Херге башорт телене килештр системаында синонимик мнсбттр

Йкмткее:

Инеш.........................................................................................................................3

I.Блек. Грамматик синонимия тураында тлимт...................................7

1.1. Тел илеменд грамматик синонимия проблемаын йрне.....................7

1.2. Грамматик синонимия - тел кренеше....................................................... 13

II блек. Херге башорт телене килештр системаында синонимик мнсбттр.........................................................................................................20

2.1. Килеш ялауарыны синонимияы.............................................................20

2.2.Килеш ялаулы исемдре бйлестр менн килесе исемдр менн синонимлашыуы................................................................................................... 24

Йомалау..............................................................................................................30

улланылан бит исемлеге............................................................................32

Инеш

Херге тел илеменд грамматик синонимия кренешен йрнег ыыыныу уы йылдара ксй бара. Шуа араматан, был стилистик енслекк эй тел кренешен йрне орауары асыланып еткн тип йтеп булмай. Грамматик синонимия процестарына арата тел илеменд трл араштар йшгн кеек, уны художестволы рр теле миалында йрне, бер к семантик, структура, морфологик м синтаксик хемт тгн грамматик формалары туплау мсьленд л асыланмаан урындар байта.

Грамматик синонимдары, айырыуса бер к морфологик категориялара араан м урта грамматик функция йки мн хемте башаран тел бермектрен йрне башорт телене морфологик-синтаксик формаларыны стилистик ммкинлектрен асылара ярам ит. Шул у ваытта, грамматик синонимияны башорт теленд йрне мсьллре бгнг тел илеменд ентекле аралан тип йтеп булмай. Уны художестволы тел миалында йрнее теоретик м практик нигере л булдырылмаан. Килеш формаларыны грамматик синонимияы м уны морфостилистик енслектре би тел миалында тикшеренер ткрее талап ит. Был и курс эше темаыны актуаллеген м яылыын билдлй.

Башорт теленд исемдре килеш формалары трл тел кренештренд атнашыусы, би телд йт ур хемт тгн грамматик категория. Тел илеменд килеш формаларынаы анына м тгн хемтен арата трл араштар йшй, мм килеш формаларыны бт трки телдр л йшп килеп, телд ныыныуын м морфостилистик ммкинлектрг эй булыуын инар итерлек тгел. Килештре грамматик енслеген кртесе тп ыаттары берее улары синонимик мнсбттрг инее. Херге тел илеменд был проблеманы йрне кнк мсьл.

Теманы йрнеле кимле. Грамматик синонимия м уны йрне дйм тел илеменд лшлт тикшерелгн мсьл. Грамматик синонимия проблемалары рус тел илеменд А.М. Пешковский хемттренд ктрелеп, Е.М.Галкина-Федорук, Г.И.Рихтер, А.И.Гвоздев, И.М.Ковтунова, В.П.Сухотин, Е.И.Шендельс, В.Н.Ярцева .б. хемттренд уа билдлм бирелде. Башорт тел илеменд грамматик синонимия термины т тапыр Ж. Кейекбаев тарафынан улланылды. .. Сйетбатталовты стилистика буйынса хемттренд, З. Урасин, В.Ш. Пснчин, Ю.В Пснчин монографияларында грамматик синонимия термины телг алынып, уа аылышлы айы бер проблемалар ентекле тикшерелде.

Тел илеменд исемдре килегш категорияы ла ткн быуатты 50-се йылдарынан башлап даими йрнел килде. Р.Ф. Зариповты “Башорт телене килештр системаы” монографияында башорт телендге килеш формаларына тулы характеристика бирелде. Ю.В. Пснчинде “Основы грамматической стилистики башкирского языка (на примере категории падежа)” хемтенд и килеш формаларыны грамматик синонимияы проблемалары айырым бер орау булара аралды.

Курс эшене тп тикшере объекты итеп башорт теленд грамматик синонимия кренеше алына. Хемтте тп предметы: килеш формаларыны синонимияы.

Хемтт исемдре килеш формаларыны семантик м структур ятан ошаш формалары йрне, улары синонимияын асылау, морфостилистик енслеген билдл тп масат булып тора.

Уны нигеенд тбндге бурыстар билдлн:

1) грамматик синонимия тшнсене теоретик нигеен асылау;

2) грамматик синонимияны тел илеменд тикшереле тарихына кте;

3) исемдре килеш формаларыны грамматик синонимдарыны би телд улланылышын кте, улары морфостилистик митен крте;

4) килеш формаларыны синонимик мнсбттрг инеене трл аспекттарын йрне.

Курс эшене илми м практик митен килгнд, ул грамматик синонимия процестарыны килеш формаларында саылышын фнни йттн йрнгнд илми сыана булып хемт ит ала. Курс эшен башорт теле уытыусылары, методистар практик улланма булара файалана ала.

Хемтте структураы. Курс эше инештн, ике блектн, дрт параграфтан, йомалауан м улланылан бит исемлегенн тора.

I блек. Грамматик синонимия тураында тлимт

1.1. Тел илеменд грамматик синонимия проблемаын

йрне

Грамматик синонимия мсьле р осора ла алимдары итибар генд. Фн тарматары ешкн, лингвистик фекерр гргн айын ул трл клектн, яы йнлештр арала.

Синонимия кренеше лексикология етерлек кимлд йрнгн лклре берее. уы ваыттара был термин фонетика, грамматика м синтаксиста ла йыш улланыла.

«Грамматик синоним» термины беренселрн булып А.М. Пешковский тарафынан улланыла. Грамматик синонимияны тикшереп, ул былай тип билдлй: «грамматик мне яынан бер-береен яын торан р м бйлнештр мне ул грамматик синонимия». Уны бер к фекере ниндй тел саралары менн белдереп булыуы ыыындыран. А.М.Пешковскийы билдлмене нигеенд трл конструкциялары грамматик мн яынлыы ята.1

Грамматик синонимия А.М. Пешковский тарафынан ике тркмг блен: а) морфологик, б) синтаксик.

Шулай у ул синтаксиста стилистик ммкинселектр морфологияа араанда кберк, тип белдер.

Синтаксик синонимдара А.М.Пешковский трл грамматик формалары мн буйынса яынайтыуын, йлмдре трл тлш схемаларын, шулай у исемде алмаш менн алмаштырыла алыуын индер.

Артабан Е.М.Галкина-Федорук, Г.И.Рихтер, А.И.Гвоздев, И.М.Ковтунова, В.П.Сухотин, Е.И.Шендельс, В.Н.Ярцева .б. хемттренд телдге, айырыуса синтаксистаы синонимияа трактовка бирел.

мтл морфологик, лексик, бйлнештр, ябай, ушма йлмдр, ьяалыш синонимдары блеп арала.

Млн, профессор А.Н.Гвоздев синтаксик синонимдар «мн тмрре кп осрата бер-береен алмаштыра алан телмре параллель йтелеше», тип билдлй.

