Замон фалсафий, мантиий ва грамматик бирлик сифатида

Худайбергенова Зилола Нарбаевна

Замон фалсафий, мантиий ва

грамматик бирлик сифатида

Феъл туркумининг асосий категорияларидан исобланувчи замон кўп марта тадиот объекти бўлган. Бу мавзу бўйича атор илмий ишлар амалга оширилган бўлса-да, али-ануз тилшунослар диатини жалб этмода. Зеро воеъликни янгитдан идрок этиш зарурати нафаат жамиятнинг итисодиёти, сиёсатини, балким илм-фан, маданият равнаини ам амраб олмода. Хусусан, тилшунослик муаммоларини ам янгича йўсинда талин этишга ўриниш катта изииш пайдо бўлишига сабаб бўлиши тайин.

Замон категорияси феълдан англашилган иш-аракат тасдии ёки инкорини ват тушунчасига болаб айд этади. Демак, замон шаклини ясовчи ўшимчалар объектив борлида рўй берган, рўй бераётган ёки рўй бериши кутилган воеа-одисаларнинг бажарилиш ватини ифодалайди.

Маълумки, борли, материя объектив характерга эга бўлиб, унинг мавжудлик шакллари макон ва замондир. Яъни "ват" фалсафий тушунча тарзида сўзловчининг аралашувисиз, объектив шаклда бор. Бинобарин, ват шу шаклда яшайди ва инсон онгида материянинг боша яшаш усуллари каби инъикос этади. Фалсафий ватнинг специфик белгиси унинг айтарилмаслиги, яъни ягона йўналишда - ўтмишдан келажакка араб аракат илишидир.

Грамматик замон генетик жиатдан фалсафий замон тушунчасига боли. Аммо инсон онгида акс этувчи ва тилда муайян шаклни олувчи замон мутаносиб фалсафий категориядан анча фар илади.

Воеъликда соатлар, ой фазалари, ернинг ўз ўи атрофида айланиши кабилар билан, ёзма ва озаки нутда эса минут, соат, кун, йиллар билан ўлчанувчи тушунча ватдир. Инсон эмоциялари, унинг субъектив инъикосини исобга олганда, ват ёшимиз улуланиши билан аракатда эканини билдиради. Яъни ват шундай нарсаки, биз у билан ва унда яшаймиз.

Объектив замон тушунчасида икки айрим услублар воситасида сегментлар (исмлар) фарланади1: 1. Замон хусусий ёки давомлиликнинг субъектив баосида намоён бўлади.2. Табиий феноменлар метрик частотанинг кузатуви воситасида намоён бўлади. Мазкур икки метод давомлилик тушунчасида зиддиятнинг келиб чиишига сабаб бўлади ва ватнинг икки мутаносиб категорияларни тан олиш заруратини яратади: хусусий ват ва ижтимоий ват. Биринчи метод хусусий ват атамасини, иккинчи услуб ижтимоий ват тушунчасини изолашга хизмат илади. Ватни тўртинчи ўлчов бирлиги сифатида фалсафий тушуниш ўз-ўзидан уни ўлчаш мумкйн ёки мумкин эмаслиги хусусидаги мунозарага йўл очади. Ватнинг чексиз тўри чизидан иборат деб тушуниш ам атор муаммоларни келтириб чиаради. Чунки тўри чизи якка ўлчовли, демакки, исталган ват мезонининг кўрсаткичи математик жиатдан ўзгармас. Шунинг учун А — В орасидаги ват А дан В гача, В дан А гача бир хил ўлчамга эга. Лекин у адаги мавум шарларда аксинча бўлиши мумкин.

Ват интервалларини тилда икки катта гуруга ажратиш мумкин2: 1. Ижтимоий уйунлик воситасида ўлчанувчи мезон (ижтимоий ват). 2. Вариантлилик, ноанилик ёрдамида ўлчанувчи мезон(хусусий ват).

