Карэньшчына: тры стагоддзi з жыцця аднаго маёнтка
Карэньшчына: тры стагоддзi з жыцця аднаго маёнтка
ВячаслаСЮ Насевiч
Даследчыкi гiсторыi Беларусi неаднаразова аналiзавалi звесткi пра сялянскае землекарыстанне i эвалюцыю феадальнай рэнты на Беларусi. Агульны характар працэсаСЮ на макраСЮзроСЮнi вызначаны больш-менш акрэслена. Але нi разу не рабiлiся спробы прасачыць дынамiку гэтых паказчыкаСЮ у той самай мясцовасцi, у дачыненнi да таго самага насельнiцтва. Мiж тым такi падыход дазваляе зiрнуць на гiстарычны працэс так, як ён успрымаСЮся самiмi СЮдзельнiкамi. Зразумела, што сяляне не мелi магчымасцi апераваць вынiкамi статыстыч ных падлiкаСЮ цi абагульнiць лiчбы па СЮсёй краiне. Для iх было толькi два пункты адлiку тАФ параСЮнанне з блiжэйшымi суседзямi i СЮспамiны пра СЮласнае мiнулае. На падставе гэтых параСЮнанняСЮ фармавалася агульнае СЮяСЮленне пра сваё жыццё тАФ цяжкае яно цi лёгкае, пагаршаецца цi паляпшаецца. Таму даследаванне на мiкраСЮзроСЮнi здольнае СЮнесцi нешта iстотна новае СЮ нашыя СЮяСЮленнi пра мiнулае.
Мы паспрабуем прадэманстраваць гэта на адным канкрэтным прыкладзе. Увазе чытача прапануюцца вынiкi, атрыманыя пры комплексным даследаваннi мiкрарэгiёна СЮ цэнтральнай Беларусi (прыкладна за 50 км на поСЮнач ад Мiнска), на тэрыторыi сучаснага Лагойскага раёна. Гэты абшар мае плошчу амаль дакладна СЮ 100 кв. км. З моманту першага СЮпамiнання СЮ крынiцах Вялiкага Княства ЛiтоСЮскага СЮ 1395 г.1 ён уяСЮляСЮ сабой адзiн уласнiцкi комплекс тАФ маёнтак Корань, пажалаваны ВiтаСЮтам заснаванаму незадоСЮга да таго капiтулу вiленскага кафедральнага касцёла Св. Станiслава.
Першыя звесткi пра памеры маёнтка змяшчае рэестр раскладкi пазачарговага падатка (серабшчызны ) з духоСЮных уладанняСЮ Вiленскага бiскупства за 1553 г.2 Тады маёнтак Корань уяСЮляСЮ сабой два престимония каноничьих , з якiх адным карыстаСЮся канонiк Хоцька, другiм тАФ жамойцкi бiскуп, што таксама СЮваходзiСЮ у склад вiленскага капiтула. У першай з гэтых частак значылася 58 сох i 2 агароды, у другой тАФ 50,5 сох, 3 зямлi i 2 агароды. На жаль, у якасцi адзiнак абкладання СЮ гэтым дакуменце выступаюць не традыцыйныя для XVI ст. дымы або службы, а параСЮнальна рэдкiя СЮ iншых крынiцах сохi, што СЮскладняе iнтэрпрэтацыю i супастаСЮленне з iншымi дадзенымi. Верагодна, саха адпавядала тыповаму зямельнаму надзелу, якi апрацоСЮваСЮся адной запрэжкай валоСЮ. Дробная колькасць сох у рэестры сведчыць, што такi надзел маглi сумесна выкарыстоСЮваць некалькi гаспадарак. У цэлым на тэрыторыi маёнтка было не менш за 112 сялянскiх гаспадарак.
