<< Пред. стр. 13 (из 27) След. >>
Список литературы по разделу
228 pudet Oedipodis generis.
229 Skiam, skiam Oedipodis genus
230 genus meum skiam.
231 Nonne monstrum reskituri,
232 genus Oedipodis skiam,
233 genus exulis mei.
234 Ego exulto.
106
Пастух, ц. 159
235 In monte reppertus est,
236 a matre derelictus.
Вестник, Пастух, ц. 160
237 A matre derelictum
238 in montibus repperrimus.
239 Laio Jocastaque natus!
240 Peremptor Laii parentis
241 coniux Jocastae parentis
242 utinam ne dikeres,
243 oportebat takere,
244 nunquam dikere istud:
245 a Jocasta derelictum
246 in monte repertus est.
Эдип, ц. 168
247 Natus sum quo nefastum est,
248 concubui cui nefastum est,
249 kekidi quem nefastum est.
250 Lux facta est!
Вестник, ц. 172
251 Divum Jocastae caput mortuum!
Хор, ц. 173
252 Mulier in vestibulo comas lakerare.
253 Claustris occludere fores, occludere, exclamare.
254 Et Oedipus irrumpere et pulsare,
255 et Oedipus pulsare, ululare.
Вестник, ц. 178
256 Divum Jocastae caput mortuum!
Хор, ц. 179
257 Et ubi evelit claustra,
258 suspensam mulierem omnes conspexerunt.
107
259 Et Oedipus praekeps ruens illam exsolvebat,
260 illam collocabat.
261 Et aurea fibula et a vulsa fibula
262 oculos effodire;
263 ater sanguis rigare.
Вестник, ц. 185
264 Divum Jocastae caput mortuum!
Хор, ц. 187
265 Sanguis ater rigabat,
266 ater sanguis prosiliebat,
267 et Oedipus exclamare
268 et sese detestare.
269 Omnibus se ostendere.
270 Aspikite fores,
271 fores aspikite,
272 pandere, aspikite,
273 spectaculum aspikite,
274 spectaculum omnium atrokissimum.
Вестник, ц. 196
275 Divum Jocastae caput mortuum!
Хор, ц. 197
276 Ekke! Regem Oedipoda,
277 foedissimum monstrum monstrat, foedissimum beluam.
278 Ellum regem Oedipoda! Ellum, regem okkcaetum!
279 Rex okkcaetus, rex parrikida, miser Oedipus,
280 miser rex Oedipus carminum coniector.
281 Adest, adest! Ellum! Ellum!
282 Regem Oedipoda!
283 Vale Oedipus, te amabam, te misereor.
284 Miser Oedipus, oculos tuos deploro.
285 Vale, vale, miser Oedipus noster,
286 te amabam, Oedipus.
287 Tibi valedico, Oedipus, tibi valedico.
108
КОММЕНТАРИЙ
Текст приводится по изд.: Стравинский И. Царь Эдип: Опера-оратория в 2-х действиях. Либретто И. Стравинского и Ж. Кокто по одноименной трагедии Софокла. Перевод на лат. Ж. Даниэлу. Переложение для пения с ф-но автора. М., 1971.
При передаче лат. текста Царя Эдипа возникает проблема его правильной репрезентации, ибо зачастую неясно, что считать исходной структурой текста: многие строки, фразы, отдельные слова многократно повторяются, иногда более-менее регулярно, иногда апериодично (имеется в виду повтор на расстоянии, а не непосредственный, который не вызывает проблем и также часто имеет место). Когда заранее известен канонический текст (как в случае с Мессой и т. п.), такой проблемы не возникает, сколь бы ни была запутана разработка текста композитором. Но в данном случае все сложнее. Напр., в первом хоре некоторые строки повторяются на расстоянии (е peste serva nos - трижды, см. строки 3, 6, 10; е peste qua Theba moritur - дважды, см. строки 4, 8), и это отражено в переводе Н. Л. Кацман (см. в указанном изд. клавира с. 101-104), но таким же образом повторяется и начальная строка Kaedit nos pestis, однако переводчица в своей структуризации текста не включает дистантный повтор этой строки. В ряде случаев мы могли бы предложить свою структуризацию текста. Но поскольку есть готовый перевод, то мы посчитали целесообразным при передаче лат. текста в целом следовать структуризации, предложенной Кацман, пронумеровав в учебных целях только строки лат. текста.
Стравинский разрабатывает текст практически в той же манере, которая свойственна ему при разработке мотивов (попевок, фраз), т. е. путем вариантного повтора и комбинаторики элементов, что дает эффект переливчатой мозаики. Благодаря такой "рубленой" фактуре текста он может служить прекрасным учебным материалом для отработки грам. структур.
1 К слову kaedit в тексте клавира есть следующее примеч., возможно принадлежащее авторам: "Из соображений фонетики лат. буква "С" перед некоторыми гласными заменена буквой "К". Лат. "U" следует произносить как русское "У". "G" всегда произносится твердо, т. е. как "Г". Jocasta следует произносить "Иокаста" и т. д." (с. 7). В дополнение к этому примеч. заметим, что в тексте явно стилизуется классическая система чтения лат. букв и буквосочетаний, т. е., напр., буква "С" заменяется на "К" для того, чтобы она не могла быть прочитана как "Ц", как в случае с вышеупомянутым kaedit и подобными.
131 В клавире изд. 1971 г. опечатка: вместо aegra стоит degra.
145 Относительно слова cui в клавире изд. 1970 г. есть примеч.: "Cui произносится как русское "ки"" (с. 55), что соответствует, возможно, фр. традиции озвучивания латыни, но не рус. (должно читаться как "куй"). Поскольку произведение возникло в сфере фр. влияния, чтение "ки" при исполнении, видимо, возможно.