В.П. Сухотин билдле бер телде айырым бер еш осоронда структураы буйынса айырылып торан бер к ре бйлнеше (бйлнештр), шулай у йлмдр, синтаксик оролмалар. Улар ысынбарлытаы бйлнеште крт», тип яа.2

айы бер алимдар синтаксик синонимияны билдлгнд, грамматик мн яынлыын йки ошаш синтаксик мнсбтте ниге итеп ала.

Шулай у А.А.Хадеева-Быкова «синтаксик синонимдар – улар бт синтаксик бермектр, тик трл модель менн ген ороландар, мм ошаш синтаксик мнсбтте белдереп кил» икнлеген ибатлай.3

Профессор Пиотровскийы синтаксик синонимдары бтнлй икенсе яы ыыындыра. «Синтаксик категориялар бер нис стилистик синонимдар формаында асы крен. Улары р береене рене тлм стилистик тмрре була».4

Синтаксик синонимдары анализлаанда Р.Г.Пиотровский р трл тртипт торан йлмдре ала.

Грамматик синонимия кренешен араанда инде, бе И.М.Жилинды фекерен тулыынса урталашабы: «бер береен алмаштырып кил алыу синонимлыты мим критерийы, снки синонимия кренешене бт мне ошонда».5

Профессор Е.И.Шендельс аспект-ара м эсендге синонимдары блеп арай. Аспект-ара синонимдар тип ул телд билдле бер мнне бирее бт юлдарын билдлй. аспект эсендге мн тип, млн, бер трл грамматик формалары арай. Был грамматик формалар «грамматик мне буйынса тура киллр икнлеген крт».

Грамматик синонимия тел ешене барлы этаптарында ла саыла. Грамматик синонимия бер ятан тел эволюцияыны мте.

ре, бйлнештре м грамматик формалары мнлре, функциялары менн бер-береен тура килее трл телдрг хас. Был кренеш бороно грек филологияында у билдлп телгн.6

Шулай итеп, дйм тел илеменд синонимлы теорияы буйынса тпл ген тикшеренер ткрелгн, трл телдре синонимик байлыын билдле кимлд асылаан лексик-фразеологик синонимдар лектр саылыш алан. Лексик м фразеологик синонимдар, ис шике, тулыра йрнелгн. Телде грамматик категорияындаы мнлш формалара, конструкциялара нылап итибар ителгн, грамматик синоним тшнсе индерелгн. йтеп теебес, грамматик синонимия тшнсе тгелрн булып А.М.Пешковский тарафынан тикшерел. Тел илеменд был мсьл илебеге трл телдре материалы нигеенд ки тикшерелгн. Уны йрнее хер тарихы бар. Кренеенс, айырым хемттр был мсьл ентеклп ятырылан.

Совет тел илеменд грамматик синонимлы теорияы ешене тге этабы сн улары логик м стилистик планда арау хас булан, синонимлыты тп нигее итеп ысынбарлытаы кренештре трлс бирелеше алынан. Был араш буйынса, грамматик мн йтенн м морфологик-синтаксик структураы буйынса бер-береенн ны айырылан бермектр синонимдар ртен инеп кит. Синонимдар тел кренеше булыуан бигерк телмр кренешен йлн. Млн, эш башлау – эшлй башлау, яла ките – ял итер сн ките кеек грамматик йттн бик ны айырылан бйлнештр айы бер телселр тарафынан синонимик мнсбттге конструкциялар итеп алынан. Былай араанда, синоним тшнсе ны кийтел, улары сиге билдег йлн. Мн яынлыы ына синонимлыты критерийы була алмай, тип аршы сыан З..Урасин.

Грамматик синонимдары билдлге икенсе йнлеш улары грамматик мнене берлегенн сыа, йни бер трл, бер типтаы морфологик, синтаксик мнсбттре белдергн ошаш формалар м конструкциялар синоним тип алына. Был араш, ниге, др була ла, ялаан айы бер телселр грамматик формалары, конструкциялары мн йтенн бер-береен тулыынса тап килеен синонимлыты тп шарты итеп аландар.

айы бер телселр, был мсьлне дйм теоретик планда арау менн берг, синонимлыты критерийарын билдл тнд эш алып барандар. Синонимлыты тп шарты итеп грамматик мнене тап килее йки яын булыуы, контекста синонимдары бер-береен алыштырыу тейешле уйыла. Е.С.Блиндус, млн, формалар синонимлашыуы билден крт7: грамматик мнне ошашлыы, синонимик ртте структур йттн яынлыы, мн йкмткеене бер йнлешт булыуы, синтаксик бермектре тлш трлнее, синонимик ртте ике лштн д км булмауы, синонимдары бер трл синтаксис шарттара улланылыуы, синонимик ртт бер к синонимды булыуы, текста берее урынына икенсеен улланыуы мотла тгеллеге.

Контекста бер йки бер нис осрата улары функциональ йттн йттн -ара алмашына алыуы мим шарт булып тора. Г.А.Золотова ла функциональ-синтаксик принципты мимлеген баым яай.

Трки телдр грамматик синонимдары йрне саыштырмаса уыра башланан м 70-се йылдара ына трл телдр материалында кийтелгн. Трки тел белгестре синонимдары грамматик функцияы м мн мнсбттре буйынса яын килесе бермектр тип анайар.

ис шике, трки телдре барыында ла был проблеманы йрнелеше бер кимлд тгел. йтйек, зербайжан, аа, татар, збк телдренд грамматик синонимлыа баышланан айырым монографиялар м диссертациялар була, баша айы бер телдр был мсьл морфология м синтаксис буйынса яылан хемттр ыайында ына ик алынып, билдлп тел йки айырым мллр ктрел.

Татар телсее С.М.Ибраимов синтаксик синонимдара шундай шундай билдлм бир: «Компоненттары араындаы мн мнсбте м грамматик функцияы менн бер-береен яын, лкин синтаксик тлш, шулай у бйлнесе саралары менн айырыла торан тлмлр (тем, йлнм м йлмдр) синтаксик синоним итеп арала».8

алим синтаксик синонимдары тлш йтенн ике трг бл; компоненттар араындаы мн мнсбттре м грамматик функциялары менн бер-береен яын булып, структур ятан айырыла торан тлмлре беренсе држ синонимдар, компоненттар араындаы бйл саралары менн айырылыусыларын икенсе држ синонимдар тип атай.

