Жалпы жне салыстырмалы психология
Р БІЛІМ ЖНЕ ЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАЫ АЗА ЛТТЫ ПЕДАГОГИКАЛЫ УНИВЕРСИТЕТ
ПЕДАГОГИКА ЖНЕ ПСИХОЛОГИЯ ИНСТИТУТЫ
СОЖ
Пні: Жалпы жне салыстырмалы психология
ТАЫРЫБЫ: ПСИХИКАНЫ ПАЙДА БОЛУ КЕЗЕДЕРІ
Орындаан: «психология мамандыы»
1-курс студенті Тобай А.Е
Тексерген: психолог..к.доцент Орманова З.К
АЛМАТЫ 2015
Жоспар:
1.Психика жайлы жалпы тсінік
2.Психика дамуыны кезедері
3. Психиканы даму кезедері туралы азіргі кездегі тсініктер
орытынды:
олданылан дебиеттер:
1. Жаыпов С.М «Жалпы психология негіздері»
2. Намазбаева Ж.А «Психология»
осымша млімет аламтор кзі
1.Психика (гр. psychikos — ішкі сезім, кіл-кй) жинатайтын рухани бірлестігі. Психика — биологиялы эволюцияны жемісі жне жаласы. Психика сырты былыстар мен заттарды крінісін белсенді жне озы трде бейнелейді. Организм осы фактор арылы р нрсені ерекшелігіне сай имыл-рекет жасауа жне ортаа бейімделуге мол ммкіндік алады. Негізінде психика затты ортаны дрыс бейнесін жне тіршілік иесіні з ортасына бейімделетін бадарын райды. Психика-тіршілік дамуыны белгілі бір сатысында тірі организм мен сырты ортаны зара атынасын білдіретін бейнелеуді айрыша трі. Психиканы е арапайым трі жндіктерге тн. Психиканы е жоары формасы-адамны санасы. Адам психикасы іс-рекеті нтижесін рдайым ортаны жадайымен салыстыра отырып, индивид ахуалын айтарымды байланыста стауа ммкіндік алады, оны тсінік сезімін ышамдайды. Психика жйке жйесін тітіркендіретін серді затты бейнесіне трлендіреді, мінез-лыа ынта-ыыласын дарытады. Адамны психикасы оны имыл-рекетін реттейтін жне оамды атынаса бейімдейтін жне рылымды-сананы негізін райды.
2.Психика органикалы материяны барлыында бірдей бола берметін асиет. Ол сімдіктер дниесінде жо. Тіпті тірі организмдерді тмендегі формаларынан да оны табу иын. Тірі материяны, тменгі трлеріне (арапайым организмге) тітіркенушілік, ал оны жоары трлеріне сезгіштік асиет тн.
Психика дамуыны 3 кезеі бар.
Психика дамуыны I-кезеі – арапайым сенсорлы психика (лат. тіл. ауд. sensor-сезгіштік) сезгіштікті арапайым тсінулер шегінен шыпайтын блшектерімен аныталады. Бл кезе жануарлар азасыны сырты лем заттарымен крделі манипуляциялы озгалыстарын жзеге асыратын арнайы мшесіні пайда болуымен байлынысты. Бл мшелер арылы тмендегі жануарларда бас сйектері алыптасады, олар олды ызметін атарады жне за уаыт бойында оршаган ортамен манипуляциялану мшесі ретінде олды ызметін атарып отырады. Бл кезе 2 дегейден турады:
1.Тменгі дегей (суда мір сретін арапайым, тменгі коп жасушалы азалар). Тітіркенушілік дамыан, сезімталдыты арапайым блшектері бар. Жріс- трысы: ортаны биологиялы маызды асиеттеріне озалыс баыты мен жылдамдылыыны згерісі арылы айын реакциялары; алыптаспаан жауап беру абілеті; лсіз, масата баытталмаан озаушы белсенділік.
2.Жоары дегей (жоары шыыршыты рттар, бауыраяты) популяция мшесі ретінде жа сйектеріні пайда болуымен сипатталады. арапайым шартты рефлекстерді алыптасуына абілеттілік пайда болады. Жріс- трысы: сезімталды бар, масатты трде баытталан биологиялы пайдалы серлерді іздестіру жне биологиялы зиянды серлерден аула болу сипатына ие болатын дамыан озаушы белсенділік ( жер бауырлау, жер азу ). Жеке тжірибе мен йрену лкен рл атарады, инстинктерге ие.
