NAFAS OLISH ORGANLARINING ASOSIY KASALLIKLARI

O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI XALQ TA'LIMI VAZIRLIGI

A.QODIRIY NOMLI JIZZAX DAVLAT PЕDAGOGIKA INSTITUTI

TABIATSHUNOSLIK FAKUL’TETI

REFERAT

MAVZU: NAFAS OLISH ORGANLARINING ASOSIY KASALLIKLARI

BAJARDI: F.Sattorov

Jizzax 2010


Нафас олиш органларининг асосий

касалликлари

РЕЖА:

  1. Нафас олиш органлари касалликларида учрайдиган симптомлар.
  2. Юори нафас йўлларининг ўткир касалликлари.
  3. Ўткир бронхит сабаби, белгилари, даволаш, шифокоргача шошилинч ёрдам.
  4. Зотилжам касаллиги, сабаблари, белгилари, даволаш.
  5. Учоли зотилжам, профилактикаси.
  6. Ўпка абцесси, сабаби, белгилари, даволаш.
  7. Плеврит, сабаби, белгилари, даволаш.
  8. Бронхиал астма. Бронхиал астма хуружида шифокордан олдинги ёрдам.
  9. Ўпкадан он оанда шошилинч ёрдам.
  10. Якуний савол, жавоблар.

Таянч тушунчалари:

  1. Бронхит – бронх шилли пардасининг яллиланиши.
  2. Зотилжам – ўпка тўимасининг яллиланиши.
  3. Плеврит – плевра вараларининг яллиланиши.
  4. Абсцесс – чегараланган йирингли халта.
  5. Экссудатив плеврит – плевра бўшлиига суюлик тўпланишига айтилади.

Нафас органлари касалликларининг асосий симптомлари йўтал, кўкрак афасининг ориши, балам ташлаш исобланади.

Йўтал – нафас органлари касалликларининг асосий симптомларидан бири исобланади. Йўтал, уру бронхлар ва альвеолалар шилли пардалари шишиб яллиланганда балам ажралиши билан ўл бўлиши мумкин.

Юори нафас йўллари касалланганда (ларингит, бронхит) йўтал даал бўлади, бемор ув-ув йўталади. Ўпканинг йирингли касалликларида жарангдор бўлиши мумкин. Товуш бойламлари яллиланганда бўи бўлиб олади.

Касаллик процессига плеврит ам тортилганда нафас олганда кўкрак афаси ориши этимол. Нервлар ориши невралгик ори (овуралараро невралгия) борлигини кўрсатади. аракат илганда (эзилганда, букилганда) орининг пайдо бўлиши ёки зўрайиши мускулларнинг ориши (миазит) учун характерлидир.

Хансираш (нафас исиши) – кислород етишмаслиги (кислород танислиги) натижасида нафаснинг тезлашишидир. Хансираш экспиратор ва инспиратор бўлиши мумкин. Хансираш асосан нафас йўллари касалликларида, юрак мускули иши етишмовчилигида кузатилади. Экспиратор хансираш – нафас чиарганда пайдо бўлади, яъни нафас чиариш ийин бўлади. Бундай нафас исиши бронхиал астмада, ўпка эмфиземасида кузатилади. Инспиратор хансираш-нафас олганда пайдо бўлади, яъни (товуш бойламлари шишганда ёки сиилганда) нафас олиш ийин бўлади.

атти нафас исиши бўилиш деб аталади.

Астма касаллигида нафас исиши хуружсимон бўлади. аралаш ансираш – ўпка яллиланганда, ўпка силида бўлади. Ўпканинг нафас юзаси камаяди, чунки унинг зарарланган исми нафас олиш ватида атнашмайди.

Балам – юори нафас йўлларида ва ўпка яллиланиши ёки димланиб олиш процесслари бўлганда юзага келади. Балам кўринишига ва табиатига кўра шиллили, сероз, йирингли ва он аралаш бўлиши мумкин.

Нафас органларини текшириш методлари. Кўкрак афасини рангига (оарган, кўкарганига) аамият берилади. Кўкрак афасининг турини ва иккала ярмининг симметриклигини аниланади.

Нормал, астеник, эмфизематоз, рахитик кўкрак афаси тафовут илинади.

Астеник кўкрак афаси – ясси, тор ва узун бўлади. Сил, нимжон, озин беморларда кузатилади.

Эмфизематоз ёки бочкасимон кўкрак афаси иса ва кенг бўлади, эмфиземаси бор беморларда ўпка ўткир ва хроник кенгайганда кузатилади.

