KIMYONING ASOSIY QONUNLARIGA OID MASALALAR YECHISH

PAGE 2

O’zbekiston respublikasi oliy

va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

buxoro davlat universiteti

kimyo – biologiya fakulteti

umumiy kimyo kafedrasi

5 440400 – kimyo ta’lim yo’nalishi

1 kurs 1A guruh talabasi Shakarov Hayitning

noorganik kimyo fanidan

« KIMYONING ASOSIY QONUNLARIGA OID MASALALAR YECHISH » mavusida yozgan

REFERATi

buxorO – 2010

REJA

  1. Davriy qonun.

Davriy qonun tasnifi

Davriy qonunga doir mashq va masalalar yechish namunalari

  1. Modda tarkibining doimiylik qonuni.

Modda tarkibining doimiylik qonuni tasnifi

Modda tarkibining doimiylik qonuniga doir mashq va masalalar yechish namunalari

  1. Ekvivalentlar qonuni.

3.1. Ekvivalentlar qonuni tasnifi

3.2. Ekvivalentlar qonunga doir masalalar yechish namunalari

  1. Moddalar massasining saqlanish qonuni.

Moddalar massasining saqlanish qonuni tasnifi

Moddalar massasining saqlanish qonuniga doir mashq va masalalar yechish namunalari

  1. Hajmiy nisbatlar qonuni. Avagadro qonuni.

Hajmiy nisbatlar va Avagadro qonunlari tasnifi

Hajmiy nisbatlar va Avagadro qonunlariga doir mashq va masalalar yechish namunalari

Masalalar

Xulosalar

Masalalarning javoblari

Adabiyotlar

I. Davriy qonun.

1.1. Davriy qonun tasnifi

Davriy qonunning tub mohiyatini tushunib olish uchun kimyoviy element atominig yadro zaryadi ortib borishiga muvofiq undagi elektronlar sonining otrib borishi, elektronlarning atomda joylashish tartibi, atom yadrosidagi proton va neytronlarning miqdoriy nisbatlari haqidagi ma’lumotlar juda muhim ahamiyatga ega.

Kimyoviy elementlar davriy sistemasida vodorod va geliy gorizontal qatorda joylashgan bo’lib, ularda faqat bitta elektron pog’ona bor. Qator-ning boshida joylashgan vodorod kimyoviy jihatdan aktiv element bo’lib, geliy inert gaz.

Ikkinchi davr ishqoriy metal litiydan boshlanadi. Uning yadro zaryadi +3 ga teng va uchinchi elektron ikkinchi energetik pog’onaga joylashadi. Navbatdagi elementlar yadro zaryadlari ortib borishi bilan ikkinchi elektron pog’ona 8 elektronli bo’lguncha to’lib boradi. Ikkinchi gorizintal qator tashqi elektron pog’onasida 8 ta elektron bo’lgan inert gaz – neon bilan tugaydi

Elementlarning uchinchi gorizontal qatori ishqoriy metal natriydan boshlanib, inert gaz argon bilan tugaydi. Bitta davrdagi elementlarning yadro zaryadlari ortib borishi bilan tashqi elektron qavatlaridagi elektronlarning sonini ortib borishi natijasida qavatdagi elektronlar zichligi ham ortib boradi. Bu esa elementlar atom radiuslarining kichrayib borishiga, oqibatda gorizintal qatorlar (davrlar)da elementlar xossalarining metallikdan metalmaslikka tomon o’zgarishiga olib keladi.

Elementlarning vertikal qatorlarida aksincha, tashqi elektron pog’onasidagi elektronlarning yadrodan uzoqlashishi oqibatida yuqoridan pastga tomon atomlarning radiuslari ortib boradi va elememtlarning metallik xossasi kuchayadi.

Xulosa qilib atom yadrosining zaryadi elementning kimyoviy xossalarini belgilab beradi deb aytish mumkin. Shunga muvofiq kimyoviy elemetlar davriy qonunini quyidagicha ta’riflash joiz bo’ladi:

Kimyoviy elementlar hamda ular hosil qiladigan oddiy va murakkab moddalarning xossalari shu elementlar yadrosi zaryadining ortib borishiga davriy ravishda bog’liqdir.

Odatda davriylik quyidagi tiplarga ajratiladi:

Asosiy davriylik – atom u yoki bu xossasining qaralayotgan guruh(cha) doirasida elementning tartib raqamiga bog’liqli ravishda o’zgarishining umumiy holati. Masalan, asosiy davriylik guruh(cha)larda yuqoridan pastga qarab atomlar orbital radiuslarining umumiy oshishida ifodalanadi.

Ikkilamchi davriylik – Davriy sistama guruh(cha)larida elementlar va ularning birikmalari ko’pgina xossalari element atom massalari ortishi bilan davriy o’zgaradi.

Ichki davriylik – davr ichida elementlar turli xossalarining tartib raqamlariga bog’liqlikning o’ziga xos va qaytariluvchan xusuiyatlarida ko’rinadi. Masalan d lementlar fizik-kimyoviy xossalarini taqqoslaydigan bo’lsak ularda davr ichida ham ikki xil o’zgarish qonuniyati borligini kuzatish mumkin.

Shuni ham ta’kidlash kerakki “asosiy davriylik”, “ikkilamchi davriylik” va “ichki davriylik” umumiy tushunchalar emas va ba’zi maxsus ada-biyotlardagina keltiriladi va izohlanadi.

1.2. Davriy qonunga doir mashq va masalalar yechish namunalari

1- masala. Quyidagi ma’lumotlarga asoslanib noma’lum elementni aniqlang: xromning rentgen nurlar (K) bilan nurlanishda to’lqin uzunligi 2,3310-10m, element uchun (K) esa bu qiymat 2,8010-10m ga teng.

Yechish. Mozli qonuniga asosan: = K (Z-a)2 dan foydalanamiz.

Bunda – rentgen nurlanish tebranishlar chastotasi, Z-element tartib raqami, K va a – doimiy sonlar. To’lqin uzunligi va tebranishlar chastotasi quyidagi nisbatda bog’liq: = c/; = c/; c/ = K (Z–a)2; ZCr = 24;

Topilgan K doimiylik qiymatidan foydalanib elementning tartib raqamini aniqlaymiz: (Z-1)2=440; (Z-1)21; Z=22.

Demak noma’lum element tartib raqami 22 ga teng bu titan.

2-masala. Natriyning ionlanish potensiali I=5,14 eV. Natriyning ionlanish energiyasini aniqlang (kDj/mol).

Yechish. Agar 1 eV = 1,60210-19 kDj/mol bo’lsa natriyning ionla-nish energiyasini hisoblaymiz: I = 5,141,60210-196,021023=495 kDj/mol.

3-masala. Bromning ionlanish energiyasi I=1140,8 kDj/mol. Bromning elektronga moyilligi E=3,54 eV/atom. Bromning nisbiy elektromanfiyligini aniqlang.

Yechish. Elektromanfiylikni quyidagicha ifodalash mumkin:

EM = (I+E). Bromning elektronga moyilligini aniqlaymiz: E = 3,541,602 10-19 6,021023=341,4 kDj/mol. Brom elekrtromanfiyligini hisoblaymiz: EM=1140,8+341,4=1482,2kDj/m. Elektromanfiylik birligi sifatida litiy-ning eletromanfiylik qiymati qabul qilingan (536,0kDj/m). Demak brom uchun nisbiy elektomanfiylik qiymati 1482/536,0=2,8 ga teng.