IV. ФРАГМЕНТЫ МУЗЫКАЛЬНО-ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ТРАКТАТОВ
Текст 71 - AUGUSTINI DE MUSICA LIBRI SEX
LIBER I. TRADITUR MUSICAE DEFINITIO; ET QUI AD HUIUSCE DISPILINAE CONSIDERATIONEM PERTINENT, MOTUUM NUMEROSORUM SPECIES AC PROPORTIO EXPUCANTUR
CAPUT II. MUSICA QUID SIT. MODULARI QUID SIT
2. <...>
Magister. l Defini ergo musicam.
Discipulus.2 Non audeo.
M. 3 Potes saltem defmitionem meam probare?
D. 4 Experibor, si dixeris.
M. 5 Musica est scientia bene modulandi. An tibi non videtur?
D. 6 Videretur fortasse, si mihi liqueret quid sit ipsa modulatio.
M. 7 Numquidnam hoc verbum quod modulari dicitur, aut nunquam audisti, aut uspiam nisi in eo quod ad cantandum saltandumve pertineret?
D. 8 Ita est quidem: sed quia video modulari a modo esse dictum, cum in omnibus bene factis modus servandus sit, et multa etiam in canendo ac saltando quamvis delectent, vilissima sint;9 volo plenissime accipere quid prorsus sit ipsa modulatio, quo uno pene verbo tantae disciplinae deftnitio continetur. 10 Non enim tale aliquid hic discendum est, quale quilibet cantores histrionesque noverunt.
M.11 Illud superius, quod in omnibus etiam praeter musicam factis modus servandus est, et tamen in musica modulatio dicitur, non te moveat; 12 nisi forte ignoras dictionem oratoris proprie nominari.
D. 13 Non ignoro: sed quorsum istuc?
110
M 14 Quia et puer tuus quamlibet impolitissimus et rusticissimus, cum vel uno verbo interroganti tibi respondet, fateris eum aliquid dicere?
D. 15 Fateor.
M.16 Ergo et ille orator est?
D. 17 Non.
M.18 Non igitur dictione usus est cum aliquid dixerit, quamvis dictionem a dicendo dictam esse fateamur.
D. 19 Concedo: sed et hoc quo pertineat requiro.
M.20 Ad id scilicet ut intelligas modulationem posse ad solam musicam pertinere, quamvis modus unde flexoim verbum est, possit etiam in aliis rebus esse:21 quemadmodum dictio proprie tribuitur oratoribus, quamvis dicat aliquid omnis qui loquitur, et a dicendo dictio nominata sit.
D. 22 Jam intelligo.
3. M. l Illud ergo quod abs te postea dictum est multa esse in canendo et saltando vilia, in quibus si modulationis nomen accipimus, pene divina ista disciplina vilescit; cautissime omnino abs te animadversum est. 2 Itaque discutiamus primum quid sit modulari, deinde quid sit bene modulari: non enim frustra est defmitioni additum. 3 Postremo etiam quod ibi scientia posita est, non est contemnendum: nam his tribus, nisi fallor, defmitio illa perfecta est.
D. * Ita fiat.
M. 5 Igitur quoniam fatemur modulationem a modo esse nominatam; numquidnam tibi videtur metuendum ne aut excedatur modus, aut non impleatur nisi in rebus quae motu aliquo fiunt? 6 aut si nihil moveatur, possumus formidare ne praeter modum aliquid fiat?
D. 7 Nullo pacto.
M. 8 Ergo modulatio non incongrue dicitur movendi quaedam peritia, vel certe qua fit ut bene aliquid moveatur.9 Non enim possumus dicere bene moveri aliquid, si modum non servat.
D. 10 Non possumus quidem: sed necesse erit rursus istam modulationem in omnibus bene factis intelligere. 11 Nihil quippe nisi bene movendo, bene fieri video.
M. 12 Quid si forte ista omnia per musicam fiant, quamvis modulationis nomen in cujuscemodi organis magis tritum sit, nec immerito? 13 Nam credo videri tibi aliud esse tornatum. aliquid ligneum, vel argenteum, vel cujusce materiae; aliud autem ipsum motum artificis, cum illa tornantur.
D. 14 Assentior multum differre.
M.15 Numquidnam ergo ipse motus propter se appetitur, et non propter id quod vult esse tornatum?
D. 16 Manifestum est.
111
M. 17 Quid? si membra non ob aliud moveret, nisi ut pulchre ac decore moverentur, eum facere aliud nisi saltare diceremus?
D. 18 Ita videtur.
M. 19 Quando ergo censes aliquarn rem praestare et quasi dominari? 20 cum propter seipsam, an cum propter aliud appetitur?
D. 21 Quis negat cum propter seipsam?
M. 22 Repete nunc illud superius quod de modulatione diximus: nam ita eam posueramus, quasi quamdam movendi esse peritiam, et vide ubi magis habere sedem debeat hoc nomen: in eo motu qui velut liber est, .id est propter se ipse appetitur, et per se ipse delectat; 23 an in eo qui servit quodamtnodo: nam quasi serviunt omnia quae non sibi sunt, sed ad aliquid aliud referuntur.
D. 24 In eo scilicet qui propter se appetitur.
M. 25 Ergo scientiam modulandi jam probabile est esse scientiam bene movendi; ita ut motus per se ipse appetatur, atque ob hoc per se ipse delectet.
D. 26 Probabile sane.
CAPUT III. BENE MODULARI QUID SIT, ET CUR IN MUSICAE DEFINITIONE POSITUM
4. M. 1 Cur ergo additum est, bene; cum jam ipsa modulatio nisi bene moveatur, esse non possit?
D. 2 Nescio, et quemadmodum mihi ereptum sit ignoro: nam hoc requirendum animo haeserat.
M. 3 Poterat omnino nulla de hoc verbo controversia fieri, ut jam musicam sublato eo quod positum est, bene, tantum scientiam modulandi defmiremus.
