Астрономия дарсларини ноанъанавий укитиш методткаси
ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
БУХОРО ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ
Физика-математика факультети
“Умумий физика” кафедраси
“Физика ўитишда компьютер технологиясидан
фойдаланиш” фанидан
КУРС ИШИ
Мавзу: Астрономия дарсларини ноанъанавий укитиш методткаси
II боскич магистранти
Бажарди: З.М.Нарзуллаева
Текширди: доц. Б.Э.Ниязхонова
Бухоро-2011
II БОБ. ASTRONOMIYA FANINI NOAN’ANAVIY ITISH
METODIKASI
II.I. Astronomiya fanini va uning bosha fanlar bilan aloasi
II.II. Astronomiya fanini itishda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish
II боб. AMALIY ASTRONOMIYA ASOSLARI
II.I. Astronomiyadan amaliy mashg’ulotlarni tishda kompyuter dasturlaridan foydalanish
II.II. itish jarayonini samarali tashkil etish masadida STARCALC 5.7 dasturidan foydalanish.
III. bob. Xulosa
Kirish
O’zbеkistоn Rеspublikаsining «Kаdrlаr tаyyorlаsh Milliy dаsturi»dа o’quv jаrаyonining mоddiy tехnik vа ахbоrоt bаzаsi еtаrli emаsligi, yuоri mаlаkаli pеdаgоg-kаdrlаrning yеtishmаsligi, sifаtli uv-uslubiy vа ilmiy аdаbiyot, hаmdа didаktik mаtеriаllаrning kаmligi, tа’lim tizimi, fаn vа ishlаb chiаrish rtаsidа puхtа zаrо hаmkоrlik vа zаrо fоydаli аlоаdоrlikning yligi kаdrlаr tаyyorlаshning mаvjud tizimidаgi jiddiy kаmchiliklаr sirаsigа kirаdi, dеb krsаtib tilgаn. Shuningdеk, ilg’оr pеdаgоgik tехnоlоgiyalаrni yarаtish vа zlаshtirish yuzаsidаn mаsаdli innоvаtsiya lоyihаlаrini shаkllаntirishni аmаlgа оshirish uchun tаjribаlаr оrаli ilmiy tаdiоtlаr nаtijаlаrini tа’lim-tаrbiya jаrаyonigа z vаtidа jоriy etish mехаnizmini ryobgа chiаrish, zаmоnаviy ахbоrоt tехnоlоgiyalаri, kоmp’yutеrlаshtirish vа kоmp’yutеrlаr tаrmоlаri nеgizidа tа’lim jаrаyonini ахbоrоt bilаn tа’minlаshni rivоjlаntirishi bеlgilаb yilgаn.
Bu muаmmоning еchimini tоpish, ахbоrоt tехnоlоgiyalаrini tа’lim tizimidа llаshdеk muhim mаsаlаni kеltirib chiаrаdi. Bugungi kundа yangi ахbоrоt tехnоlоgiyalаrini kеng klаmdа jоriy etmаy turib, tа’lim tizimini tаkоmillаshtirib blmаydi.
XX asr oxiri XXI asr boshlariga kelib insoniyat o`z taraiyotining yangi bosichi-axborotlashgan jamiyat urishga kirishdi. Kechayotgan «axborot inilobi»ning mazmuni hisoblash va telekommunikatsiya vositalari yordamida jamiyatning har bir a`zosini shu bilimlar manbaiga ulanish imkoniyatini yaratishdan iborat. Akademik lisey (AL) va kasb hunar kollejlari (KHK) talabalarida axborot tushunchasini shakllantirish ta`lim jarayonining muhim vazifalaridan biridir. Talabalarda o`z tajribasini tezkor yangilay olish obiliyati shakllanishi kerak. Shu sababdan ta`lim jarayonida talaba o`zining shaxsiy imkoniyatini turli xil masalalarni hal ilishga arata olishi kerak. Bunda urg’u ta`limni yangilashtirishga aratiladi. AL va KHK da astronomiya fanini o`itishda bu jihat ta`lim jarayonida internet-telekommunakatsiya vositalaridan tezkor foydalanish yo`li bilan amalga oshirilishi mumkin. Astronomiyaga o`xshash fanda internet axborot vositalari alga sig’mas darajadagi axborot oimiga tez munosabat bildiradi. Sun`iy yo`ldoshlarga o`rnatilgan teleskoplar yordamida olinayotgan samoviy ma`lumotlar faat «Butun dunyo o`rgimchak tri» oraligina o`z egalariga uzatilishi mumkin.
Bugun astronomik internetni anday tasavvur ilish mumkin. Uni xuddi kelib chiishi va tabiati turlicha bo`lgan ulkan axborot oimi o`rnashadigan sayyoraga o`xshash tasavvur ilinadi. Bu sayyorani shartli ravishda ikkita yarim sharga bo`lish mumkin: arxiv ma`lumotlar va zamonaviy yangi axborotlar yarim sharlari. Samoviy jismlarning fotosuratlari va elektron omuslar ko`pro arxiv ma`lumotlari hisoblanadi.
Eng yangi ma`lumotlarga nisbatan o`uv jarayonida bu boy ma`lumotlardan muvaffaiyat bilan foydalanish uchun talabalarni ta`lim jarayoniga ishtiyolarini orttirish kerak. Astronomiya fanidan ko`p yillik tajribalarimiz bu fanga talabalarning o`zgacha iziishlari mavjudligini ko`rsatadi. Shu sababdan ularni mustail ravishda o`z savollariga javobni internet vositalardan izlashga yo`naltirish bu sohada yoshlarni ilmiy dunyoarashini shakllantirishga yordam beradi. Taklif ilinayotgan modelni astrofizikadan «uyosh faolligi, uyosh-Er aloalari» mavzusini tushuntirish misolida ko`raylik. AL va KHK dasturida bu mavzuni o`rganishga kamro vat ajratilganini inobatga olib, ularni bu sohada mukammalro bilimlarni mustail egallashlari kerak bo`ladi. Bu mavzuni o`tish jarayonida talabalarda uyosh, uyoshnig tuzilishi, termoyadro reaksiyalari, uyosh dog’lari, uyosh shamoli, uyosh tokslari to`g’risida, shuningdek Er atmosfera atlamlari, Er magnitosferasi , uyosh faolligi, uyosh tsikli va navbatdagi 24 uyosh tsikli to`g’risida ani tasavvurlar shakllanishi shart. Biz bu mavzuda talabalar ishini uyidagicha tashkil etishni taklif etamiz. Buni uyidagi to`rt bosich asosida amalga oshirish mumkin.
- Tashkiliy bosich. Talabalar oldiga Power Point dasturi asosida «uyosh va uning faolligi» to`g’risida electron tadimot tayorlash topshiriladi.
ynaltirish bosichi. Talabalar bu bosichda mustail ravishda turli man`balardan uyosh faolligi to`g’risida ma`lumotlar yig’adilar. Bunda ularga bir necha Internet manzillari beriladi.