Бл дегей кілдері-жндіктер. Олар затты жеке асиеттерін бейнелеп, лемді тйсінеді. Мндай жндіктерде тымуалаушылыпен берілетін тек андай да бір тйсік ана дамыан жне ол шартсыз инстинкт деп аталады. ХХ асырды 30-жылдарында инстинкт теориясы пайда болды ( авторы Жак Леб). Инстинктер генетикалы бадарламаланан жріс- трыс жйесі, ол осы биологиялы трге тн жріс-трыс актілері трінде крініс табады. Инстинкті жріс-трыс рылымына ата бірізділікпен крініс табатын жасы йлестірілген озалыстар, мнерлі алыптар, психофизиологиялы реакциялар енеді. Инстинкті жріс-трыста вариативті даярлы немесе іздестіру фазасы жне анарлым траты аятаушы фазасы болып крсетіледі.
II-кезе-перцевтивті психика. Психика дамуыны бл кезеінде тсінулер бейнелерге біріктіріледі. Бл кезе 3 дегейден трады:
Тменгі дегей(балытар жне зге тменгі омырталылар жне жекелей аланда кейбір жоары омыртасыздар-буынаяты жне басаяты былылда денелілер, т.б). Жйке жйесі тйіншек трізді. Жріс- трысы: озалмалы белсенділіктері дамыан, ригидті, генетикалы бадарланан компоненттері басым, озаушы абілеттері аса крделі жне рилы (жзу, жгіру, рмелеу), жаымды тітіркендіргіштерді белсенді іздестіру, жаымсыз серлерден аула болу, дамыан ораныс рекететтері.
Жоары дегей (жоары омырталы стар, кейбір сторектілер жане т.б). тапсырмаларды практикалы, мейлінше крнекі-рекет трыдан шешуге деген абілеттіліктен крініс табатын ойлауды арапайым формаларын, лемні белгілі бір бейнесіні алыптасуын анытауа болады. Жріс-трысы: жоары дамыан инстинктер формасы, уйренуге дайындыы.
те жоары дегей (маймылдар, кейбір баса жоары омырталылар,иттер дельфиндер, жне т.б). Орталы жйке жйесі пайда болады. оршаан ортаны абылдау бейнелі трде жзеге асады, ал йрену еліктеу мен тасымал механизмі арылы жзеге асады; практикалы рекетте ерекше, бадарлы-зерттеушілік дайынды фазасы бліп крсетіледі; трлі дістер арылы тапсырманы шешу абілеттіліктері; тапсырманы шешу кезінде табылан принципінен жаа жадайлара ауысу, рекетте арапайым аруларды жасау жне олдану; биологиялы ажеттіліктерді болуына туелсіз оршаан рекеттерді тану абілеттіліктері; практикалы рекеттерде былыстар арасындаы себеп-салдар байланысына есеп беру. Осы кезеде ортаны блек блімдері абылданады.
Осы кезені психикалы дамуыны кілі тауы болып табылады. Тауыа жргізілген тжірибелер перцевтивті психика кезеіне тн бола отырып, психикалы іс-рекетті даму дегейі крнекі крсетіледі. Тжірибе екі кезеде жргізіледі:
1-блім-жадай: тауыты зын жіпке байлап, алдына тары тгіп, жібердік, ол тарыны шки бастады;
2-блім-жадай: тауы пен тарыны арасында бгет орнатылады, енді тауыты жібергенде, ол бгетке айта-айта соылып, тарыны мытады. Жануарларды белсенділіге перцевтивті психика кезеінде абылдауды ерекшеліктерімен аныталады: ыса уаытта бейне саталады.
III-кезе-интеллект кезеі. Интеллект кезеі жануарларды зат арылы байланысын, жадайды жалпы бейнелейтін абілеттерімен сипатталады. Соында жануарлар бгеттерді айналып туді, шешім табу шін айталанатын рекет дайындыын талап ететін жаа екі фазалы тсілін «жасап шыара» алады. Жануарларды интеллекттілі жріс-трысы биологиялы ажеттіліктер шегінен шыпай, тек ана жадайа байланысты болады.