D. 4 Quis enim ferat, si enodare totum ita velis?
M. 5 Musica est scientia bene movendi.6 Sed quia bene moveri jam dici potest, quidquid numerose servatis temporum atque intervallorum dimensionibus movetur 7 (jam enim delectat et ob hoc modulatio non incongrue jam vocatur); 8 fieri autem potest, ut ista numerositas atque dimensio delectet, quando non opus est;9 ut si quis suavissime canens, et pulchre saltans, velit eo ipso lascivire, cum res severitatem desiderat: 10 non bene utique numerosa modulatione utitur; 11 id est ea motione quae jam bona, ex eo quia numerosa est, dici potest, male ille, id est incongruenter utitur. 12 Unde aliud est modulari, aliud bene modulari. 13 Nam modulatio ad quemvis cantorem, tantum qui non erret in illis dimensionibus vocum ac sonorum; 14 bona vero modulario ad hanc
112
liberalem disciplinam, id est ad musicam, pertinere arbitranda est.15 Quod si nec illa bona tibi motio videtur, ex eo quia inepta est, quamvis artificiose numerosam esse fateare; 16 teneamus illud nostrum, quod ubique servandum est, ne certamen verbi, re satis elucente, nos torqueat; 17 nihilque curemus, utrum musica modulandi, an bene modulandi scientia describatur,
D. 18 Amo quidem rixas verborum praeterire atque contemnere, non tamen mihi displicet ista distinctio.
CAPUT IV SCIENTIA CUR IN MUSICAE DEFINITIONE PONITUR
5. M. 1 Restat ut quaeramus cur sit in definitione scientia.
D. 2 Ita fiat: nam hoc flagitare ordinem memini.
M. 3 Responde igitur, utrum tibi videatur bene modulari vocem luscinia verna parte anni: nam et numerosus est et suavissimus ille cantus, et, nisi fallor, tempori congruit.
D. 4 Videtur omnino,
M. 5 Numquidnam liberalis hujus disciplinae perita est?
D. 6 Non.
M. 7 Vides igitur nomen scientiae definitioni pernecessarium.
D. 8 Video prorsus.
M. 9 Dic mihi ergo, quaeso te; nonne tales tibi omnes videntur, qualis illa luscinia est, qui sensu quodam ducti bene canunt, 10 hoc est numerose id faciunt ac suaviter, quamvis interrogati de ipsis numeris, vel de intervallis acutarum graviumque vocum, respondere non possint?
D. 11 Simillimos eos puto.
M.12 Quid? ii qui illos sine ista scientia libenter audiunt; 13 cum videamus elephantos, ursos, aliaque nonnulla genera bestiarum ad cantus moveri, avesque ipsas delectari suis vocibus (non enim nullo extra proposito commodo tam impense id agerent sine quadam libidine); 14 nonne pecoribus comparandi sunt.
D. 15 Censeo: sed pene in omne genus hurnanum tendit haec contumelia.
M. 16 Non est quod putas. 17 Nam magni viri, etsi musicam nesciunt, aut congruere plebi volunt, quae non multum a pecoribus distat, et cujus ingens est numerus, quod modestissime ac prudentissime faciunt (sed de hoc nunc disserendi locus non est); 18 aut post magnas curas relaxandi ac reparandi animi gratia moderatissime ab iis aliquid voluptatis assumitur. 19 Quam interdum sic capere modestissimum est; ab ea vero capi vel interdum, turpe atque indecorum est.
113
6. 1 Sed quid tibi videtur? qui vel tibiis canunt vel cithara, atque hujusmodi instrumentis, numquidnam possunt lusciniae comparari?
D. 2 Non.
M. 3 Quid igitur distant?
D. 4 Quod in istis artem quamdam esso video, in illa vero solam naturam.
M. 5 Verisimile dicis; sed ars tibi videtur ista esse dicenda, etiamsi quadam imitatione id faciunt?
D. 6 Cur non? Nam video tantum valere in artibus imitationem, ut, ea sublata, omnes pene perimantur. 7 Praebent enim se magistri ad imitandum, et hoc ipsum est quod vocant docere.
M. 8 Videtur tibi ars ratio esse quaedam, et ii qui arte utuntur, ratione uti: an aliter putas?
D. 9 Videtur.
M.10 Quisquis igitur ratione uti non potest, arte non utitur.
D, 11 Et hoc concedo.
M. 12 Censesne muta animalia, quae etiam irrationalia dicuntur, uti posse ratione?
D. 13 Nullo modo.
M. 14 Aut igitur picas et psittacos et corvos rationalia esse dicturus es animalia, aut imitationem nomine artis temere vocasti.15 Videmus enim has aves et multa canere ac sonare quodam humano usu, et nonnisi imitando facere: nisi tu aliter credis.
D. 16 Quomodo hoc confeceris, et quantum contra responsionem meam valeat, nondum plane intelligo.
M. 17 Quaesiveram ex te, utrum citharistas et tibicines, et hujusmodi aliud genus hominum, artem diceres habere, etiamsi id quod in canendo faciunt, imitatione assecuti sunt. 18 Dixisti esse artem, tantumque id valere affirmasti, ut omnes pene tibi artes periclitari viderentur imitatione sublata. 19 Ex quo jam colligi potest, omnem qui imitando assequitur aliquid, arte uti; 20 etiamsi forte non ornnis qui arte utitur, imitando eam perceperit.21 At si omnis imitatio ars est, et ars omnis ratio; omnis imitatio ratio: ratione autem non utitur irrationale animal;22 non igitur habet artem: habet autem imitationem; non est igitur ars imitatio.
D. 23 Ego multas artes imitatione constare dixi, non ipsam imitationem artem vocavi.
M.24 Quae igitur artes imitatione constant, non eas censes ratione constare?