Башорт теленд грамматик формалары берее урынына икенсеене улланыла алыуы хаында .Даян менн .Харисовты 1938 йылда баылан «Стилистика» исемле мктп дреслегенд ик алына, бойоро ылым формаыны урта ылымды ткн заман хбр ылымды алмаштыра алыуы тураында йтел м ошо кренешк арата бер нис кнеге тдим ител. Шундай миалдар килтерел: Дреск улауы бтрг! Дреск улауы бтррг! т буйынса ишек аып инерг крк бит, мин бар а ин (барым да индем мненд) .б. айы бер ошаш формалара мн айырымлыын табыра ушыла. Млн: Бгн кп йрнм – Бгн кп йрлд. Был дреслект «Грамматик стилистика» тигн блек бирел л, грамматик синонимдар айырым тшнс итеп кртелмгн, айы бер формалары мн яынлыы ына билдлп телгн.

илми битт грамматик синонимдара Ж..Кейекбаев т башлап билдлм биргн, улары «формант синонимдары» термины менн алып, «абсолют тиге мнл улланылан м бер трл аланан грамматик формалар», тип атаан.9

Морфологик формаларыны бер-береен тап килеен М.В.Зайнуллин ене модаллек категорияына баышланан китабында кртеп т. Млн: уыра ммкин – уыра була; алаы йбер – ала торан йбер; крк – крк була – крк икн . б.10

Грамматик категориялары (бигерк т эйлек, хбрлек, юлы категорияларыны), саыштырыуары синтетик м аналитик юлдар менн бирелее, был формалары синонимлы мнсбтт булыуы студенттар, мктп уытыусылары сн сыарылан уыу улланмаларында ла айырым кртел. Башорт би телене яы академик грамматикаында формалары мн яынан тап килеше, айырым бйлнештре тлш йтенн гртелеш ммкинселектре мсьлен ур итибар бирел.

1986 йылда педагогия институттары сн сыан дреслект кп кен морфологик м синтаксик кренештр тел илемене херге ааныштары нигеенд аралан, формалары, синтаксик конструкциялары мнлшлеге мсьллре л бер ни тиклем ятыртылан, синонимдары трре араын грамматик синонимдар айырым кртелгн.

Быларан тыш стилистика буйынса яылан айы бер мллр, махсус хемттр синонилы кренеше итибар ител. ..Сйетбатталовты «Башорт телене стилистикаы» исемле хемтенд, синтаксик бермектре (эй менн хбре, хл йтемдре, инеш ре, йлм тррене) улланылышындаы енслектр, шулай у жанр стилдре м яыусылары стилендге айы бер енслектр аралыу менн берг айырым конструкциялары синонимлашыу осратар кртеп тел.11

Кренеенс, башорт телендге ялауары, конструкциялары -ара мнсбте, айырым формалары мн бйлнештре байта йрнелгн, лкин грамматик синонимика мсьллре теоретик планда лштерелмгн, теге йки был форманы, конструкцияны стилистик енслеге, мн биктре асылып бтмгн, грамматик формалары -ара бйлнеше буйынса тулы тикшере башарылмаан.

Яын мнле бйлестре, теркестре, кикслр, ярамлы исемдре берр лексик синонимдар итеп арай, икенселр грамматик синонимдара индер. З..Урасин был тркмдре контекстан тыш бер к мн алата икн, улары лексик синоним итеп арап, лектр урын бирерг крк; йтйек, кеек, ыма, шикелле, тл; тиклем, хтле; бйле, бйлнешле .б. шундай бйлестр, теркестр шулай аралыра тейеш, тип билдлй.12

Шулай итеп, дйм, башорт тел илеменд грамматик синонимдар, улары трре бтнлй йрнелгн. Синонимлыты тп шарты итеп грамматик мнене тап килее йки яын булыуы, контекста синонимдары бер-береен алыштырыу тейешлеге уйылан.

1.2. Грамматик синонимия - тел кренеше

Башорт телене грамматик оролошон м байлыын йрне буйынса кп илми эш башарылан. Шулай а телмр культураы, херге бит, матбуат теле, стилистика лкенд тикшеренер етерлек држл тгел. Телде ртл ммкинлектре асылып бтмгн, улары камиллаштырыу мсьллре а ятыртылан. Грамматика буйынса башарылан традицион хемттр р бер категория, ниге, е бер бтн итеп арала, унан баша грамматик категориялара мнсбте, формалары мн бйлнештре асылмай ала. Морфологиялаы м синтаксистаы синонимик кренештре йрне тел оролошондаы системалылыты грамматик категориялар кимленд ген тгел, морфология менн синтаксис м лексик бермектр араында ла барлыын,улары йомо тгеллеген, киреенс, – ара тыы бйлелеген крт.

Шул у ваытта трл формалары, ре телмрг бйлп улланыу, йлмдре трлндере йтенн би ре, телебее ммкинлектре ки икнлеге, ыылмалы булыуы асыла.

Грамматик синонимия мсьле р осора алимдары итибар генд. Фн тарматары ешкн, лингвистик фекерр гргн айын, ул трл клектн, яы йнлештр арала.

р беребе, уыусы ла, тылаусы ла булара, телмре олаа ятып тороуыны, ре еел уылыуы, мауытырыс булыуыны ниндйер сере барлыын ибе, ен бер киннес менн тылайбы, уыйбы. лбитт, улары сбптре трл. Шулары берее, фнни телд йтелгнс - синонимия кренеше.13

Синонимия кренеше телде бт кимлдрен л теп ин: лексик системаа, грамматик формаа м синтаксик конструкциялара – шуа ла ул дйм категорияа арай.

Лексик синонимдары йрне тарихы бик оайлы була ла улары контекста бер-береен алыштыра алыуы м киреенс, улары бер к контекста улланыла алмауы тора. Бындай кп ялылы айы бер хатта синонимдары апма аршы итеп алатыу, телд ауыр м кп ялы семантик яынлылытары булыуында. уы йылдара синонимдары алатыуа дифференциялы мнсбт билдлн.

Рус лингвистикаында синонимия XVII быуатта у фнни-теоретик ятан йрнел м был проблема буйынса бик кп тикшеренер ткрел.

уы осора телде би формалары ешее менан синонимдара аылышлы ыыыныу таы ла арта тш. Был ваытта телде лексик байлыы крткн махсус синонимдар лектре тл башлай.

Шул рттн синонимдары теорияында улары лингвистик асылы актуаль булып ала.

Бгнг кнд рус тел илеменд с тп араш асылан:

1) синонимдар тип, мнлре яын булан ург йтлр;

2) мнлре бер тиге булан р;

3) мнлре яын м бер тиге булан р.

Беренсе арашты ялаусылар синонимдары мнлре яын булан р тип арайар (Рахманов, Шумилова, Головин, Абрамович). Улар кбеенс синонимдары тап килмгн м тмр ителгн ген мнлрен итибар итлр.

Б.Н Головин йтеенс: “Синонимдар бик яын, мм тап килмгн мнле р. Синонимдар ике функция тй:

1. Улар бер к предметты, кренеште атайар, мм бер синонимды икенсее менан алыштыра, алатан уй- фекер гр (яшы, йбт, арыу, шп, елле).