Рахитик кўкрак афаси – туртиб чиан бўлади (тову кўкрак) ва овура тоайлари, улар умурта поонаси ийшаймалари суяклари билан ўшилган жойда кўп бўлади.

Букирлик – кифоз, олдинга чиан – лордоз, ён томонга эгилган – скалиоз.

Бармоларнинг шаклига аамият берилади. Бармоларнинг фалангалари учи йўон тортган бўлиб, ноора таёчаларига ўхшаб кетади. “Ноора таёчалари симптоми”. Бу симптом ўпкада йирингли процесслар бўлганда, шунингдек, юракнинг баъзи касалликларида кузатилади.

Пальпация – кўкрак афасини пайпаслаб кўриш. Беморни кўриш билан бир ватда орини дифференциация илиш учун кўкрак афасининг суякларини ва мускулларини, шунингдек, терини пайпаслаб кўрилади.

овурани ва овуралар орасини пайпаслаб кўриб, овуралараро невралгияни аниласа бўлади, унинг учун учта ори нутаси хосдир – умуртада, ўлти ости чизиида ва тўшда. Пайпаслаб кўриб плевранинг ишаланиш шовинини анилаш мумкин.

Перкуссия – ўпкани тўиллатиб эшитиб кўришдир. Нормада ўпка кўкрак кўкрак афасининг деярли аммасини эгаллайди.

Олдиндан ўпка чўисини ўмровдан 3-4 тепадан тўиллатиб урилади, орадан эса VII-бўйин умуртаси дамигача етади.

Пастки чегара ўрта-ўмров чизии бўйлаб VI-овурагача, ўлти ости бўйлаб VIII-овурагача; кўкрак бўйлаб Х-овурагача ва умурта олди бўйлаб XI-овура дамида.

Перкуссияда нормал ўпка товуши кўкрак афаси, ўпка тўимаси ва плеврадаги аво пуфакчаларининг урилиши натижасида пайдо бўлади.

Агар аво альвеолалардан экссудатли суюлик билан исман сииб чиарилса, у олда анча нам аволи бўлади ва перкуратор товуш бўиро бўлади.

Агар аво альвеолалардан яллили экссудат билан бутунлай сииб чиарилса, олда ўпка тўимаси зич бўлиб олади ва перкуратор товуш ёки жигар товуши каби паст бўлади.

Агар ўпка тўимаси аводан кенгайган бўлса, масалан, ўпка эмфиземасида, перкутор товуш гугурт утичасига чертгандек анча атти бўлади.

Ўпкада бўшли осил бўлганда газлардан аппайган ичакларни, перкуссия илганда чиадигани каби тимпаник товуш чиади. Перкутор товушдаги ар андай ўзгариш ўпкада патологик процесс борлигидан далолат беради.

Аускультация – ўпкаларни эшитиб кўришдир.

Ўпкаларни эшитиш учун ёоч стетоскоп ёки фонендоскопдан фойдаланилади. Нормал (вазикуляр) ўпка нафасида нафас олиш яхши эшитилади (нафас олганда пайтда ўпкага кирадиган аво туфайли ўпка пуфакчаларининг кенгайишидан ўпка шовини эшитилади). Нафас чиарган пайтда ўпка тўимаси пучаяди ва нормада нафас чиариш деярли эшитилмайди.

Ўпкада турли патологик процесслар бўлганда везикуляр нафас зўрайган, суст бўлиши ёки бутунлай эшитилмаслиги мумкин. Агар ўпка тўимаси яллиланиш экссудати билан зичланган бўлса, бронхларда осил бўладиган шовин (ўпка шовини) яхши эшитилади, чунки инфильтрланган тўима товушни яхши ўтказади. Бундай нафас бронхиал нафас деб аталади – нафас чиариш нафас олиш каби яхши эшитилади. У “хх” товушига ўхшайди.

Ўпкадаги ва бронхлардаги шовиндан ташари, турли хилдаги касалликларда хириллаш эшитилади.

Хириллаш уру ва ўл бўлади. уру чийиллаган ва визиллаган хириллаш – аво торайиб олган бронхларда ўтаётганда пайдо бўлади. Бронхларнинг шилли пардалари яллилангандан унинг юзасидан ёпишо шилимши пайдо бўлади.

Сероз ва йирингли яллиланишда бронхларнинг шилли пардаси юзасидан сероз ва йирингли суюликдан иборат бўлган экссудат ажралади, у бронхлар йўлини беркитиб ўйиши мумкин. Нафас олган пайтда аво суюлик орали ўтар экан, унинг юзасида пуфакчалар осил бўлади ва ёрилади. Бунинг натижасида нам хириллаш пайдо бўлади. Нам хириллашлар айси бронхлар яллиланганига араб майда, ўрта ва йирик пуфакчали бўлади.