II. Modda tarkibining doimiylik qonuni

2.1. Modda tarkibining doimiylik qonuni tasnifi

Moddalar o’zaro ta’sirlashganda boshqa xil murakkab moddalar hosil bo’lish ham ularning miqdoriy nisabatlariga bog’liq. Masalan temir sulfid molekulasi bir atom temir bilan bir atom oltingugurtning birikishidan hosil bo’lgan. Ularda atom massalarining nisbati Ar(Fe):Ar(S)=56:32 ekanligi FeS formuladan ko’rinib turibdi. Bu massa nisbatlarni eng kichik butun sonlarda belgilasa, 7:4 bo’ladi. Temir sulfid tuzini boshqa usul bilan ham olish mumkin, masalan natriy sulfid va femir(II)xlorid ta’sirlashuvidan:

Na2S + FeCl2 FeS + 2NaCl

Avvalgi usulda ikkita oddiy moddaning birikishidan temit sulfid hosil bo’lgan bo’lsa; ikkinchi usulda u ikkita murakkab moddalar tarkibidagi elementlar atomlarining qayta guruhlanishidan hosil bo’ladi. Shunga qaramay, har ikki usul bilan olingan temir sulfid tarkibidagi elementlar-ning massa nisbatlari bir xil – 7:4.

Suv molekulasi formulasi H2O dan ikki massa qism vodorod bilan 16 massa qism kislorod birikkanligi ko’rinib turibdi:

2H2 + O2 = 2H2O yoki Ar(H) + Ar(H):Ar(O)=1 + 1:16=2:16.

Bunda eng kichik massa nisbatlar 1:8 bo’ladi. Suv molekulasi faqat vodorod va kislorod molekulalarining ta’sirlashuvidangina emas, balki boshqa kimyoviy reaksiyalar paytida ham hosil bo’ladi. Masalan tabiiy gaz yonganda: CH4 + 2O2 = CO2 + 2H2O

Bu misollardan quyidagicha xulosa qilish mumkin. Har qanday sof modda qayerda va qanday usul bilan olinishidan qat’iy nazar bir xil o’zgarmas tarkibga ega bo’ladi.

2.2. Modda tarkibining doimiylik qonuniga doir mashq va masalalar yechish namunalari

4-masala. Reaksiya uchun 8 g oltingugurt va 20 g temir olib aralashma qizdirildi. Reaksiya oxirida aralashmada qaysi moddadan qancha qoladi?

Yechish. Dastlab reaksiya netglamasini ifodalaymiz: Fe + S FeS.

Reaksiya tenglamasiga asosan moddalar miqdorlarini hisoblaymiz:

(Fe)=8/56=0,14 mol; (S)=28/32=0,875 mol

Reaksiyadan ko’rinib turibdiki temir kam olingan ekan. Demak 8 g Fe to’liq sarflanib qancha massa FeS hosil bo’lishini aniqlaymiz:

56 g Fe sarflansa ——— 88 g FeS hosil bo’ladi

8 g Fe sarflansa ——— x g FeS hosil bo’ladi x=888/56=12,57g.

Endi 8 g temir bilan qancha S reaksiyaga kirishishini topamiz:

56 g Fe bilan ——— 32 g S sarflanadi

8 g Fe bilan ——— x g S sarflanadi x=832/56=4,57g S sarflanadi.

Qolgan S miqdori esa 23,43 g (28-4,57) g gat eng.

5-masala. Tarkibiga quyidagi elementlar atomlari kiradigan moddalarning molekula formulalarini yozing: a) alyiminiynig ikkita atomi bilan kislorodning uchta atomi; b) kalsiyning bir atomi bilan uglerodning bir atomi va kislorodning uch atomi; v) misning bir atomi bilan xlorning ikki atomi; g) misning ikki atomi bilan oltingugurtning bir atomi. Shu moddalar tarkibidagi elementlarning eng kichik massa nisbatlarini toping.

Yechish. a) Al2O3 undagi eng kichik massa nisbat 9:8 ga teng;

b)CaCO3 undagi eng kichik massa nisbat 10:3:12 ga teng; v) CuCl2 undagi massa nisbat 64:71 ga teng; g) Cu2S undagi eng kichik massa nisbat 4:1.

  1. Ekvivalentlar qonuni.

3.1. Ekvivalentlar qonuni tasnifi

Ekvivalentlar qonuning mohiyatini quyidagicha qisqacha ifodalash mumkin: agar ma’lum massalardagi ikki elementning har ikkalasi ham bir xil muayyan massadagi uchinchi element bilan qoldiqsiz reaksiyaga kirishsa, unda ular o’zaro ta’sirlashganda ham qoldiqsiz reaksiyaga kirishadilar. Boshqacha aytganda elementlar bir-birlari bilan har qanday miqdorda emas, balki ma’lum (ekvivalent) massalarda birikadilar.

Element bir og’irlik qism vodorod yoki 8 og’irlik qism kislorod bilan qoldiqsiz birikadigan yoki birikmalarda ularning o’rnini oladigan miqdori uning ekvivalenti deyiladi. Elementning ekvivalentiga son jihatdan teng qilib gramm hisobida olingan miqdori gramm-ekvivalent de-yiladi.

Ekvivalentlar qonunini moddaning atom tuzilishidan kelib chiqqan holda ham izohlash mumkin. Molekulalar tarkibini bilgan holda, masalan, HCl va NaCl holatida 1 mol atom vodorod 1,0079g massasi 1 mol atom Na ning 22,98977 g miqdoriga ekvivalentligini anglash qiyin emas. H2O va HCl holatida 1 mol atom vodorodga to’g’ri keladigan 7,999 g kislorod va 35,453 g xlor massalari ekvivalent massalari ekanligini ko’rish mumkin.

Kimyoviy birikmalarda elementlar ekvivalentlari o’zgaruvchan qiymatlarga ega bo’lishi ham mimkin; Bu holatda element ekvivalenti qanday kimyoviy birikma hosil bo’lishi va bunda kechadigan kimyoviy o’zgarish turiga bog’liq. Masalan elementlardan H2S hosil bo’lishida (H2 + S = H2S ) oltingugurtning ekvivalent massasi 16 g/mol, yani ekvivalenti mol. SO2 hosil bo’lishida esa (S + O2 =SO2) uning ekvivalent massasi 8 g/mol, ekvivakenti molni tashkil qiladi. Bundan ko’rinib turibdiki element ekvivalenti yoki ekvivalent massasi to’g’risida elementning biror bir birikmasiga asoslanib xulosa chiqarish mumkin. Mantiqiy ravishda quyidagi qoidaviy xulosaga kelish mumkin: elementning ekvivalent massasi uning atomi molyar massasining birikmasidagi valentligiga nisbatiga teng.

Kislotalar ekvivalenti – ularning tarkibida metalga almashina oladigan bir ekvivalent vodorod saqlagan miqdoridir.Masalan HCl, HNO3, CH3COOH kislotalar ekvivalentlari qiymat jihatdan molyar massalariga teng va tegishlicha 36,46; 63,01 va 60,03 g ga teng, chunki ularda metalga almashadigan bir mol vodorod atomi bor.

Kislotalarning ekvivalentini topish uchun kislotaning molyar massasi kislota molekulasidagi metalga almashina oladigan vodorod atomlari soniga bo’linadi.