Masalan :
http:// www.college.ru/astronomu/
http:// www.Tesis.lebedev.ru
http:// www.Astronet.ru
Bu manbalardan talabalar kerakli ma`lumotlarni yig’adilar.
2. Axborot bosichi. Bunda talaba uyosh haidagi barcha axborotlarni jamlab, ular asosida uyosh faolligini xarakterlovchi Volfa sonini anilaydilar. Bunda talaba o`zi mustail ravishda axborot to`plab, ularni saralaydi. O`rganilayotgan mavzuga doir nisbatan aniro tasavvur hosil bo`ladi. Turli arxiv ma`lumotlari asosida uyosh faolligini anilaydilar.11.2 yillik davr bilan takrorlanuvchi 23 ta uyosh faollashuv tsikli davomida Er atmosferasi va biosferasida sodir bo`lgan o`zgarishlarning bog’liligini anilaydilar. 24 uyosh tsikli to`g’risida tasavvurga ega bo`ladilar.
4. Yakunlovchi bosich. Bu bosichda talabalarga SOHO kosmik stantsiyasidan kuzatish vati uchun Erga uzatilayotgan uyoshning fotosuratlari asosida hozirgi uyosh faollik darajasini anilash topshiriladi. Talabalar erishgan natijalar haiatga anchalik yainligini tekshirib ko`rish ularning o`ziga topshiriladi. Bunda talabalar http://www.tesis.ru saytidan kuzatish vatida uyosh faollik darajasini 10 ballik Kr indeks bilan solishtiradilar va har bir bosichda ularni o`llab turish kerak bo`ladi. Talabalarni mana shunday o`ituvchi bilan hamkorlikda, uning bevosita rahbarligida mustail faoliyat ko`rsatishlari zamonaviy astronomik, astrofizik hodisalar mohiyatiga yanada ilmiyro munosabatda bo`lishga olib keladi. Ta`lim jarayonining samaradorligini oshiradi.
Hоzirgi zаmоn mutахаssisi аysi sоhаdа ishlаmаsin, uning оldidа zining sоhаsigа tеgishli yangiliklаrdаn хаbаrdоr blib turish vа z bilim sаviyasini dоimiy rаvishdа оshirib bоrish tаlаbi yilаdi. Buning uchun u ilmiy, ilmiy mеtоdik jurnаllаrdа e’lоn ilingаn mаоlаlаr bilаn tаnishib bоrmоg’i lоzim. Bu ishni ахbоrоt tехnоlоgiyalаri muhitidа оlib bоrish ishni аnchа еngillаshtirаdi vа tеzlаshtirаdi.
Ishning dolzarbligi. Bugungi kunda kompyutеr tеxnologiyalaridan, intеrnеt, axborot rеsurslaridan foydalanib bir ?ancha fanlarni ў?itishda imkoniyatlar kеng ?ilib yaratilib bеrilmo?da. Talabalar olamni chu?urro? tushunishida unga albatta bilim yordam bеradi. Agar bilimlar fa?at nazariy bўlsa olamni tushunish shaklini anglatadi xolos, malaka va kўnikmalardan iborat bilimlar esa ?ayot faoliyatining barcha so?alarini tўldiradi. Masalan, astronomiya fanini nazariy ўrgangan talabada fa?atgina tasavvur shakllanadi. Astronomiyani astronomik tajribalar asosida yoki bўlmasa amaliyotda ўrganilsa, unda talabalarda nafa?at tasavvur, balki, fikrlash, dunyo?arash, tabiatni ўrganishga, tabiiy fanlarga bўlgan o’izio’ishlari yanada ortadi. Ikkala ?olda ?am bilimning talabaga ta'siri turlicha bўladi. Bilimi musta?kam bўlishi uchun u qayotdagi hodisa va honuniyatlarni yaxshi tushunishi kеrak. Ushbu mulo?azalarga asoslanish o’qituvchi bilan talaba o’tasidagi boqlanish ўrniga masofaviy ta'limni qo’llash, unga tеgishli matеriallar tayyorlashda foydalidir. Ўz-ўzidan ayonki bu jarayonda talabaning talab darajasidagi bilimga ega bo’lishi, intеllеktual salo?iyati yu?ori bўlsagina, kеrakli samaraga erishib bўladi. Kompyutеr tеxnologiyalari, zaruriy bilim, kўnikma va malakalarga ega bўlishni sid?idildan istovchi, ammo oshkor ?olda bunga erishish imkoni bўlmagan talabalar uchun zarur. Bu ўrinda bunday talabaga yordam sifatida kеrakli axborot bilan ta'minlash, kўnikma va malakasini oshirish uchun esa samarali ta'lim usullaridan foydalanish mumkinligi tushuntiriladi.
Ishning masadi: Kompyutеr tеxnologiyalari asosida yaratilayotgan masofaviy ta'lim o’qshimcha ta'lim tizimi sifatida asosiy ta'lim faoliyatidan ajralmagan holda uni to’ldiradigan qulay vositadir. Masalan, umumiy ўrta maktablarda, akadеmik litsеy va kasb-hunar kollеjlari ta'lim tizimida astronomiyaga ajratilgan soatlar ko’p bo’lmasada, unga tеgishli ba'zi bilimlar boshqa yaqin fanlar bazasida o’rgatiladi. Talabalarga, insonlarni ўrab turgan koinot tў?risida bilim bеrish ularni talab darajasida bilim va malakaga ega bўlishiga olib kеladi. Bunday muammoni еchish maqsadida astronomiya fanini o’qitishda va darsdan tashqari mustaqil ishlarni bajarishda masofaviy ta'limdan foydalanamiz.
Ishning vazifasi: Kompyutеr tеxnologiyalari asosida astronomiya fanini o’qitishning o’ziga xos xususiyati bu fanning yu?ori darajada rivojlantirish va shakllantirishning mu?im ўrni bўlib, uni ўrganishda turli fanlardan bilimlarni tadbi? ?ilish va ?ўllashni talab etadi. Shu sababli astronomiya ta'limida kompyutеr dasturlarni ?ўllashda multimеdia imkoniyatlaridan kеng foydalanish, zamonaviy Intеrnеt, axborot tеxnalogiyalaridan ma?sadli foydalanish a?amiyatli. Shuningdеk, didaktik ta'lim tamoyillarini unutmagan ?olda oddiydan murakkabga ?arab borish, ў?uv matеrialini bayon ?ilishda fanlararo alo?adorlikdan foydalanishni yўlga ?ўyish astronomiya fanini ў?itining mazmunini yanada takomillashuviga olib kеladi.