3 кастрычнiка 1572 г. капiтулам было прынята рашэнне правесцi СЮ маёнтку Корань валочную памеру3. Размерылi яго землi на валокi не пазней за канец 1575 г. канонiкi ЛаСЮрын Вольскi i Томаш Макавецкi. Яны падалi капiтулу праект валочнай уставы, якi i быСЮ ухвалены 13 лютага 1576 г. Копiя лiста, накiраванага з гэтай нагоды цiвунам i людзям маёнтка Кораньскага , захавалася СЮ актавай кнiзе капiтула. У iм жыхарам маёнтка паведамляецца, што капiтул разгледзеСЮ прапанава ныя нормы павiннасцяСЮ, каб матэрыяльнае становiшча падданых у вынiку рэформы не пагоршылася (jakoby wam za takową ustawą wielka obciążliwość nie była). Праект быСЮ прызнаны дастаткова справядлiвым i зацверджаны капiтулам. Польская копiя з яго лацiнскага арыгiнала была СЮпiсана СЮ актавую кнiгу непасрэдна пасля лiста капiтула 4.
Адпаведна СЮставе скасоСЮвалiся ранейшыя павiннацi тАФ натуральная мядовая данiна i грашовае налуконне , якiя збiралiся з кожнага двара. НаСЮзамен уводзiлiся дзве катэгорыi валок тАФ цяглыя i асадныя. З цяглай валокi добрага грунту падданыя абавязаны былi плацiць чынш у памеры 35 грошаСЮ5 i пастаСЮляць натуральную павiннасць (дзякло) тАФ 1 бочку6 азiмага жыта i 2 бочкi аСЮса. З такой самай валокi сярэдняга грунту належала 30 грошаСЮ, па 1 бочцы жыта i аСЮса. Адпрацовачная павiннасць (паншчына) незалежна ад якасцi зямлi складала па 2 днi з валокi СЮ тыдзень, плюс 6 дзён талакi на сваiм хлебе СЮ год, абавязак адвозiць у Вiльна падводы з дзяклом i iншыя грузы пры неабходнасцi, касiць дворскiя сенажацi, вартаваць у гасподскiм двары, а калi прыедуць уладальнiкi маёнтка тАФ пастаСЮляць iм на мяса цялушку (ялавiцу) . Апрача таго карыстальнiкi валокi мусiлi даваць штогод 2 курыцы i 10 яек. З асаднай валокi адпрацовачных павiннасцяСЮ не было. На добрым грунце карыстальнiкi такой валокi плацiлi чынш в суме 70 грошаСЮ, па 1 бочцы жыта i аСЮса. Пры сярэдняй якасцi зямлi памер чыншу памяншаСЮся да 60 грошаСЮ (пры тым самым памеры дзякла), а з подлага грунту iшоСЮ толькi чынш у 60 грошаСЮ, без дзякла.
Е. Ахманьскi, аналiзуючы гэтыя звесткi, перавёСЮ натуральныя павiннасцi СЮ грашовы эквiвалент (з разлiку 10 грошаСЮ за бочку жыта, 5 грошаСЮ за бочку аСЮса плюс 5 грошаСЮ за адвоз) i параСЮнаСЮ iх з аналагiчнымi дадзенымi пра дзяржаСЮныя маёнткi адпаведна СЮставе на валокi 1557 г. Ён прыйшоСЮ да высновы, што сума павiннасцяСЮ з асаднай валокi добрага грунту складала СЮ капiтульных уладаннях 90 грошаСЮ, а СЮ дзяржаСЮных тАФ 106 грошаСЮ, з сярэдняга грунту тАФ адпаведна 80 i 97, з подлага тАФ 60 i 83. Памер паншчыны быСЮ аднолькавы, за тым выключэннем, што СЮ дзяржаСЮных маёнтках 2 тыднi былi вольныя ад працы. Талокi складалi СЮ капiтульных уладаннях 6 дзён, 4 тАФ у дзяржаСЮных.