2. Мнлре бик яын булан кренештре атайар, мм бер синонимды икенсе менн алыштырыу уны саылдыран мнен трлндерег килтер: иплелек, плелек, трбилек, ихтирамлы”.14

Синонимдары бер тшнс белдересе р тип арау, улары “ике ялы” характерын билдл ярам ит: мнлрене урталыы бер к тшнс менн сиклнгн. Мнлрене урталыы м айырымлыы. Мнлрене урталыы бер к тшнс менн сиклнгн. Синонимдары айырымлыы шуны менн билдлн: бер к тшнсне саылдыралар а, улар уны трлс белдер м бер синоним уа башалара булмаанын индер: юи улары кбеене телд йше мне булыр ине.

Икенсе тркмг ингн тикшеренеселр синонимдары бер тиге мнле р тип арайар (Григорьева, Галаванова .б.). инде снс араша эйреселр синонимдары яын м шул у ваытта бер тиге мнле р тип арайар (Гречко, Евгеньева, Алектрова .б.). Улар йтеенс, семантик бер тиге ре стилистикаында м контекста улланыланда айырмаы бар.

Бее араша ошо фекер др була, снки ул синонимдары традицион билдлменн сыа м шул у ваытта бер текста бер тигелелек м бер-береен алыштыра алыуын фараз ит.

Синонимдары бер тиге м яын мнле р тигн араш башорт телене лексик ылым синонимдарыны характеристикаына ниге итеп алан З.Е.Александрованы билдлменд таы ла ныыра дрлкк тап кил. «Синонимдар бер к тшнсне алата, тп мнлре, тмрре, стилистик, эмоциональ-экспрессив биктре телмр улланылыштары йтенн айырмалары ла була».15

Синонимдар тураында бындай араш бик кп тюркологтар тарафынан хуплау таба (Урасин, Данияров, Ханбикова, Васильева .б. Тюркологияла синонимдара беренселрн булып татар телселре итибар ит башлай.

Татар теленд лексик синонимдары – Ш.С.Ханбикова, синтаксик синонимдары – В.Н.Хангильдин, С.М.Ибраимов, морфологик синонимдары – Д.Г.Тумашевалар йрнгн.

Татар телене синонимдарын трл ялап Ханбикова йрн. Синонимдары асылын билдлгнд, ул тел илеменд ки билдле булан синонимдар алатмаынан сыып, синонимдары «дйм мн тмрре менн айырылан р», - тип атай. Татар телене синонимияына аылышлы орауарын анализлай, синонимик лектр т принцибына айырым ур итибар бир. Уны тарафынан татар телене тге синонимдар леге тлгн.

Синонимияны лексика м фразеологиялаы кренешен башорт теле илеменд билдле кимлд Кейекбаев Ж.. менн Урасин З.. йрнгн.

З..Урасин ене «Херге башорт би телене фразеологик синонимдары» тигн хемтенд синонимдара логик функциональ араштан сыып билдлм бир: «Синонимдары телд йше, улары -ара ошашыуы м ошашмау характерыны трллктре, фекерл эшмкрлегене объектив ысынбарлыты саылдырыуы м телде функциональ шарттары менн сиклнгн».16

Ж.. Кейекбаевты синонимдара биргн билдлме: «Тел белеменд абул ителгн традицион билдл буйынса, н составы яынан трлс яыраусы, лкин бер мн алатан йки мнлре яынан бер-береен яын торан р синонимдар тип атала».17

Ошо ктерн кренеенс тел илеменд синонимдары дефиницияы буйынса бер бтн ген принцип ю.

Бер к кренеште, билдне, эш–хрктте атаанда бйлнештре булан ике м унан да кберк лексик синонимдар телд бер тркм, пардигма, икенсе трл йткнд, синоннимик рт барлыа килтерлр. Млн, ялау, аралау, аралау, ботлау, урсалау, рсле, анат атына алыу .б.

Рус теленд синонимик ресурстары трл араштаран сыып тикшерелее ммкин. Млн, лексик-грамматик мнсбттренн сыып синоним рттге р тик бер тркмнн ген ойошора ммкин. Млн: исемдр – к, буй, буй–ын; ылымдар – абарыу, кбе, кпсе, кпйе, рле, шешене, брте; сифаттар – блкй, блкс, кескй, осто.

Синонимик ртт айы сата айырым р менн берг трл типтаы бйлнештрг берлшлр: аллы р м ярамсы р менн аллы ре тркмлнее (арыу – арманы булыу, матур – к яуын алырлы, тин – кп т тмй) м фразеологик бйлнеш (йш – мер р). мм был осрата ла синонимик бйлнеш икенсе тркмдренн килгн р л алана. Млн, ылымдар: бысрау – бысра; сифаттар: блкй – блкс.

ре аны яынан синонимик рттр ошашмаандар: бер ртт ике – с , икенсеенд кп р м бйлнештр булыра ммкин: артылыу – ашыу, быуат –асыр, бйлнеш – элемт; йлл – ыаныу, аяу арыу – талыу, хлелне, хлдн тайыу, талсыныу, лер, анылыу, арманы булыу, ара тирг тш, ыу эскее булыу, телде, телде арыры тешлрй булыу, лемесле булыу.

Синонимик рттге р составыны даимилыы, улары саыштырмаса «ябы тгеллеге менн характерлана». Улара лексик системаны еш процесы менн сиклнгн грештр м тмлр булыуы ммкин.

Синонимдары берй стилг арауы буйынса м стилистик асылына арап айыралар. Бер синонимик ртт трл телмр стилдрен араан р берлшерг ммкин, йни китап (официаль – эш–аыар, фнни, публицистик) м йнле йл стилен (вафат булыу (кит.)-дмг (йл.)), ая уыу (йл.). Бер ртк йыш ына бер трл булмаан стилистик характеристикалы (коннотация), йни трл эмоциональ-экспрессив функция тсе: млн, китап стилендге – вафат булыу, йнле йл стилендге – дмг е синоним булып тора.

Синонимик рт аны ына ваыт ыаттары хас булан кренеш. Был бхсе араш, мм йтеп китерг крк: бер ятан, синонимик ртте ткндр менн юары стилд улланыусы м классик битт йшсе архаизмдар бйлй; икенсе ятан, синонимлашан яы р м яы мн тмрл ике р буласа тел хркттре сн уны сиктрен асы тоталар.

Синонимик ртте функциональ ммкинселектре сике. Бер ятан ткн тел деррен уыла, хатта синоним телд актив улланылыштан тшп ала ла й юйылып, й уыусылары культуралы – тарихи хбр булыуарына арап матур бит теленд йшен дауам ит.

Икенсе ятан, телде хл-торошон билдлсе синонимик ртте сиктре асы м ттн тыш хрктсн.