Осыан байланысты эволюцияны жоары кезедерінде крделі рылымды жріс-трыс трі алыптаса бастайды. Оан жататындар:
-тапсырманы шешетін сызба рылымына келетін бадарлы-зерттеушілік іс-рекет
-масата жетуге баытталан ыраты былмалы жріс-трыс бадарламасыны алыптасуы;
-орындаан рекетті ойлаан ниетімен бірігуі. Егер іс-рекет ажетті шегіне жетсе-ол тотатылады. Егер ажетті шегіне жетпесе- жануар миына белгілер тсіп, тапсырмаларды шешуге кіріседі.
Даму процестерінде ждіктерді жйке саласы, сезім мшелері пайда болады, ол крделенеді. Ал адамда осы даму процесінде психиканы е айрыша сапасы-сана пайда болады.
Сана арапайым жолмен зерттеуге жне тсіндіруге келе бермейтін, ерекше нысан. Адамны санасы адамзат коамыны заа созылан дамуыны нтижесінде пайда болды. Сана арылы адамны айналасындаы леммен арым-атынас формасы реттеледі. Сана адамны психикалы рекетіні барлы формаларын осады: сезіну, абылдау, ойлау, сезім мен ерік. Осы психикалы былысты райсысы, зіні сапалы ерекшеліктерімен сананы ттас бірдей блігі болып табылады.
3.Психика мен оны дамуыны пайда болу мселесі, яни генезисі тыыз байланыста болады. Сондытан, психиканы даму рдісіне деген жалпы кзарас психиканы пайда болу теориялы шешіміні ерекшеліктерімен сипатталады.
Бл мселені принциптік трыдан шешуді бірнеше жолдары бар екені белгілі. Ой философиясы тарихында «антропсихизм» деп аталатын кзарас Р.Декартты атынмен байланысты. Оны маынасы мынада: психиканы пайда болуы адамны пайда болуымен байланысты, психика тек адамда ана болады. Осылайша адам психикасыны басталуы млдем сызылып тасталан. Бл кзарасты жактаушылар азіргі уаытта да кездеседі. Баса арсы теория панпсихизм жайлы, яни табиатты жалпылама жандылыы туралы, ілім деп аталады. Бл арама-арсы кзарастар арасында, танымал кзарас, биопсихизм бар. бипсихизмні мні: ол психиканы кез-келген материяны асиетімен емес, тек ана тірі материяны асиетімен танылады. Таы да бір кзарас ол психиканы кез-келген тірі материяны асиеті емес, жйке жйесі бар азалар ана таниды. Бл кзарасты нейропсихизм концепциясы деп атайды.
Материалистік психология бл концепцияларды біреуін де сзсіз абылдай алмайды.
Психика туралы матералистер мен идеялистер арасында за жолдар бойы бітпес айтыс жріп келді.
Идеалистер – психика материядан брын – бірінші, яни материяа атыссыз дамиды деді. Кптеген идеалистер психикалы асиеттер – абілет, мінез – темперамент, жеке адамны адамгершілік сапасы – адама дайын кйінде іштен туа беріледі деп есептейді. Яни, дайды берген сыйы, ол адамны материалды асиетіне, ми асиетіне туелсіз деп крсетіледі. Сонымен бірге, олар адам психикасына орта мен трбие ыпалын жоа шыарады.
Материалистік трыда психиканы материадан кейінгі екінші былыс деп тсіндіріледі.
Біз тіршілік етіп отыран жер шары бдан трт жарым миллиард жыл брын шамасында пайда болды деп жорамалданды. Бдан 2,5 — 3,0 миллиард жыл брын оны бетінде ешандай психикалы былыс болмаан. Тек за дуірлерге созылан эволюциялы даму нтижесінде жер бетінде тіршілік пайда болды. Соны арасында организмні сырты ортаны серіне тітіркену асиеті оянды. Мндай асиет бертін келе тірі жндіктерге тн крделі былыс – психиканы тудырды.
орытынды
Психиканы дамуы адамны нерв жйесімен байланысты болып келеди жане ол уаыт те келе крделене береді. Психика-ми асиеті болып саналады. Тйіну, ой, сана-ерекше трде йымдастырылан материяны жоары німі болып табылады.
Материалистік ілім – психика табиаттан тыс ажайып кш емес, жансыз зат емес, керісінше психика айрыша йымдасан жоары дрежелі материя – миды асиеті деп йретеді. Ал психика ми ызметіні нрі, оны ерекше асиеті. Мны жануарлара адамдара жасалан кптеген тжірибелерден байауа болады.
Жалпы жне салыстырмалы психология