Шгетін топыратар

азастан Республикасы білім жне ылым министрлігі

Л.Н.Гумилев атындаы Еуразия лтты Университеті

Сулет-рылыс факультеті

Р Е Ф Е Р А Т

Шгетін топыратар

Орындаан:Жазыбаев С.Б.

Тексерген:Тлеубаева А.К.

Астана - 2015

Жоспар:

Кіріспе

Негізгі блім

1.Шгетін топыратарды имараттарды негізі ретінде олдану принциптері

2.Шгетін топыратардаы адалы іргетастар

3.Негізгі судан орау шаралары

орытынды

Пайдаланылан дебиеттер тізімі

Кіріспе

Шгетін лес топыратардаы рылыс – зекті мселелерді бірі болып табылады.Шгетін топыратара кш сер еткенде жне з массасыны серінен суланан кезде шгетін,яни р трлі деформацияа шырайтын топыратар жатады.Бл топыратара негізінен лес топыратар жатады.Меншікті жадайында едуір бері бл топыратар сулананнан кейін беріктігін жоалтады.Мндай топыратарда трызылан имараттарда ажетті шараларды орындамаан жадайда,жарытар,тіпті бзылулара келіп соатын біркелкі емес шгулер пайда болады.

Шгетін топыратар ТМД территориясыны кп блігін алып жатыр.Сондытан нормалар шгінді топыратарда трызылан имараттар мен имараттарды беріктігі мен тратылыын амтамасыз етеін сйкес шараларды бектеді.Осыан орай, бл таырыпты маыздылыын одан рі тередетіп арастырайы.

Негізгі блім

1.Су тигенде шгетін лес топыратардаы рылысты иындыы топырата салынан негізді сулануы кезінде туындайды.йткені,шгі тек суланан жерлерде ана пайда болады.Шгу те лкен жылдамдыпен дамиды.Шгу жылдамдыыны те лкен болуына байланысты имаратты рылымында лкен кернеу пайда болады.Бл кернеулер шгі сияты те аз уаыт аралыында пайда болады.Кернеулі кйді тез арада пайда болуына байланысты рылымдар материалдарыны пластикалы асиеттері арсы трып лгермейді де, имараттарда жарышатар пайда болады.Кейбір кездерде те ауыр жадайлара келіп соуы ммкін.Шгетін топыратарды сулануы кезінде негіз шгеді де, дл осы кезеде топыраты беріктік сипаттамалары кенет тмендейді.Осыан сйкес,су сіірген лес топыраты имарат іргетасыны астынан ктерілуі жне негізді беріктігін жоалтуы жиі байалады.Дл осы себептерге байланысты ттін бырларыны химиялы стындарды, металл тіреулерді жне баса да имараттарды авариялы жадайларын зерттеу ажеттігі туындайды.Сонымен атар су сіген лес топыратарды астынан трын йлерді ленталы іргетастарынан ктерілуі байалады.Мндай жадайда горизонталь жарытар пайда болады.Осылайша, іргетасты лкен клемде шгуі, шгуді уаыт бойынша те тез жруі, шгу кезінде лес топыратарды беріктігіні тмендігі шгінді топыратарды р трлі имараттарды іргетас негізіне олдану біршама иындытарды тудырады.

Лес топыратарындаы рылыс жадайыны дрыс баалануы топыра негіздерін топтастыранда алынады.Лес топыратарын топтастыру белгісі ретінде е дрысы деп іргетас астындаы белгілі бір айматы сулануы жне шгуі нтижесінде іргетасты ммкін болатын шгу млшерін, шгінді топыратарды тередігін, шгуді бастапы ысымын міндетті трде ескеру керек.

Топыраты з салмаыны серінен кернеулі кйде абатты шгу ммкіндігіне байланысты лес топыратарыны абаттары екі топа блінеді:

- Егер сулану кезінде топыраты з салмаыны серінен шгу млшері 5см-ден аспаса,онда мндай топыра жадайлары шгуі бойынша 1-ші типке жатады.

- Егер сулану кезінде топыраты з салмаыны серінен шгу 5см-ден жоары болса,онда мндай топыра жадайлары шгуді 2 типімен сипатталады.