Давомлилик салмоини исобга олувчи, ижтимоий ватни билдирувчи сўзлар ўлчов уроллари тариасида майдонга чиади. Унинг кўрсаткичлари айтарилувчи ва синхронлашган табиий воеалар орасида мавжуд интерваллардир. Демак, башарти соатлар ва календарларни мослаштиришга бизнинг алоамиз йў экан, амда улар табиий одисаларнинг умумий ўзгаришига мувофи тўриланса, улар ўзбек ва турк тилларидаги уйидаги сўзлар воситасида ифодаланувчи ижтимоий келишув натижасидир:

тонг —sabah — уёшнинг чииши ва кўтарилиши оралиидаги ват

пешин(туш) — le — куёшнинг чииши ва туриши оралиидаги ват

кечурун (намозшом) — akam — уёшнинг туриши ва ботиши оралиидаги ват

кун — gn — уёш чииши ва ботиши оралиидаги ват

ой — ау — икки марта янги ой чииши оралиидаги ват

йил — sепе — икки марта кун ва туннинг тенг келиши оралиидаги ват

Бу асосий ват интервалларини уларнинг таркибий элементлари афта — hafta, аср —yzyl каби сўзлар бойитади. исмни билдирувчи сўзлар — сония —saniye, даиа — dakika, соат — saat кабилар ам якка одам томонидан аниланиши мумкин эмас. Улар ам ижтимоий ват тушунчасини амраб олади.

Хусусий ватни ифодаловчи сўзлар уч олатда намоён бўлиши мумкин: 1. Ноани ўзгаришга эга ват сўзларини ифодалаш учун иншатилади. (Бир даиага мумкинми? — Bir dakikaya mmkn m? Бу ўринда даиа сўзи бир неча даиа ёки бир соатни билдириши мумкин.) 2. Бунда сўзлар ват тўрисидаги хусусий арорни билдириши мумкин. (Шу тариа бундай одамлар бизнинг жамиятимиздан бир умрга увилди. — Вlece bu gibi adamlar bizim aramzdan ebedi kovuldu.) 3. Бунда сўзлар объектив ватнинг ўтиши хусусидаги шахсий хулосани англатиши мумкин. (Бу афта кўз очиб-юмгунча ўтди-я! Ви hafta gz ap kapanca geti.

Хусусий ватнинг ўшимча шаклидаги ифодаси уйидаги жиатлар воситасида аниланиши мумкин: яъни сўзловчининг хаёлида ва сўзловчи билан уни ўраб турган муит орасидаги муносабатда. Инсон аиий воеълик билан ватда уч аракатни бажаради: У тажриба илади; у эслайди; у кутади; Мазкур уч ходиса бир нутага жамланганда амма воеалар уч босичга бўлинишини кўрамиз: Бу нут онидан олдинги одиса (эсланган), нут они билан бир ватда рўй бераётган воеа (тажриба илинаётган), нут онидан кейин юз бериши кутилган (кутилаётган) одисалардир. Демак, инсон аётидаги воеалар тизимидан келиб чиувчи хулосалар натижасида аён бўладики, ВАТ инсон онгида икки йўналишли бўлиб, у ўтмиш ва келажакка чексиз йўналган бўлиши мумкин:

Ў НО К

Мўлжал ўи тарзида гапирилаётган ват хизмат илиши мумкин. Бунда мўлжалнинг хотирага борли ўи - ўтмиш Ў белгиси билан белгиланади: яин ўтмиш Ў1, узо ўтмиш Ў2.