D. 25 Imo utroque puto eas constare.
M. 26 Nihil repugno, sed scientiam in quo ponis; in ratione, an in imitatione?
114
D. 27 Et hoc in utroque.
M.28 Eigo scientiam illis avibus dabis, quibus imitationem non adimis.
D. 29 Non dabo: ita enim dixi in utroque esse scientiam, ut in sola imitatione esse non possit.
M.30 Quid? in sola ratione videtur tibi esse posse?
D. 31 Videtur.
M.32 Aliud igitur putas esse artem, aliud scientiam. 33 Siquidem scientia et in sola ratione esse potest, ars autem rationi jungit imitationem.
D. 34 Non video esse consequens. Non enim omnes, sed multas artes dixeram, simul ratione atque imitatione constare.
M.35 Quid? scientiam vocabisne etiam illam, quae his duobus simul constat; an ei solam partem rationis attribues?
D. 36 Quid enim me prohibet vocare scientiam, cum rationi adjungitur imitatio?
7. M. 1 Quoniam nunc agimus de citharista et tibicine, id est de musicis rebus; 2 volo mihi dicas, utrum corpori tribuendum sit, id est obtemperationi cuidam corporis, si quid isti homines imitatione faciunt.
D. 3 Ego istam et animo simul et corpori tribuendam puto:4 quanquam idipsum verbum satis proprie abs te positum est, quod obtemperationem corporis appellasti: non enim obtemperari nisi animo potest.
M. 5 Video te cautissime imitationem non soli corpori voluisse concedere.6 Sed numquid scientiam negabis ad solum animum pertinere?
D. 7 Quis hoc negaverit?
M. 8 Nullo modo igitur scientiam in sonis nervorum et tibiarum, simul et rationi et imitationi tribuere sineris. 9 Illa enim imitatio non est, ut confessus es, sine corpore; 10 scientiam vero solius animi esse dixisti.
D. 11 Ex iis quidem quae tibi concessi, fateor hoc esse confectum: sed quid ad rem? 12 Habebit enim et tibicen scientiam in animo.13 Neque enim cum ei accedit imitatio, quam sine corpore dedi esse non posse, adimet illud quod animo amplectitur.
M. 14 Non adimet quidem: nec ego affirmo eos, a quibus organa ista tractantur, omnes carere scientia, sed non habere omnes dico. 15 Istam enim ad hoc volvimus quaestionem, ut intelligamus, si possumus, quam recte sit scientia in illa defmitione musicae posita; 16 quam si omnes tibicines et fidicines, et id genus alii quilibet habent, nihil ista disciplina puto esse vilius, nihil abjectius.
8. 1 Sed attende quam diligentissime, ut quod diu jam molimur appareat.2 Certe enim jam mihi dedisti in solo animo habitare scientiam.
Edidit J. P. Migne, col. 1082-1087
115
Текст 72 - DE ARTIBUS AC DISCIPLINIS LIBERALIUM LITTERARUM (MAGNIAURELII CASSIODORI INSTITUTIONES MUSICAE)
CAPUT V. DE MUSICA
1 Gaudentius quidam de Musica scribens, Pythagoram dicit huius rei invenisse primordia ex malleorum sonitu, et chordarum extensione percussa.2 Quam amicus noster vir dissertissimus Mutianus transtulit in latinum, ut ingenium eius adsumti operis qualitas indicaret. 3 Clemens vero Alexandrinus Presbyter in libro, quem contra Paganos edidit, Musicam ex Musis dicit sumpsisse principium;4 Musasque ipsas, qua de causa inventae fuerint, diligenter exponit.5 Quae Musae ipsae appellatae sunt ??? ??? ????????, id est, a quaerendo; quod per ipsas, sicut antiqui voluerunt, vis carminum, et vocis modulatio quaereretur. 6 Invenimus etiam Censorinum, qui ad Q
Cerellium scripsit de natali eius die, ubi de musica disciplina, vel de alia parte Mathesis non negligenda disseruit: quoniam non inutiliter legitur, ut res ipsae penetrabilius animo frequenti meditatione condantur.
7 Musica ergo disciplina per omnes actus vitae nostrae hac ratione diffunditur.8 Primum, si Creatoris mandata faciamus, et puris mentibus statutis ab eo regulis serviamus.9 Quidquid enim loquimur, vel intrinsecus venarum pulsibus commovemur, per musicos rhythmos harmoniae, virtutibus probatur esse sociatum. 10Musica quippe est scientia bene modulandi: quodsi nos bona conversatione tractemus, tali disciplinae probamur semper esse sociati: quando vero iniquitates gerimus, Musicam non habemus. 11 Coelum quoque et terra, vel omnia, quae in eis superna dispensatione peraguntur, non sunt sine musica disciplina: cum Pythagoras hunc mundum per Musicam conditum, et gubernari posse testetur.
12 In ipsa quoque religione valde permixta est; ut decalogi decachordus, tinnitus cytharae, tympana, organi melodia, cymbalorum sonus;13 ipsum quoque Psalterium adinstar instramenti musici nominatum esse non dubium est: 14eo quod in ipso contineatur coelestium virtutum suavis nimis et grata modulatio.
Edidit Martinus Gerbert in GS I, 15-16
КОММЕНТАРИЙ
1 Gaudentius (Гауденций) - византийский музыкальный писатель IV в. от Р. X., автор фрагментарно сохранившегося трактата "Введение в гармонику".
116
2 Mutianus из рода Муциев - римский nomen.
2 ut ingenium eius adsumti operis qualitas indicaret - трудная для букв. перевода фраза; смысл ее: чтобы талант Гауденция стал очевиден для римлян, его сочинение было переведено на лат. язык.
3 Clemens Alexandrinus Presbyter (Климент Александрийский) - один из первых отцов церкви, ум. в 215 г. от Р. X.
4 inventae fuerint - perf. conjct. act.
5 ??? ??? ???????? - от греч. "искать", "отыскивать".
