Мейірбике ісіні философиясы

Философия дегеніміз не? Ол – дниеге жалпы кз арас жйесі. Егер біздер философия жалпы философияны бір блігі деген шындыа жгінер болса, онда мейірбикені жмысында да лкен философиялы мн жатыр . Олай дейтін себебіміз, мейірбикені кнделікті атаратын істері де осы философиялы жйелерге негізделген. йткені, бл маманды иесі зіні жмыстары арылы науас адамны оамен жне оршаан ортада болып жатан былыстар мен згерістерден хабардар болып труын амтамасыз етеді. Осыдан барып мейірбике ісінде де зіні атарар жмысын филосо-фиялы ой елегінен ткізу ажеттілігі туындайды. Оны зі мейірбике біліміні сапасын жоары ктеру ажеттілігіне келіп отыр. Мны таы бір басты себебі – бл маманды иелеріні арым-атынастары барысында жаа терминдер пайда болып, олар немі аныталып, дамып, жиі талыланады. Ондай рдіс азір де жаласып келеді. Сондытан да мейірбике білімін жаа сатылы дегейге ктеру ажеттілігі зады былыс десек, онда ксіптік мейірбике ызметіне ойылатын талаптар да едуір жоарылады.

Халыаралы келісім-шарта байланысты мейірбике ісіні философия- лылыы негізінен трт тсінікпен аныталады:

Науас (пациент)
Мейірбике, мейірбике ісі
оршаан орта
Денсаулы

Науас (пациент) - мейірбикені аморын ажет ететін жне сол аморлыа ие болан адам.

Мейірбике – мейірбикелік істе оны философиялылыын блісетін, мейірбикелік жмыса ыы бар ксіби білімді маман.

Мейірбикелік іс – науаса медициналы ктім крсету, оршаан ортаны згеру жадайына байланысты адамдар денсаулыыны потен- циалды крделі мселелерін ктеру, оларды денсаулыыны жасаруы-на жадай жасау.

оршаан орта – адамны мір сру абілетіне згерістер келетін,

кері сер ететін табиат, леуметтік, психологиялы жне рухани факторларды жиынтыы.

Денсаулы – жеке тланы оршаан ортаа бейімделе отырып, гармониялы дамуыны нтижесі. мір сруге деген штарлы.

Мейірбике ісі философиялылыыны негізгі принциптері:

мірге рмет
адама рмет
адам ыына рмет

Бл принциптерді жзеге асырылуы мейірбике мен оамны арасын- даы зара арым-атынаса тікелей байланысты. Сонымен атар бл прин- цитерде мейірбикені оам алдындаы, науаспен жне оамны мейірбике алдындаы жауапкершіліктері арастырылан. оам мейірбикені денсау- лы сатау саласындаы маызды орнын мойындауа, жарнамалауа, оларды

за актілерін шыару арылы марапаттауа, рметтеуге міндетті. Осы заманы мейірбике ктімінен баса, науасты психологиялы ерекшелік- теріне де мн беруі керек. Ол шін мейірбике мынаны білуі ажет:

а/ ауруды шаымдары мен синдромдарын;

б/ ауруды шаыратын себептерін;

в/ жинаылы ктім жоспарын жетілдіру.

Осыан байланысты мейірбике ісіні маыздылыына мн беру. Оны ішінде:

Халыа жне емдеу мекемелеріні кімшілігіне мейірбике ісіні

маыздылыын тсіндіру.

2. Мейірбикені міндеттерін кеейту жне ктім ызметін еркіне ою

жолымен оларды жмыс істеу ммкіндігін дамыту.

3. Жоары білікті мейірбике дайындау шін жне диплом жмысы-

нан кейінгі дайындыты ткізу шін сапалы оу процесін йымдастыру.

4. Белгілі стильмен мейірбикені ой-пікірін дадылау.