Синонимик бермлекте формалашыуы – тарихи грештге теге йки был тшнсне телдге сыарылыш процесы. Синхронияны м диахронияны бйлнешен алау митле, снки тел системаыны, динамикаыны, тел нормаларын м бер к ваытта, тимк, синонимик ртте доминантаын, уны дйм тел бтнлгн м семантик ябы тгеллеген к алдына килтерерг ммкинлек бир.

Синонимик ртте – тркмд – даирлре – сфераны бйлнештрен тикшере ыылы м мим проблема уя. Тап ошонда телде м тарихи дере, рухи м матди байлыты, телде м мнитте бйлнеше килеп сыа.

Тарих менн танышыу икене яынан тшн сн яы этргес бир. Тел сн был е семантикаыны тшнслре эргендге грештр менн бйле. Шуны менн синхрония менн диахронияны -ара йоонто яауы телд синонимик рттре формалашыуына йоонто яай.

Шулай итеп, синонимия номинацияны трл характерарын таба. Кренеш, йбер тураындаы каллауы трнйтесе исемдр м шул у тшнсг яы тмрр бире синонимик бйлнешк ылытыра (ан м сифат яынан лектре тулыландырыуы).

II блек. Херге башорт телене килештр системаында синонимик мнсбттр

2.1. Килеш ялауарыны синонимияы

Килеш исемдр менн исемдр, ылымдар м рештр араындаы мнсбтте белдергн атмарлы грамматик категория анала. Был мнсбттр килеш ялауары, килеш формаы м бйлестр аша бирел. Мнлре м функциялары менн улара тгл килгн бйлнештр, синтаксик конструкциялар а бар. Тимк, килеш формалары логик-грамматик мнлре белдере йтенн морфологик синонимлы рамкаында ына алмай, семантик-синтаксик кренештрг барып тоташа.

Килеш формалары кп мнле, был мнлр -ара киешеп, синонимлы мнсбттрен барлыа килтерлр. Шуны сн теге йки был килеште функциональ йттн икенсе бер килеш формаы менн тан килеен тикшергнд, тп итибары улары мнлрен бирерг крк.18

1. Килештре ялауы м ялаулы формалары -ара синонимик мнсбтт була. Трки тел илеменд килештре ялауы формаларын тп килеш тип анау тнлк алды. Был мсьлне асылына тше килештре махсус тикшеренеселр арамаына алдырып, ошо формалары параллель улланылышына итибар итйек.

Тп килеш (йки ялауы килеш формаы) менн тб килеш синонимлаша. Ялауы форма башлыса халыты йл телен м фольклора хас. Млн: баар сыыу, Себер ките, юл йр . б.

Ваыт тшнсен белдергн исемдр крте алмаштары м баша анылаусылар менн килгнд, килеште ялауы формаы урын-ваыт, тшм килеш м эйлек ялауары менн синонимлаша: анау кн — анау кнд — анау кнд — анау кн, теге йыл — теге йылда — теге йылды — теге йылы, шул ваыт — шул ваытта — шул ваытты . б.

Миалдар: Ошо у кисте (ошо кис к, ошо кист у) ене иптшен саыры (.минев, “ар кешее”). атыны бала табыр тнд шул батша тш кргн (“Баиша м атын” китенн) . Бынан аа улар р кисте... а ая ярында туталыр булдылар (. Хкимов, “ауыр умта”). Аттар батты, туптар батты. Тнд улары сыарып булманы (М. Крим, “Ярлыау”). Бер тнд бре олоуы ишетелде (. минев. “Бре балалары”) .

Кренеенс, был формалар, билдлелекте ксйтесе анылаусылар буланда, -ара синонимлашалар. Бындай конструкциялара урын-ваыт м тшм килеш иргерк улланыла: кисен— кист, тнн—- тнд . б.

ашитар табыша, тир,

Сскле яын.

Бег и алаан шул

К ген наын (. Д лтов. “ашитар табыша тир...” ) .

Айырым конструкциялара (эй икенсе планда торанда, йки хбр тшм йнлеше формаында буланда) тшм килеш менн тп килеш параллель улланыла м стилистик йттн трлндере ммкинлеге тыуа. Атайымды кис айта тигйнелр — атайым кис айта тигйнелр. Влие килгн тип ишеттем — Вли килгн тип ишеттем. Юла сыас, ыаны крелде — юла сыас, ыа крек.

амыштаы ама ла

ыу ингнем имне («Абуат» журналынан) .

Эш-хркт башарыуы оралын белдергнд, урын-ваыт килеш формаы ялау менн д, ялауы а улланылыуы ммкин: скрипка уйнау — скрипкала уйнау. Бгльямал бей Менрне гармун тартыуын бигк нп бтмй, снки гармунда уйнауы ирр эше тип арай (Н. Мусин, “Мгелек урман”). Трл мжлестр атнашан сата, Буранбайы йырлатты, урайа уйнаттыры (Я. Хамматов, “Тнья амурары”) .

2. Бер килеш ялауы менн икенсе килеш ялауарыны синонимлашыуы айырым бйлнештр ген ммкин м башлыса грамматик мнсбтк ингн ре мне менн билдлн.

Айырым контекста пассив субъектты белдергн исем тб м эйлек килеш ялауары менн улланыла ала: Мансура эшк бараы бар—Мансуры эшк бараы бар; Азата тырышаы бар—Азатты тырышаы бар. Тшм килеш менн тб килеш т тгл кил. Был формалары улланылышында иелерлек айырма ла бар ыма. Тшм килеш формаы объектты, предметты хбр белдергн эш-хркт тарафынан тотош билп алыныуын белдер: йгерерг була уны уш — йгерерг була уа уш. Миалдар: Тбнн йортто арап баралар (Х. Тапаов, “аршы сыып ал”) . йеплнесене судтан алдылар (“Башортостан” гзитенн) . емде ата бер утым (“Башортостан” гзитенн) .

Тшм килеш формаы исем эш-хркт тарафынан тулыынса билп алыныуын, тб килештге исем лшлт тьир ителеен белдер. Эйлек килеш ене айырым мнлре менн сыана килешк тап кил. Ошо формалаы исем, андар, сифаттар, сифат ылымдар менн бйлнешк инеп, бтндн айырып крте мнен белдергнд, сыана килешк функциональ йттн тгл була: китаптары ыылыы — китаптаран ыылыы, ауынсылары йшерге — ауынсыларан йшерге . б.

Миалдар: Кнд шатай бысра кндренн берее (. минев, “Сгл”) .

Бындай конструкциялара, исем кплект буланда ына, синонимлашыу ктел, гр исем берлек формаында кил, эйлек килешт ген улланыла. Млн: сейне бешкне, ыы матуры . б. Былар урынына сейнн бешкне, ыан матуры формаын улланыу телг йомай.