?uyida intеrnеt ma'lumotlaridan foydalanib koinotni ўrganishning modulli usulini kеltiramiz (1-rasm). Kompyutеr ekranida kўrsatilgan ushbu modul talabada koinot tў?risidagi tushuncha shakllanishida, bilimini musta?il oshirishida asosiy omillardan biri bўla oladi. Kеltirilgan modul or?ali talaba kuzatishlar xaritasi mavjud ekanligini anglaydi, koinotda ?anday sayyoralar mavjudligini ?izi?ish bilan ўrganishga kirishadi, ?uyosh va u tў?risidagi ma'lumotlar nimaligini, yulduzlar osmonining manzarasi ?anday bўlishligi samoviy koordinatalarni ani?lash tў?risidagi ma'lumotlarni musta?il ўrganishga ?arakat ?iladi.
Ishning yangiligi: Kompyutеr tеxnologiyalarining bugungi rivoji yu?oridagi muammoni ўz va?tida ?al ?ilish ?udratiga ega. Astronomiya ta'limi jarayonida, tabiiy sharoitda amaliy kuzatishlarni olib borish kеrakli xulosalarga kеlish imkonini bеradi. Bu ma?sadda taklif ?ilinayotgan ta'lim usulida samoviy ?odisalarni ?odisa yuz bеrish va?tida intеrnеt tizimi or?ali samoviy sun'iy yўldoshlarga ўrnatilgan tеlеskoplar vositasida kuzatish imkonini bеradi. Masalan, kuzatilayotgan joyda kuzatish va?tida yulduzlar osmoninig xo?lagan tomondan kўrinishini Astronеt.saytidan, ?uyosh sirtidagi do?lar va ularga asoslani ?uyosh aktivligini ўrganishni TЕSIS.saytlaridan olingan ma'lumotlarga asoslanib ўrganishda taklif ?ilinayotgan tizim talabani kеrakli eng yangi ma'lumotga yўnaltirib ta'lim jarayoni samaradorligini oshiradi.
Ishning ahamiyati: Ushbu WEB sayt or?ali astronomiyaga tеgishli bўlgan barcha ma'lumotlarni olish mumkin. WEB sayt astronomiya darslari jarayonida, darslarni namunali tashkil etishda, astronomik laboratoriyalarni bajarishda, yulduzlar osmonini kuzatishda va yana bosh?a astronomik ishlarni olib borishda juda ?ulay manba bўlib ?isoblanadi. WEB sayt bilan talaba yoki ў?uvchi bеmalol ishlay oladi, ўziga kеrakli bўlgan bilimlarga ega bўladi va shu bilimlari yuzasidan tеst topshiri?larini bajaradi. Bu tеstlar 25 ta savoldan tashkil topgan tеstlardan iborat bўlib, uch murakkablik darajasiga ajratilgan. Talaba ўz bilimini ўzi tеkshira oladi, ya'ni, tеstlarni bajarib bўlganidan sўng “Tеstni yakunlash” tugmasini bosib, yakuniy natijasini kўra oladi. Shu singari kўplab ?ulayliklarga ega bўlgan ushbu vеb-sa?ifa, ta'lim samaradorligini oshirishda va uni takomillashtishda foydalidir.
I БОБ. ASTRONOMIYA FANINI NOAN’ANAVIY ITISH
METODIKASI
II.I. Astronomiya fanini va uning bosha fanlar bilan aloasi.
Astronomiya szi yunoncha astron szidan ilingan blib, yulduzlar onuniyati degan ma’noni bildiradi. Astronomiya-koinotning tuzilishi, planetalar, yulduzlarning evolyutsiyagi, planetamiz Yerning koinotdagi rnini organuvchi fan blib hisoblanadi.
Astronomiya fani inson ehtiyojlari rivojlana brogan sayin rivoj topib boradi. Masalan oddiy bir misolni araylik, bizning uyoshga blgan ehtiyojimiz oshgan sayin uni yanada ta’ib ilish ham ortib boradi u haidagi yangi-yangi irralar ochiladi va shunga oxshash boshalarihamdir.
Astronomiya fani barcha tabiiy fanlar singari fizika, matematika, kimyo, biologiya, geografika kabi fanlar bilan uzviy bog’lidir.
II.II. Astronomiya fanini itishda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish
Бугунги кунда компьютер технологияларидан, интернет, ахборот ресурсларидан фойдаланиб бир анча фанларни ўитишда имкониятлар кенг илиб яратилиб берилмода. Талабалар оламни чуурро тушунишида унга албатта билим ёрдам беради. Агар билимлар фаат назарий бўлса оламни тушуниш шаклини англатади холос, малака ва кўникмалардан иборат билимлар эса аёт фаолиятининг барча соаларини тўлдиради. Масалан, астрономия фанини назарий ўрганган талабада фаатгина тасаввур шаклланади. Астрономияни астрономик тажрибалар асосида ёки бўлмаса амалиётда ўрганилса, унда талабаларда нафаат тасаввур, балки, фикрлаш, дунёараш, табиатни ўрганишга, табиий фанларга бўлган изиишлари янада ортади. Иккала олда ам билимнинг талабага таъсири турлича бўлади. Билими мустакам бўлиши учун у аётдаги одиса ва онуниятларни яхши тушуниши керак. Ушбу мулоазаларга асосланиш ўитувчи билан талаба ўртасидаги боланиш ўрнига масофавий таълимни ўллаш, унга тегишли материаллар тайёрлашда фойдалидир. Ўз-ўзидан аёнки бу жараёнда талабанинг талаб даражасидаги билимга эга бўлиши, интеллектуал салоияти юори бўлсагина, керакли самарага эришиб бўлади. Компьютер технологиялари, зарурий билим, кўникма ва малакаларга эга бўлишни сидидилдан истовчи, аммо ошкор олда бунга эришиш имкони бўлмаган талабалар учун зарур. Бу ўринда бундай талабага ёрдам сифатида керакли ахборот билан таъминлаш, кўникма ва малакасини ошириш учун эса самарали таълим усулларидан фойдаланиш мумкинлиги тушунтирилади.
Компьютер технологиялари асосида яратилаётган масофавий таълим ўшимча таълим тизими сифатида асосий таълим фаолиятидан ажралмаган олда уни тўлдирадиган улай воситадир. Масалан, умумий ўрта мактабларда, академик лицей ва касб-унар коллежлари таълим тизимида астрономияга ажратилган соатлар кўп бўлмасада, унга тегишли баъзи билимлар боша яин фанлар базасида ўргатилади. Талабаларга, инсонларни ўраб турган коинот тўрисида билим бериш уларни талаб даражасида билим ва малакага эга бўлишига олиб келади. Бундай муаммони ечиш масадида астрономия фанини ўитишда ва дарсдан ташари мустаил ишларни бажаришда масофавий таълимдан фойдаланамиз.