Мейірбике ісі философиялылыыны маыздылыы – мейірбикені ксіби шеберлігінде. Е бастысы – жмыста науастармен арым-атынас кезінде мейірбикені дниетанымы рдайым жоарыдан крініп отыруы тиіс.

Мейірбике зіні философиялы кзарасын ныайта отырып, зіне мынадай этикалы міндеттерді, этикалы байлыты (баалануы), мейірбике- лік адамгершілік асиеттерін абылдауы тиіс.

Этикалы міндеттері:

Ізгілік жасау;
Зиян тигізбеу;
Шындыты айту;
Басаларды міндеттерін рметтеу;
Берген удені орындау;
Адал болу;
Науасты жеке іс-имыл ректтеріні ыын сыйлау.

Этикалы баалануы

Мейірбикені талапты масаттары. Ол:

Ксібишеберлік – жасы маман болу;
Денсаулы – адаптация арылы жететін оршаан ортамен динамикалы адамдар гармониясы;
Туелсіздік жне меншік. Ыыласа ие болу дербестігі.

Мейірбикені адамгершілік асиеттері

Адал ызметкер болу – бл рметке, беделге жеткізетін мінездемені сипаты. Жасы мейірбике – адамдарды арасындаы жасы мен жаманны арасын айыра білуі жне білімді; іскер, шыдамды, айырымды, алдына ойан масатына жете білуі ажет.

Мейірбикелік деонтология – медицина ызметкерлеріні ксіби тртібі, науас пен оам алдындаы парызы туралы ылым. Сондай-а, мейірбике этикасыны бір блігі болып саналады.

Медицина ызметкерлеріне е ымбат – адамдарды мірі, денсаулыы, оларды жасы жадайда болуы сеніп тапсырылан. Ол тек науас жне оларды туыстарыны алдында ана емес, ттас аланда мемлекет алдында да жауапкершілікте. Сондытан-да, медицина ызметкерлеріні арасында мейірбикелерге де лкен міндеттер жктелген. Мейірбикелер жоары ксіби шеберлік иелері болумен атар баылаушылы, науасты бойындаы физикалы, психологиялы згерістерді кретін, байаышты асиеттерге де бай боланы жн. Олар стамды, зіні сезімталды берілгіштігін басара білетін, эмоциялы тратылыта трбиеленген жандар болуы тиіс. Оны ішінде лбетте мдинеттілікті сатауа баса мн беріледі. Бл баыта тоталар болса, медицина ызметкерлеріні мдени тртіптілігін екі трге блу-

ге болады:

Ішкі мдениеттілік. Бан ебекке деген кзарас, тртіпті сатау, ортаа бейімделу, ріптестерімен сыйласты арым-атынаста болу, р уаытта ріптестік сезімін жоары стауы жатады.
Сырты мдениеттілік. дептілік, жасы дауыс ыраы, мдениетті сйлесе білу, сырты тріне де кіл блу.

Медицина ызметкерлер ісіні сапалылыына, негізінен оны ішкі мдениеттілігіне баса мн беріледі.Олар:

Кішіпейілділік – кіліні ашытыы, кепейілділігі – адамны ішкі

дниесіні слулыыны кепілі.

Турашылды – медицина ызметкеріні е жасы асиеттеріні бірі, оны ішкі дниесіні пктігі.

Адалды – медицина ызметкерлеріні барлы істерімен сйкес боланы жн. Бл оны кнделікті ісіні негізі болуы шарт.

Кепейілділік – жасы адамны ішкі асиеттеріні ажырамас бір блігі.

Жасы адам дегеніміз – зін оршаан жандара деген ілтипаты зор, оларды уанышын да, айысын да тсінетін, ажетті жадайда шынпей- ілімен кмектесуге зір адал жан.