Ў2 Ў1 НО

Инсон тафаккурининг келажак нутаи назаридан фикрлаши мўлжалнинг янги ўини (белгиси: К ) кўрсатади. Натижада барча одисаларнинг тахминий замон системасини анилаштирувчи умумий схема осил бўлади. Воеалар узо ўтмиш, яин ўтмиш, озир ва келажак нутаи назаридан ўрганилиши мумкинлиги уйидаги олатда аён бўлади:

Ў2 Ў1 НО К

Башарти объектив замоннинг характерли белгиси унинг айтарилмаслиги, ват оимини ортга буриш имконининг йўлиги билан белгиланса, грамматик ват учун бундай ўзгартиш мумкин ва кенг ўлланади ам. Масалан, ёзаётган эдим — уаzyordum, ёзмочи эдим — уаzacaktm, ёзмода эдим — yazmaktaydm мисолларида озирги-келаси замонда бажарилаётган аракат ўтган замонга кўчирилган. Лексик маънога йўлдош бу ва бу каби грамматик маънолар икки ёки ундан орти бўлади. Масалан: ёза - яп – ман - уаz - уог – um (ўзак 1-гр.аф. 2-г р.аф.) мисолида биринчи грамматик аффикс аракатнинг реаллиги, давомлилиги, бажарилиш ватини билдиради. Бу грамматик маънолар мос ёки арама-арши маъноли аффикслар ёрдамида аниланади.

Фалсафий замон реал воеъликдаги объектив, инсон онгига боли бўлмаган, абадий материянинг яшаш усулидан бирини англатади. Грамматик замон эса инсон онгига чамбарчас боли ва нут онига мослаштирилган замонни билдиришга хизмат илади. Ват оимининг нут моментига мослаштирилганлиги бу ягона, бўлинмас ва узлуксиз замонни парчалайди. Шу тариа маълум бўладики, объектив замон мутла характерга эга бўлса, грамматик замон моиятан нисбий тушунча. Зеро, грамматик замон нут моменти билан муносабатда абул илинади. Айни муносабат тилда акс этадики, бунда тил ўзининг тараиёти онунларига мос равишда бу ватни ифодаловчи шаклларни яратади. Бинобарин, манти онунлари моддий воеълик билан предметлар ўртасидаги муайян муносабатларнинг инъикосидир. Грамматика эса у ёки бу тилнинг тарихий тараиёти жараёни тизимида вужудга келган онунлар инъикосидир31.

Демак, грамматик онунлар ва манти онунлари генетик боли бўлса-да, ўз онунларига биноан ривожланади амда мутаносиб категорияларнинг ўзаро муносабатида ам спецификлигини салайди. Маълумки, грамматик категориялар мидор жиатдан манти, фалсафа категорияларидан анча кўп. Муайян бир грамматик маъноларни билдирувчи грамматик категориялар манти категориялари сирасида ўз ифодасини топмаган. Масалан, кўплик ва бирлик грамматик маъноларини англатувчи тушунча, маълум бир аракатни у ёки бу замонда бажарилиши тушунчаси, аракат бажарилишининг давомлилиги ва онийлиги кабилар1.

Ўзбек тилидаги феълларнинг энг мураккаб жиатларидан бири - замон категорияси А..уломов, А..Сулаймонов, А.А.Коклянова, А. ожиев4 каби тилшунослар томонидан ўрганилган бўлиб, уларнинг фандаги хизмати шубасиз беиёсдир. Биро шу кунга адар айни мавзу бўйича олиб борилган тадиотларда уйидаги хусусият яол кўзга ташланади: тилшунос-олимларимиз тил онун-оидалари, грамматик категорияларини ўрганишда кўп олларда рус грамматикларининг хулосаларига таянишган. Шу туфайли айрим олларда ўзбек тилининг ўзига хос жиати, моияти, семантикаси диатдан четда олган.