Компьютер технологиялари асосида астрономия фанини ўитишнинг ўзига хос хусусияти бу фаннинг юори даражада ривожлантириш ва шакллантиришнинг муим ўрни бўлиб, уни ўрганишда турли фанлардан билимларни тадби илиш ва ўллашни талаб этади. Шу сабабли астрономия таълимида компьютер дастурларни ўллашда мультимедиа имкониятларидан кенг фойдаланиш, замонавий Интернет, ахборот техналогияларидан масадли фойдаланиш аамиятли. Шунингдек, дидактик таълим тамойилларини унутмаган олда оддийдан мураккабга араб бориш, ўув материалини баён илишда фанлараро алоадорликдан фойдаланишни йўлга ўйиш астрономия фанини ўитининг мазмунини янада такомиллашувига олиб келади.
уйида интернет маълумотларидан фойдаланиб коинотни ўрганишнинг модулли усулини келтирамиз (1-расм). Компьютер экранида кўрсатилган ушбу модул талабада коинот тўрисидаги тушунча шаклланишида, билимини мустаил оширишида асосий омиллардан бири бўла олади. Келтирилган модул орали талаба кузатишлар харитаси мавжуд эканлигини англайди, коинотда андай сайёралар мавжудлигини изииш билан ўрганишга киришади, уёш ва у тўрисидаги маълумотлар нималигини, юлдузлар осмонининг манзараси андай бўлишлиги самовий координаталарни анилаш тўрисидаги маълумотларни мустаил ўрганишга аракат илади.
1- расм. Коинотни ўрганиш модули.
Агар талабага бериладиган билимлар аётдаги мисоллар билан боланса, унинг сифати ва самарадорлиги ортади. Шу масаддан келиб чииб, материалларни тўплашда унинг ажмига эмас, балки ахборотларнинг сифатига катта эътибор ратилади. Масалан, биринчи модулнинг масади баъзи юлдуз туркумларини ўрганиш ва мааллий кузатув жойида йўналишни танлашни билишга аратилган. озирги ватда самодаги юлдузлар 88 та туркумга ажратилган бўлиб, уларни еч бўлмаганда баъзиларини осмондан топиб билишни ўрганиш талабада мустаил ишлаш кўникмаларини осил илади. Юлдузлар туркумини биттасини топган талаба иккинчисини топишда ийналмайди. Астрономия фанида мавзуларни модул усулида тушунтириш, назарий маълумотларни ўрганишда тренинг- маш методидан фойдаланиш ва уларни назорат илиш методи орали ам таълим самарадорлигини ошириш мумкин бўлади. Масадни амалга ошириш учун уйидаги блок - схема тавсия илинади (2-расм).
2- расм. Модулли ўитишнинг блок схемаси
Блок-схемадаги тренинг маша жиддий эътибор берилиб, унда ўитувчининг иштирок этиши талаб илинмайди. Бу машларнинг тўри бажарилишини талаба олдиндан берилган тайёр жавоблар асосида назорат илиб боради. Назорат ам жавобсиз маш жараёнидир. Талаба жавобларни тўрилигига ишонч осил илгандан кейин навбатдаги модулга ўтиши тавсия илинади. Астрономия фанини ўитишда масофавий таълим асосан компьютер тармолари орали боланишга асосланган. Биз шундай янги бир давр бўсаасида яшаяпмизки, таълим тизимининг ахборот сифати ва мидори талабани таълим жараёнидаги этиёжини ондиролмайди. Масалан, астрономиядан уёш фаололигини ўрганиш мавзусида китобларда бугун мавжуд маълумотлар эртага эскирмода. ар сонияда сунъий йўлдошлар воситасида уёшни изчил кузатишлар натижасида у тўрисида олинаётган янги маълумотлар кечаги билимларимизни инкор этмода. Талаба эса бугунги маълумотни энг янги маълумотни, ўрганишни истайди. Янги технологиялар, янгича фикрлаш шаклини исобга олганда таълим тизимини астрономия фанини ўргатишда бугун мисли кўрилмаган аамиятга эга. Таклиф илинаётган таълим тизимида ўитувчи албатта пассив бўлса-да, йўналтирувчи, назорат илувчи вазифасини ўйнайди.
Компьютер технологияларининг бугунги ривожи юоридаги муаммони ўз ватида ал илиш удратига эга. Астрономия таълими жараёнида, табиий шароитда амалий кузатишларни олиб бориш керакли хулосаларга келиш имконини беради. Бу масадда таклиф илинаётган таълим усулида самовий одисаларни одиса юз бериш ватида интернет тизими орали самовий сунъий йўлдошларга ўрнатилган телескоплар воситасида кузатиш имконини беради. Масалан, кузатилаётган жойда кузатиш ватида юлдузлар осмониниг холаган томондан кўринишини Астронет.сайтидан, уёш сиртидаги долар ва уларга асослани уёш активлигини ўрганишни ТЕСИС.сайтларидан олинган маълумотларга асосланиб ўрганишда таклиф илинаётган тизим талабани керакли энг янги маълумотга йўналтириб таълим жараёни самарадорлигини оширади. Таклиф илинаётган таълим жараёни WEB саифасидан намуна 3-расмда келтирилган.
3-расм. Астрономия фанини ўрганиш учун яратилган веб-саифа
Ушбу WEB сайт орали астрономияга тегишли бўлган барча маълумотларни олиш мумкин. WEB сайт астрономия дарслари жараёнида, дарсларни намунали ташкил этишда, астрономик лабораторияларни бажаришда, юлдузлар осмонини кузатишда ва яна боша астрономик ишларни олиб боришда жуда улай манба бўлиб исобланади. WEB сайт билан талаба ёки ўувчи бемалол ишлай олади, ўзига керакли бўлган билимларга эга бўлади ва шу билимлари юзасидан тест топшириларини бажаради. Бу тестлар 25 та саволдан ташкил топган тестлардан иборат бўлиб, уч мураккаблик даражасига ажратилган. Талаба ўз билимини ўзи текшира олади, яъни, тестларни бажариб бўлганидан сўнг “Тестни якунлаш” тугмасини босиб, якуний натижасини кўра олади. Шу сингари кўплаб улайликларга эга бўлган ушбу веб-саифа, таълим самарадорлигини оширишда ва уни такомиллаштишда фойдалидир.
Хулоса илиб айтадиган бўлсак, компьютер технологияларидан фойдаланиш орали масофавий таълимни йўлга ўйиш таълим самарадорлигини оширишга олиб келади. Ушбу усул ўувчи-талабаларни мустаил ўишга ўргатади, берилган вазифаларни мустаил бажаришга ундайди, билим кўникма ва малакаларни оширишга, комил инсон бўлиб етишишга йўналтиради.
1-расм Бош саифанинг кўриниши
2-расм Лабаратория ишларини бажаришга доир кўрсатмалар
3-расм Тест саифасига кириш
4-расм Лабаратория саифасининг кўриниши
5-расм уёш ўлчамини анилаш лабараторияси саифаси
6-расм Адабиётлар саифаси
7-расм Тест саифасининг тасвири
8-расм Тест натижаларини билиш
II боб. AMALIY ASTRONOMIYA ASOSLARI
2.1.Astronomiyadan amaliy mashg’ulotlarni tishda kompyuter dasturlaridan foydalanish.