6 Цензорин (Censorinus) - римский грамматик, живший в III в. от Р. X. Его труд "De die natali" можно считать первым по времени лат. трактатом, содержащим музыкально-теоретические суждения.
6 Квинт Цереллий (Quintus Cerellius) - неустановленная личность, по-видимому, друг Цензорина, которому тот посвятил свой трактат "О дне рождения".
6 Mathesis = Quadrivium (квадривий) - цикл четырех свободных искусств (наук).
14 Quidquid... harmoniae... probatur esse sociatum - nom. cum inf.
Текст 73 - BOETII DE INSTITUTIONE MUSICA (Lib. I. Cap. 2)
1 Principio igitur de musica disserenti illud interim dicendum videtur, quot musicae genera ab eius studiosis conprehensa esse noverimus.2 Sunt autem tria. 3 Et prima quidem mundana est, secunda vero humana, tertia, quae in quibusdam constituta est instrumentis, ut in cithara vel tibiis ceterisque, quae cantilenae famulantur.
4 Et primum ea, quae est mundana, in his maxime perspicienda est, quae in ipso caelo vel compage elementorum vel temporum varietate visuntur.5 Qui enim fieri potest, ut tarn velox caeli machina tacito silentique cursu moveatur? 6 Etsi ad nostras aures sonus ille non pervenit, quod multis fieri de causis necesse est, non poterit tamen motus tam velocissimus ita magnorum corporum nullos omnino sonos ciere, cum praesertim tanta sint stellarum cursus coaptatione coniuncti, ut nihil aeque compaginatum, nihil ita commissum possit intellegi.7 Namque alii excelsiores alii inferiores feruntur, atque ita omnes aequali incitatione volvuntur, ut per dispares inaequalitates ratus cursuum ordo ducatur. 8Unde non potest ab hac caelesti vertigine ratus ordo modulationis absistere. 9 Iam vero quattuor elementorum diversitates contrariasque potentias nisi quaedam armonia coniungeret, qui fieri posset, ut in unum corpus ac machinam convenirent? 10 Sed haec omnis diversitas ita et temporum varietatem parit et fructuum, ut tamen unum anni corpus efficiat. 11 Unde si quid horum, quae tantam varietatem rebus ministrant, animo et cogitatione decerpas, cuncta pereant nec ut ita dicam quicquam consonum servent.
117
12 Et sicut in gravibus chordis is vocis est modus, ut non ad taciturnitatem gravitas usque desceridat, atque in acutis ille custoditur acuminis modus, ne nervi nimium tensi vocis tenuitate rumpantur, sed totum sibi sit consentaneum atque conveniens: ita etiam in mundi musica pervidemus nihil ita esse nimium posse, ut alterum propria nimietate dissolvat. 13 Verum quicquid illud est, aut suos affert fructus aut aliis auxiliatur ut afferant. 14 Nam quod constringit hiems, ver laxat, torret aestas, maturat autumnus, temporaque vicissim vel ipsa suos afferunt fructus vel aliis ut afferant subministrant; de quibus posterius studiosius . disputandum est.
15 Humanam vero musicam quisquis in sese ipsum descendit intellegit. 16 Quid est enim quod illam incorpoream rationis vivacitatem corpori misceat, nisi quaedam coaptatio et veluti gravium leviumque vocum quasi unam consonantiam efficiens temperatio? 17 Quid est aliud quod ipsius inter se partes animae coniungat, quae, ut Aristoteli placet, ex rationabili inrationabilique coniuncta est? 18 Quid vero, quod corporis elementa permiscet, aut partes sibimet rata coaptatione contineat? 19 Sed de hac quoque posterius dicam.
20 Tertia est musica, quae in quibusdam consistere dicitur instrumentis. 21 Haec vero administratur aut intentione ut nervis, aut spiritu ut tibiis, vel his, quae ad aquam moventur, aut percussione quadam, ut in his, quae in concava quaedam aerea feriuntur, atque inde diversi efficiuntur soni. 22 De hac igitur instrumentorum musica primo hoc opere disputandum [esse]* videtur.23 Sed proemii satis est. 24 Nunc de ipsis musicae elementis est disserendum.
Edidit Godofredus Friedlein, p. 187-189
КОММЕНТАРИЙ
1 conprehensa (comprehensa) esse - inf. perf. pass.
3 cantilenae - dat. sing.
4 primum - подразум. genus.
5 qui - здесь "как" (в вопр. предложениях).
6 poterit - fut. I от posse; multis de causis = de multis causis; tanta согласуется с coaptatione.
7 ut... ordo ducatur - "чтобы... установился порядок".
11 ut ita dicam - "так сказать"; servent - praes. conjct. act. от servare. 12 tenuitate - abl. causae; переводить "из-за", "от" + род. падеж.
12 Основа конструкции - sicut... ita etiam... ("подобно тому как... так и...").
13 verum - здесь наречие: "поистине, в самом деле".
17 ut placet - "согласно кому-л." (авторитету).
21 aerea = aera - асc. (nom.) pl. от aes ("медь"); aera concava у Овидия - "кимвал".
* Esse в квадратных скобках добавлено мной. - С. Л. 118
Текст 74 - BOETII DE INSTITUTIONE MUSICA (Lib. I. Cap. 34)
QUID SIT MUSICUS
1 Nunc illud est intuendum, quod omnis ars omnisque etiam disciplina honorabiliorem naturaliter habeat rationem quam artificium, quod manu atque opere exercetur artificis. 2Multo enim est maius atque auctius scire, quod quisque faciat, quam ipsum illud efficere, quod sciat; 3etenim artificium corporale quasi serviens famulatur, ratio vero quasi domina imperat.4 Et nisi manus secundum id, quod ratio sancit, efficiat, frustra sit.5 Quanto igitur praeclarior est scientia musicae in cognitione rationis quam in opere efficiendi atque actu! Tantum scilicet, quantum corpus mente superatur; quod scilicet rationis expers servitio degit. 6 Illa vero imperat atque ad rectum deducit. 7Quod nisi eius pareatur imperio, expers opus rationis titubabit.