Ал, енді медицина ызметкерлеріні, оны ішінде мейірбикелерді

сырты мдениеттілігі не дегенге келер болса, онда:

Сырты кріністе бірінші кезекте медицина ызметкерлеріні киімі, оны тазалыы, арапайымдылыы. Асыл заттар, бет-пішіндерді рлей бояу сияты арты рекеттерді болмауында. ппа ардай халат, бас киім мен ауыстырып киетін ая киім тн слулыы.
«Медицина ызметкерлеріні таза киініп, здерін стай білуі – науастара жасы сер етеді», - деген болатын кезінде Гипократты зі.
Мдениетті сйлесу сырты мдениетті рамдас бір блігі. Мейірбикені сздері аны, орта дауысты, сезімталды жне биязылыымен ерекшеленуі тиіс. Егер медицина ызметкерлері, оны ішінде медбикелер дауысты ктеріп сйлеп, дрекілік крсетсе, лаа жаымсыз анайы сздерді кп олданса, онда оларды рбір сзі, іс-рекеті, емдеу жмыстары науастара кері серін тигізеді.

Мейірбикені міндеттері мен ыы.

Науас адама дер кезінде диагноз ою, оны дрыс емдеу, жасы кту – оны ерте айыуына барынша септігін тигізеді. Науаса жалпы ктім жас-

ау кезінде мейірбикелер мынандай міндеттерді атарады:

Науас адам ауруханаа тскеннен кейін, ажет болан жадайда оан кмек крсетілуі керек жне мейірбике санитарлы-гигиеналы шараларын жргізіп, антропометриялы лшемдер жасауы тиіс.
Сыратты «ауру тарихына» орындалан процедураларын, лшенгенде алынан мліметтерді тсіреді.
Жаадан келіп тскен науасты блімшені ережелерімен таныстырады жне сол ережелерді орындалуын баылайды.
Блмені тазалыын тексеріп, оны ауасын тазартып отырады.
Науастарды ызуын лшеп, ааза тсіреді, артериялы ысым, ан тамырларыны соысын тексереді жне бір туліктегі диурез млшерін

лшейді.

Ауыр науастарды жеке басыны тазалыын адаалап, оларды тсек-орындары мен іш киімдеріні уатылы ауыстырылып труын баылайды.
Науас адамны халі нашарласа немесе баса бір згеріс болса, сол блімні дрігеріне немесе кезекші дрігерге хабарлайды
Аа мейірбикеге дер кезінде блімшеге ажетті дрі-дрмектерге талап аазын толтырады.
Дрігерді сыраттарды аралауына атысып, оларды жадайларын

хабарлап, рі арай алай оларды кту жне емдеу туралы емдеуші

дрігерді нсауларын алады.

Дрігерді науасты емдеу жніндегі тапсырмасын блжытпай, дер кезінде орындап отырады (дрі-дрмектерді таратады, ине салады, ыша аазын ояды, клизма жасайды жне т. б).
Науастарды анализдерін (кіші дреттерін, аырытарын, лкен дреттерін, т.б.) лабораторияа зірлейді.
Науастарды аппаратпен тексеруге /эндоскопия, рентгенография/ жне

оларды арнаулы кабинеттерге баруларына кмектеседі.

Кабинеттерді, блмені (палатаны), кереуетті жанындаы тумбочканы, жалпы блімшені тазалыын баылап, сыраттарды блімшедегі кн тртібін бзбауын адаалайды.
Науастарды тама ішу тртібін, тоазытыштаы сыраттарды таматарыны саталу тртібін, туыстырыны келген таматарыны емдмге сйкестігін жне оны сапасын тексереді.
Уаытында тамаа талап аазын жазып емдм мейірбикесіне тапсырады.
Науасты анализдеріні орытындысын «ауру тарихына» тіркеу, ызу аазын жне баса да жаттарды дер кезінде толтыру жктелген.
Блімшедегі медициналы аппараттар мен жиаздара да жауапты.
Кезекшілікті тапсыранда, кезекшілікті абылдаан мейірбике блмедегі науастарды райсысына берген дрігерді йарымдары мен таайындаандарыны брін айтып тапсыруа жне аруханадан шыатын науастар туралы млімдеме беруге міндетті.
Дрі-дрмектерді дрыс сатауды, наркотикалы дрмектерді олдануды жне оны есепке алуды білуі тиіс.
Науас адамны халі нашарлаан жадайда дрігер келгенше жедел жрдем крсетуі ажет.
Науастарды ортасында немі санитарлы аарту жмыстарын жргізу жктелген.
зіні ксіптік мамандыын жне ебек німділігін жоарлату жолын- да рдайым ізденіспен жмыс істеу. Ол шін:

- мейірбикелерді конференциясына, семинарлара, жиналыстара белсенді трде атысу;

- жмыс барысын жасарту шін ртрлі тиімді жаа дістер мен тсілдер олдану;

- маманды туралы дебиеттерді кп оу.

Мейірбике зіні жмысын блім мегерушісіні бекіткен кестесі бойынша жргізу.
Палата мейірбикесі аа мейірбикені немесе дрігерді рсатынсыз блімнен кетіп алуа ы жо.
Дрі-дрмектерді дрігерді рсатынсыз беруге ы жо.

Мейірбикені ылы жауапкершілігі

Дрігерді таайындаандарын уаытында жне сапалы орындауа.
Наркотикалы жне баса да дрі-дрмек затарды дрыс сатап, олдануа.
Науастарды санитарлы жадайы мен емдеу жне орау тртібін бзбауына.
Медициналы аспаптар мен аппараттарды дрыс сатауа.
Науастарды уаытында гигиеналы ванна абылдап, тсек орнын ауыстыруа.
Блімшені аурухана ішілік инфекциясын баылауа жне инфекция лы ауіпсіздікті сатауа жауапты.

Коммуникация негіздері

Бір-бірімен тілдесу – бл адамдар арасындаы леуметтік-психологиялы процесс. Тілдесу немесе ыммен апарат алысу арылы тсінісу зады - былыс, соы жылдары тілдесу арылы тсінісу ылымда «коммуникация» терминімен алмастырылып отыр.

«Коммуникация» - бл тілдесу (вербальды) жне тілдеспей, ыммен тсінісу (вербальсыз) апарат алысу.

Вербальды апарат – сйлем арылы тсінісу немесе сезімді, ойды, байаандарын жазу арылы жеткізу. Вербальсыз апарат – апаратты сз -

рамдарынсыз немесе жазбай-а жеткізу.

Коммуникацияны негізіне – бірге иналыс білдіру, сыйлау мен шынпейілділік, зара тсіністікті жеілдететін факторлар жатады. Мейірбике шін бл процессті масаты науасты бойында алан пияны зерттеп- білу болып табылады. Осындай оып – зерттеуді, білуді нтижесінде науас жайында, сондай-а зі жайында да хабардар бола алады.

Мейірбике ісіндегі тілдесу – науаса жеке сер етіп, оны денсаулыын жасарту арылы міріне згеріс келуі ммкін.

Ол шін мейірбикеден арнайы білім мен іскерлік талап етіледі. Мндай кезде

науасты денсаулыы жадайы, оны физиологиялы жне психологиялы жадайы ескерілуі ажет.

Науаса ммкіндігінше лкен кмек беріп, олдауы шін мейірбике коммуникативті жне ксіби білімі жоары болуы тиіс. Науастарды дрыстап тыдай білгені, оны иналысына тсіністікпен арап, аморлы танытып, ойылар сратара мн бергені жн.

Науаспен жне оны ктумен айналысып жрген барлы адамдармен дрыс тілдесуі керек. Мейірбикеден оларды сыйлау жне жазылып шыамынау деген сеніміне тсіністікпен арау талап етіледі. Сонда ана науастар здеріні жазылатынына сенім ялатып, жаа жерге алыптасу процессі тез жрмек.