Akademik litsey va kasb hunar kollejlari astronomiya dasturida uyidagi bo`limlardan astronomik kuzatishlar va amaliy mashg’ulotlar rejalashtirilgan. Birinchi bo`lim amaliy va sferik astronomiyadan amaliy mashg’ulotlar o`tkazish uchun talabalarni “utb yulduziga yain va bosha yulduz turkumlarini topish,ularni vat o`tishi bilan osmon sferasidagi vaziyatlarini o`zgarishini kuzatish, oy fazalari,yuldluzlar xaritalaridan foydalanish,meridianni taxminiy anilashni, yulduz turkumlari chegaralarini va erda osmon yoritgichlariga» arab yo`nalish olishni mash ilishdan iborat. Shuningdek rejada «Oy sirtini,sayyoralarni,meteorlarni va ayosh dog’larini» vat ajratilgan. Uchunchi bo`limda talabalar yulduzlarni,o`shalo yulduzlarni,yulduz turkumlari va tumanliklarni, samon yo`li yulduz turkumi»ni kuzatishlari kerak. Bundan tashari nisbatan izikarli bosha astronomik hodisalarni mustail kuzatish tavsiya etiladi. Demak astronomiyadan amaliy mashg’ulotlar dasturda ani ko`rsatilgan bo`lib,uni o`tkazilishini o`uv yili davomida rejalashtirish va amalda o`tkazib borish zarur bo`ladi.
Birinchi bo`lim bo`yicha amaliy mashg’ulotlar yulduzlar osmonini xaritalari bilan ishlashning rejalashtirilishi odatdagi yulduzlar osmoni xaritalari,surilma xaritalardan tashari virtual planetariylardan(STARCALC 5.7,Stellarium SKYGLOBE_3.5 COSMOS_3.5)foydalanish amaliy mashg’ulot samaradorligini orttiradi.Talabalar real osmonda kuzatishni boshlamay turib osmonda kuzatish vatida yo`nalish olishni o`rganadilar va o`rganganlari asosida mustail kuzatishlarni uzluksiz bajarib boradilar.
Kunduzgi kuzatishlar odatda meridianni anilash va uyoshga arab yo`nalish olishni o`rganishdan iborat.Bunga albatta uyosh dog’larini kuzatishni ham kiritish mumkin.Bunda uyoshni kuzatish uchun mo`ljallangan maxsus teleskop bilan yoki uyoshning tasvirini okulyar oldiga joylashtirilgan o og’ozga tushirib ishlanishlar olib borilgani ma`ul.Agar real vatda internet tarmog’iga ulanish imkoni bo`lsa http://WWW.TESIS.ru saytiga kirib real vat uchun uyosh dog’lari o`rganiladi va Vol’fa sonini anilash orali uyosh faollik darajasiga baxo beriladi.
2.2.O’qitish jarayonini samarali tashkil etish masadida STARCALC 5.7 dasturidan foydalanish.
StarCalc – dasturi yer sharining ixtiyoriy nutasidan istalgan vatida yulduzlar osmonining manzarasini olishga imkon beradigan komp’yuter planetariy varianti.Unda siz butun osmon sferasini to`laligicha yoki uning alohida ismini to`la o`rganish uchun kattalashtirib ko`rishingiz mumkin. Olingan tasvir printerda pechat ilib yoki diska fayl ilib ko`chirib olinishi ham
StarCalc-dasturining afzalliklari:
-Tuzilmasi:
Dastur chizadigan jismlarning mutlao barcha turi yagona "Jismlarning katalogi va guruhi Plugin interfeys StarCalc"orali ishlaydi.Ixtiyoriy shakldagi jismlar yoki jismlar guruhi dastur yadrosi sifatida tasvirlarni ayta chizish va bosha funktsiyalar ustida ishlashda foydalaniladigan mustail modullar shaklida bajariladi.Eng minimum dastur yadro+ birta faylga birlashtirilgan 12 ta standart interfeysdan iborat.
StarCalc imkoniyatlarini kengaytirish o`shimchalar orali amalga oshiriladi (plagin) - ixtiyoriy standart interfeyslarni almashtirishga imkon beradigan fayllar.
Yuori darajada teskorlik:
StarCalc dasturida ko`rinadigan jismlarning koordinatlarini hisoblaydigan tezkor algoritm o`llanilgan,shuning uchun “tezkor ko`rish ”rejimida har bir tasvirni hisoblash sekundning ulushlaricha vatda amalga oshiriladi.
-Foydalanishga ulayligi:
StarCalc oddiy interfeys bo`lib,ko`pgina amallar "sichoncha " yoki "issi tugmacha"yordamida bajariladi. Dastur WYSIWYG printsipiasosida urilgan,ya`ni olingan tasvir xudi monitorda ko`rinib turgandek printer yordamida pechat ilib olinishi mumkin.
II. Sistemaga o`yiladigan talablar.
Dastur kompyuter resurslarini talab ilmaydi va algoritmning tezkor ishlash xususiyatiga ko`ra Windows 9x/ME, Windows NT 4.0, Windows 2000 va Windows XP dasturlari o`rnatilgan ixtiyoriy komp’yuterda yaxshi ishlay oladi.albatta kata astronomik kataloglar o`shimchalari bilan ishlaganda komp’yuter teskor xotirasining hajmi 16 megabaytdan kam bo`lmasligi kerak.
1-rasm StarCalc dasturi ishga tushirilgandan keyingi komp’yuter ekranining ko`rinishi.
III. Dasturni o`rnatish.
Dasturni komp’yuterga o`rnatish uchun uni sc57ru.zip arxividan vatinchalik katalokka ko`chirib olib setup.exe faylini ishga tushirish kerak.Dasturni o`rnatish majburiy bosich bo`lmasdan arxivdan chiarib olingan starcalc.exe faylni darhol ishga tushirish mumkin.
IV. Dasturdan foydalanish.
1. Dasturni ishga tushirish va ishni boshlash.
StarCalc dasturi o`rnatilgandandan so`ng uni ishga tushirish ("Pusk") menyusi orali yoki "starcalc.exe" faylini ishga tushirish orali amalga oshiriladi. SHu ishlarni bajargandan so`ng StarCalc dasturi ishlatishga tayyor bo`ladi.. (1-chizma)
2. Ish rejim va StarCalc ning imkoniyatlari haida isacha ma`lumot.
StarCalc ikkita ish rejimiga ega: tasvirni 50% dan to 600% gacha kattalashtirib "tezkor ko`rish" va 601% dan to 200000% gacha kattalashtirib. "elementlarni ko`rish". Jismlar guruhlari mavjud interfeyslarini bu rejimlardan biri yoki ikkalasi ham o`llashi mumkin.Rejimlarning almashinishi kattalashtirishni o`zgartirish bilan avtomatik amalga oshiriladi. Har bir rejimda ko`rsatiladigan jismlar guruhi, ularning ichki parametrlari,shuningdek ularni ayta chizishlar "Katalogi i gruppi ob`ektov" menyusi orali tanlanadigan dialog oynasi orali sozlanadi.
ayta chizish tartibini "Shift+Vverx"/"Shift+Vniz" tugmalarini bosib strelkali tugmalar bilan yoki sichoncha yordamida guruh ismini ro`yxat bo`yicha sudrash bilan o`zgartiriladi.
