4) су орау айматарын, су объектiлерiнi орау белдеулерiн, ауыз сумен жабдытау кздерiн санитарлы орау айматарын белгiлеу;

5) су объектiлерiн пайдалану мен орауды баылауды мемлекеттiк жне баса да нысандарын жргiзу;

6) су объектiлерiн орау жнiндегi талаптарды орындалмааны шiн жауапкершiлiк шараларын олдану арылы жзеге асырылады.

Су объектiлерiнi сапалы жай-кйiн нашарлататын жне пайдаланылуын иындататын заттарды немесе ластаушы нрселердi су объектiлерiне тасталуы немесе зге де тсiлмен тсуi су объектiлерiнi ластануы деп танылады.

Су объектiлерiн ластанудан орау масатында:

1) су объектiлерiнi су жинау алаында улы химикаттарды, тыайтыштарды олдануа тыйым салынады. Су объектiлерiнi су жинау алаы мен санитарлы орау аймаында дезинфекциялы, дезинсекциялы жне дератизациялы iс-шаралар халыты санитарлы-эпидемиологиялы салауаттылыы саласындаы укiлеттi органмен келiсiм бойынша жргiзiледi;

2) радиоактивтi жне уытты заттарды су объектiлерiне тастауа жне кмуге;

3) тазарту рылыстары жо жне нормативтерге сйкес тиiмдi тазартуды амтамасыз етпейтiн нерксiп, тама объектiлерiнi аынды суларын су объектiлерiне аызуа;

4) су объектiлерiнде радиоактивтi жне уытты заттар блiнуi оса жретiн технологияларды ядролы жне зге де трлерi пайдаланылатын жарылыс жмыстарын жргiзуге;

5) су объектiлерiнде жне су шаруашылыы рылыстарында халыты денсаулыына жне оршаан ортаа ауiп тндiретiн техника мен технологияларды олданылуына тыйым салынады.

Су объектiсiне атты, ндiрiстiк, трмысты жне баса да алдытарды, сондай-а салматы блшектердi тсуi, соны салдарынан оны гидрологиялы жай-кйi нашарлап, су пайдалануды иындауы су объектiлерiнi оыстануы деп танылады.

Су объектiлерiне атты, ндiрiстiк, трмысты жне баса да алдытарды тастауа жне оларды кмуге тыйым салынады.

Су объектiлерiнi су жинау аладарын, су объектiлерiнi мз абатын, мздытарды атты, ндiрiстiк, трмысты жне шайылу кезiнде жер стi жне жер асты су объектiлерiнi сапасын нашарлатуа кеп соатын баса да алдытармен оыстауа жол берiлмейдi.

Аындыны рсат етiлетiн дегейiнi е аз млшерiнi, жер стi су орыны азаюы немесе жер асты су орыны кемуi су объектiлерiнi сарылуы деп танылады.

Су объектiлерiнi сарылуын болызбау масатында су объектiлерiн пайдаланатын жеке жне зады тлалар:

1) су объектiлерiнен лимиттен тыс айтарымсыз су алуа жол бермеуге;

2) су орау айматары мен белдеулерi аумаында жер жыртуа, мал тоыту мен санитарлы дауалауа, рылыстар салуа жне су объектiлерiнi сарылуына кеп соатын баса да шаруашылы ызмет трлерiн жргiзуге жол бермеуге;

3) су орау iс-шараларын жргiзуге мiндеттi.

Су объектiлерiн жне су шаруашылыы рылыстарын санитарлы-гигиеналы жне экологиялы талаптара сйкес кйде стау, жер сті суларыны ластануын, оыстануы мен сарылуын болызбау, сондай-а жануарлар мен сiмдiктер дниесiн сатау шiн ерекше пайдалану шарттары бар су орау айматары мен белдеулерi белгiленедi.

Ауыз сумен жабдытау, емдеу, курортты жне халыты сауытыруды зге мтаждары шiн пайдаланылатын суларды орау масатында облыстарды (республикалы маызы бар аланы, астананы) жергiлiктi атарушы органдары санитарлы орау айматарын белгiлейдi.