Олтой тиллари тизимидаги феълнинг замон тизимлари бўйича махсус тадиот олиб борган И.В.Кормушин ўзи ўрганган замон шаклларининг грамматик мазмунини анализ килишнинг асос мезони сифатида мутла ва нисбий замон тушунчаларини ажратади. Тилшуноснинг фикрича, озирги, ўтган ва келаси замон мутла замонни ташкил этади. Нут онига мувофи келувчи озирги замон келаси ва ўтган замонга арама-карши ўйилади. ар бир мутла замон нисбий замонларнинг янги тизими учун марказга айланиши мумкин. Натижада тўиз хил граммема юзага келади: ўтган замонга нисбатан ўтган замон (плюсквамперфект), ўтган замонга нисбатан озирги замон (имперфект), ўтган замонга нисбатан келаси замон (ўтган-келаси замон) — бу мутла ўтган замоннинг нисбий замонлари. Мутла озирги замон марказ бўлган тизимда уйидаги нисбий замонлар мавжуд бўлади: озирги замон перфекти, озирги замондаги озирги замон, озирги-келаси замон. Худди шу тарзда мутла келаси замон келасидан аввалги замон, озирги-келаси замон, келаси замондан кейинги замон каби нисбий замонлар тизимига эга5. И.В.Кормушин ўн икки граммема (уч мутла ва тўиз нисбий замон)дан иборат универсал замон тизимини тавсия этадики,бу тизим муайян тилга исман ёки тўли татби этилиши мумкин. Бундай замон тизими биринчи бор И.К.Бунина томонидан тавсифланган бўлса-да6, бундай фикр ва оялар лингвистикада анча илгари пайдо бўлган7. Замон категориясини асосий (мутла) ва иккинчи даражали (нисбий) замон тушунчалари тамойилидан фойдаланиб тавсифлаш учун универсал тушунчавий схемани илк марта лотиншунос И.Мадвиг истеъмолга киритганлиги аида О.Есперсеннинг «Философия грамматики» китобида маълумот берилади. Бунга ўхшаш схемалар яна бир атор олимлар, хусусан, О.Есперсеннинг ўзи томонидан ам таклиф илинган1. И.К.Бунина айд этилган китобда замоннинг нисбий шаклларини ажратиш оясини ривожлантириб, озирги замоннинг нисбий формаларини ажратди(Масалан, аорист ва имперфект).

Мазкур маола ватнинг тилдаги ифодасини мутлалик (абсолютлик) белгисига эга эмас, деган хулосага асосланади, шунинг учун ам И. Мадвиг, О. Есперсен, И.В. Кормушин таклиф илган мутла замон ва нисбий замон схемалари таянч илиб олинмади.

Темпоралликнинг функционал-семантик асосини тади этиш ўз анъаналарига эга бўлиб, тадиотчиларнинг эътиборини озирги кунгача жалб илаётган муаммолардан бири исобланади. озирги замон тилшунослигида бу муаммога, грамматик замоннинг семантикасига, бу категориянинг специфик жиатларини кўрсатувчи онуниятларни излашга интилиш катта.

Кенг маънодаги темпораллик ва айниса, феълнинг замон шакллари объектив ватнинг ифодаловчилари сифатида аспект тушунчаси билан ўзаро чамбарчас алоадорликда ўрганилади. Биро бу олда ват тушунчасига боли аспектуал тафовутлар исобга олинади. Ватнинг тилдаги ифодаси ва аспектуалликнинг ифодаси ўртасидаги фарни уйидагича белгилаш мумкин: Замон нут моментига нисбатан олинган гап таркибида ифодаланган жараён, олат, фаолиятнинг бажарилиш ватини билдиради. Аспект эса бундай темпорал муносабатларга бўйсунмайди ва аракат ёки олатнинг ўзгаришини характерлайди.