8 Unde fit, ut speculatio rationis operandi actu non egeat, manuum vero opera nulla sint, nisi ratione ducantur.9 Iam vero quanta sit gloria meritumque rationis, hinc intellegi potest, quod ceteri ut ita dicam corporales artifices non ex disciplina sed ex ipsis potius instrumentis cepere vocabula. 10Nam citharoedus ex cithara, auloedus ex tibia, ceterique suorum instrumentorum vocabulis nuncupantur.
11 Is vero est musicus, qui ratione perpensa canendi scientiam non servitio operis sed imperio speculationis adsumpsit. 12 Quod scilicet in aedificiorum bellorumque opere videmus, in contraria scilicet nuncupatione vocabuli. 13 Eorum namque nominibus vel aedificia inscribuntur vel ducuntur triumphi, quorum imperio ac ratione instituta sunt, non quorum opere servitioque perfecta.
14 Tria igitur genera sunt, quae circa artem musicam versantur.15 Unum genus est, quod instrumentis agitur, aliud fingit carmina, tertium, quod instrumentorum opus carmenque diiudicat. 16 Sed illud quidem, quod in instrumentis positum est ibique totam operam consumit, ut sunt citharoedi quique organo ceterisque musicae instrumentis artificium probant, a musicae scientiae intellectu seiuncti sunt, quoniam famulantur, ut dictum est: nec quicquam afferunt rationis, sed sunt totius speculationis expertes.
17 Secundum vero musicam agentium genus poetarum est, quod non potius speculatione ac ratione, quam naturali quodam instinctu fertur ad carmen. 18Atque idcirco hoc quoque genus a musica segregandum est.
119
19 Tertium est, quod iudicandi peritiam sumit, ut rythmos cantilenasque totumque carmen possit perpendere. 20Quod scilicet quoniam totum in ratione ac speculatione positum est, hoc proprie musicae deputabitur, 21 isque est musicus, cui adest facultas secundum speculationem rationemve propositam ac musicae convenientem de modis ac rythmis deque generibus cantilenamm ac de permixtionibus ac de omnibus, de quibus posterius explicandum est, ac de poetarum carminibus iudicandi.
Explicit de musica id est armonica institutione liber primus.
Edidit Godofredus Friedlein, p. 223-225
Текст 75 - BOETII DE INSTITUTIONE MUSICA (Lib. V. Cap. 17)
QUOMODO ARCHYTAS TETRACHORDA DIVIDAT EORUMQUE DESCRIPTIO
1 Archytas vero cuncta ratione constituens non modo sensum aurium in primis consonantiis observare neglexit, verum etiam maxime in tetrachordorum divisione rationem secutus est, 2sed ita, ut neque eam, quam quaerebat, efficaciter expediret, neque sensui proposita ab eo ratio consentiret. 3 Ille enim tria genera esse arbitratur, enarmonium, diatonicum, chromaticum, in quibus eosdem gravissimos statuit atque acutissimos sonos, in omnibus quidem generibus gravissimos sonos faciens TIXVI, acutissimos vero MDXII.4 Inter hos in tribus generibus nervum gravissimo proximum collocat eum scilicet, qui sit IDCCCCXLIIII, ut ad eum TTXVI sesquivicesimam septimam obtineat proportionem.
5 Post hunc vero infra acutum nemim, tertium vero a gravissimo, eum collocat in enarmonico genere, qui sit IDCCCXC, ad quem IDCCCCXLIII sesquitricesima quinta proportione iungantur.6 Idemque IDCCCXC ad acutissimum, id est IDXII in sesquiquarta proportione sit constitutus.
7 Item in diatonico genere tertium quidem a gravissimo nervo, secundum vero ab acutissimo, eum ponit, qui sit IDCCI, ad quos IDCCCCXLIIII sesquiseptima proportione coniuncti sint, ipsi autem IDCCI ad acutissimum IDXII sesquioctava.
8 In chromatico vero genere tertium a gravissimo et secundum ab acutissimo eum ponit, qui ad IDCCI, qui est secundus in diatonico genere, eam obtineat proportionem, quam obtinent CCLVI ad CCXLIII. 9 Hic autem est IDCCXCII qui est secundus ab acutissimo appositus.
120
10 Habetque proportionem secundus ab acutissimo in diatonico genere, id est IDCCI ad secundum ab acutissimo in chromatico genere, id est IDCCXCII eam, quatn habent CCXLIII ad CCLVI.
11 Eorumque tetrachordum secundum Archytae sententiam divisorum formam monstrat subiecta descriptio:
-------- |
12MDXII
-------- |
MDXII
-------- |
MDXII
-------- |
MDCCCXC
-------- |
MDCCI
-------- |
MDCCXCII
-------- |
MDCCCCXLIIII
-------- |
MDCCCCXLIIII
-------- |
MDCCCCXLIIII
-------- |
IIXVI
-------- |
IIXVI
-------- |
IIXVI
Enarm.
Diaton.
Chrom.
Edidit Godofredus Friedlein, p. 368-369
Текст 76 - S. ISIDORI HISPALENSIS ETYMOLOGIARUM SIVE ORIGINUM LIBRI XX (Lib. III. Cap. 15-19)
CAPUT 15. DE MUSICA ET EIUS NOMINE*
1 Musica est peritia raodulationis sono cantuque consistens. Et dicta Musica per derivationem a Musis. 2 Musae autem appellatae ??? ??? ?????, id est a quaerendo, quod per eas, sicut antiqui voluerunt, vis carminum et vocis modulatio quaereretur. 3Quarum sonus, quia sensibilis res est, et praeterfluit in praeteritum tempus inprimiturque memoriae. 4 Inde a Poetis lovis et Memoriae filias Musas esse confictum est.5 Nisi enim ab homine memoria teneantur soni, pereunt, quia scribi non possunt.