Asoslar ekvivalentlari – kislotalar ekvivalent midorlari bilan reaksiyaga kirisha oladigan asoslar miqdorlari. Masalan NaOH ekvivalenti 40g, Ca(OH)2 va Al(OH)3 ekvivalentlari esa tegishlicha va molyar miqdorlarni tashkil etadi (37 va 26 g). Shunday qilib, asoslarning ekvivalentini aniqlash uchun asosning molyar massasi asos hosil qigan metalning valentligiga yoki gidroksil guruhi soniga bo’linadi.

Tuzlar ekvivalentini topish uchun tuzning molyar massasi metalning valentligi balan metal atomlar soniga ko’paytmasiga bo’linadi. Demak, NaCl, KNO3 kabi tuzlarning ekvivalentlari son jihatdan ularning molyar massalariga teng, lekin MgSO4, AlCl3, Al2(SO4)3 tuzlari uchun ekvivalent miqdori tegishlicha ular molyar massalarining , , va 1/6 qismlariga teng.

3.2. Ekvivalentlar qonunga doir masalalar yechish namunalari

6 – masala. 0,304 g magniy 0,0252 g vodorodni siqib chiqardi. Magniyning ekvivalent massasini aniqlang

Yechish. Masalani proporsiya usulida yechamiz:

0,304 g magniy ——— 0,0252 g vodorodni siqib chiqaradi

x g/mol magniy ——— 1 g/mol vodorodni siqib chiqaradi

bundan x=12,06 g/mol natijani olamiz. Demak Mg ning ekvivalent massasi 12,06 g/mol ga teng ekan.

7 – masala. Xromning kislorodli birikmalari 48; 31,58 va 23,53% kislorod saqlaydi. Har qaysi birikmada xromning ekvivalent massasini aniqlang. Kislorodning ekvivalent massasi 8 g/mol ga teng.

Yechish. Birinchi birikmada:

48 g kislorodga ——— 52 g xrom to’g’ri keladi

8 g/mol kislorodga ——— x g xrom to’g’ri keladi

bundan x=8,67 g/mol natijani olamiz.

Shunga analogik ravishda ikkinchi va uchinchi birikmalar uchun ham proporsiyalar tuziladi va quyidagilar olinadi:

x2=68,428/31,58= 17,38 g/mol ; x2=76,478/23,53=26,0 g/mol.

8 – masala. 1,8 g kislotadan 0,0403 g vodorod siqib chiqarildi. Kislota ekvivalentini aniqlang.

Yechish. Kislota ekvivalentini quyidagi proporsiya yordamida topamiz:

0,0403 g vodorodni ——— 1,8 g kislotadan olish mumkin

1,008 g vodorodni ——— x g kislotadan olish mumkin

bundan x = 45 g. Demak kisota ekvivalenti 45 g/mol ga teng ekan.

IV. Moddalar massasining saqlanish qonuni

4.1. Moddalar massasining saqlanish qonuni tasnifi

Kimyoviy reaksiya tenglamasi uning miqdoriy tavsifi hisoblanadi. Kimyoviy reaksiya uchun elementlarning qancha atomi olingan bo’lsa, reaksiya natijasida hosil bo’lgan moddalar molekulasida o’shancha atom saqlanadi. Masalan, temir bilan oltingugurt atomlari orasida boradigan reaksiyani olib ko’raylik.:

Fe + S = FeS

56g 32g 88g

Mashhur ingliz kimyogari Robert Boyl og’zi ochiq retortada turli metallarni qizdirib, metal solingan retortani tajribadan oldin ham, qizdirib sovitilgandan keyin ham tarozida tortib ko’rdi va tajribadan keyin retorta-ning massasi ko’payib qolganini aniqladi. Olim “kimyoviy reaksiyalar natijasida moddalar massasi o’zgaradi” degan noto’g’ri xulosaga keldi.

Oradan bir qancha vaqt o’tgach bu tajribani rus olimi M. V. Lomonosov takrorladi. U metalni og’zi kavsharlangan retortada qizdirdi. Retorta sovigandan keyin tortib ko’rilganda uning massasi qizdirishdan ol-dingi massasiga teng ekanligi aniqlandi. So’ngra retortaning uchini sindirib tajribani takrorlaganda tajribadan keyin uning massasi ortganligini kuzatdi. Bu tajriba tafsilotiga asoslanib M.V.Lomonosov “Tabiatda sodir bo’ladigan har qanday o’zgarishning mohiyati shundaki, biror jismdan qancha miqdor kamaysa, ikkinchi jismga shuncha miqdor qo’shiladi”. Demak, materiya biror joyda kamaysa, ikkinchi joyda ortadi degan muhim xulosaga keladi. Demak, shunday qilib, M.V.Lomonosov 1748 yilda modda massasining saqlanish qonunini kashf etdi.

Oradan 41 yil o’tgach, mashhur fransuz olimi A.Lavuazye retortada metallarni qizdirish tajribasini mustaqil tarzda takrorlab metal qizdirganda hosil bo’lgan metal quyundisining massasi retorta ichidagi havo tarkibida bo’lgan kislorodning metal bilan birikishi hisobiga ortishini isbotladi va moddalar massasining saqlanish qonunini mustaqil kashf etdi.

Kimyoviy reaksiyaga kirishgan moddalarning massasi hosil bo’lgan moddalarning massasiga hamma vaqt teng bo’ladi.

Bu xulosa moddalar massasininig saqlanish qonuni deb yuritiladi. Bu qonun Lomonosov – Lavuazye qonuni deb ham ataladi.

Moddalar massasining saqlanish qonuninig kashf qilinishi: a) fanda aniq miqdoriy tajribalardan foydalanishga yo’l ochib berish bilan kimyo-ning fan sifatida rivojlanishiga imkon berdi; b) materiyaning abadiyligini, u yo’qdan bor bo’lmasligi va bordan yo’q bo’lmasligini ilmiy tarzda tushuntirib berdi; v) kimyoviy reaksiyalarning tenglamalari shu qonunga asoslanib to’g’ri yozilishini ta’minladi.

Bundan tashqari, modda massasining saqlanish qonuni tabiatda uchramaydigan moddalarni tabiy xom ashyolardan olishda ma’lum miqdor tayyor mahsulot olish uchun qancha xom ashyo (dastlabki moddalar) kerakligini reaksiya tenglamasi bo’yicha hisoblab topishga imkon beradi.

4.2. Moddalar massasining saqlanish qonuniga doir mashq va masalalar yechish namunalari

9 – masala. Sanoatda mis oksidiga (CuO) vodorod ta’sir ettirib 1,28g mis olindi. Shu reaksiyada necha mol mis oksidi ishtirok etgan?

Yechish. a) reaksiya tenglamasi yoziladi:

CuO + H2 = Cu + H2O.

b) moddalar masssasining saqlanish qonuniga asosan qancha mol mis oksiddan necha kg Cu olish mumkinligini aniqlanadi:

CuO + H2 = Cu + H2O.

1 mol 64 g

(0,064kg)

v) 1 mol CuO dan ——— 0,064 kg Cu olinsa

x mol CuO dan ——— 1,28 kg Cu olinadi

x = 1,28 kg/0,064 kg = 20 mol yoki = m/M=1,28kg/0,064 kg = 20 mol.

Demak 1,28 kg Cu olinishi uchun 20 mol CuO reaksiyada ishtirok etishi zarur bo’ladi.

10 – masala. Don saqlanadigan omborxonani zararkunanda hasharotlardan tozalash uchun oltingugurt oksidi (SO2) dan foydalanish mumkin. SO2 (sulfit angidrid) odatda oltingugurtni yondirib olinadi. 8 mol oltingu-gurt yonganda qancha massa yoki mol silfit angidrid hosil bo’ladi?