Тилшунослар фалсафий замоннинг тилдаги ифода усуллари билан шуулланишади. Инглиз тилшунослари феъл замони му-аммоларини ўрганишда уни ўзгартувчи пайт олларига эътибор илишади. Шу билан бирга темпораллик муаммоси умумий тил-шунослик доирасида, унинг тараиётига мувофи тади этилган. Бу соада О.Есперсеннинг ишлари муим ўрин тутади. Инглиз тилидаги феъл туркумига оид грамматик назариянинг шакл-ланишида О.Есперсеннинг грамматик одисаларни тавсифлашнинг икки йўналиши аидаги нутаи назари алоида аамият касб этади: «Биз анализни ички ва тапги томондан бошлашимиз мумкин. Биринчи олда биз шаклни бирламчи исоблаб, унинг мазмуни ёки вазифаларини ўрганамиз. Иккинчи олда биз арама-арши йўналишда иш юритамиз: биз бунда мазмунга ёки вазифа мурожаат иламиз ва улар айси формалар билан ифода-ланиши хусусида бош отирамиз»8. Шу тамойил асосида О.Есперсен феълнинг замон шаклларини ўрганиб, унинг маъноси ва вазифаларини анилайди. У ват тушунчасини универсал концепция сифатида таърифлайди. Олишганг фикрига араганда, ват тўри чизи шаклига эга бўлиб, ундаги ар бир нута озирги замон деб бе.тгиланиши мумкин. озирги замон исобланган нутанинг чап томони ўтган замон, ўнг томони келаси замондир. Бунга ўшимча нисбий замонлар борки, улар ўтган замонгача бўлган пайт ёки ундан кейинги пайт каби маъноларни билдириши мумкин.

Феъл замони ўтган ва озирги-келаси замон ўшимчаларини зидлаш воситасида аниланиши мумкин. аракатнинг анилиги, реаллигини исботлаш учун боша майл шаклларига арши ўйиш мумкин. Таосланг:

yazsam - ёзсам — сўзловчининг шарти маъноси англашилади.

yazmalym — ёзишим керак — сўзловчининг ёзиш аракатини амалга ошириши зарурлигини билдиради.

аракатнинг давомлилиги ам айни мисоллар уршовида далилланади:

ёзяпман — уаzуоrum — аракат давом этяпти

ёзганман — уаzmm — аракат тугаган

ёзаман — уаzacam — аракат бошланмаган

Тилшуносларнинг таъкидича, воеъликни тўридан-тўри айд этиш хабар майлидаги феълларга хос. Шунинг учун бу майлдаги феъл албатта бирон замон формасида бўлади. Яъни замон шаклларининг тизими хабар майлигагина хос. Аммо хабар майли аракатни объектив констатация илади, айни ватда субъектнинг объектга эмоционал-модал муносабатини акс эттиргани сабабли хилма-хил замон шаклларидан таркиб топади9.

Аввал айд этилган мулоазалар хабар майлининг ам модал муносабат билдиришини кўрсатади. Бинобарин, агар аракат реаллигини баолаш майлнинг умумграмматик маъноси асосини ташкил илса ва майл, ўз навбатида модаллик тушунчаси шаклланувчи база бўлса, уйидаги хулосага келишимиз мумкин: Айнан аракат реаллигини баолаш модалликнинг асосий тушунча, маълум бир аракатни у ёки бу замонда бажарилиши тушунчаси, аракат бажарилишининг давомлилиги ва онийлиги кабилар1.

Феъл замони ўтган ва озирги-келаси замон ўшимчаларини зидлаш воситасида аниланиши мумкин. аракатнинг анилиги, реаллигини исботлаш учун боша майл шаклларига арши ўйиш мумкин. Таосланг:

yazsam — ёзсам — сўзловчининг шарти маъноси анлашилади.

yazmalym — ёзишим керак — сўзловчининг ёзиш аракатини амалга ошириши зарурлигини билдиради.

аракатнинг давомлилиги ам айни мисоллар уршовида далилланади: ёзяпман — уаиуогит — аракат давом этяпти

ёзганман — уаzmm — аракат тугаган

ёзаман —уаzacam — аракат бошланмаган

Тилшуносларнинг таъкидича, воеъликни тўридан-тўри айд этиш хабар майлидаги феълларга хос. Шунинг учун бу майлдаги феъл албатта бирон замон формасида бўлади. Яъни замон шаклларининг тизими хабар майлигагина хос. Аммо хабар майли аракатни.объектив констатация илади, айни ватда субъектнинг объектга эмоционал-модал муносабатини акс эттиргани сабабли хилма-хил замон шаклларидан таркиб топади10.