5. Су задарын бзан шін жауапкершілік

Су орын орау, пайдалану саласындаы за бзушылытар шін келесідей зады жауапкершіліктерді трлерін туындатады: кімшілік, ылмысты, азаматты-ыты (материалды) жне тртіптік.

Р су кодексі 1139-бапта су за бзушылытарыны тізімін бекітеді.

Cу орын пайдалану мен орау саласындаы за бзушылытар мыналар болып табылады:

1) су объектiлерiн з бетiнше басып алу, з бетiнше су пайдалану, су пайдалану ыын айта табыстау, лимиттердi бзып су алу, гидротехникалы жмыстарды з бетiнше жргiзу, су объектiлерiнен ндiрiлген немесе блiнген жер асты жне жер стi суларын ырсыздыпен пайдалану, су орау жне су шаруашылыы белгiлерiн жою;

2) жер стi жне жер асты суларыны, ауыз сумен жабдытау кздерiнi ластануы, оыстануы жне сарылуы, су жиналымдарында оларды ластануын, топыраты су эрозиясын жне баса да зиянды былыстарды туызатын су орау режимiнi бзылуы;

3) суды ластануын жне оыстануын немесе оларды зиянды серiн болызбайтын рылыстары мен ондырылары жо ксiпорындарды, коммуналды жне баса да объектiлердi пайдалануа беру;

4) суды ластануынан, оыстануынан жне сарылуынан орауды, сондай-а су режимiнi жай-кйiн жасартуды амтамасыз ететiн гидротехникалы, технологиялы, орман-мелиорациялы, санитарлы жне баса да iс-шараларды жргiзiлмеуi;

5) су шаруашылыы рылыстары мен ондырыларыны, сондай-а ртке арсы сумен жабдытау жйелерiнi заымдануы;

6) су шаруашылыы рылыстары мен ондырыларын пайдалану ережелерiнi бзылуы;

7) зендердi жне баса да су айдындарыны жай-кйiне сер ететiн имараттарды, рылыстарды жне баса да объектiлердi з бетiнше салу;

8) з бетiнше су ымасын брылау жне жер асты суларыны су тарту тоандарын салу;

9) суларды жне оларды пайдалануды бастапы есебiн жргiзу ережесiнi бзылуы;

10) мемлекеттiк су кадастрыны есебi мен есептiлiгi деректерiн, су ресурстарын кешендi пайдалану мен орау схемаларын брмалау;

11) су ресурстарын оларды кешендi пайдалану, экология мен су блу мдделерiнде реттеуге кедергi жасау.

азастан Республикасыны задарында су орын пайдалану мен орау саласындаы зге де за бзушылытар шiн жауаптылы белгiленуi ммкiн.

азастан Республикасыны су орын пайдалану мен орау саласындаы задарыны бзылуына кiнлi адамдар азастан Республикасыны задарына сйкес жауапты болады.

ы бзушылытарды зиянды салдарларыны млшеріне арай зады жауапкершіліктер бойынша санкцияларды олдану шін су задары кімшілік, ылмысты, азаматты, ебектік задара сілтеме жасайды.

Р кімшілік ы бзушылы туралы кодексінде суды пайдалану жне орау саласында жасалан ы бзушылытары шін кімшілік жауапкершілік 276-281-баптарда арастырылады.

Р ылмысты кодексінде суды пайдалану жне орау саласында ы бзушылытары шін ылмысты жауапкершілік 281; 283-баптарда бекітілген.

Суды пайдалану жне орау саласында ы бзушылытар шін азаматты-ыты жауапкершілік Р Азаматты кодексіні жалпы блімінде арастырылан азаматты-ыты жауапкершілік туралы ережелермен реттеледі.