Алайда, шгінді топыратарда нерксіптік жне азаматты имараттарды негізін орнату дістерін тадауда шгінді топыра абаттарын топтастыру жеткіліксіз.Жоарыда крсетілгендей,сулану кезінде жоарыда жатан топыра абаттарыны з салмаынан болан шгуді табии ысымы шгуді бастапы ысымынан лкен тередікте басталады.Шгуді бастапы ысымы 1,5-2 кгс/см кв-а те боланда, клемдік массасы 1,65-1,75 т/м куб лес топыратарыны деформациясы 9-11 метр тередіктен басталады.Осылайша,егер негізді атысты шгу млшері 10 метр тередікке 0,09-0,16 атты шгінді топыратар болса, онда шгетін топыратар абаты шгуді 1-ші типімен сипатталады.Біра осы топыратарда 2 метр тердікте іргетас орнатса жне шгу асиеттерінен арылуа ешандай шаралар жргізбесек,онда шгу 80-120 см тередікті амтуы ммкін.Сондытан, берілген аума шгуді андай типі болмасын, міндетті трде іргетасты ммкіндік шгуін анытау керек.

нерксіптік жне азаматты рылыстаы лкен тжірибесіні негізінде Ю.М.Абелев трын жне нерксіптік имарат рылысында іргетастарды шгу млшеріне байланысты лес топыратарыны абаттарын келесідей топтастыруа сынды:

1-ші категория – ш.м.< 15см – негізде топыраты сулануы кезінде берік абат ретінде бааланады.

2-ші категория – 15см < ш.м. <50см – сулану кезінде аз шгетін абат ретінде бааланады.

3-ші категория – 50см < ш.м. <100см – сулану кезінде шгетін абат ретінде бааланады

4-ші категория - ш.м >100см – атты шгінді абат ретінде бааланады.

Шгуді млшеріне байланысты лес топыра абаттарыны категориясы бойынша топыраты сулануы кезінде имарата ауіптілік дрежесін,негізді шгуіні біркелкі емес ытималдыын оай баалап, ажетті рылымды іс-рекеттер абылдау жне негіздін ммкіндік шгуін тмендету немесе жою шараларын жргізуге болады.

р трлі абат категорияларына арналан шараларды олданып, кптеген имараттар салынанын атап ту керек.р трлі категориялы шгетін топыратардаы рылыса жргізілген шаралар барлы имараттарды пайдаланылуын амтамасыз етеді.

Осылайша, шгетін топыратарды имарат негізі ретінде олдану принципі сулану кезінде іргетасты ммкіндік шгу шамасына жне салынатын имараттын рылымыны типіне байланысты шаралар абылдауына негізделген.Мндай шаралар имарат іргетасыны берілген топыра жадайларында берік болуы жне негізді шгуі аз болуы шін жргізіледі.

2.Шгетін топыратардаы рылыста адалы іргетастар ке олданылады.Алаш рет шгетін лес топыратарында адалы іргетастар Кузнецкідегі металлургиялы зауыт рылысында пайдаланылды.Коксты батареяларды негізінде 6 метр тередікте шгінді лес топыратары жатты.Темірбетонды конус тріздес адалар лес топыратарыны абатын толыымен тесіп тті.Бл зауытты коксты батареялары 45 жыл бойы еш иындысыз пайдаланылып келеді.

Алайда,шгетін топыратарда адалы іргетастарды олдану кптеген имараттарды апатты жадайа шырауына келіп соты.Мысалы:Никопольдаы зауытты бір цехы зындыы 12 метр темірбетонды адаларда трызылан.Бл цехты негізінде 25-26 метр тередікте шгінді топыратар жатты.Ростверктік биіктігі 4 метр боландытан, 12 метрлік адалар топыраты беткі абатынан 16 метр тередетілді.Мндай лкен тередікке су кірмеуі керек болатын.Сондай-а, адаларды айналасында тыыздалан топыра абаты болды.Пайдалануа берілгеннен ейн 3 ай ткен со 8-ден 23 см-ге дейінгі шгулер байала бастады.Шгу жылдамдыы – 16-20мм/тулік.Цехты негізіне суды енуін тотату шараларын жргізгеннен кейін ана шгу кенет баяулады.