У цэлым з гэтымi разлiкамi можна пагадзiцца, але дадзеныя 1550-х г. пра кошт прадуктаСЮ патрабуюць карэктавання, бо да 1576 г. змянiлiся i цэны, i сярэбранае напаСЮненне гроша. Згодна з Статутам ВКЛ 1566 г., капа азiмага жыта (60 снапоСЮ) каштавала 12 грошаСЮ. Намалот з такой капы складаСЮ, мяркуючы па дадзеных больш позняга Статута 1588 г., блiзу 0,83 бочкi, г. зн. цана бочкi павiнна была складаць 14 грошаСЮ i 4 пенязi. Капа аСЮса каштавала 6 грошаСЮ, пры сярэднiм намалоце 0,5 бочкi з капы, характэрным для СЮсiх яравых культур. Бочка аСЮса мусiла каштаваць у такiм выпадку 12 грошаСЮ. Курыца СЮ Статуце 1566 г. ацэньвалася СЮ 1,5 гроша. Кошт яек у гэты час невядомы, але СЮ больш познiя гады цана за дзесятак адпавядала, як правiла, 0,5 тАФ 0,75 цаны курыцы. Такiм чынам, яе можна ацанiць у межах ад 8 пенязяСЮ да 1 гроша. З такiмi папраСЮкамi выплаты падданых капiтула з асаднай валокi добрага грунту павiнны былi складаць у сярэдзiне 1570-х г. больш за 100 грошаСЮ, з сярэдняга тАФ звыш 90, а з цяглай валокi тАФ блiзу 80 i 60 грошаСЮ адпаведна, плюс паншчына.
Агаворвалiся ва СЮставе таксама павiннасцi на карысць новага касцёла СЮ Коранi. Яго святар (каплан) павiнен быСЮ штогод на Каляды аб'язджаць воласць тАФ калядаваць. Пры гэтым з кожнай валокi яму належала па 1 грошы i па 1 кракаСЮскiм карцы жыта, што складала блiзу 102 лiтраСЮ цi 4 пудоСЮ (65,6 кг). Гэтыя павiннасцi былi пацверджаны 21 кастрычнiка 1582 г. у якасцi дзесяцiны з даходаСЮ маёнтка. Дадаткова агаворваСЮся абавязак сялян вазiць з лесу бярвенне на рамонт касцёла i яго звоннiцы 7.
Час паказаСЮ неэфектыСЮнасць захадаСЮ дзеля забеспячэння прыходскага святара. 10 кастрычнiка 1591 г. тры канонiкi вiленскага капiтула тАФ Марцэл Сухадольскi, Мiкалай Карызна i Барталамей Нядзвецкi (у сумесным распараджэннi якiх знаходзiСЮся маёнтак Корань), прынялi адмысловую СЮставу наконт Кораньскага прыхода. У гэтым дакуменце адзначаецца, што першапачатковая датацыя была недастатковай для дзейнасцi каплана, таму ён кiнуСЮ прыход, а сяляне, якiя раней перайшлi з праваслаСЮя СЮ каталiцтва, вярталiся СЮ праваслаСЮныя цэрквы i там выконвалi абрады (poddani tez, ktory incz byli nico od Rusi do Kosciola Catolickiego przystali, zasie nazad sie wracaią y dzieci chrzcza hodzać do Ruskich Cerkiew). У сувязi з гэтым на забеспячэнне касцёла прызначаСЮся дадатковы даход з аренды карчмы СЮ сяле Корань. Апрача таго ад кожнай сялянскай валокi каплану надавалася штогод па возу дроСЮ. На гэты раз была вызначана i новая працэдура збору падаткаСЮ тАФ iх павiнны былi збiраць ураднiкi або старцы i звозiць у той з двароСЮ (прэстымонiяСЮ) маёнтка, пры якiм будзе знаходзiцца каплан. Калi ж святар вырашыць сам цi праз свайго даручэнца ажыццяСЮляць ранейшае калядаванне, то сяляне могуць даваць яму што-небудзь па сваёй добрай волi8.
Павелiчэнне датацыi не дасягнула мэты, i СЮжо 1 кастрычнiка 1596 г. капiтул прыняСЮ рашэнне з прычыны недахопу капланаСЮ i малой правiзii лiквiдаваць самастойны Кораньскi прыход, а яго касцёл лiчыць фiлiяй суседняга Гайненскага 9.