Тб килештге исем эш-хрктте сыанаын белдереп, уны менн килгн ылым шуа яуап эште, хрктте алатанда, сыана м урын-ваыт килеш формаларына синоним була: тауыша уяныу — тауыштан уяныу, аса интеге — астан интеге, ттнг ыланыу — ттндн ыланыу — ттнд ыланыу, эег улыу — эенн улыу— эел улыу, ыуыа тм— ыуытан тм— ыуыта тм, тормоша зарланыу — тормоштан зарланыу, рхтлекк иере — рхтлектн иере.

Миалдар: ояш ыыра, кн эе, арын елг Аиел буйындаы арт аастар шаулай (Г. изтуллина, “и”). Милекйе ылыулыына, упшылыына, Ныязола уштанлыына кнлшеп, эстн яна ла, е менн бик а иплшкн был атынды ткерлегенн ура (. Длтшина, “Ыры”) . Мине урпа тндге р тл йшемдн кнлшеп, улар мине секлй, хатта ыйырыта башланы (М. Крим, “Оон-оа бала са”). арт был асы й, татлы рг ыуанып, йолап китте (. минев, “Танкист”) . — Ни хтле тырыштырым, уыта алманым,— тип зарлана ли аай уландарынан («Башортостан” гзитенн).

Хрктте, ваытты бер сиген белдергнд, тб килеш урын-ваыт килеш менн тап кил: ыу буйына тутау— ыу буйында тутау. Миал: Бер ваыт поезд бер блкй станцияа (станцияла) тутаны (Х. Тапаов, “аршы сыып ал”) . мм бе, элекке дауаланыусылар, уны — врачты изге эшен мерг л (мер л) онотмаясабы («Башортостан» гзитенн). ...Уны йортонда имеш кп кен халы йыйылан (. минев, “Танкист”) . Аас башынан тшп, ерг аунара керешкн (“Айыу м бал орттары” китенн) .

Сыана килеш исем, эш-хрктте объекта йнлгнлеген белдергн ылымдар менн улланыланда, тшм килеш менн синонимлаша: улдан тотоу— улды тотоу, сстн ыйпау — ссте ыйпау, малайан бе — малайы бе, кешенн уырыу— кешене уырыу . б.

Ха клмен белдергн р сыана килеш менн тб килеш формалары яын тора. Млн: килоын егерме тиндн алды — килоын егерме тинг алды; с умдан атыу — с ума атыу . б. Шулай а бында неск ген мн айырмаы ла иел: килоын егерме тиндн алды формаы алынан нмне кп булыуы, шуны р килоы егерме тин тороуына баым яай, тб килеш формаы бер лсмде ген белдер.

Урын-ваыт килештге исемдр, андара м айы бер ылымдара эйреп килгнд, тб килеш менн синонимик мнсбтт була. Млн: анала с— анаа с, айа бер— айа бер, ыуа ебе— ыуа ебе . б. Урта ишек башында — сей ыыл ситсаа теш порошогын иеп яалан ап-а буяу менн яылан лозунг (Н. Мусин, “Мгелек урман”) .

Шулай итеп, килеш ялауарыны -ара мни мнсбттрг инее телд улары грамматик ятан синонимлашыуы сн бт шарттар тыуыра.

2.2.Килеш ялаулы исемдре бйлестр менн килесе исемдр менн синонимлашыуы

Килеш ялаулы исемдр менн бйлесле исемдре синонимлашыуы би телд ти кренеш. Ул грамматик синонимия кренеше ртенд арала.

Эш-хрктте ысулын белдергнд менн бйлесле тп килеш урын-ваыт килешк тап кил: автобус менн айтыу — автобуста айтыу, ат менн сабыу — атта сабыу; поезд менн барыу— поезда барыу . б.

Миалдар: Командировкаа йки курорттара баран саыда ин самолет менн бер ген тапыр осмааныдыр инде («Башортостан» гзитенн). Мин вокзала тштм аршылара, ин самолета килгне (М. Крим, “мер мигелдре”) .

Уал Вли атаынан баша

р кешег асыулы.

Бары бел алын иренен тешлп

Велосипед менн сабыуы (. Хйри) .

Эш-хрктте йнлешен, урынын белдергнд, шул у менн бйлесле тп килеш сыана килеш формаына функциональ йттн тгл кил. Бында бйлесле форма ситлтеберк йтел м стилистик эффект тыуыра: урман менн атлау — урмандан атлау, юл менн барыу— юлдан барыу, эш менн нт булыу — эштн нт булыу; Ленин юлы менн барыу— Ленин юлынан барыу . б.

йтсе, бурыл, у йшр сн

айы ума менн баралар (Халы йырынан) .

Менн бйлесле тп килеш тб килештге исемг ти синоним була: етешелектр менн килешеп арау — етешелектрг килешеп арау . б.

Млн: Яман менн юлдаш була, артайыры (мл). Бында яман менн урынына, йлмде мнен греш индермй, ямана формаын улланып була.

Тшм йнлешендге ылымдар менн килгн тшм килеш исем, ситлтелгн тултырыусыны белдереп, менн бйлесле тп килешк синоним була ала: орома буялыу— ором менн буялыу, тупраа кмеле — тупра менн кмеле . б. Миалдар: Тир-ятаы тиге ялан ап-а ара (ар менн) апланан (. минев, “ар кешее”). Кп т тмй, ки болонло бесн бакуйары менн аплана («Башортостан» гзитенн).

Менн бйлесле бйлнеш шулай у сыана килешк л тап кил (ситлтелгн тултырыусы функцияында): йрк менн ауырыу— йрктн ауырыу, пк менн яфаланыу— пкнн яфаланыу, баш менн этлне — баштан этлне . б.

Эш-хрктте кемг йки нимг йнлгнлеген белдергнд, тб килеш сн бйлесе менн килгн тп килешк синоним була: бала сн айырыу — балаа айырыу, уыу сн тл — уыуа тл, дуым сн алам — дуыма алам. Был йырары ккрп кн йштр сн яам (. Слм) .

Ыласындай зирк бул,

ире сн терк бул (Халы ижадынан) .

Унан ала батша

олдар айлай арайа;

Унан тороп аланы —

Тре сн орбана («Урал батыр» эпосынан).

Эш-хлде ситлтелгн эйен белдергнд, ошо конструкциялар синонимик мнсбтк ин: мине сн файалы — ми файалы, бег барыбер — бее сн барыбер.

Азаттар сн ул — тормош,

олдар сн ул — мт.

м бт халытар сн

Ул йшй ояш булып (Р. Нимти) .

Етксе сн беле ген а, т игер булыу а крк (А. Абдуллин, “Ун снс председатель”). Арылан батыр сн Твкилевте яынан- яы мкерре асылды (. Ибраимов, “Кинй” ). айы берр сн ене ялын келле м файалы ойоштороу ауыр хл ител торан мсьлг йлн («Башортостан» гзитенн). Сысана лем, бесйг клк (Халы мле) .