азіргі кезде шгетін топыратардаы адалы іргетастарды жмыс теориясы анааттандырарлытай дрежеге жеткен жо.р трлі зерттеушілер р трлі шгетін топыратардаы ада немесе бірнеше адалар жмысын экспериментальді зерттеу нтижелерінде шгінді топыратар абаттарында адаларды жмысы жне оны есептеу тсілдері бойынша арама-айшы орытындылара келеді.Зерттеу жмыстарыны мліметтері бойынша сулану кезінде шгінді топыратарды лкен абатындаы адаларды ктеру асиетін анытауда адаларды жанындаы кері йкелу процестерін міндетті трде ескеру керектігі аныталады.

Зерттеу кезінде статикалы кштермен аданы тередеткеннен кейін ктеру абілеті ада шындаы топыраты арсыласуы мен ада жанынан йкелу кшіні осындысына те.Зерттеулерде адаларды айналасында топыра массивіні за мерзімді сулануы су сіірілген топыраа адалан аданы ктеру абілеттілгі туралы млімет алуа болады.Алайда, кп жадайда имаратты рылысы біткеннен кейін,имараттан тсірілетін кш еден арылы топыра негіздеріне беріледі.Бл жадайда,топыра негізі сулананда, еден астындаы топыра шгеді.Егер шгінді топыраа адалан аданы беріктік абілетін есептесек, тіпті зындыы 12 метр адаларды беріктік шегі, яни ктеру абілеті 2-3 тоннадан аспайды.

3.Лес топыратарыны шгу деформациясы топыра негізіні сулану салдарынан пайда болатындыын судан орау шараларын жргізу суды лес топыратарыны абаттарына кіруіні алдын алады жне нтижесінде шгу деформациясы болмайды.Судан орау шаралары берілген айматаы рылысты жобалау кезінде арастырылады.Мндай шаралар лес топыратарыны абаттарыны атмосфералы сулармен, сондай-а технологиялы сулы ерітінділер немесе сулармен сулануын болдырмау керек.детте рылыс аумаы су бырлары,канализация жне баса да су немесе сулы ерітінді сатайтын имараттарды авариялы жадайа шырап, суды сырты ау салдарынан суланады.Су орау шаралары рылыс алаыны генпланын жобалауда арастырылады.Генпланды жобалауда атмосфералы жауын-шашынны жолдарын ескеріп,алада су жиналуын болдырмау керек.имаратты атмофералы су аыныны жолдарында трызуа тиым салынады.Генпланды жобалау барысында имараттардан су ау салдарынан шгу дамуыны ммкіндігін арастыран жн.Су жне сулы ерітінділерді сатайтын имараттарды,бассейндерді рельефі тмен жерлерге орналастыран жн.

рылыс аймаын еісте орналастыран жадайда,еістен аатын су тау етегіндегі шнырларда жиналуы керек.Мндай шнырларды шгінді топыратар абатында орнату шін, оларды жан-жаын жне тбін су ткізбейтін материалдармен аптайды.рылыс аумаын жобалау жмыстарын іргетасы алауа дейін бітіру ажет.Атмосфералы суларды аызу шін имаратты айнала отмоскалар орнатылады.Суды йымдасан ауы кезінде отмосканы енін 1 метр,ал йымдаспаан кезінде биіктігі 8 метрге дейінгі имараттар шін 1-1,5 метр,имарат биіктігі рбір 4 метрге ктерілген сайын отмоска енін 0,25 метрге кбейтіп отырып абылдау керек.Отмоска трімен материалы имарат рылымына оны биіктігіне жне рылыс аймаындаы лес топыра абаттарыны шгу шамасына байланысты алынады.