Oson yarim sferasini azimut bo`yicha ixtiyoriy burchakka burish mumkin. Buning uchun "Vrashenie po azimutu" tugmasini bosib turib sichoncha chap tugmachasi yordamida tasvirni ixtiyoriy burchakka buraladi. Yana bir variant - "issi tugmacha "Ctrl+"Vlevo"/Ctrl+"Vpravo" yoki Ctrl+sichoncha g’ildiragi yordamida bajariladi. Azimut bo`yicha buralish burchagining ani iymatini dasturning asosiy menyusidan,sichonchaning o`ng tugmachasini bosish orali yoki “issi tugma” chadan foydalanish orali tushish mumkin.
Jismni ajratish uchun "Videlenie ob`ektov" tugmachasini bosib va unga sichonchaning chap tugmachasini bosish kerak.Tugmachani ikki marta bosish shu jism haida to`la ma`lumotni beradi. Bundan tashari ekranga sichonchaning o`ng tugmachasini bosish ekranga ani menyuni chairadi unda ko`pgina ma`lumotlar ichidan ani jismni tanlab, u haida ma`lumotlar, efemeridlarni hisoblash va traektoriyasini tuzish amalga oshiriladi.
StarCalc dasturining 5.5 tuzilmasidan boshlab, jismlarning "ergashish" rejimi kiritildi.Uni ishga tushirilgandan so`ng kattalashtirish yoki vatni o`zgartirgandan so`ng ajratilgan jism bosh oynaga nisbatan markazlashadi. Bu rejimda tutilishlarni,yulduzlarni oy bilan oplanishini, sayyoralarning osmondagi harakatini kuzatish ulay bo`ladi.
Agar rasmni aylanish adami o`rnatilsa, unda CTRL+F yoki '+' (CTRL+B yoki'-') tugmachalari bosib turib ushlab turilsa osmonning aylanish samarasini hosil ilish mumkin, agar bu adamni yulduz yoki uyosh sutkasiga teng ilib olinsa unda sayyoralar ,uyosh va hokazolarning harakatini kuzatish mumkin.
2-rasm. Aylanish oraga, aylanish oldinga
Dastur osmonni avtomatik ravishda oldinga,oraga aylantirishi mumkin yoki haiiy kuzatish vati bo`yicha ko`rinishni berishi mumkin. Aylanish adami "aylanish oldinga"/"aylanish oraga"tugmachalarini bosish orali berilishi mumkin.Bosha sozlashlar,shuningdek tasvirni avtomatik yangilash chastotasi maxsus dialog oynasi orali beriladi.(2-rasm)
3-rasm Holatni salash va ayta tiklash
4-rasm Dastur bilan konsol rejimida ishlaydigan ekranning krinishi
StarCalcdasturida dastur holatini salash va ayta tiklash funktsiyasi joriy ilingan.Bu funktsiya yordamida nafaat kerakli hodisalarga aytish mumkin balki,dastur yuklanayotganda istaladigan osmonning ko`rinishini ham berish mumkin.Masalan,dastur ishga tushirilishi bilan avtomatik ravishda istalgan nutani berishi uchun "Tochka na izobrajenii neba"va "Vosstanavlivat’ pri starte programmi" larga bayrocha o`yish kerak (3-rasm) ekranda joyni itisod ilish masadida tasvirni sozlash vatida ish urollari joylashgan satrni parametri menyusidan "Vsplivayushaya panel’nastroek" tanlash bilan avtomatik yo`oladigan ilish mumkin.Bu holda kursorni shu satr joylashgan ismga eltganda ko`rinadi.
StarCalc dasturida "konsol’ vivoda"rejimi kiritilgan.Konsol bilan ishlaganda dasturning bosh chiirish oynasi ikki ismga bo`linadi.pastki ismda osmonning ko`rinishi berilsa, yuori-dagida konsol tarkibi beriladi.
Bu ikki oyna orasidagi chegarani sichoncha Bilan o`zgartirish mumkin va biridan ikkinchisiga ma`ldumotlarni "Tab" tugmachasi yoki sichoncha bilan amalga oshiriladi. Chiish konsoli dastur beradigan axborotlarni jamlash uchun xizmat iladi va faylda salanishi yoki printer orali oozga chiarilishi mumkin.(4-rasm)
3. To`ldirish(plagin):o`rnatish va foydalanish
StarCalc o`rnatilgandan so`ng uning katalogida "Plugins" nomli katalog osti tuziladi.To`ldirilishlardan foydalanish uchun uni faylga ko`chirib shu katalog ostiga joylashtirish kerak.SHuningdek har bir to`ldirilish uchun "Plugins" ichida o`zining xususiy katalog ostisini tuzib faylni shu erga joylashtirish mumkin.Dasturni ishga tushirish Bilan to`ldirilishlar avtomatik tushiniladi va nomlanadi.YAngidan plagin uchratilishi bilan ish rejimini("bistriy"i "detalniy") tanlash talab ilinadi.O`rnatilgan plaginlar standart interfeyslar atorida sozlanishi mumkin.
4. Dasturda o`llanilgan barcha tugmachalar ro`yxati
a) Dasturning assosiy ekrani Bilan ishlaganda o`llaniladigan tugmachalar:
'+' yoki Ctrl+F - vat bo`yicha oldinga aylantirish
'-' yokiCtrl+B - vat bo`yicha oraga aylantirish
Ctrl+N - hozirgi vatni o`rnatish
Ctrl+L - jism ketidan ergashish rejimini o`chirish va yoish
Ctrl+G - "avtoaylanish"rejimini o`chirish .yoish
F2 - Dastur holatini salash
F3 - Dastur holatini ayta tiklash
F4 - konsol ekranini ko`rsatish.yashirish
Ctrl+P - Pechat’
Ctrl+S - Tasvirni faylda salash.
PageUp - tasvirni kattalashtirish.
PageDown - tasvirni kichiklashtirish
Home - 100%kattalashtirishni o`rnatish
Klavishi 1..0 - kattalashtirishning iymatini o`rnatish
(100%, 150%, 200%, 250%, 350%, 600%, 1000%, 3000%,
8000% i 50000%)
F8 - bu funktsiya ko`taradigan jismlar guruhi parametrlarini sozlash.
Boarish strelkasi-tezkor va elementlar bo`yicha ko`rish rejimida tasvirni osmon bo`ylab vertika va gorizontal siljitish.