Yechish. a) reaksiya tenglamasi yoziladi:

S + O2 = SO2

b) tenglama bo’yicha SO2 massasi aniqlanadi.

S + O2 = SO2

1 mol 64 g yoki 1 mol

8 mol x g

1 mol S: 64 g(yoki 1 mol) SO2 = 8 mol S : x (x mol) SO2

x = 648/1=512 g SO2 yoki =m/M=512/64=8 mol SO2

Demak 8 mol oltingugurt yonganda 512 g yoki 8 mol sulfit angidrid (SO2) hosil bo’ladi.

V. Hajmiy nisbatlar qonuni. Avagadro qonuni

5.1. Hajmiy nisbatlar va Avagadro qonunlari tasnifi

Gaz moddalar bilan ishlaganda ular orasida boradigan kimyoviy reaksiyalarda gazlar qanday hajmiy nisbatlarda o’zaro ta’sir etishini bilish muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega.

Gaz moddalar orasida borayotgan kimyoviy reaksiyalarning tenglamalaridagi koeffitsiyentlar reaksiyada qancha hajm modda ishtirok etganini ham bildiradi. Masalan, is gazi (CO) ning yonish reaksiya tenglamasida,

2CO + O2 = 2CO2

reaksiyaga ikki hajm uglerod (II)oksid bir hajm kislorodni biriktirganida ikki hajm uglerod (IV)oksid hosil bo’lishi ko’rsatilgan. Bunda gazlarning hajmiy nisbatlari 2:1:2 ekanligi ko’rinib turibdi.

Boshqa bir misol. Sanoatda azot va vodoroddan ammiak olish quyidagi tenglamaga muvofiq amalga oshiriladi:

N2 + 3H2 = 2NH3

Bunda hajmiy nisbatlar V(N2) : V(3H2) = V(2NH3) = 1:3=2 bo’ladi.

1 3 2

Gaz moddalar orasida boradigan kimyoviy reaksiyalarni ancha mukammal o’rgangan fransuz kimyogari Jozef Lui Gey Lyussak (1778–1850) 1808 yilda quyidagi qoidani olg’a surdi.

Reaksiyaga kirishayotgan va reaksiya natijasida hosil bo’ladigan gaz moddalarning hajmlari o’zaro kichik butun sonlar nisbatida bo’ladi.

Bu qoida keyinchalik hajmiy nisbatlar qonuni deb ataladigan bo’ldi.

Hajmiy nisbatlar qonunini tub mohiyatini Avagadro qonuni juda aniq tushuntirib beradi.

Bir xil sharoitda teng hajmdagi gazlar bir xil sondagi molekulalarni saqlaydi.

Har qanday moddaning 1 mol miqdorida 6,021023 ta molekula bor. Bu son Avagadro soni deyiladi va N harfi bilan belgilanadi.

Agar Avagadro qonuni bo’yicha bir xil sharoitda teng hajmdagi gazlar bir xil sondagi molekulalarni saqlasa unda bir xil sondagi molekula saqlagan har qanday gaz bir xil sharoitda bir xil hajmni egallaydi deb xulosa chiqarish mumkin. Chunki bir mol har qanday modda bir xil sondagi molekulalar saqlaydi. Demak har qanday gazsimon moddaning bir mol miqdori bir xil sharoitda bir xil hajmni egallaydi.

Gey Lyussak va Avagadro hajmiy nisbatlar qonunlaridan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin.

1. Normal sharoitda (0C va 0,1 MPa) har qanday gazning 1 mol miq-dorining hajmi 22,414 litr (hisobalashlar uchun 22,4 litr) ga teng.

Bu qiymatdan foydalanib gaz hajmi va massasi ma’lum bo’lsa,
berilgan hajmdagi gaz massasini, berilgan massadagi gaz hajmini va gaz-ning molekulyar massasini hisoblash mumkin. Bunda berilgan hajm yoki massadagi gaz uchun harorat va bosim ham ma’lum bo’lishi lozim.

Hisoblashlarni oddiy proporsiyalar usulida yoki Mendeleyev –Klapeyron tenglamasi yordamida olib borish mumkin:

PV = mRT/M.

bunda P, V, m, M va T – tegishlicha gazning bosimi, hajmi, berilgan massasi, molekulyar massasi va absolyut harorati; R – universal gaz doimiysi (bir mol gazning harorati bir darajaga ortishida kengayish ishi) bo’lib, uning qiymati 8,314 Dj/(molK) ga teng.

Gazning m massasini va hajmi V ni bigan holda, uning ma’lum sha-roitda (ma’lum bosim P va harorat T) molyar massasini hisoblash mumkin.

2. Gazning (yoki bug’ning) molekulyar massasi aniqlanadigan gaz va molekulyar massasi ma’lum gazning zichliklari nisbatidan hisoblanadi.

Ma’lum bir gazning boshqa bir gazga nisbatan zichligini topish uchun bir xil sharoitda ularning teng hajmdagi massalararini qiyoslash yetarlidir. Masalan vodorodga nisbatan zichligidan foydalanib noma’lum gaz molyar massasini topish mumkin:

m1/m2 = Mx/2,016

bunda m1 – aniqlanadigan gaz yoki modda bug’i massasi; m2 – aniqlanadigan gaz yoki modda bug’i hajmiga teng hajmdagi vodorod massasi; Mx – aniqlanadigan gaz yoki modda bug’i molyar massasi;

Vodordga nsibatan gaz yoki modda bug’i zichligini DH deb belgilasak unda tenglamani quyidagicha ifodalash mumkin:

Mx = 2,016DH

Avagadro qonuni yordamida:

a) oddiy modda ko’rinishida gazsimon holatda yoki gazsimon birikmalar hosil qiladigan elementlarning atom massalarini aniqlandi;

b) bir xil kimyoviy tarkibli lekin har xil molekulyar massali birikmalarni topildiki, ular orqali kimyo faniga moddaning haqiqiy oddiy formulasi haqida tasavvurlarni kiritdi. Masalan C : H = 1:1 massa nisbat asetilen uchun ham, benzol uchun ham oddiy formula CH ekanligidan dalolat beradi. Lekin ularning molekulyar massalari aniqlash natijalari ularnig formulalari C2H2 va C6H6 ekanligini ko’rsatadi.

v) bir xil kimyoviy tarkibli, bir xil molekulyar massali lekin turli xil fizilk – kimyoviy xossaga ega izomer birikmalar ochildi.

5.2. Hajmiy nisbatlar va Avagadro qonunlariga doir mashq va masalalar yechish namunalari

11 – masala. 3,2 kg metanni to’liq yoqish uchun qancha hajm kislorod kerak bo’ladi?

Yechish. Reaksiya tenglamasini yozamiz:

CH4 + 2O2 = CO2 + 2H2O

16g 2x22,4 = 44,8 litr

1 mol 2 mol

1,6 kg 44800 litr (44,8 m3)

3,2 kg 89600 litr (89,6 m3)

Demak 3,2 kg metan to’liq yonishi uchun 89600 litr (89,6 m3) kislorod zarur bo’ladi. Hajmiy nisbatlari 1:2

11 – masala. Karbonat angidrid 1 litr hajmi 0C va 0,1 MPa bosimda 1,94 g massaga ega bo’lsa, uning molyar massasini hisoblang.