имараттар мен имараттарды пайдалану тжірибесіне байланысты топыра сулануыны е негізгі рі ауіпті кзі болып су бырлары мен канализация табылады.Жобалау мен жндеу тсілдері олданылатын суды 0,3%-ына дейінгі клеміні ауын рсат етеді.Сондытан,шгу асиеттері бар топыратарда су сатайтын имараттарды жобалау жне рыылсын жргізу кезінде ауды салдарынан топыраты сулануы минимальді болуын амтамасыз етуге мтылу керек.Зертеулер крсеткендей,су бырларыны жырылысы кезінде топыраа тсетін су детте транше жанымен аып,бырлардан алыс ашытытара таралады.Сондытан,тптері бір дегейгде орналасан траншеяларды иылысуын ммкіндігінше болдырмауа тырысу керек.йткені, алыс ашытытаы іргетас астына су енуіне олайлы жадайлар тууы ммкін.Осыан орай,траншеяларда орнатылатын бырларды іргетасты сырты жаынан шгу былысыны таралу ашытыындай жерде орнату керек.Бл ашыты 2-3 ай суланан шгетін топыра абатыны негізіні алыдыына те.Егер рылыс алаы сырты кштер серінен болатын шгумен сипатталса,онда бырлар кдімгі топыратардаыдай, біра имараттан кем дегенде 5 метр ашытыта орнатылады.

Су тасымалдаушы бырлара сенімді материал тадау жмыстарына ерекше кіл блу керек.Коррозияа арсы материалмен апталан болат бырларды,алдын-ала кернеуленген темірбетон бырларды,сондай-а,баса да берік рі за мерзімді пайдаланылатын материалдардан жасалан бырларды пайдаланан жн.Керамикалы,асбестцементтік таы баса беріктігі тмен материалдардан жасалан бырларды тек шгу шамасы 50см-ден аз топыра жадайларында ана пайдалануа болады.бырларды байланысан жерлері лсіз болып табылиады.Бл жерлер детте негізді шгуі кезінде бзылыса шырайды.Алдымен аз ана ау пайда болады да,кейін оны шамасы топыраты сулануы жне шгу шамасыны суіне байланысты айтарлытай седі.

бырларды негізінде тыыздалан абатты алыдыы аз шгетін топыратар шін 0,4м-ден кем емес,ал кп шгетін топыратар шін 0,8м-ден кем емес.

Су процестері жретін имараттарда, сондай-а моншаларда, сол сияты имараттарда еден дренаждарда орнатылады.Бндай едендерді рылымы суа арналан резевуарларды тбіні рылымымен сйкес келеді.нерксіптік имараттарды едендері оларды рылымынан туелсіз арнайы делген жазытытарда орнатылады.Еденге кп кш тсірілетін, сіресе технологиялы процесстері су юмен байланысты имараттарды еденін бетонды немесе темірбетонды рылымдардан салан олайсыз.Тжірибе крсеткендей,бл рылымдар тез бзылады,пайда болан жарытардан су аып, іргетасты шгуіне, біркелкі емес шгумен едендерді бзылуына келеді.

Судан орау шараларын жргізгенде, е бастысы, сумен амтамасыз ететін бырларды жне канализацияны ата адаалау керек.Су немесе су ерітінділерін тасымалдайтын бырларды ау орындарын адаалап, ждеу жмыстарын жргізу керек.Судан орау шараларын дрыс жргізу шгуді алдын алады.йін ктеру абілеті ада шындаы топыраты арсыласуы ме

3.орытынды

орыта келгенде, мен з таырыбымны зекті мселесін арастыру масатында е алдымен жалпы шгетін топыратар туралы жазып ттім.Негізгі блімні бірінші блімшесінде шгетін топыратарды имарттарды негізі ретінде олдану принциптері туралы арастырдым.Екінші блімшеде шгінді топыратардаы адалы іргетастарды атап ттім. Осы екі блімшені арастыру барысында сулану кезінде туындайтын иыншылытарды атап тіп, негізгі судан орау шараларын сынуды жн крдім. Судан орау шараларын 3-ші блімшеде жазып ттім.

Біз рылысшы боландытан бізге жердегі негізді де асиеттерін білген жн.Шгетін топыратардаы имараттар мен имараттар рылысы мен жобалау тсілдерін іздестіруге баытталан мселелерді шешуге трызылан имараттарды немділігі мен сенімділігі, пайдалануа жарамдылыы мен ауіпсіздігі туелді.

Пайдаланылан дебиеттер тізімі

1.Ахдам Гиясов “Конструирование гражданских зданий”

2.Ю.М.Абелов “Методы строительства на просадочных лессовых грунтах”

3.Утенов Е.С. “Расчет оснований зданий в условиях застроенных городских территорий”

Шгетін топыратар