Альвеолалар яллиланганда – шитирлаш – уло ёнида сочнинг ишаланишидан осил бўлган товушга ўхшаш товуш эшитилади. Нафас олганда яллиланган альвеолалар бир-биридан ажралади. Шитирлаш фаат нафас олганда эшитилади.

Плеврада яллили процесс бўлганда плевранинг ишаланиши орда юрганда чиадиган ажур-ужур товушга ўхшайди. Бу товуш ўлтида ам яхши эшитилади. Нафас олганда ва чиарганда, хусусан стетоскоп билан босилганда яхши эшитилади. Одатда плевра шовини зарарланган жойда ори сезгиси билан ўтади.

Ўпкани рентген нурлари билан текшириш диагностик жиатдан катта аамиятга эга бўлади, чунки кўкрак афасини (ўпкани) ёритганда патологик процесни кўриш мумкин.

Агар ўпкада зичланиш – яллиланган жойлар (инфильтратлар) бўлса, ёритилганда бу барча патологик ўзгаришлар экранда анча ора бўлиб кўринади. Плевра суюлиги ам орайиб кўринади.

Пневмоторакс ёки каверна анча равшан (о) бўлиб кўринади.

Нафас йўлларининг ўткир касалликлари. Буларга трахеит ва ўткир бронхит киради. Трахеит – трахея шилли пардасининг ўткир яллиланишидир. Трахеит аксари бурун, халум, бронхлар ва халумнинг яллиланиши кечади.

Касаллик сабаблари: организмнинг совотиши ва инфекция.

Клиникаси: ўткир бошланади, озро балам ташлаш билан йўталиш кўрилади, температура субфебриль бўлади.

Беморнинг умумий аволи ёмон бўлмайди.

Даволаш: симптоматик – орага ва кўкракка (тўшга) горчичник солиш, оёа исси ванна илиш, ингаляция. Асал ўшилган чой ёки сутга сода солиб ичилади.

Дорилардан: аспирин 0,5 дан 3 маал, кодеин сода билан таблеткадан 2 маал буюрилади. 3-5 кундан кейин соайиш бошланади. Ўткир ва хроник бронхит тафовут илинади.

Ўткир бронхит – бронхлар шилли пардасининг ўткир яллиланишидир. Касалликни пневмококклар келтириб чиаради. Организмнинг аршилик кўрсатиш кучи сусайиб кетганда бактериялар бронхларнинг шилли пардасини зарарлайди.

Клиникаси: Бронхит тумовдан бошланади, тумов бронхитга айланиб кетади. Дастлаб, уру йўтал пайдо бўлади, кейин бемор балам ташлайди (шиллили, шиллили-йирингли).

Температура аксари субфибриль бўлади, умумий беоллик кўрилади.

Аускультацияда дастлаб, уру, сўнгра нам хириллаш эшитилади. Касаллик 7-10 кун давом этади. Соайиш билан тугайди. Даволаш – температура кўтарилган тадирда беморни ўринга ётизиб ўйилади, ичишга сульфодемизин, этазол 0,5 дан ар куни 4 маал буюрилади. Бемор атти йўталганда кодеин сода билан 0,015 дан 2-3 маал буюрилади. Горчичник, уру банка, содали ингаляция буюрилади. Сутга ярим оши сода солиб ёки сутга боржом ё бўлмаса асал ўшиб ичиш буюрилади.

Ўткир пневмония. Ўткир пневмония крупоз, очагли ёки бронхо-пневмонияга ва бўлаклараро пневмонияга бўлинади. Крупоз пневмония ёки лобар (бўлакли) пневмония ўпканинг бутун бир бўлаги зарарланишидир. Бу ўткир инфекцион касаллик исобланади.

Яллиланиш процесси ўпка альвеолаларида ва майда бронхларда ривожланади. Процесс кичкина очагдан бошланиб, орадан кўп ўтмай, асосан лимфа йўллари бўйлаб барча бўлакка таралади.

Этиологияси ва патогенези. Касалликнинг келиб чиишига стрептококклар, стафилококклар, пневмококклар ва боша сабаб бўлади. Инфекция ўпка тўимасига нафас олганда аво билан бирга, шунингдек лимфоген ва гематоген йўл билан тушади. Аксари пневмококклар атти совотгандан кейин ривожланади, организмнинг чидами сусайганда юори нафас йўлларининг шилли пардаларида доимо яшайдиган бактериялар касалликни келтириб чиариши мумкин.