Yechish. Berilgan qiymatlarni Mendeleyev – Klapeyron tenglamasida yechish uchun kerakli birliklarda ifodalab (R = 8,31 Dj/(Kmol) = 8,31 Nm/(Kmol); T = 0 C = 273 K; P = 0,1 MPa = 105 Pa = 105 N/m2; V= 1 litr = 10-3 m3) quyidagini olamiz:

M = mRT/(PV) = 1,94 8,31 273/ 105 10-3 = 44 g/mol

12 – masala. Agar kislorodning havo bo’yicha zichligi 1,104 ga teng bo’la, kislorodning molekulyar massasini aniqlang.

Yechish. Kislorodning molekulyar massasini topamiz:

Noma’lum gazning havoga nisbatan zichligidan molekulyar massasini to-pish formulasi Mx = 29Dh dan M = 29 1,104 = 32 g/mol natijani olamiz. Demak kislorodning molekulyar massasi 32 m.a.b. ga teng.

Masalalar

  1. Misning K rentgen nurlanishi to’lqin uzunligi 1,541 10-10 m, aniqlanayotgan element uchun esa K rentgen nurlanishi to’lqin uzunligi 1,931 10-10 m bo’lsa bu elementni va uning tartib raqamini aniqlang.
  2. Agar ruxning K rentgen nurlanishi to’lqin uzunligi 1,430 10-10 m bo’lsa, nikel anodini rentgen nurlanishi tebranishlar chastotasini aniqlang.
  3. Marganesning K rentgen nurlanishi to’lqin uzunligi 2,13 10-10 m, aniqlanayotgan element uchun esa K rentgen nurlanishi to’lqin uzunligi 3,35 10-10 m bo’lsa, bu elementni va uning tartib raqamini aniqlang.
  4. Agar vanadiyli anoddan o’tayotgan rentgen nurlari tebranishlar chastotasi 1,21 1018 Gs bo’lsa, kobaltli anodni rentgen nurlanishi teb-ranishlar chastotasini aniqlang.
  5. Agar alyuminiyning uchinchi ionlanish potensiali 28,44 V ga teng bo’lsa, uning uchinchi elektroni ajralishi uchun ionlanish energiyasini (kDj/mol) hisoblang.
  6. Kislorodning ionlanish energiyasi 1313,0 kDj/mol ga teng. Kislorodning ionlanish potensialini hisoblang.
  7. Iodning nisbiy elektromanfiyligi 2,5 ga, ionlanish potensiali esa 10,45V ga teng. Iodning elektronga moyilligini (kDj/mol) aniqlang.
  8. Agar uglerodning birinchi ionlanish potensiali 11,26 V ga, elektronga moyilligi esa 1,12 eV ga teng bo’lsa, uglerodning nisbiy elektroman-fiyligini hisoblang.
  9. Keltirilgan elementlar Li, Na, K, Rb, Cs qatorida ularning ionlanish potensiallari qiymatlaridan kelib shiqqan holda ularda qaysi biri kuchli qaytaruvchi ekanligini aniqlang.
  10. Keltirilgan elementlar B, N, O, F, Si, Cl, Br qatorida bu elementlar-ning nisbiy elektromanfiyliklari qiymatlari ma’lum bo’lsa, qaysi element atomi manfiy qutblanishga moyilligi kuchliroq ekanligini aniqlang.
  11. Elektromanfiyliklari qiymatlariga asoslanib keltirilgan elementlar F, Cl, Br, I qatorida atomlarning elektronlar qabul qilish qobiliyati qanday o’zgarishini ko’rsating
  12. Taqqoslanayotgan juftliklarda qaysi bir modda nisbatan kuchli asosli xossaga ega ekanligini ko’rsating: a) NaOH yoki CsOH; b) Ca(OH)2 yoki Ba(OH)2; v) Zn(OH)2 yoki Cd(OH)2.
  13. Quyidagi gazsimon vodordli birikmalardan qaysisi barqarorroq va beqarorroq: NH3, PH3, AsH3, SbH3, BiH3?
  14. Quyidagi HF, HCl, HBr, HI qatorida kislotalik kuchi va qaytaruvchilik xossa qanday o’zgaradi?
  15. Temir (II, III, VI) oksidlari formulalari; temir kislotasi va uning tuzlari: kaliy- va bariy-ferratlar kimyoviy formulalarini yozing.
  16. Quyidagi H2S, H2Se, H2Te qatorida kislotalik kuchi, termik barqarorlik va qaytaruvchili xossa qanday o’zgaradi?
  17. Marganesning kilsorodli birikmalari misolida elementlarning oksidla-nish darajalari oshishi bilan oksidlari va tegishli gidroksidlari xossalari o’zgarishini ko’rsating.
  18. Quyidagi HClO, HClO2, HClO3, HClO4 qatorda kislotalik kuchi va oksidlovchilik xossa qanday o’zgaradi?
  19. Taqqoslanadigan juftliklarda ikki kislotadan qaysisi nisbatan kuchli ekanligini ko’rsating: a) H2SO3 yoki H2SO4 ; b) H3PO4 yoki H3VO4 ; v) H2SO3 yoki H2SeO3 .
  20. Beshinchi davr elementlari-molibden va tellur orasida qaysi biri kuchli metalli xossasini namoyon etadi va nima uchun?
  21. II – A guruhcha s elementlaridan qaysisi nisbatan kuchli qaytaruvchi?
  22. Uchinchi davr p – elementlari qanday vodordli birikmalar hosil qiladi? Davrda chapdan o’ngga tomon bu birikmalarning barqarorligi va kislotalik xossalari qanday o’zgaradi?
  23. H2SO4 H2SeO4 H2TeO4 qatorda kislotalik xossa qanday o’zgaradi?
  24. 194 rux sulfid hosil qilish uchun oltingugurt va rux kukunlaridan necha grammdan olish kerak?
  25. Suv hosil bo’lishida 2,68 g kislorod 0,25 g vodorod bilan to’liq reaksiyaga kirisha oladimi? Javobingizni izohlab bering.
  26. 1,59 g mis (II) oksid (misni kislorod oqimida qizdirish yo’li bilan olingan) vodorod bilan qaytarilganda 0,36 g suv hosil bo’ldi. 1,99 g mis (II) oksid (malaxitni qizdirish bilan olingan) vodorod bilan qaytarilganda 0,45 g suv hosil bo’ldi. Bu ma’lumotar modda tarkibinig doimiyligi haqidagi fikrga mos keladimi?
  27. Oldindan tarozida tortib olingan toza probirkaga ozroq simob (II) oksid solindi va yana tarozida tortildi – massa 2,17 g ga ko’paydi. Shundan keyin probirka ichidagi modda bilan ma’lum vaqt qizdirildi, so’ngra sovitildiva yana tarozida tortildi. Endi massa oldingidan ko’ra 0,12 g ga kamayganligi ma’lum bo’ldi. Qizdirilgandan keyin probirkada nima qolgan – toza simobmi yoki simobmning simob (II) oksid bilan aralashmasimi? Javobingizni izohlab bering.