Аввал айд этилган мулоазалар хабар майлининг ам модал муносабат билдиришини кўрсатади. Бинобарин, агар аракат реаллигини баолаш майлнинг умумграмматик маъноси асосини ташкил илса ва майл, ўз навбатида модаллик тушунча-си шаклланувчи база бўлса, уйидаги хулосага келишимиз мум-кин: Айнан аракат реаллигини баолаш модалликнинг асосий моиятидир. Демакки, модаллик терминини биринчи навбатда харакат реаллигининг бахосини акс эттирувчи шаклларга нисбатан ўллаш лозим. Модаллик атамаси ва тушунчаси тил аидаги тадиотларда турлича таърифланади. Мантидаги модаллик категорияси тилдаги айни тушунча билан узвий алоада. Логикада "Предметни у ёки бу жиатдан характерлар эканмиз, биз предикатда кўрсатилган белгининг предметга тааллули эканини (ёки аксинча, тааллули эмаслигини) констатация этамиз. Ёхуд айд этилган белги мушоада предметига зарур ёки мумкин белгими ё йўми, шуни анилаймиз. Шунга кўра предмет ва унинг белгиси орасидаги мушоада уч хил бўлади: реаллик, имконият, зарурият11.

укмнинг тилдаги ифодаси бўлмиш гап бу муносабатларни акс эттиради ва бу ифода тилдаги модаллик категориясида ам маълум шаклда намоён бўлади. Биро тилдаги модаллик мантидаги модалликдан анча фар илади. Агар мантидаги модаллик белги ва предмет орасидаги муносабатни характерласа, тилдаги модаллик айтилганларнинг барчасини реал воеъликка болиликда сўзловчи нуктаи назаридан баолаш сифатида майдонга чиади. Модаллик воситасида тилда ўшимча, устама маънолар пайдо бўлади хамда модалликнинг янги шаклларини кашф этди. Агар манти модалликнинг уч тури (имконият, реаллик, зарурият)га аноат илса, унда лингвистика тил формалари семантикасини ўрганиш асосида бу категорияларнинг турли босичларини чегаралаб кўрсатиш лозим12. Шу тариа тилдаги модаллик нисбатан ранг-баранглиги ва кўп сонлилиги билан ажралиб туради. Айни фикрларга таянган олда уйидаги хулосани келтириб чиариш мумкин: Замон, масалан, ўтган замон шаклларини ясовчи шакллар фаат воеъликни тўридан-тўри айд этиш учун ўлланса, бу формалар мазмун жиатдан бир-биридан фарланмаслиги лозим эди. Биро тилшуносларнинг ўтган замон формаларини номлашга ўринишлари ам хабар майлида модаллик борлигини яна бир карра исботлайди. Масалан, айрим тилшуосларнинг фикрига кўра:

ёзди — яин ўтган замон, yazd — grlen gemi zaman

ёзган — узо ўтган замон ёки тарихий ўтган замон, yazm — duyulan gem zaman

ёзар эди — ўтган замон давом феъли, yazard— geni zaman hikayesi

Тилшуносларнинг аффиксдан англашилган устама маънони сезгирлик билан анилаганликлари дарол кўзга ташланади. Яъни бу ўшимчалар замондан бўлак оз мидорда бўлса-да, модалликни ифодалайди. Ёки яин ўтган замонни Ў1, узо ўтган замонни Ў2 деб белгиласак, уйидаги чизма вужудга келади.

Ў2 Ў1 НО

Объектив айд этиш ўзаро тенгликни таозо этади. Биро, кўрганимиздек, Ў1 Ў2 га тенг эмас. Демак, аракат, ват ва ватдаги ўзгариш объектив ва мутладир. Унинг инсон тафаккуридаги инъикоси эса нисбий. Айнан шу нисбийлик тилда ўз ифодасини топади. Грамматик замон инсоннинг субъектив тасаввурлари обиида акс этадики, яин ўтган замон, узо ўтган замон кабиларни ажратади. Объектив замон учун грамматик замоннинг бу шакллари ягона ўтмиш. аракат бажарилган, бажарилаётган ёки бажариш кўзда тутилган объектив замон тилда ўз ифодасини топар экан, сўзловчининг модал муносабатини ам исман ё нисбатан тўлиро акс эттиради. Грамматик замон тушунчаси шу сабабли нисбийлик ва модалликни ам амраб олади.