Масат, тйенлек белдергнд л, был формалары синонимлыы ктел: аса сн йр— асаа йр, ит сн ыйыр арау — итк ыйыр арау, экспорт сн тауар ерл, экспорта тауар ерл, мала аы —- мал сн аы, ймитк файа эшл — ймит сн файа эшл . б.

Тшм килеш м тураында, хаында бйлестре менн килгн тп килеш -ара синоним була: кешене айыртыу— кеше тураында айыртыу, эште уйлау — эш тураында уйлау .б. Миалдар: Милиционерар арт танкист тураында бтнлй онотандар кеек булды, -ара йлше китте (. минев, “Танкист”). Каруан башы Икй уны эрген тшп, дала тормошо менн таныштыры, каруан юлындаы мажаралар хаында йлне (. Ибраимов, “Кинй”) .

араанда бйлесе менн килгн тб килеш исем сыана килеш мнен тап кил. Был формалар бер нмне икенсее менн саыштырыуы белдер: аайым минн кслрк — аайым ми араанда кслрк, Аиел Димг араанда оонора — Аиел Димдн оонора . б. Миалдар: Кк сскле сирендрн бее йшлек ймлерк (Т. Юлдашева, “Сирень”). Афзал Тхвтк араанда алты йшк олора (М. Крим, “мер мигелдре”). Утын да, аш-ыу а, мал аыы ла баша йылдара араанда (баша йылдараынан) мул крк (. Длтшина, “Ыры”) .

Тарафынан бйлесе менн килгн тп килеш бйлесе сыана килешк синоним була. Бындай конструкциялара ылым тшм йнлеше формаында була, исем ситлтелгн субъектты белдер.

Млн: Батша тарафынан (йки батшанан) нахаа йберлнеен Михаил Илларионович ауыр, бик ауыр кисере (Я. Хамматов, “Тня амурары”) .

Бйлесле конструкция, тт, яма телг (бит м матбуат телен) хас, сыана килеш формаы башлыса йл теленд улланыла.

Сыана килеш исем, хис-тойо, хл-торошто белдергн ылымдар менн килгнд, тьире сббен, сыанаын белдереп, араында бйлесе булан тп килеш формаына синоним була: имелектн отороу— имелек араында отороу, ыуытан интеге — ыуы араында интеге.

Миалдар: ышы алындара оштар бик бирешеп бармай, мм аслытан улар йышыра л («Башортостан» гзитенн). тн иблп кен яуып торан кг ямыран кшекте, аяы еешлнде (. минев, “Танкист”) .

Был конструкциялары бйлесе формаы кберк улланыла.

Тшм йнлеше, ылымдар менн бйлнешк ингн сыана килештге исемдр, алмаштар ситлтелгн эйне белдергнд, эйлек килеште тарафтан бйлесе менн килгн конструкцияына синоним була: кешенн маталыу— кеше тарафынан маталыу, атайан рлне — атай тарафынан рлне, минн башланды — мине тарафтан башланды.

Бында ла бйлесле конструкция а улланыла.

Бйлесле килеш бйлесле килеш формаы менн синонимлаша. Масатты белдергн тп килеш формаы янында менн йки буйынса бйлестре улланылыуы ммкин, лексик йттн улар синоним була алмай. Млн: эш буйынса киле— эш менн киле, халы заказы буйынса эшлте — халы заказы менн эшлте .б.

Мнсбтте белдергнд тб килеш тп килешк синоним була: уыша бйле ваиа— уыш менн бйле ваиа, асаа бйле эш — аса менн бйле эш, балаа бйле хл — бала менн бйле хл. Уны тормошонда кен бйле ниндйер фажи буланлыын тшнд (Г. иззтуллина, ”и”) .

Бйлесле килеш м бйлес функцияын башаран р синонимик мнсбтт була. Млн: байрам айанлы — байрам уайы менн, тыныслы ялылар хрктене ун йыллыы айанлы — ун йыллыы уайы менн . б.

Бйлес функцияын башаран алда, элек ре сыана килештге исем менн тиклем, салы, хтле бйлесле тб килешк синоним була: тштн алда — тшк тиклем, туйан элек — туйа хтле . б.

Килеш формалары йн ярамсы м аллы р менн яалан бик кп мнлш конструкциялара синоним булып улланылалар. Лкин был бйлнештр, бйлестр м килеш ялауары кеек р араындаы грамматик мнсбттре тгел, айырым логик- грамматик мнлре белдер, шуа улар морфологик синонимдар ртенд аралмайынса, морфологик-синтаксик трг индерелеп арап йртл.

Шулай итеп, бйлестр менн килесе исем формаларыны килеш ялауары менн синонимик мнсбттре бйлесле исемдре килеш ялауарын абул итеп, баша р менн грамматик мн яынан яынайыуы телд морфостилистик ятан енслекле тел кренешен тыуыра.

Йомалау

Башорт телене грамматик оролошон м байлыын йрне буйынса кп илми эш башарылан. Шулай а телмр культураы, херге бит, матбуат теле, стилистика лкенд тикшеренер етерлек држл тгел. Телде ртл ммкинлектре асылып бтмгн, улары камиллаштырыу мсьллре а ятыртылан. Грамматика буйынса башарылан традицион хемттр р бер категория, ниге, е бер бтн итеп арала, унан баша грамматик категориялара мнсбте, формалары мн бйлнештре асылмай ала. Морфологиялаы м синтаксистаы синонимик кренештре йрне тел оролошондаы системалылыты грамматик категориялар кимленд ген тгел, морфология менн синтаксис м лексик бермектр араында ла барлыын,улары йомо тгеллеген, киреенс, –ара тыы бйлелеген крт.

Шул у ваытта трл формалары, ре художестволы телд улланыу, йлмдре трлндере йтенн би ре, телебее ммкинлектре ки икнлеге, ыылмалы булыуы асыла.

Грамматик синонимия мсьле р осора алимдары итибар генд. Фн тарматары ешкн, лингвистик фекерр гргн айын, ул трл клектн, яы йнлештр арала.

Телд грамматик синонимия мсьллре леге кнд етерлек кимлд йрнелмгн. Шуа араматан, эксперименталь тикшере нигеенд Мостай Крим рренд исем формаларыны синонимик мнсбттрен йрне художестволы телде байлыын, грамматик формалар стилистикаын йрне йнлешенд ки ммкинлектр аса. Трл мн белдересе ылымдары бер к грамматик контекста ошаш семантик функция те, структур ятан ошашлыы, тркмс ялауарыны ылым формаларын йлм структураында бер к грамматик функция тп, синонимик мнсбтт килее художестволы телд енслекле кренештр тыуыра. Бындай кренештр башорт нфис бите ррен байытып, уны индивидуаль ятан трллндереп кил.