  28. Quyidagi reaksiyalarda H2SO4 va Cu(OH)2 ning ekvivalent molyar massalarini aniqlang: a) H2SO4 + 2KOH = K2SO4 + 2H2O; b) H2SO4 + KOH = KHSO4 + H2O; v) Cu(OH)2 +2HCl = CuCl2 + 2H2O; g) HCl + Cu(OH)2 = CuOHCl + H2O.
  29. Quyidagi birikmalarda metallning ekvivalent molyar massasini aniqlang: Mn2O7, Mg2P2O7, Cu2O3, Ba(OH)2, Al2(SO4)318H2O, Ca3(PO4)2, Ag2O, FeSO47H2O.
  30. Nordon va o’rta tuzlar hosil bo’lishi bilan kechadigan almashinish reaksiyalarida H3PO4 ning ekvivalent molyar massasini hisoblang.
  31. Agar 7,210-3 kg metalning xlor bilan birikishidan 28,210-3 kg tuz olingan bo’lsa, metalning ekvivalent molyar massasini hisoblang. Xlorning ekvivalent molyar massasi 35,45 g/mol ga teng.
  32. 20,06 g metal yondirilganda 21,66 g oksid olingan. Agar kislorodning ekvivalent molyar massasi 8 g/mol ga teng bo’lsa, metalning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  33. Qaysidir elementning ekvivalent molyar massasi 24,99 g/mol ga teng. Quyidagilarni aniqlang: a) bu element oksididagi kislorod massa ulushini (%); b) uning kislorodli 4,95 g birikmasini qaytarish uchun sarflanadigan vodorod hajmini (m3).
  34. Mishyak tarkibida 65,2 % va 75,7 % shu element saqlagan ikki xil oksid hosil qiladi. Bu oksidlarda mishyakning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  35. Agar 1,168 g rux metali kislotadan 438 ml vodorodni (17 C va 98,642 kPa bosimda o’lchangan) siqib chiqarsa, ruxning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  36. Metall (III) oksidining 5,1 g miqdori qaytarilganda 2,7 g suv hosil bo’ldi. Metallning atom massasi va ekvivalent molyar massasini aniqlang. (M ( H2O) = 9 g/mol)
  37. Fosfit kislota 0,471 g miqdorini neytrallash uchun 0,644 g KOH sarf-langan. Kislotaning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  38. 0,666 g tuz tarkibidagi xlorni cho’ktirish uchun 1,088 g AgNO3 sarf-langan. Tuzning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  39. Agar element bilan oltingugurt hosil qilgan birikmada oltingugurtning massa ulushi 13,8 % ni tashkil etsa, elementning ekvivalent molyar massasini aniqlang. (M ( S) = 16,03 g/mol)
  40. Agar 0,34 g metal kislotadan 59,94 ml vodorodni (0 C va 96,643 kPa da o’lchangan) siqib chiqarsa, metalning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  41. Agar metal oksidining 14,2 g miqdori 30,2 g metal sulfatini hosil qilsa, bu ikki valentli metal ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  42. Agar o’rta tuz hosil bo’lishida 2 g metal uchun 3,27 g H3PO4 sarflansa va 0,006 g bu metal H3PO4 dan 2,7 g alyuminiy siqib chiqara oladigan vodorodni siqib chiqarsa metallning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  43. 4,086 g metal kislotadan 1,4 litr vodorodni (n:sh da) siqib chiqara oladi. Shunday massali metal 12,95g qo’rg’oshinni uning tuzi eritmasidan siqib chiqara oladi. Qo’rg’oshinning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  44. Suvning quyidagi moddalar bilan ta’sirlashuv reaksiyalarida ekvivalent molyar massasini aniqlang: a) natriy metali; b) natriy oksidi.
  45. Qaysidir bir valentli metal xlorididan 2,98 g saqlagan eritmadan vodorod sulfidi o’tkazilganda shu metal sulfididan 2,2 g hosil bo’ldi. Metallning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  46. Agar 9 g kislotani neytrallanishida 8 g natriy gidroksi sarflangan bo’lsa, kislotaning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  47. Agar 48,15 g metal okisididan 88,65 g metal nitrati olish mumkin bo’lsa, bu ikki valentli metallning ekvivalent molyar massasini aniqlang.
  48. 2,21 g malaxit parchalanganda 1,59 g mis(II) oksid va 0, 18 g suv hosil bo’lgan bo’lsa, necha gram karbonat angidrid ajralib chiqqan?
  49. Vodorod ta’sirida: a) 10 g mis (I) oksid va b) 10 g mis (II) oksid qaytarilganda qancha massali suv hosil bo’ladi?
  50. Suv elektr toki ta’sirida parchalanganda: a) 2 g vodorod; b) 2g kislorod olingan bo’lsa, necha gram suv parchalangan?
  51. Mis (I) oksid va qo’rg’oshin qo’sh oksidi vodorod bilan qaytarilganda har qaysi holda 3,6 g dan suv bug’i olindi. Reaksiya uchun har qaysi moddadan necha grammdan olingan?
  52. Ko’mir bilan qaytarilganda 10 g dan metal olish uchun temir (III) oksiddan va qalay (IV) oksiddan qancha massada olish kerak?
  53. 18,47 g qo’rg’oshin (II) oksid vodorod oqimida qizdirildi. Qizdirish to’xtatilgandan keyin qolgan oksid bilan ajralib chiqqan qo’rg’oshinning massasi 18,07 g keladi. Bu tajribada qancha massali suv hosil bo’lgan?
  54. Malaxit bilan alyuminiy kukunining ozroq aralashmasi havoda qizdirildi, lekin bunda umumiy massa o’zgarmadi. Buni qanday tushuntirish mumkin? Dastlabki aralashmada malaxit va alyuminiy foiz hisobida qanday nisbatda bo’lgan?
  55. Oltingugrt bilan ko’mirning 2 g aralashmasi yondirilganda sulfit angidrid va karbonat angidiridning 6 g aralashmasi hosil bo’ldi. Dastlabki aralashmada necha grammdan oltingugurt va ko’mir bo’lgan?
  56. Ushbu SnO, CuO, Fe3O4 va PbO2 oksidlarni qizdirib turib uglerod (II) oksid bilan alohida – alohida qaytarilganda har qaysi metalldan 10 g dan olindi. Bunda hammasi bo’lib qancha uglerod (II) oksid sarflangan?