Ўпкадаги анатомик ўзгаришлар тўртта босичда ўтади:

1-босич аломати – жуда ам гиперемияланиш ва сероз эксседат билан намоён бўлади, 2 кун давом этади (альвеолаларда сероз экссудат тўпланиши).

2-жигарсимон изариш босичи. Бунда альвеолалар эритроцитлар ва фибринлар билан тўлади. Ўпкадаги зарарланган жойнинг жигарранг-изил тусга кириши ва зичланиши уни жигарга ўхшатиб ўяди.

3-сероз жигарланиш босичи. Бунда альвеолаларга лейкоцитлар тўлади ва йўолади, улар яллиланган очагга кул ранг тус беради. “Кулранг жигарланиш” деган ном ам шундан олинган. 3-босич касалликнинг 4-5 куни бошланади.

4-тугаш босичи. Бу фибринлар ва лейкоцитларнинг сўрилиб кетиш процессига боли, экссудат исман балам сифатида чиариб ташланади. Крупоз пневмония аксари ўпкада учрайди, биро процесс плеврага ам таралади.

Клиникаси: Касаллик тўсатдан бошланади, бемор титраб ашайди, бу олат 30 минутга яин давом этади, кейин аста-секин иситма бошланади. Температура 39-40 даражага кўтарилади, биин санчиб орийди, нафас олганда ори зўраяди, азоб берадиган уру йўтал бўлади.

Орадан 2-3 кун ўтгандан кейин бемор ую, ёпишо, ийинчилик билан кўчадиган балам ташлайди. Балам табиати – зангсимон бўлади. бир суткада 30 дан 500 мл.гача балам ажралади. Беморнинг ёнолари иситмадан изариб туради, кўзлари ёнади, лабларига ва бурнига тошма тошади.

Нафас тез, юза, минутга 38-40 марта бўлади, бемор уру плеврит борлигидан ори туфайли чуур нафас ололмайди.

Кўрганда ялиланиш процесси жойлашган кўкрак афаси ярмининг нафасдан орада олиши ани сезилади.

Аускультацияда – суст везикуляр нафас ва нафас олганда альвеолалар деворларининг ёпишиши ва кўчиши натижасида ижирлаш эшитилади.

Ўпка зичлашган сари бронхиал нафас ва плевранинг ишаланиш шовини эшитилади. Ренгенда ўпканинг зарарланган участкаси орайиб кўринади.

Очагли пневмония. Очагли пневмонияда яллиланиш процесси ўпканинг айрим бўлакларига таралган бўлади. Очагли пневмония кўпинча ўпканинг хроник касалликлари (бронхит, пневмосклероз), атти, чарчаш, совотиш, хроник юрак етишмовчилигидан кейин пайдо бўлади.

Этиологияси ва патогенези. Касалликни бурун-халум ва юори нафас йўлларида яшайдиган микроблар ўзатади. Касаллик ўзатувчиси ўпкага аэроген ва камдан-кам гематоген йўл билан тушади. Микроблар аво билан бирга нафас йўлларига тушиб, энг ингичка бронхиолаларга киради ва яллиланиш процессини келтириб чиаради.

Клиникаси: Касаллик температуранинг ошиши, бетиним йўталиш, мадорсизлик, ланж бўлиш билан бошланади. Аксари касаллик грипп ёки юори нафас йўллари катаридан кейин бошланади.

Беморларда нафас тезлашади, кўкариш пайдо бўлади, балам шилли йирингли бўлади. температуранинг эгри чизии нотўри типда бўлади (яъни 36 гача тушади, кейин яна бир неча кунгача ошади).

Аускультацияда везикуляр нафаснинг сусайгани эшитилади. уру ва нам пуфакчали хириллашлар эшитилиши мумкин, бу бронхит ам борлигидан далолат беради.

онда лейкоцитоз ва РОЭ нинг тезлашгани кўрилади. Очали пневмония чўзилиб кетганда ўпка абсцесси, бронхларнинг кенгайиши (бронхоэктазия) ва бошалар ривожланиши мумкин, рентгенда очаг орайиб кўринади.

Профилактикаси. Профилактиканинг асосий вазифалари уйидагилар исобланади:

  1. Организмнинг аршилик кўрсатиш кучини ошириш (чинитириш).
  2. Грипп ва ўткир респиратор касалликларининг олдини олиш.
  3. Совотишдан этиёт бўлиш.