[CAPUT 16. DE INVENTORIBUS EIUS]
6 Moyses dicit repertorem musicae artis fuisse Tubal, qui fuit de stirpe Cain ante diluvium.7 Graeci vero Pythagoram dicunt huius artis invenisse primordia ex malleorum sonitu et cordarum extensione percussa. 8Alii Linum Thebaeum et Zethum et Amphion in musica arte primos claruisse ferunt.9 Post quos paulatim directa est praecipue haec disciplina et aucta multis modis, eratque tam turpe Musicam nescire quam litteras. 10 Interponebatur autem non modo sacris, sed et omnibus sollemnibus, omnibusque laetis vel tristioribus rebus. 11 Ut enim in veneratione divina hymni, ita in nuptiis Hymenaei, et in funeribus threni, et lamenta ad tibias canebantur.12 In conviviis vero lyra vel cythara circumferebatur, et accubantibus singulis ordinabatur conviviale genus canticorum.
* Номера глав и их названия - по изд. М. Герберта (GS I).
121
[CAPUT 17. QUID POSSIT MUSICA]
13 Itaque sine Musica nulla disciplina potest esse perfecta, nihil enim [est]* sine illa. 14Nam et ipse mundus quadam harmonia sonorum fertur esse compositus, et caelum ipsud sub harmoniae modulatione revolvi. 15 Musica movet affectus, provocat in diversum habitum sensus.16 In proeliis quoque tubae concentus pugnantes accendit, et quanto vehementior fuerit clangor, tanto fit ad certamen animus fortior.17 Siquidem et remiges cantus hortatur, ad tolerandos quoque labores musica animum mulcet, et sin-gulorum operum fatigationem modulatio vocis solatur, 18 Excitos quoque animos musica sedat, sicut de David legitur, qui ab spiritu immundo Saulem arte modulationis eripuit. 19 Ipsas quoque bestias, nec non et serpentes, volucres atque delphinas ad auditum suae modulationis musica provocat. 20 Sed et quidquid loquimur, vel intrinsecus venarum pulsibus commovemur, per musicos rythmos harmoniae[,]** virtutibus probatur esse sociatum.
[CAPUT 18. DE TRIBUS PARTIBUS MUSICAE]
21 Musicae partes sunt tres, id est, harmonica, rythmica, metrica. 1 Harmonica est, quae decernit in sonis acutum et gravem.22 Rythmica est, quae requirit incursionera verborum, utrum bene sonus an male cohaereat.23 Metrica est, quae mensuram diversorum metrorum probabili ratione cognoscit, ut verbi gratia heroicon, iambicon, elegiacon, et cetera.
[CAPUT 19. DE TRIFORMI MUSICAE DIVISIONE]
24 Ad omnem autem sonum, quae materies cantilenarum est, triformem constat esse naturam. 25 Prima est harmonica, quae ex vocum cantibus constat. 2Secunda oiganica, quae ex flatu consistit. 26Tertia rythmica, quae pulsu digitorum numeros recipit.27 Nam aut voce editur sonus, sicut per fauces; aut flatu, sicut per tubam, vel tibiam, aut pulsu, sicut per citharam, 28aut per quodlibet aliud, quod percutiendo canorum est.
Edidit W. M. Lindsay, s. p.
КОММЕНТАРИЙ
2 ??? ??? ????? - по Герберту ??? ??? ??????.
3 inprimiturque = imprimiturque.
7 cordarum = chordarum.
18 sicut de David legitur: 1 Цар 16:16-23.
20 rythmos - rhythmos.
22 utrum bene sonus an male cohaereat; один из возможных переводов: "хорошо
ли само звучание или плохо" (т. е. независимо от качества музыки).
24 quae - у Герберта qui.
28 сапоrum - у Герберта sonorum.
* Est добавлено Гербертом.
** Запятая в квадратных скобках добавлена мной. - С. Л.
122
Текст 77 - PSEUDO-HUCBALDI MUSICA ENCHIRIADIS
CAPUT VI. DE PROPRIETATE SONORUM ET QUOTIS LOCIS AB INVICEM DISTENT EIUSDEM QUALITATIS SONI
1 Igitur quem in his studere delectat, det operam, quatinus propriam cuiusque soni vim calleat dinoscere, 2dehinc in miscendis sonis quotumcumque ptongum sive in gravem sive in acutam partem celeriter capere, 3ut, et virtute et karactere quotus quisque sit sonus a sono, liquido contempletur. 4Omnis sonus musicus habet in utramque sui partem quinto loco suaemet qualitatis sonum, 5tertio loco in utrumque latus sonum eundem, 6 et quem in in hoc aut illo latere secundum habet, in altero habet quartum. 7 Dandum quoque aliquid eis est, qui tninus adhuc in his exercitati sunt, 8 quo vel in noto quolibet melo sonorum proprias discant discernere qualitates vel ignotum melum ex nota eorum qualitate et ordine per signa investigare.9 Non parum enim ad investigationem hanc proficit, dum singulorum ipsorum per vicinos sonos Greca suo ordine modulantur vocabula hoc modo:
10 tritos
deuteros
archoos
tetrardos
archoos
tetrardos
Edidit Hans Schmid, p.10-11
КОММЕНТАРИЙ
1 propriam... vim; propria vis proti est, ut supra se habeat tonum, deuteri semitonium, et hanc est propria vis (глосса из мюнхенского кодекса Clm 14649).
1 calleat - i. e. sciat vel assuescat vel excellat (глосса из кельнского кодекса трактата "Musica Enchiriadis").
2 ptongum = phthongum.