Ctrl + kursorni bosharish strelkasi
"Vlevo"/"Vpravo" - tasvirni osmonda azimut bo`ylab aylantirish
Ctrl+I - barcha ajratilgan jismlar bo`yicha axborot
Ctrl+H - gorizontal koordinatalarni o`chirish.
Ctrl+E - ekvatorial koordinatalarni o`chirish.
F9- jismlarning kataloglari va guruhlari interfeysini chairish
Ctrl+D - Sana va vatni o`rnatish
Ctrl+R - osmonning aylanish adamini o`rnatish
Ctrl+T - avtomatik aylanish parametrlarini o`rnatish
Ctrl+A - azimut bo`ylab tasvirni buralish burchagini o`rnatish
Ctrl+Z - kattalashtirishni o`rnatish
b) Dasturning dialog oynasida ishlatiladigan tugmalar:
Dialg oynasida sana.vatni o`rnatishda,aylanish adami,azimut bo`ylab buralish burchagi va kattalashtirishda "Enter" axborot kiritilishini tasdilaydi, "Esc" esa kiritilishni bekor iladi. Masalan,o`rtacha uyosh sutkasiga teng aylanish adamini o`rnatishda "Ctrl+R", "Shift+5", "Enter". Tugmalar ketma ketnligini bosish zarur.
Oynada aylanish adamini o`rnatish uchun:
Shift+1 - adamni 1 sekundga o`rnatish
Shift+2 - adamni 1 minutga o`rnatish
Shift+3 - adamni 1 soatga o`rnatish
Shift+4 - adamni yulduz sutkasiga o`rnatish
Shift+5 - adamni o`rtacha uyosh sutkasiga o`rnatish
Shift+6 - adamni sinodik oyga o`rnatish
Oynada azimut bo`ylab buralish burchagini o`rnatish uchun:
Shift+1 - SHimolga tasvir pastiga
Shift+2 - shara tasvir pastiga
Shift+3 - Janubga tasvir pastiga
Shift+4 - arbga tasvir pastiga
Avtoaylanish parametrlarini sozlash oynasi uchun:
Ctrl+F - Aylanish yo`nalishi "oldinga"
Ctrl+B - Aylanish yo`nalishi "oraga"
Ctrl+R - haiiy vat rejimini o`chirish.yoish
v) ko`pgina dialog oynalarida:
"Esc" -chiish.
g)sichoncha ildiragi bilan ishlash:
g’ildirakni aylantirish - tasvirni kattalashtirish.kichiklashtirish
Ctrl+aylantirish - osmon tasvirini azimut bo`yicha aylantirish
Oy va Oy fazalarini rganish byich labaratoriya ishi
LunarPhase – dasturi Oy va isacha uyosh to`g’risida ma`lumotlar berishga mo`ljallangan va oyning kuzatish vatidagi fazalarini o`rganishga imkon beradi. Bunda foydalanuvchining gegrafik joylashuvi dan foydalaniladi.Hisoblashlar aniligi kuzatish punkti ma`lumotlarini dasturga ani kiritilishiga bog’li.
Oyning xarakteristikalari. Haiiy vat davomida oyning hozirgi fazalarini ko`rinarli tasvirlaydi.
25-rasm. LunarPhase - dasturi oynasining umumiy krinishi
Bir oy davomida Oy fazalarining yuz berish vati va sanasi ko`rsatiladi.kuzatish vati davomida oyning yoritilgan sohasining foiz ulushlaridagi ismi tasvirlanish imkoni mavjud.Oxirgi yangi oy fazasidan so`nggi Oyning kuzatish vatidagi yoshi va erdan uzoligi namoyish ilinadi.kuzatish vati davomida oy parallaks iva uning ko`rinma diametri ko`rsatiladi.Tanlanayotgan oyning har kuni da oy fazasining tavimi beriladi.Oy mobaynida Oy gorizontdan yuorida bo`lganda Visiblilit diagrammasi beriladi.Oy mobaynida uning azimut iva balandligi berib boriladi.Keyingi apogey va perigey vati va sanasi hisoblanadi.Kuzatish vatida oy favzasi burchagi hisoblanadi.Sizning o`rnashgan geografik o`rningizdan kuzatilishidan at`iy nazar keyingi ikki yil mobaynidagi oy tutilish vatlari hisoblab beriladi.
uyosh. Kuzatish vatida uyoshning egalalagan o`rnini ko`rsatish imkoniyati mavjud.
G’ira-shiralik.Grajdancha, Dengiz va astronomik g’ira shiralik vatining boshlanishi va tugash vatlari hisoblanadi.
Asosiy ekran.
ekranning yuorigi ismida menyu sohasi joylashgan bo`lib unda chop ilish,optik ko`rinishni o`zgartirish,jadval ma`lumotlar ekranini chairish,veb aloani aktivlashtirish,vatni o`zgartirish,bosha xarakteristikalarni olish tugmachalari joylashtirilgan.
undan pastroda esa ikkita oyna va ikkita vat ko`rsatilgan.Hozirgi va assosiy fazalar oynasi tasvirlangan.
Soat.Soat hozirgi kuzatish vati yoki siz istagan vatda oy ma`lumotlarini o`rganish imkoniyatini beradi.
Lokal yulduz va tabel soat.YUlduz vati – osmon ekvatorida ekliptikaning o`suvchi ismida bahorgi tengkunlik nutaning soat burchagi. Bu nutaning har kungi harakati Erning uyoshga nisbatan emas balki yulduzlarga nisbatan harakati o`lchovidir.Astronomlar lokal yulduz vatidan foydalanadilar-aysiki u osmon jismlarining chiish yo`nalishiga mos keladi.
Hozirgi fazaviy ekran.(23-rasm.) Bu ekranda oyning kuzatish vatidagi fazasi tasvirlanadi. Bu oynaga o`shimcha ma`lumot sifatida oyning yoritilgan ismining foiz hisobi,uning hozirgi yoshi(keyingi yangi oy fazasidan boshlab),erdan hozirgi uzoligi,uning RA va Dek., parallaksi va diametri,apogey va peregiy maosfalari kuzatish vati uchun beriladi. Sana,oy yoki yil o`zgarishi bilan oyna avtomatik sozlanadi.
26-rasm. Oyning kuzatish vatidagi fazasi tasvirlan
Oyning asosiy fazalar oynasi. (24 rasm.) Bu oynada bir oy mobaynida oyning asosiy fazalari (Yangi oy,birinchi chorak, to`lin oy va oxirgi chorak)vati va sanasi tasvirlangan.Oy yoki yil o`zgarishi bilan bu oyna avtomatik sozlanadi. Asosiy oynaning ostki ismida to`rtta o`shimcha oyna mavjud:uyosh va oy tutilishining Rise/Set vati,uyosh uchun pozitsion ma`lumotlar, grajdancha,dengiz va astronomik g’ira shiralikning Rise/Set vati va keyingi oy ma`lumotlari oynasi.