Очагли ва крупоз пневмонияни даволаш. Беморлар ўрин-кўрпа илиш ётиши керак. Оват калорияли ва витаминларга бой бўлиши керак. Палата яхши шамоллатиладиган бўлиши лозим. каравотнинг бош томонини кўтариб ўйиш керак, шунда беморнинг нафас олиши енгиллашади. Бемор суюликни кўп ичиши керак (1,5-2 л). абзиятда тозаловчи клизма илинади. Газ йиилиб олганда – карболен берилади. Дорилардан – сульфаниламидлар ва антибиотиклар буюрилади.

Сульфопрепаратлар 1 кун - 7,0 (1,0 дан ар 4 соатда)

2 куни - 6,0

3 куни - 4,0

4 куни - 3,0

5 куни - 2,0 (бир курсга 20 г. – 25,0)

мидорда сода билан ичилади. Антибиотиклардан пенициллин 100-150 минг – 200 минг бирлик ар 4 соатда мушак (мускул) орасига.

Строптомицин – 0,25 – 0,5 куб. суткада 2 марта.

Йўталишда кофеин, гочичник билан банка кун ора алмаштириб, юрак иши сусайганда – камфора ёки кордиамин 4 млг. дан кунига 2-3 марта тери орасига, оир олларда венага. Строфантин (0,5 мл. 0,05% эритма 20 мл. 40% ли глюкоза эритмасига секин юборилади).

арбий (уруш) давридаги ареактив пневмония. Пневмония – турли илдаги жароатланишлардан сўнг асорат сифатида пайдо бўлади. Босилиб чиан 1941-1945 йиллардаги “Улу Ватан уруши давридаги совет медицинасининг тажрибалари” калла суяги яраланишида пневмониянинг ўртача 17,5%, кўкрак жароатланишида 15%, орин жароатланишида 35,8%, ўллар жароатланишидан далолат беради. Кузатишлар анча оир турдаги жароатланишларда пневмониянинг енгил жароатланишлардагига араганда кўпро учраганини кўрсатади.

Улу Ватан уруши материалларини ўрганиш шуни кўрсатадики, пневмониянинг кўп учраши касалликка мойил илиб ўядиган атор факторларга боли бўлган. Буларга ярадорларнинг кўп он йўотгани, совотиш, оватланининг бузилиши, авитаминозлар киради. Пневмония турли муддатларда ривожланади. Барват пневмония яралангандан кейингина биринчи соатларда (калла суяги яраланганда юз, кўкрак афаси, орин жароатланганда) пайдо бўлади.

Анча муддат ўтгандан кейин пайдо бўладиган пневмония оёлар яраланганда юзага келади.

Клиникаси: пневмония ярадорларда турлича жойлашади. Калла суяги яраланганда биринчи соатларда пайдо бўлади. Табиатига кўра майдо учоли бўлади. Одамнинг эти жунжикиб, температура сал кўтарилади, йўтал пайдо бўлади. Перкуссия илганда иса перкутор товуш чиади. Аускультацияда – нафас суст, майда пуфакчали хириллашлар эшитилади. онда лейкоцитоз бир меъёрда, РОЭ тезлашган. Одатда калла суяги яраланган одамларда пневмония эсон-омон кечади ва соайиш билан тугайди.

Жаидан ва юзидан яраланган одамларда пневмония ўткир ва шиддат билан кечади. Яралангандан кейин 5-7 кун ўтгач, йирингли балам ташлаш, кўкракда ори туруши, ансираш кўрилади.

Перкуссияда ўпка товуш бўи бўлади. Аускультацияда нам ва майда амда йирик пуфакчали хириллашлар эшитилади.

онда лейкоцитоз (55-20 минг), РОЭ тезлашган бўлади.

Пневмония кўпинча йирингли процесслар билан оирлашган, бу эса касаллик оибатининг ёмон бўлишига олиб келади. Турли жойидан яраланган одамларда клиник намоён бўлиши ва кечиши бўйича турли манзара кузатилади, бу уларнинг турли патогенези билан белгиланади.

Ярадорларда пневмония кўпчилик олларда эсон-омон кечган ва соайиш билан тугаган.

Плеврит – плевра вараларининг яллиланишидир.

Плевритлар уру ва ўл, экссудатли бўлади.

уру плевритда фиброз плевра шишади ва он томирларда озро мидорда эксудатив суюлик тўпланади. Агар суюлик кўп мидорда ажралса, эксудатли плевритлар осил бўлади.

уру плеврит – плевранинг яллиланиб, унда фибриноз плёнканинг осил бўлишидир.