ПаСЮторнае рашэнне пра СЮтварэнне Кораньскага прыхода было прынята 11 лютага 1605 г., i СЮ больш познiх дакументах ажно да XX ст. менавiта гэты год фiгуруе як афiцыйная дата заснавання касцёла. На гэты раз, улiчыСЮшы ранейшы вопыт, капiтул вызначыСЮ святару (плябану) нерухомую маёмасць тАФ засценак Нарбутава з зямельным надзелам у памеры 1 валокi i 22,5 моргаСЮ (каля 36 га). На iм уладальнiкi кожнай з 4 частак, на якiя падзяляСЮся СЮ той час маёнтак, мусiлi асадзiць па 1 сялянскай сям'i. Апрача того, касцёлу па-ранейшаму належала доля з даходаСЮ маёнтка тАФ грашовая павiннасць, названая пагарцоСЮшчына , i натуральныя выплаты СЮ памеры 5 коп (верагодна, 300 снапоСЮ) жыта, 5 коп ячменю, па 1 бочцы ячменю i 0,5 бочкi гароху з кожнага з прэстымонiяСЮ. Памер палуконня з кожнага сялянскага надзелу быСЮ павялiчаны з 18 пенязяСЮ (1,8 гроша) да 2 грошаСЮ. У распараджэннi плябана застаСЮся даход з арэнды карчмы. Пры гэтым агаворвалася, што сяляне могуць з яго дазволу варыць пiва на вяселле сына цi дачкi10.
Агульны кошт павiннасцяСЮ на карысць касцёла можна ацанiць паводле расцэнак, вызначаных Статутам 1588 г., улiчыСЮшы, што лiгатурная маса гроша СЮ перыяд 1580тАФ1607 г. не мянялася i складала 0,67 г срэбра. Капа азiмага жыта ацэньвала ся СЮ Статуте СЮ 20 грошаСЮ, яравога тАФ у 12 грошаСЮ, бочка жыта тАФ у 24 грошы. Капа ячменю каштавала СЮ сярэднiм 10 грошаСЮ, бочка тАФ 20 грошаСЮ, а бочка гароху, аСЮса i шэрагу iншых культур тАФ 16 грошаСЮ. У такiм выпадку пагарцэСЮшчына з трох прэстымонi яСЮ павiнна была раСЮняцца 534 грошам. НеСЮзабаве на пачатку XVII ст. адбыСЮся рэзкi рост цэн. Калi ён быСЮ адпаведны знiжэнню срэбранага напаСЮнення гроша (у перыяд з 1607 да 1623 г. яно зменшылася да 0,56 г), то мусiСЮ скласцi каля 16 %, i СЮ 1610тАФ20-я г. кошт пагарцoСЮшчыны адпавядаСЮ прыблiзна 620 грошам.
Выпiска з тарыфу падымнага з бiскупскiх уладанняСЮ за 1653 г.11 дазваляе вызначыць памеры i населенасць маёнтка Корань у сярэдзiне XVII ст. тАФ напярэдаднi спусташальнай вайны з Расiяй. Прэстымонiй канонiка Паца налiчваСЮ тады 40 дымоСЮ, прэстымонiй канонiка Копця тАФ 48, уладаннi кораньскага плябана тАФ 10, а асобны прэстымонiй Прудкi тАФ 35 дымоСЮ. Такiм чынам, усяго СЮ маёнтку налiчвалася 133 сялянскiя гаспадаркi.
На жаль, наступны па часе тарыф падымнага Мiнскага павета, складзены адразу пасля вайны з Расiяй у 1667 г.12, не змяшчае звестак пра маёнтак Корань, за выключэннем уладанняСЮ плябана. У iх, адпаведна тарыфу, з 10 ранейшых дымоСЮ пасля вайны застаСЮся толькi 1. НапэСЮна, уладаннi капiтула таксама былi моцна спустошаны, пра што СЮскосна сведчаць дадзеныя па суседнiм маёнтку Ганявiчы, якi таксама належаСЮ капiтулу. У iм тарыф 1653 г. фiксуе два прэстымонii, што мелi адпаведна 48 i 38 дымоСЮ, а тарыф 1667 г. прыгадвае толькi 11 дымоСЮ13. Гэта пацвярджае агульную выснову пра катастрафiчнае (прыкладна СЮдвая) скарачэнне насельнiцтва Беларусi СЮ вынiку вайны 1654-60 г., зробленую СЮ свой час польскiм даследчыкам Ю. Можы14.