  57. Simob (II) oksid uglerod bilan birga qizdirilganda nafas olishga yordam bermaydigan gaz hosil bo’ladi, yondirilgan cho’p bu gazda o’chadi va u ohakli suvni loyqalatadi. Bunda yangi qanday modda olinadi? Shu gazdan 5,6 litr hosil qilish uchun dastlabki moddalarning har biridan necha gramdan olish kerak. Reaksiya tenglamalarini yo-zing.
  58. Tarozida 0,5 litrli stakan muvozanatga keltirildi, shundan keyin undagi havo karbonat angidrid bilan siqib chiqarildi. Muvozanatni tiklash uchun tarozining qaysi pallasiga qancha yuk qo’yish kerak? Hisoblashni normal sharoit uchun bajaring.
  59. Bir xil sharoitda 1 litr vodorod, 3 litr ammiak va 2 litr havo olindi. Olingan hajmdagi gazlarda molekulalar soniga to’g’ri keladigan son nisbatlari qanday bo’ladi?
  60. Avagadro qonunini shunday ta’riflash mumkin: 1 m3 har qanday gazda va har qanday gaz aralashmasida bir xil sharoitda mollar soni bir xil bo’ladi. Bu sonni normal sharoit uchun hisoblab toping.
  61. Quyidagilar: a) 0,2 mol vodorod gazi; b) 0,2 mol kislorod gazi; v) 0,2 mol azot gazi; g) 0,2 mol suv (4C da) qanday hajmni egallaydi?
  62. Quyidagicha miqdoriy tarkibga ega gazlar aralashmasi qanday hajmni egallaydi: 2,35 mol kislorod, 0,65 mol azot, 1,31 mol uglerod (IV) oksid va 0,69 mol oltingugurt (IV) oksid? Masalani ikki arifmetik amal bilan yeching.
  63. Ballonga 0,5 kg siqilgan vodorod ketadi. Shuncha vodorod normal sharoitda qanday hajmni egallaydi?
  64. Geliyning zichligi (n:sh da hisoblaganda) 0,178 g/l. Shunga asoslanib, 1 mol geliyning massasini hisoblab toping.
  65. Havodan kislorod olinadigan qurilmaning tiplaridan biri har soatda tozaligi 98 % bo’lgan 1500 m3 gazsimon kislorod ishlab chiqaradi. Agar hajm normal sharoitga keltirilgan deb hisoblansa, bu miqdor necha tonnani tashkil etadi?
  66. Sig’imi 50 m3 bo’lgan idishga 25 t suyuq ammiak ketadi. Normal sharoitdagi shuncha massa ammiakni sig’dirish uchun gazgolderning (gazlar saqlanadigan maxsus idish) hajmi yuqoridagidan necha marta ortiq bo’lishi kerak?
  67. Normal sharoitda suyuq suvning bug’ga aylanganida suvning hajmi necha marta ortadi?
  68. Normal sharoitda 0,75 litr karbonat angidridda taxminan qancha molekula bo’ladi?
  69. 2,411025 ta xlor molekulasi va xuddi shuncha karbonat angidrid molekulasi normal sharoitda taxminan qancha hajmni egallaydi?
  70. 560 ml oltingugurt (IV) oksidda va normal sharoitdagi shuncha hajm vodorodda taxminan nechta molekula bo’lishini hisoblab toping.
  71. Etilen bilan hajm jihatdan 35,4 % azotdan iborat aralshmaning vodorodga nisbatan zichligini hisoblab toping. Masalada berilgan ma’lumotlardan qaysi biri ortiqcha? Nima uchun?
  72. Agar aerostatning uchishi normaga yaqin bo’lgan sharoitda o’tadi va u geliy bilan to’ldirilgan deyilsa, sig’imi 1000 m3 bo’lgan aerostat qancha yukni (qobig’i va asbob-uskunalari bilan birga) ko’tara oladi?
  73. Gazlar o’t oldirilganda to’liq reaksiyaga kirishishi uchun uglerod (II) oksid bilan kislorod qanday hajmiy nisbatda aralashtirilishi kerak? Olingan karbonat angidirid bilan gazlar boshlang’ich aralashmasining bir xil sharoitdagi hajmiy nisbatlari qanday bo’ladi?
  74. Vodorod sulfidning oksidlanib oltingugurt (IV) oksid va suv hosil qili- shida reaksiyaga kirishayotgan kislorodning hajmi vodorod sulfidning hajmidan necha marta ko’p bo’ladi?
  75. Vodorod yopiq sistemada mo’l kislorodda yondirilganda gaz aralashmasining hajmi oldingi haroratga qadar sovitilgandan keyin 27 ml kamaydi. Vodorodning hajmi qancha bo’lgan edi?
  76. Metan bilan uglerod (II) oksidning istalgan hajmdagi aralashmasi to’- liq yonishiga (karbonat angidrid bilan suv hosil qilishga) shuncha hajm kislorod sarflanishi uchun ularni qanday hajmiy nisbatlarda aralashtirish kerak?
  77. Temir tarkibi Fe3O4 bo’lgan temir oksidga qadar oksidlanishida 89,6 litr kislorod reaksiyaga kirishdi. Necha gramm temir oksidlangan va necha mol oksid hosil bo’lgan?
  78. 1 g suv hosil bo’lishi uchun qancha hajm vodorod va kislorod reaksiyaga kirishishi kerak?
  79. Xlorid kislotaga rux ta’sir ettirilganda 4,48 litr vodorod olindi. Necha gramm rux reaksiyaga kirishgan?
  80. 1 mol rux bilan 2 mol alyuminiy aralashmasi mo’l kislotada eritilganda necha litr vodorod olinadi?
  81. Sulfat kislotaga bir metal ta’sir ettirib, 11,2 litr vodorod siqib chiqarilgan va o’rta tuz hosil bo’lgan. Bunda qancha miqdor kislota sarflangan?
  82. 50 g ohaktosh parchalanganda necha kilogram so’ndirilmagan ohak va qancha kub metr karbonat angidrid olinishi kerak?
  83. Normal sharoitda 0,5 litr gaz massasi 1,806 g ga teng. Bu gazning uglerod dioksidi va metan bo’yicha zichligini hamda molekulyar massasini aniqlang.
  84. Gazning havo bo’yicha zichligi 2,562 ga teng. Shu gazning 1 litri normal sharoitda qanday massaga ega?
  85. Vodorod va kisloroddan iborat gazlar aralashmasining vodorod bo’yicha o’rtacha zichligi 12,5 ga teng. Aralashmadagi vodorod va kislorodning hajmiy ulushini (%) aniqlang.
  86. Tarkibida CH4 va C2H4 gazlari hajmiy ulushlari tegishlicha 52 va 48% bo’lgan qaralashmaning havo bo’yicha o’rtacha zichligini aniqlang.
  87. 0,624 litr gaz 17C va 104 kPa bosimda 1,56 g massaga ega. Bu gaz-ning molekulyar massasini aniqlang.