Клиникаси. Касаллик ўткир бошланади. Биинда, кўпро ўрта ўлти соасида ори пайдо бўлади, нафас олганда, йўталганда, аксирганда, зарарланган жойга босганда орининг зўрайиши характерлидир.

Баъзан ори елкага, ўлтиа берилади. Ори билан бир аторда уру, узун-узун йўтал пайдо бўлади. Температура субфебриль 38-39 гача етади. Иситма терлаш ва юрак уруши билан кечади. Юрганда – бемор зарарланган томонни авайлаб юради, нафас юза бўлади. Перкуссия илганда товуш тини бўлади. Аускультацияда плевра юзаси уру бўлганидан плеврада ишаланиш шовини эшитилади. 1-2 афтадан кейин ори йўолади. Температура нормага тушади.

Экссудатив плеврит. Плевранинг экссудат осил илиб яллиланишидир.

Этиологияси. Кўпинча эксудатив плеврит ўпка сили оибатида келиб чиади.

Клиникаси: Беморлар нафас олганда ори бўлишидан, уру ва азоб берадиган йўтал, иситма, ол кўришидан шикоят иладилар.

Касаллик титраб-ашаш ва баланд температура билан ўткир бошланади, бу олат 2-3 афта давом этади.

Плевра бўшлиида суюлик мидори кўпайган сари ори босилади, чунки плеврал варалар бир-биридан ажралади, хансираш эса кучаяди. Беморнинг оли уриб, ланж бўлади, йўталиб, балам ташлайди.

Перкуссияда экссудат кўпайганидан бўи товуш чиади. Аускультацияда экссудат сурилганда плевранинг ишаланиш шовини эшитилади. Кетганда – эксудат йиилган бўлса, участка орайиб кўринади. онни текширганда бир меъёрда лейкоцитоз, РОЭ нинг тезлашгани кўрилади.

Оибати. Кўпчилик олларда эсон-омон ўтиб кетади.

Даволаш. Температура нормага тушганига адар бемор ўринда ётиши керак. Тўла сифатли оватланиши керак, хонани шамоллатиб туриш лозим. Кислородга тўйиниш натижасида беморда нафас чуурлашади, ансираш камаяди, бош ории олади, уйу яхшиланади. Даволаш плевритнинг этиологиясига боли. Сил плевритида стрептомицин ва ПАСК буюрилади, йирингли плевритда плевра бўшлиидан йирингни сўриб олиб, кейин бўшлиа антибиотиклар – пенициллин ва стрептомицин юборилади.

Соайиш давридаги беморларга чуур нафас олиш сифатида актив нафас машлари илиш буюрилади (ар соатда 15-20 марта).

Клиник соайишидан сўнг беморга мааллий шароитлардаги санаторийда даволаниши ва 2-3 йилгача врач назорати остида бўлиши керак.

Ўпканинг йирингли касаллиги. Бронхоэктазия – хроник касаллик бўлиб, майда бронхларнинг кенгайиши билан кечади.

Этиологияси ва патологияси. Касаллик ўпкадаги яллиланиш прцесслари натижасида келиб чиади, биро у тума бўлиши ам мумкин.

Бронхоэктазия кўпинча чанг чииши билан боли бўлган зарарли ишда ишлайдиган одамларда, шунингдек хроник бронхит билан ориган одамларда бўлади, бронхларнинг хроник яллиланишида фаат шилли пардалардагина эмас, балки мускул пардаларида ам ўзгаришлар рўй беради.

Деворлар бўшашиб олади ва бронхлар аста-секин кенгаяди. Бронхларнинг ёнидаги ўшувчи тўима ўсиб зичлашади ва уларни чўзади. Цилиндрик, дуксимон ва халтасимон бронхоэктазиялар тафовут илинади.

Бронхоэктазия бўшлиида кўпинча йирингли ёки шиллили балам йиилади, баламдан йиринг иди келади. Аксари юпалашиб олган бронхлар томир деморларининг ёрилиши натижасида он усиш ва он оиши кўрилади. Йирингли балам осил бўлиши орагнизмнинг умумий заарланишига олиб келади, беморнинг ранги кетади, озади, умуман оли урийди, бармолари ноора таёчаларига ўхшаб олади.

Бронхоэктазия аксари пастки бўлакларда ривожланади, перкуссияда бўи товуш чиади. Аускультацияда – йирик пуфакчали хириллаш эшитилади.

Кечиши. Сурункали кечиб, ўпка эмфиземаси ва юрак етишмовчилиги ривожланади.