Нормативтік-ыты актілер:

  1. азастан Республикасыны су кодексі. 9.06.2003 ж.
  2. «Арнайы су пайдалануа рсат беру ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 20 атардаы N 56 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 2, 28-жат
  3. «Арнайы cу пайдалану жніндегі ызметтi лицензиялау ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 26 атардаы N 84 аулысы
  4. «Су объектiлерiнi мемлекеттiк мониторингiн жргізу, суды мемлекеттiк есепке алу жне оны пайдалану ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 26 атардаы N 85 аулысы
  5. «Мемлекеттiк су кадастрын жргiзу ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2003 жылы 31 желтосандаы N 1378 аулысы
  6. «азастан Республикасында жалпы су пайдалануды типтiк ережелерiн бекiту туралы» азастан Республикасыны Ауыл шаруашылыы министрлігі Су ресурстары жніндегі комитетіні 2006 жылы 9 апандаы N 18 Бйрыы. азастан Республикасыны ділет министрлігінде 2006 жылы 13 наурызда тіркелді. Тіркеу N 4117 // "За газеті" газеті 2006 жыл 2 маусым N 99-100(906)
  7. «Мемлекеттiк су кадастрын жргізу ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2003 жылы 31 желтосандаы N 1378 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2003 ж., N 49, 570-жат
  8. «Су орын пайдалану мен орау саласындаы мемлекеттік баылауды йымдастыру рі жргізу ережесін бекіту туралы» азастан Республикасыны кіметіні аулысы. 6.02.2004 ж. №144
  9. «Су орау айматары мен белдеулерiн белгiлеу ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 16 атардаы N 42 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 1, 20-жат
  10. «зендер, клдер, су оймалары мен баса да су объектiлерi жаалауларындаы ормандарды тыйым салу белдеулерi енiн белгiлеу ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 23 атардаы N 71 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 2, 36-жат
  11. «Суды жай-кйiне сер ететін ксіпорындар мен баса да рылыстарды келісу, оларды орналастыру жне пайдалануа беру ережесiн, сондай-а су объектiлерiнде, су орау айматары мен белдеулерiнде рылыс жне баса да жмыстар жргiзу шарттарын бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 3 апандаы N 130 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 5, 73-жат
  12. «Суды баылау мен есепке алуды нормативтiк-техникалы, санитарлы-эпидемиологиялы жне метрологиялы амтамасыз ету талаптарын зiрлеу, келiсу рi бекiту ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 6 апандаы N 141 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 6, 81-жат
  13. «Су ресурстарын кешендi пайдалану мен орауды басты жне бассейндiк схемаларын жне су шаруашылыы тегерімдерін зiрлеу рi бекiту ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 10 апандаы N 159 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 7, 93-жат
  14. «Ауыз суы жніндегі санитарлы-эпидемиологиялы ережесі мен нормаларын бекіту туралы» азастан Республикасы Денсаулы сатау министрлігіні 2005 жылы 24 наурыздаы N 147 Бйрыы. азастан Республикасыны ділет министрлігінде 2005 жылы 3 мамырда тіркелді. Тіркеу N 3608 // "За газеті" 2005 жыл 28 азан N 135-136(760)
  15. «Су объектілерiне зиянды серлердi рсат етілетін шектi нормативтерiн зірлеу жне бекiту ережесiн бекiту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2004 жылы 19 атардаы N 50 аулысы // азастан Республикасыны ПАЖ-ы, 2004 ж., N 2, 24-жат

Негізгі дебиеттер:

  1. Байдельдинов Д.Л. азастан Республикасыны экологиялы ыы. – Алматы, 2005.
  2. Бекишева С.Д. Экологическое право Респблики Казахстан. Учебное пособие. – Караганда:Арко,2001.
  3. Боголюбов С.А. Экологическое право. – М.:Изд-во "Норма", 2000.

осымша дебиеттер:

  1. Культелеев С. Т. Правовые проблемы экологии РК. // Право и государство, - 1997. - №5.
  2. Бекишева С.Д. Экологическое право Республики Казахстан: Альбом схем/ Бекишева С.Д. - Караганда: Изд-во Караганд.юрид.ин-та, 2002. - 78с.

Суды ыты режимі