xulosalar

Kimyoning asosiy qonunlariga oid masalalar yechishda quyidagi qoi

dalarga rioya qilish zarur degan xulosaga kelindi:

  1. Masalani yechishga kirishishdan oldin masala shartini qayta – qayta o’qish, va mantiqan mulohaza yuritish, nimalar ma’lum hamda nimalarni aniqlash lozimligini fikran belgilash kerak.
  2. Masala shartida qiymatlarni ifodalashda SI sistemasidagi birliklardan va qisqartmalardan foydalanish kerak.
  3. Kimyoning asosiy qonunlariga doir masalalarni yechishga kirishishdan oldin uni shartiga ko’ra tahlil qilib, yechish usuli belgilab olinadi. Bunda mumkin qadar oson usulni tanlash zarur.
  4. Masalani ayni bir usul bilan yechgandan so’ng uning natijasini boshqa bir usul bilan tekshirib ko’rish kerak.

Masalalarning javoblari

1. 26. 2. 1,821018Gs. 3. 20. 4. 1,7710-10m. 5. 2742,8 kDj/mol. 6. 13,62V. 7.332,2kDj/mol. 8.2,22. 9.Cs. 10.F. 11.Pasayadi. 12.a)Cs(OH);b)Ba(OH)2; v) Cd(OH)2. 13. NH3 va BiH3. 14. Oshadi. 15. FeO, Fe2O3, FeO3; H2FeO4, K2FeO4 va BaFeO4. 16. Kamayadi, oshadi, kuchayadi. 17. Oksidlarda- gidroksidlarda kislotalik oshadi. 18. Pasayadi, kuchayadi. 19. a) H2SO4 ; b)H3PO4 ; v) H2SO3. 20. Mo. 21. Ba. 22. Aksariyati kislotali; oshadi. 23.Kamayadi. 24. 130 g Zn va 64 g S. 25. Yo’q. 26. Ha. 27. Aralashma. 28. a) 49; b) 98; v) 49; g) 98 g/mol. 29. 7,85; 12; 21,33; 68,5; 9; 20; 108; 28. 30. 98, 49, va 32,67. 31. 12,15 g/mol. 32. 100,3 g/mol. 33. 24,25 %; 1,68 litr. 34. 14,98; 24,92 g/mol. 35. 32,62 g/mol. 36. 9 g/mol; 27 g/mol. 37. 40,95 g/mol. 38. 104,0 g/mol. 39. 100,13 g/mol. 40.67,8 g/mol. 41.27,5 g/mol. 42. 32,7 g/mol. 43. 103,6 g/mol. 44. 18 g/mol ; 9 g/mol. 45. 39 g/mol; 46. 45 g/mol. 47. 56,2 g/mol. 48. 0,44 g. 49. 1,25g va 2,25g. 50. a) 18 g; b) 2,26 g. 51. 28,6 g Cu2O va 34,3 g Pb3O4. 52. 14,3 g Fe2O3 va 12,7 g SnO2. 53. 0,45 g. 54. 76 % Cu2(OH)2CO3 ; 24 % Al. 55. 0,8 g S va1,2gC. 56.14,5litr. 57.108g HgOva3gC. 58.~0,3g. 59.1:3:2. 60.44,6 mol 61. a), b) va v) 4,48 l; g); 3,6 ml. 62. 112 litr. 63. 5,6 m3. 64. 4 g. 65. 2,1 g. 66. ~660 marta. 67. 1244 marta. 68. 21022 ta. 69. 896 litr. 70. 1,51022 ta. 71. 14. Aralashmaning tarkibi. 72. 1 t atrofida. 73. 2:1; 2:3. 74. 1,5 marta. 75. 18ml. 76. 1:2. 77. 336g Fe va 2mol Fe3O4. 78. 1244ml H2 va 622ml O2 79. 13 g. 80. 89,6litr. 81. 0,5 mol. 82. 28kg CaO va 11,2m3 CO2. 83. 1,84; 5,05; 80,9 g. 84. 3,31 g. 85. 23,31; 76,69%. 86. 0,75. 87. 57,9.

Adabiyotlar

  1. O.M.Yoriyev, H.N.Mavlyanov, A.R. Hafizov. Umumiy kimyo jadvallarda. –Buxoro. Buxoro Davlat Universiteti, 2001. – 57 b.
    1. Axmetov N.S. Obshaya i neorganicheskaya ximiya. – M.: Visshaya shkola, 1998.
    2. Remsden E.N. Nachalo sovremennoy ximii. – L.: Ximiya, 1989. – 784s.
    3. Parpiyev N.A., Rahimov X.R., Muftaxov A.G. Anorganik kimyi nazariy asoslari. –T.: O’zbekiston, 2000.
    4. Yeryomina Ye.A. i dr. Ximiya. – M.: Drofa, 1998. – 208s.
    5. Lidin R.A., Alikberova L.Yu., Loginova G.P. Neorganicheskaya ximiya v voprosax. – M.: Ximiya, 1981. – 256s.
    6. Petrov M.M. i dr. Neorganicheskaya ximiya. – L.: Ximiya, 1989. – 544s.
    7. Yerigin D.P., Shishkin Ye.A. Metodika resheniya zadach po ximii. – M.: Prosvesheniye, 1989.
    8. Axmetov N.S., Azizova M.K., Badigina L.I. Laboratorniye i seminarskiye zanyatiye po neorganicheskoy ximii. – M.: Mir, 1980. – 533s.
    9. Gavruseyko N.P. Proverochniye raboti po neorganicheskoy ximii. – M.: Prosvesheniye, 1990. – 64s.
    10. Z.kvapnevskiy, T.Sharshanevich, R.Kiyeshkovskiy, M.Gonet, E.Krayevskiy, V.Ufnalskiy. Polskiye ximicheskiye olimpiadi. – M.: Mir, 1980. – 533s.
    11. Gruchenko G., Kaygorodova G.A. Obucheniye uchashixsya k resheniyu raschyotnix zadach po ximii. – Smolensk, 1984.
    12. Yerigin D.P., Orlova L.N., Zadachi i primeri c mejpredmetnim soderjaniyem (ximiya, fizika, biologiya). – M.: MGPI, 1981.
    13. Kolyagin Yu.M., Oganesyan V.A. Uchis reshat zadachi. – M.: Prosvesheniye, 1987.
    14. Linkova N.O. Analizirovat xod poiska resheniy//Texnika i nauka. – 1984. – № 11. – s.34.
    15. A.G.Muftaxov. Ximiyadan olimpiada masalalari va ularning yechimlari. – T.: O’qituvchi, 1993. – 312b.
    16. Mayboroda V.D. i dr. Resheniye zadach po ximii s ispolzovaniyem programmiruyemix mikrokalkulyatorov. – Mn.: Universitetskoye, 1988. – 157s.
    17. Volovich P.M. Sbornik zadach po neorganicheskoy ximii. – M.: Rolf, 1999. – 352s.
    18. Budrudjak P. Zadachi po ximii.: Per s ruminsk. – M.: Mir, 1989. – 343s.
    19. Magdiseyeva N.N., Kuzmenko N.Ye. Uchis reshat zadach po ximii. – M.: Prosvesheniye, 1986. – 160s.
    20. Maxmutov M.M. Organizatsiya problemnogo obucheniya v shkole. – M.: Prosvesheniye, 1977.
    21. Chernobelskaya G.M., Chertkov I.N. Ximiya. – M.: Meditsina, 1991. – 576s.
    22. Sbornik konkursnix zadach po ximii s resheniyami. – M.:Izd-vo MGU, 1983.
    23. Ibragimova G.T., Axmerov Q. Umumiy ximiyani mustaqil o’rganish. – T.: O’qituvchi, 1993. – 112b.
    24. Romanseva L.M. i dr. Sbornik zadach uprajneniy po bshey ximii. – M.: Vissh. sk., 1991. – 288s.
    25. Stotskiy L.R. Fizicheskiye velichini i ix yedinitsi. – M.: Prosvesheniye, 1984.
    26. Goldfarb Ya.L., Xodakov Yu.V., Dodonov Yu.B. Ximiyadan masala va mashqlar to’plami. – T.: O’qituvchi, 1993. – 192b.
    27. A.S.Karnauxov i dr. Sbornik zadach i uprajneniy po neorganicheskoy ximii. – M.: Prosvesheniye, 1982. – 208s.
    28. S.A.Balezin, G.S.Razumovskiy, A.I.Filko. Anorganik ximiyadan praktikum. – T.: O’qituvchi, 1966. – 332 b.
    29. Xomchenko G.P., Xomchenko I.G. Zadachi po ximii dlya postupayushix v vuzi. – M.: Vissh. shk., 1986.
    30. Churanov S.S. Ximicheskiye olimpiadi v shkole. – M.: Prosvesheniye, 1982.
    31. Venetskiy S.I. Metallar olamida. – T.: O’qituvchi, 1991. – 176b.
    32. H.N.Mavlyanov va bosh. Radioaktivlik va yadro reaksiyalari mavzusiga oid masalalar yechish. Buxoro. Buxoro Davlat Universiteti, 2003. – 36b.
    33. Samiy polniy katalog uchebnikov, zadachnikov i reshebnikov po ximii. http://www.ramdex.ru/dir/273/17
    34. Ye.V. Savinkina, G.P.Loginova. Ximiya. Praktikum dlya shkoli klasa gumanitarnogo profilya. М.: AST-PRESS, 2001 g. - 244 s. http://center.fio.ru/method/ getblob.asp?id=10001810
    35. Reshebnik po ximii dlya abituriyentov. TeachPro Multimediyniy zadachnik. Na CD... http://softsearch.ru/programs/2833.shtml
    36. Zadachnik po ximii. Kurs neorganicheskoy ximii. http://en.edu.ru/db/msg/ 5709/ _sp/2761/3221

KIMYONING ASOSIY QONUNLARIGA OID MASALALAR YECHISH