Даволаш ва парвариш илиш. Касалликнинг бошланишида умум мустакамловчи ва симптоматик даво буюрилади. Касаллик процесси босилиб турганда или денгиз илимида (ора денгиз бўйида) узо ват бўлиш яхши таъсир илади.

Ўпка абсцесси ва гангренаси.

Этиологияси. Абсцесс – ар андай йирингли касалликдаги каби йиринглатувчи микроблар – стафилококклар ва стрептококклар пайдо илади.

Гангрена. Организмда йиринглатувчи бактериялар мавжудлиги оитабида келиб чиади.

Ўпка абсцесси ва гангренаси увватдан кетган беморларда ва ари одамларда пневмония бўлганда ривожланади. Ўпкага нафас йўллари орали тушган ёт жисмлар ам ўпка абсцессини ва гангренасини келтириб чиариши мумкин.

Патологик анатомияси. Ўпка абсцессини ва гангренаси ўпка тўимасининг емирилиши (некрозга учраши) билан кечади. Шу сабабли улар бир-бирига ўхшайди ва уларни фарлаш ийин бўлади. Йиринглаган соадан иборат бўлади. Яллиланиш процесси бириктирувчи тўима капсуласи билан опланади.

Гангрена процессининг ани чегараси бўлмайди. Симптомлари: ар андай касалликлардаги каби беморда ремисияловчи иситма кузатилади, температура эрталаб ва кечурун ўзгариб туради, гарк-гарк терлаш билан кечади. Абсцесс ёпи бўлганда, церкуссияда товуш сал бўи чиади, аускультацияда нафас суст бўлади ва нам хириллаш эшитилади.

Йирингдан бўшагандан кейин ўланса иди, йирингли балам кўп мидорда ажралади.

Гангренада – балам ора, йиринг идига эга бўлади. Ўпка абсцессида балам иккита атламга: юори сероз, хира, уйи кўкимтир-сариш рангли атламга бўлинади.

Гангренада – балам уч атлам бўлади. Юори атлам – кўпикли, кўкиш сариш рангли аво пуфакчалари бўлади, ўрта атлам шилли парчалари аралашган хира бўлади, уйи атлам – йиринг кўп аралашганидан хира бўлади.

Гангрена абсцессга нисбатан анча ўткир ва шиддат билан кечади. Касалликнинг оибати ўз ватида даво илишга боли бўлади.

Даволаш. Ўпка абсцесси, хусусан ўпка гангренаси бор беморларни стационарда алоида палатага ётизиб даволанади. Палата авосини ар куни бир неча марта янгилаб туриш керак. Антибиотикларни ва сульфаниламидларни буюрилади.

Антибиотиклар ичишга буюрилади ёки абсцесс бўшлиига кўкрак афаси бўшлиини тешиш йўли билан буюрилади. Таъсир доираси кенг антибиотиклар (тетрациклин, стрептомицин, монодицин) ўлланилади. Йўталда кодеин берилади.

Абсцесс бўшлиидан йирингни бронхоскоп билан олинади. Бемор юори каллорияли, витаминларга ва осилларга бой оват еб туруши керак, чунки у балам билан осилни кўп йўотади.

Агар юорида айтиб ўтилган чора-тадбирлар 1-2 ой ичида натижа бермаса, операция илинади.

Ўпкадан он оиши (он усиш). Баламда он бўлиши он ташлаш деб аталади. оннинг кўп чииши – он оиши деб аталади.

Давоси. Кўп он оанда беморни ўринга бошини кўтариб ётизиб ўйиш керак.

  1. Венага 10 мл. 10% ли кальций хлорид юборилади.
  2. Мускул орасига 5-120 мл. 0,3% ли викасол эритмаси ёки
    1 таблеткадан 0,05х3 маал ичиш буюрилади.
  3. ўзолишни йўотиш учун 0,2-0,4 андаксин берилади.
  4. он кўп оанда босиш учун 1 мл. 10% ли морфин, промедол, пантонон эритмаси киритилади (чунки йўтал он оишини кучайтиради).
  5. он кўп оанда он уйиш (150-200 мл) масадга мувофидир.
  6. Сил туфайли ўпкадан он оиб тўхтамаса, сунъий пневтоморакс илинади.

Бронхиал астма

Бронх йўлларининг тўсатдан торайиб олиши хуружлари билан характерланадиган касаллик бўлиб, бунда нафас ийинлашиб олади, нафас шовинли бўлади ва нафас чийиллаб чиади.