Был курс эшенд килештр м уны трл формаларын белдересе форманттары грамматик синонимлыы мсьле практик йттн тикшерелде. Килештр би телд йт ур функция тй, улар исемдрг ушылып, улары мн тшнсен тм бик бире менн берг уны трл семантик аспекттарын кртеп киллр. Килеш формаларыны грамматик синонимлыы би телд йыш крен. Ул, беренсенн, трл килештрг араан ялауары бер к грамматик мнне белдереенд крен. Млн, бер килеш мнен белдересе трл исем ялауары бер к йлмд йки текста бер-береен алыштыра ала, улары грамматик мне ошаш ала кил м улар -ара синонимик мнсбтт тора. Икенсенн, килеш формаларыны бйлестр менн килесе исемдрг грамматик синонимлыы улары мни ятан тап килеенд крен. Был йттн менн бйлесене хемте итибары йлеп ит, ул бер к ваытта тп килеште урын-ваыт килешк тап килеен д, (автобус менн айтыу — автобуста айтыу), тп килеш сыана килеш формаына функциональ йттн тгл килеен д белдер ала.

Килеш ялауарыны бер-береен алыштыра алыуы, бйлес формалары менн мни мнсбтк инее тел илеменд бик ыылы мсьл.. Килеш формаларыны грамматик синонимлыы телд трл морфостилистик кренештре тыуыуына нылы ниге булдыра

улланылан бит исемлеге

  1. Кейекбаев Ж. . Херге башорт телене лексикаы м фразеологияы. - ф, 1966. – 288 б.
  2. Сйетбатталов .. Башорт телене стилистикаы м пунктуацияы. - ф, 1978. – 211 б.
  3. Березин Ф. М. История лингвистических учений.- М., 1975. – 205 с.
  4. Блиндус Е.С. Критерии синонимического ряда в английском синтаксисе Текст. / Е.С. Блиндус // Синонимия в языке и речи. Новосибирск: СО АН СССР, 1970. - С. 257-275.
  5. Головин Б. Н, Березин Ф. М. Общее языкознание.- М., 1979. – 211 с.
  6. Вильданов Н.Г. Нулевые формы башкирских падежей и их эквиваленты в иносистемных языках: афтореферат канд. диссертации. – Уфа, 1984. – 24 с.
  7. Жилин И.М. Синонимика в синтаксисе современного немецкого языка . – М., 2003. – С. 174.
  8. Зарипов Р.Ф. Башорт теленд килештр системаы. - ф, 2002.
  9. Зйнуллин М.В. Херге башорт теле. Морфология. - ф, 2005. – 328 б.
  10. Ибрагимов С. М. Синонимика словосочетаний с послеложными словами. В кн.: Вопросы татарского языкознания, кн. 4. - Казань: 1972. - С. 14-28.
  11. Кейекбаев Ж.. айланма мллр. — ф, 2002. – 276 б.
  12. Александрова З.Е. Словарь синонимов русского языка. – М.: Рус. яз., 2001. – 550 с.
  13. Киекбаев Ж.. О происхождении некоторых падежных форм в урало-алтайских языках в свете теории определенности-неоределенности//Вопросы методологии и методики лингвистических исследований. – Уфа, 1966. – С.175-190.
  14. Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. – М., 1938. – 261 б.
  15. Урасин З.. Бай а ул, яымлы ла (телебее грамматик синонимдары) -  ф: Башортостан китап ншрите, 1992. – 216 б.
  16. Пиотровский Р.Г. Очерки по стилистике французского языка. — Л., 1960. – С.247.
  17. Пснчин В.Ш. Телде кркмлек саралары. - ф, 1984. – 224 б.
  18. Пснчин Ю.В. Основы грамматической стилистики башкирского языка (на примере категории падежа). – Уфа, 2006. – 78 с.
  19. Решетова Л.В. Категории падежа в разносистемных языках. – Ташкент, 1982. – 136 с.
  20. Сорокина Т.С. Функциональные основы теории грамматической синонимии// Вопр. языкознания. – 2003. – № 3. – С. 92–112.
  21. Синтаксическая синонимика в современном русском литературном языке. Под ред. Сухотин В.П. М., 1960. – С. 125.
  22. Стеблин-Каменский М. И. Спорное в языкознании – Л. : Наука, 1974. – 213 с.
  23. Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. - М., 1956. – 266 б
  24. Хадыева–Быкова А.Н. Синтаксическая синонимия в английском языке. – М., 1985. – С. 184.
  25. Шендельс Е. И. Многозначность и синонимия в грамматике. – М. : Наука, 1970. – 179 с.

1 Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. - М., 2005. – С. 147.

2 Сухотин В.П. Синтаксическая синонимика в современном русском литературном языке. - М., 1960. – С. 125.

3 Хадыева –Быкова А.Н. Синтаксическая синонимия в английском языке. – М., 1985. – С. 184.

4 Пиотровский Р.Г. Очерки по стилистике французского языка. — Л., 1960. – С.247.

5 Жилин И.М. Синонимика в синтаксисе современного немецкого языка . – М., 2003. – С. 174.

6 Березин Ф. М. История лингвистических учений. М., 1975. – С. 25.

7 Блиндус, Е.С. Критерии синонимического ряда в английском синтаксисе Текст. / Е.С. Блиндус // Синонимия в языке и речи. Новосибирск: СО АН СССР, 1970. - С. 257-275.

8 Ибрагимов С. М. Синонимика словосочетаний с послеложными словами. В кн.: Вопросы татарского языкознания, кн. 4. - Казань: 1972. С. 14-28.

9 Кейекбаев Ж.. айланма мллр. — ф, 2002. – 24-се б.

10 Зйнуллин М.В. Херге башорт телене морфологияы. – ф, 2005. – 241-се бит.

11 Сйетбатталов .. Херге башорт телене стилистикаы. V том. - ф, 2009. – 289-сы бит.

12 Урасин З.. Бай а ул, яымлы ла (телебее грамматик синонимдары) -  ф: Башортостан китап ншрите, 1992. – 28-се бит.

13 Урасин З.. Бай а ул, яымлы ла (телебее грамматик синонимдары) -  ф: Башортостан китап ншрите, 1992. – 5-се бит.

14 Головин Б. Н., Березин Ф. М. Общее языкознание. М., 1979. – С. 126.

15 Александрова З.Е. Словарь синонимов русского языка. – М.: Рус. яз., 2001. – С. 4.

16 Урасин З.. Бай а ул, яымлы ла (телебее грамматик синонимдары) -  ф: Башортостан китап ншрите, 1992. – 17-се бит.

17 Кейекбаев Ж. . Херге башорт телене лексикаы м фразеологияы. - ф, 1966. - 26-сы бит.

18 Урасин З.. Бай а ул, яымлы ла (телебее грамматик синонимдары) -  ф: Башортостан китап ншрите, 1992. – 24-се бит.

PAGE 32

Херге башорт телене килештр системаында синонимик мнсбттр