3 karactere = charactere (ср.-век. замена греч. ch на k).
7 aliquid здесь в значении "кое-что важное".
123
EPISTOLA GUIDONIS ARETINI MICHAELI MONACHO DE IGNOTO CANTU DIRECTA
1 Beatissimo atque dulcissimo Fratri Michaeli Guido, per anfractus multos deiectus et auctus.
2 Aut dura sunt tempora, aut divinae dispositionis obscura discrimina, dum et veritatem fallacia, et charitatem saepe conculcet invidia, quae nostri ordinis vix deserit societatem, quo Philistinorum concio Israeliticam
puniat pravitatem; ne si mox fiat quidquid, ut volumus, adeo in se confidens periturus decidat animus. Tunc enim est vere bonum id, quod facimus, cum nostro Factori adscribimus ornne, quod possumus.
3 Inde est, quod me vides prolixis fmibus exulatum, ac teipsum, ne vel respirare quidem possis, invidorum laqueis suffocatum. Qua in re simillimos nos cuidam dico artifici, qui cum Augusto Caesari incomparabilem et cunctis inauditum seculis thesaurum, flexibile videlicet vitrum, offerret, quia aliquid super omnes homines potuit, ideoque aliquid super omnes promereri se credidit, pessima sorte iussus est occidi; ne si, ut est mirabile vitrum, posset esse durabile, regius omnis thesaurus, qui de diversis erat metallis, fieret extemplo vitabilis. Sicque ex illo tempore maledicta semper invidia, sicut quondam paradisum, et hoc quoque mortalibus abstulit commodum. Nam quia invidia artificis nullum voluit edocere, potuit regis invidia artificem cum arte perimere.
4 Unde ego inspirante Deo charitatem, non solum tibi, sed et aliis, quibuscumque potui, summa cum festinatione ac sollicitudine a Deo mihi indignissimo datam contuli gratiam: ut quos ego et omnes ante me summa cum difficultate ecclesiasticos cantus didicimus, ipsos posteri cum summa facilitate discentes, mihi et tibi ac reliquis adiutoribus meis aeternam optent salutem, fiatque per misericordiam Dei peccatorum nostrorum remissio, vel modica tantorum ex charitate oratio. Nam si illi pro suis apud Deum devotissime intercedunt magistris, qui hactenus ab eis vix decennio cantandi imperfectam scientiam consequi potuerunt, quid putas pro nobis nostrisque adiutoribus fiet, qui annali spatio, aut si multum, biennio perfectum cantorem efficimus? Aut si hominum consueta miseria beneficiis tantis ingrata exstiterit, numquid iustus Deus laborem nostrum non remunerabit? An quia Deus totum hoc facit, et nos sine illo nihil possumus, nihil habebimus? Absit. Nam et apostolus, cum gratia Dei sit id, quod sit, cantat tamen: Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi; in reliquo reposita est mihi corona iustitiae.
124
Securi ergo de spe retributionis insistamus operi tantae utilitatis; et quia post multas tempestates rediit diu optata serenitas, navigandum est feliciter.
Sed quia diffidit tua de libertate captivitas, rei ordinem pandam.
5 Summae sedis apostolicae Iohannes, qui modo Romanam gubernat ecclesiam, audiens famam nostrae scholae, et quomodo per nostra antiphonaria inauditos pueri cognoscerent cantus, valde miratus, tribus nuntiis me ad se invitavit.6 Adii igitur Romam cum Domno Grunvaldo, reverentissimo Abbate, et Domno Petro Aretinae ecclesiae Canonicorum Praeposito,- viro pro nostri temporis qualitate scientissimo.7 Multum itaque Pontifex meo gratulatus est adventu, multa colloquens et diversa perquirens, nostrumque (velut quoddam prodigium) saepe revolvens antiphonarium, praefixasque ruminans regulas, non prius destitit, aut de loco, in quo sedebat, abscessit, donec unum versiculum inauditum sui voti compos edisceret, ut quod vix credebat in aliis, tam subito in se recognosceret. 8 Quid plura?
9 Infirmitate cogente Romae morari non poteram vel modicum, aestivo fervore in locis maritimis ac palustribus nobis minante excidium. 10Tandem condiximus, mox hieme redeunte me illuc debere reverti, quatenus hoc opus praelibato Pontifici suoque clero debeam propalare.
11 Post paucos dehinc dies Patrem vestram atque meum D. Guidonem Pomposiae Abbatem, virum Deo et hominibus merito virtutis et sapientiae charissimum et animae meae partern videre cupiens visitavi, qui et ipse vir perspicacis ingenii nostrum antiphonarium, ut vidit, extemplo probavit et credidit, nostrisque aemulis se quondam consensisse poenituit, et ut Pomposiam veniam, postulavit;12 suadens mihi monacho esse praeferenda monasteria episcopatibus, maxime Pomposiam, propter studium, quod modo est per Dei gratiam et reverentissimi Guidonis industriam nunc primum in Italia repertum.
Tanti itaque Patris orationibus llexus, et praeceptis obediens, prius auxiliante Deo volo hoc opere tantum et tale monasterium illustrare, meque monachum monachis praestare; cum praesertim Simoniaca haeresi modo prope cunctis damnatis episcopis, timeam in aliquo communicari.
Sed quia ad praesens venire non possum, interim tibi de inveniendo ignoto cantu optimum dirigo argumentum, nuper nobis a Deo datum, et utillimum comprobatum. De reliquo D. Martinum Priorem sacrae congregationis, nostrumque maximum adiutorem plurimum saluto, eiusque orationi me miserum plurima prece commendo, Fratrem quoque Petrum memorem memoris esse commoneo, qui nostro lacte nutritus non sine labore maximo agresti vescitur hordeo, et post aurea pocula vini confusum bibit acetum.
125
<< Пред. стр. 13 (из 27) След. >>
Список литературы по разделу