Тілдесу дегейі

Психология – ш тілдесу дегейін ерекше бліп крсетеді.

Бірінші тілдесу дегейі (коммуникация) апаратты беру жне абылдау жадайын-да теді. Бірінші тілдесу дегейінде белгілі бір ереже, дстр жне абылданан норма болуы талап етіледі.

Коммуникацияны екінші дегейінде зара ашы жадай алыптасады.

Онда зара апарат алысу жне шешім абылдау. Жалпы міндетті шешу жнінде наты таырыпта тілдесу. Коммуникация – апаратты, оу-оыту, нсау беру, сауал ою, бйры беру жадайында болуы ммкін. Мны зі бірлесе атаран жмыста біралыптылыты амтамасыз етпек.

Апарат алмасу ала ойан міндетті бірлесе отырып шешуге баындырылан. Ол ажетті мліметті алу, оу процессі барысында оу материалдарын мегеру болып саналады. Ондай оыту бір сеансты немесе бірнеше кездесуді талап етуі ммкін

Коммуникацияны шінші дегйеінде тілдесу шін наты шаралар: бірін бірі тсінісуге мтылу, басаны пікіріне, келіспегенні зінде оан ла асу.

Тілдесу ралы

Вербальды тілдесу ралына жататыны бір мезгілде апарат кзі ретінде сйлеп, сондай-а, гімелесіп отыран жана озау салу дісі.

Мейірбике сйлесу мнерін тсініп, оны ынтасын баалай отырып, гімеге тарта білуі тиіс. Ол науасты ерекшелігін танытып, ызуандылыын ктереді. Мысалы, ентігу кезінде науас зіп-зіп, рі ауыр сйлейді. Ал кейбір жадайларда науас ойылан сауала жауап та бермейді. Бл оны жаныны кйзеліп отырандыын крсетеді. Сондытан да науасты сйлесу, тілдесу мнері психологиялы жадайына, ауруыны трлеріне де тікелей байланысты болма.

Тілдесуді, – яни сйлесуді тез, баяу, ттыып сйлеу, беріліп тілдесу, атты, сыбырлап сйлесу сияты т. б. трлері бар. Оны ішінде кіммен болса да сабырлы, орташа дауыспен бір алыпты тілдесуді орны ерекше.

Сз адамны кім, андай екендігін, оны мддесін, ттыну абілетін, сенімін

крсетеді. Сз пікірлесуде адама сер етудегі пайдалы рал. зіні сзі арылы мейірбике науасты жадайына эмоциональды трде жасы сер береді.

Іс жзінде мейірбике науаспен гімелескен сайын оны атесін тзетіп, зіні ауруы туралы пікіріні дрыс емес екендігін тсіндіреді.

Зерттеу жмыстары длелдегендей кнделікті коммуникация актсінде адам сзді 7 пайызын рап, дыбыс пен дауыс ыраын 38%-а, ал сйлем рауды 53%-а арттырып отырады екен.

Ыммен сйлесу (мимика) кезінде бетті блшы еттерін имыла келтіреді. Сондай-а, олды имылы арылы жне ол алысу, сйісу, алаанымен денені сипалау, итеріп жіберу сияты вербальды емес тілдесу ралдары науастара жасы сер етіп, олармен тіл табысуа жол ашады. Осындай тілдесуді арасында олар апаратты 70%-ын абылдайды екен. орыта айтанда, осыны барлыы да тілдесуді тиімді элементтері. Осылай арылы ойлау, сезіну туралы апараттарын шешіп ана оймай, науасты оршаан ортаа кзарасын алыптастыруа, науасты олдап, оларды ыммен, олдары арылы имыл крсетіп, айналасындаымен байланыста болуын амтамасыз ету мейірбикені парызы болып табылады.