Этиологияси: Бронхиал астманинг ривожланишида маълум моддаларга (аллергенларга) сезгирликнинг ошиши катта аамиятга эга. Пичан, баъзи гулларнинг иди димоа кирганда, баъзи масулотлар – тухум, земляника, бали ва бошаларни еганда нафас исиб олиши мумкин. Марказий нерв системаси олати ам аамиятга эга. Астма билан аксари нерв системаси беарор бўлган одамлар орийди.

Симптомлари: Хуруж асосан кечаси тутади. Кундузи хуруж тутганда унга бирор нарсанинг иди, аяжонланиш, жисмоний зўрииш сабаб бўлади. Аксари астмани келтириб чиарган сабабни анилаб бўлмайди.

Нафас исиши тезда зўраяди, бемор кўкрагининг исилишини сезади, ансираш, нафас олиши ийин бўлади, нафас олганда шовинли бўлади, нафас чиариш унча узаяди. Нафас чиарганда бўйин томирлари бўртиб кетади, нафас олганда пучаяди.

Перкуссияда утичага чертилгандек товуш чиади. Аускультацияда чийиллаган ва ижиллаган товуш эшитилади (аксари нафас чиарганда), хуруж охирида баъзан йўтал пайдо бўлади ва бемор чўзилувчан балам ташлайди, баламда эозинофиллар, крумман спирали ва марко-лейден кристали топилади. Баъзан астма хуружи бир сутка ва ундан кўпга чўзилади. Бундай олат оир исобланади. Бронхиал астма учун зўрайиш (кўпинча йилнинг сову ва намгарчилик даврида) характерли исобланади. Касалликнинг узоа чўзилиши ўпка эмфиземасига олиб келади.

Даволаш: Оир бўлмаган ва иса-муддатли хуружлар 1-2 ёки 4 таблетка эфедрин ичгандан кейин 10-15 минут ўтгач босилади. Эуспирин аэрозолини ёки чўнтак ингаляторидан новодромни димоа идлаш керак (5 томчи эуспиринга 10 томчи К2-0).

Хуруж атти бўлганда 0,2-0,4 мл. 0,1% ли адреналинни, яхшиси 1 мл. 5% ли эфедринни аралаштириб тери остига киритиш керак. Бу воситаларнинг иккаласи ам тахикардияни ва мускул треморини пайдо илади, беморларда рўйи-рост атеросклероз ва гипертония бўлганда ўлламаслик керак.

Агар хуружлар бир суткада бир неча марталаб такрорланадиган бўлса венага 0,24 г. аминофилин юборилади. Ампуладаги аминофилинни 15-20 мл.гача физиологик эритмада суюлтирилади ва 2-3 минут ичида юборилади.

Хуруж пайтида банка, горчичник, оёа исси ванна илиш яхши ёрдам беради. Хуруж тутмаган пайтида бемор аётини тартибга солиш, унинг нерв системасини мустакамлаш керак.

Атроф муитнинг таъсирловчи таъсиротларидан этиёт бўлиш лозим. Хуружлар ўртасидаги даврда десенсибилловчи воситалар: димедрол, кальций хлорид буюрилади.

Балам ва шиллининг яхши суюланиши учун бемор ар куни 1,5-2 л. суюлик ичиши керак.

Бронхиал астмани даволашда психотерапия (беморни тинчлантириш) катта аамиятга эга. Асаб ўзалишини камайтириш учун бром ва валериана препаратлари буюрилади. Бронхиал астмаси бор беморларга баъзан физиотерапевтик процедуралар (диатермия, кварц лампаси ва соллюкс билан нурлантириш) яхши таъсир илади.

Хуружлар ўртасидаги даврда нафас гимнастикаси муваффаият билан ўлланилади. Балам жойда бўлиш яхши таъсир кўрсатади. Курортлардан Кисловодск, римнинг жанубий ирои тавсия этилади.

Профилактика: Астма хуружларини айси аллергенлар (бирор нарсанинг иди, ози-оват) пайдо илганини анилаш керак. Ватинча илимни, касбни ўзгартириш бурун-халумдаги касалликларни ўз ватида даволаш керак.

Адабиётлар:

  1. Галкин В.А. “Ички касалликлар”. Т. “Медицина”. 1989 йил.
    10-22 бет.
  2. Рамазанoва Р.А., Семина. “Медицина амширалари ўув ўлланмаси”. Тошкент. “Ўитувчи”.
  3. Кристман В.И. “Внутренние болезни и уход за больными”.

NAFAS OLISH ORGANLARINING ASOSIY KASALLIKLARI