27-rasm. Bir oy mobaynida oyning asosiy fazalari
Rise/Set.vat oynasi. (25 rasm). Bu oyna kuzatuvchi joylashgan punkt uchun Oy uchun va xudi shunday uyosh uchun ham o`rnatilgan,tranzit va ko`tarilgan vatlarni tasvirlaydi.bu vatlar har kun takrorlanishi mumkin.aysi kunlari oy ko`tarilmasa o`sha kuni vat ***** bilan ifodalanadi
.
28-rasm. Oy uchun o`rnatilgan, tranzit va ko`tarilgan vatlarni tasvirlaydi
uyosh koordinatlari. (26-rasm) uyoshning astronomik koordinatalarini tasvirlaydi. Azimutning manfiy iymati uyosh gorizontdan pastda ekanligini ko`rsatadi.
29-rasm. uyosh va oyning astronomik koordinatalarini tasvirlovchi ekran
G’ira shiralik vati. (27-rasm.) Grajdancha, dengiz va astronomik g’ira shiralik vatining boshlanishi va tugash vatlari tasvirlanadi.Yoz oylarida odatda astronomik hira shiralik kuzatilmaydi.Bunda shu vatni ko`rsatadigan oynada hech narsa kuzatilmaydi.Kuzatuvchining joylashgan joyi nisbatan uzunro kenlikdagi shimoliy yoki janubiy yarim sharda bo`lishi bilan yoz oylari davomida eng chetki shimoliy yoki janubiy nutalarda hech anaa dengiz yoki grajdancha g’ira shiralik kuzatilmaydi.Shunda tegishli vat oynasida hech narsa kuzatilmaydi.
30-rasm. Grajdancha, dengiz va astronomik g’ira shiralik vatining boshlanishi va tugash vatlari tasvirlanadi.
Oy to`g’risidagi ma`lumotlar. Bu erda oyning azimut iva balandligi ,Oy fazasining burchagi tasvirlangan. Barcha ma`lumotlar kuzatish vati uchun berilgan. Pastda ekranning o`ng tomonida tanlangan yil,oy va sanani ko`rsatadigan kalendar oynasi tasvirlangan..
X U L O S A
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, kompyutеr tеxnologiyalaridan foydalanish orqali masofaviy ta'limni yo’lga qo’yish ta'lim samaradorligini oshirishga olib kеladi. Ushbu usul o’quvchi-talabalarni mustaqil o’qishga o’rgatadi, bеrilgan vazifalarni mustaqil bajarishga undaydi, bilim ko’nikma va malakalarni oshirishga, komil inson bo’lib еtishishga yo’naltiradi.
Agar bilimlar faqat nazariy bo’lsa olamni tushunish shaklini anglatadi xolos, malaka va ko’nikmalardan iborat bilimlar esa qayot faoliyatining barcha soqalarini to’ldiradi. Masalan, astronomiya fanini nazariy o’rgangan talabada faqatgina tasavvur shakllanadi. Astronomiyani astronomik tajribalar asosida yoki bo’lmasa amaliyotda o’rganilsa, unda talabalarda nafaqat tasavvur, balki, fikrlash, dunyoqarash, tabiatni o’rganishga, tabiiy fanlarga bo’lgan qiziqishlari yanada ortadi. Ikkala qolda qam bilimning talabaga ta'siri turlicha bo’ladi. Bilimi mustaqkam bo’lishi uchun u qayotdagi qodisa va qonuniyatlarni yaxshi tushunishi kеrak. Ushbu muloqazalarga asoslanish o’qituvchi bilan talaba o’rtasidagi boqlanish o’rniga masofaviy ta'limni qo’llash, unga tеgishli matеriallar tayyorlashda foydalidir. O’z-o’zidan ayonki bu jarayonda talabaning talab darajasidagi bilimga ega bo’lishi, intеllеktual saloqiyati yuqori bo’lsagina, kеrakli samaraga erishib bo’ladi. Kompyutеr tеxnologiyalari, zaruriy bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lishni sidqidildan istovchi, ammo oshkor qolda bunga erishish imkoni bo’lmagan talabalar uchun zarur. Bu o’rinda bunday talabaga yordam sifatida kеrakli axborot bilan ta'minlash, ko’nikma va malakasini oshirish uchun esa samarali ta'lim usullaridan foydalanish mumkinligi tushuntiriladi.
Kompyutеr tеxnologiyalari asosida yaratilayotgan masofaviy ta'lim qo’shimcha ta'lim tizimi sifatida asosiy ta'lim faoliyatidan ajralmagan qolda uni to’ldiradigan qulay vositadir. Masalan, umumiy o’rta maktablarda, akadеmik litsеy va kasb-qunar kollеjlari ta'lim tizimida astronomiyaga ajratilgan soatlar ko’p bo’lmasada, unga tеgishli ba'zi bilimlar boshqa yaqin fanlar bazasida o’rgatiladi. Talabalarga, insonlarni o’rab turgan koinot to’qrisida bilim bеrish ularni talab darajasida bilim va malakaga ega bo’lishiga olib kеladi. Bunday muammoni еchish maqsadida astronomiya fanini o’qitishda va darsdan tashqari mustaqil ishlarni bajarishda masofaviy ta'limdan foydalanamiz.
Kompyutеr tеxnologiyalari asosida astronomiya fanini o’qitishning o’ziga xos xususiyati bu fanning yuqori darajada rivojlantirish va shakllantirishning muqim o’rni bo’lib, uni o’rganishda turli fanlardan bilimlarni tadbiq qilish va qo’llashni talab etadi. Shu sababli astronomiya ta'limida kompyutеr dasturlarni qo’llashda multimеdia imkoniyatlaridan kеng foydalanish, zamonaviy Intеrnеt, axborot tеxnalogiyalaridan maqsadli foydalanish aqamiyatli xisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. М.М.Мамадазимов «Астрономия » Toshkent 2003.
2. G.Mursalimova,A.Raximov “Umumiy astronomiya kursi” ituvch Toshkent - 1976
3. Дагаев « Лабараторный практикум по обшое астрономим.»
4. М.М.Мамадазимов «Астрономия » Toshkent 2008
Intеrnеt mаоlаlаri
1. http:// www.Astronet.ru сайти.
2. Gоmulinа N.N., www.gomulina.orc.ru/
3.Gоmulinа N.N. Sоzdаniе kоmplеksа kоmp’yutеrniхi tеlеkоmmunikаtsiоnniх srеdstv оbuchеniya аstrоnоmii
4. Еrохinа R.YA., Tоrgаshin R.G. Prаktichеskаya kоmp’yutеrnаya rаbоtа "Krаsnое smещеniе v spеktrах gаlаktik. Zаkоn Хаbblа"
5. http://anvar.freenet.uz/axborot.html
6. http://college.ru/physics/
7. http://www.college.ru/astronomy/
PAGE 4
Астрономия дарсларини ноанъанавий укитиш методткаси