Юорида баён этилганлардан келиб чиан олда, уйидаги хулосаларга келиш мумкин: Фалсафий ватнинг специфик белгиси унинг айтарилмаслиги, яъни ягона йўналишда - ўтмишдан келажакка араб аракат илишидир. Грамматик замон генетик жиатдан фалсафий замон тушунчасига боли. Аммо инсон онгида акс этувчи ва тилда муайян шаклни олувчи замон мутаносиб фалсафий категориядан анча фар илади. Объектив замон мутла характерга эга бўлса, грамматик замон моиятан нисбий тушунча. Грамматик онунлар ва манти онунлари генетик боли бўлса-да, ўз онунларига биноан ривожланади амда мутаносиб категорияларнинг ўзаро муносабатида ам спецификлигини салайди. Кенг маънодаги темпораллик ва айниса, феълнинг замон шакллари объектив ватнинг ифодаловчилари сифатида аспект тушунчаси билан ўзаро чамбарчас алоадорликда ўрганилади. Биро бу олда ват тушунчасига боли аспектуал тафовутлар исобга олинади. Ватнинг тилдаги ифодаси ва аспектуалликнинг ифодаси ўртасидаги фарни уйидагича белгилаш мумкин: Замон нут моментига нисбатан олинган гап таркибида ифодаланган жараён, олат, фаолиятнинг бажарилиш ватини билдиради. Аспект эса бундай темпорал муносабатларга бўйсунмайди ва аракат ёки олатнинг ўзгаришини характерлайди.

1 Bull W. Time, tense and, the verb.---Los Angeles: Univ. оf Саlifornia, 1960. 6- р.

2 1Bull W. Time, tense and, the verb.---Los Angeles: Univ. оf Саlifornia. 7-6- р.

3 Горский Д.П.,Комлев Н.Г. К вопросу о соотношении логики и грамматики //Вопросы философии. -1963. -№ 6. -С. 68.

4 а р а н г: уломов А. . Феъл. —Тошкент: Фан, 1964; Сулаймонов А., ожиев А., Жўраева Ж. Феъл замонлари. —Тошкент: Фан, 1962; Коклянова А.А. Категория времени в современном узбекском языке. –М: Изд-во АН СССР, 1963; Вопросы категорий времени и времени наклонения в тюркских языках. —Баку.: ЭЛМ, 1968; ожиев А. Феъл. —Тошкент: Фан. 1973.

5 Кормушин И.В. Система времен глагола в алтайских языках.—М.:Наука, 1984. -С. 6-7.

6 Бунина И.К. История глагольных времен в болгарском языке. —М.:Наука, 1970. -С.29.

7 Виноградов В.В. Русский язык. —М.—Л.: Учпедгиз., 1947. -С. 668.

8 Есперсен О. Философия грамматики. —М.:Изд.иност. лит-ры,1968. -С. 297-308.

9 Адмони В.Г. О модальности предложении //Учён. зап. Ленинградского пед. ин-та. -Т. ХХ1У. — Л., 1966.-С. 2.

10 Адмони В.Г. О модальности предложении // Учён. зап. Ленинградского пед. ин-та. -Т. ХХ1У. — Л., 1966.-С. 2.

11 Таванец П.В. Суждение и его виды. —М.: Изд-во АН СССР,1963. -С 96.

12 Колшанский Г.В. К вопросу о содержании языковой категории модальности //
Вопросы языкознания. -1962. -№1. -С. 97.

PAGE 1

Замон фалсафий, мантиий ва грамматик бирлик сифатида