Тілдесуге жадай жасайтын факторлар

Науастара кмек крсете отырып, мейірбике зіні жеке басыны барлы жасы асиеттері мен артышылытарын толы пайдалануы тиіс. Сйтіп, алай боланда да науаспен, оны отбасы мшелеріні арасында белгілі бір сенім орнату керек. Мны зі науасты проблемасын тиімді шешуге жол ашуы ммкін. Мейірбикені осындай жеке жасы асиеттері науаспен тіл табысуды айтарлытай жеілдетіп, оны проблемасын шешуді жеілдетеді.

Сенім жне байланыс – бл маызды элементтер. Науасты тілдесуі мейірбике істеріні шын екендігіне сенгенде пайда болады.

Оны барлыы да кптеген факторлара тікелей байланысты десек, оны бірнешеуін атап туге болады. Олар:

Тілдесе білу тжірибесі;
Сйлесу барысына мн беру жне мселені оя білу;
Масатты жоспарлау;
Кеес беру, жаа тжірибені мегеру масатында практикалы сабатар ткізу;
Конфронтация (мысалы, ауру ешкімге керегім жо деп ойлайды. Ал, мейірбике оны туыстарымен жасы атынас орнатып, науаса жасы аморлы крсетеді. Оны ойыны дрыс емес екендігін, ол ойдан аула болуын тсіндіріп, соан сендіреді).
олдау (мысалы, науасты жадайын иындататын крделі проблема, науас жадайыны крт ауырлауы. Осы кезде мейірбике лкен рл атарады. Ол науаспен бірдей иналып, оан тсіністікпен арап, олдау крсетеді).
ндемеу (мысалы, жаын адамны азасы науаса атты сер етеді, жылайды, атты иналады, мндай кезде науасты асында бол, біра ндеме).

Сонымен осындай тиімді тілдесу мейірбикені ксіби тжірибелілігін, жеке басыны адамгершілігін, іскерлігін крсетеді. ртрлі дістерді дрыс пайдалана отырып науаспен тіл табысу мейірбикеге лкен бедел, зор рмет жне сенім келеді.

Тілдесуге кедергі жасайтын факторлар

Науаса кеес беру немесе зіні пікірін айту. Егер мейірбикені берген кеесі, науас естігісі келген кеестен алша болса, онда бл науасты денсаулыына кері сер етеді. Сондытан да егер науас мейірбикені кеесін естігісі келсе, онда одан «сіз не естігііз келіп еді» деп срааныыз жн. Келііз, бл мселе тірегінде кеірек гімелесейік дейсіз.
гімені баса салаа тез ауысып кетуі зара тсіністікті зіп жіберуі ммкін. Оны болдырмау шін сл зіліс жасап, баса гімені желісіне дауыс ыраын згерте отырып ауысу керек. Сра жне жауап арасында ойлануа ммкіндік туады.
Науасты сынаан адамын орау дрыс емес. Ол кезде мейірбикеге мен ол адамды жамандап, сектеп отыр деп науаса ой келуі ажап емес. Сондай ойдан со науас ол гімені одан рі жаластырмай, нсіз алуы ммкін.
Науас зіні иналысын жеткізе отырып, ол мейірбикеден зіне тсіністікпен арауын ктеді. Ондайда иналатындай ешнрсе болан жо, апалануды реті жо, – деп айту орынсыз.
Брі жасы болады, – деп науаса уде беруде артытау. йткені, ол кезде мейірбике шындыты жасырады. Ол науасты орынышын іштей кшейтіп, нсіз алдырады.
Асыыс орытынды жасау да науаса кері серін тигізеді. Сондытан да келтірер фактлерді дрыс тексеріп алан жн.
атты дауыс шыарып сйлеу де науаса атты сер етеді. Сондытан да тілдесуге кедергі жасайтын осы жне баса да факторлара абай болып, науастарды лкенімен де, кішісімен де дрыс атынас жасау мейірбикені парызы ана емес, тікелей міндеті.

Мейірбике ісіні философиясы