У архiве капiтула захавалiся два блiзкiя па часе iнвентары прэстымонii Малыя Ганявiчы. Адзiн з iх датаваны 1678 г. i прыгадвае трох падданых, з якiх Каптур карыстаСЮся адной валокай, а другая значылася СЮ пусташах 15. Другi iнвентар не мае даты, але СЮ iм прыгаданы тыя самыя падданыя, прычым за Каптуром запiсаны абедзве валокi. Вiдавочна, гэты дакумент быСЮ складзены або крыху пазней, калi прыгаданы Каптур узяСЮ валоку, якая раней пуставала, або крыху раней тАФ калi меркаваць, што ён пакiнуСЮ адну з дзвюх валок, якiя яму належалi. Для нас iнвентар каштоСЮны тым, што на адвароце яго знаходзiцца першы з дайшоСЮшых да нас (на жаль, таксама недатаваны) iнвентар прэстымонiя Вялiкi Корань16. УлiчыСЮшы магчымае датаванне iнвентара Малых Ганявiч, час яго стварэння можна СЮмоСЮна вызначыць блiзу 1680 г.
Адзначаны iнвентар змяшчае першыя СЮпамiнаннi iмёнаСЮ жыхароСЮ Карэньшчыны тАФ сялян вёсак Мiхалкавiчы i Чэрнева. Усяго названа 6 iмёнаСЮ: Мацей Калуш, Мiкалай Калуш, Раман, ГаСЮрылка (з пазнакай тАЬновiк, што аддзялiСЮсятАЭ ), Янук ЖаСЮняровiч i Яска ЖаСЮняровiч. Мяркуючы па СЮсiм, гэтыя 6 чалавек i iх сем'i СЮтваралi СЮсё насельнiцтва прэстымонiя на той момант. Апiсанне панскага двара фiксуе карцiну поСЮнага запусцення i заняпаду: апалыя вароты, жылыя i гаспадарчыя пабудовы ахарактарызаваны як надгнiлыя , з разбуранымi печамi i падпёртымi дахамi. Ад засеянага СЮ той год жыта, па вызначэннi складальнiка iнвентара, тАЬнiякай карысцi не чакаеццатАЭ (korzysci niespodziewac zadnej).
У 1690 г. быСЮ складзены яшчэ адзiн тарыф падымнага Мiнскага павета. У iм, аднак, паняцце тАЬдымтАЭ страцiла свой першапачатковы сэнс. Цяпер яно азначала не рэальны сялянскi двор, а нейкую СЮмоСЮную адзiнку абкладання, што ахоплiвала некалькi двароСЮ. Пра гэта сведчыць той факт, што СЮ тарыфе рэгулярна сустракаюцца велiчынi 1/2 i нават 1/4 дыма. Тым не менш гэтая крынiца можа даць уяСЮленне хоць бы пра адносную колькасць падданых. У Вялiкiм i Малым Коранi разам было 9 дымоСЮ, у Прудках тАФ 2, у плябанii Кораньскага касцёла тАФ 1. Для параСЮнання, у Вялiкiх i Малых Ганявiчах разам значылася 5 дымоСЮ17. З улiкам дадзеных згаданых iнвентароСЮ можна меркаваць, што тАЬдымтАЭ гэтага тарыфу адпавядае прыкладна 4 дварам (гэтым можна растлумачыць i велiчынi 1/4 цi 3/4 дыма, што сустракаюцца СЮ тарыфе). У такiм выпадку агульная колькасць падданых маёнтка Корань на 1690 г. можна ацанiць прыкладна СЮ 48 двароСЮ.
Наступны тарыф падымнага за 1722 г. фiксуе не рост, а яшчэ большае скарачэнне насельнiцтва. На гэты раз у абодвух Коранях i Прудках разам значыцца 9 дымоСЮ, яшчэ 1 тАФ у плябанii Кораньскага касцёла18 . Усяго, такiм чынам, у маёнтку было 10 дымоСЮ, цi прыблiзна 40 двароСЮ.
Адзiн з дакументаСЮ, упiсаны СЮ актавую кнiгу вiленскага капiтула 13 мая 1737 г.19, прыгадвае, што паводле даСЮнiх тарыфаСЮ i звычаяСЮ грашовыя выплаты з Вялiкага, Малога Кораня i ПрудкоСЮ ажыццяСЮля юцца з разлiку 10 дымоСЮ, пры гэтым прэстымонiй Вялiкi Корань прыроСЮнiваецца да 4 дымоСЮ, Малы Корань i Прудкi тАФ да 3 дымоСЮ кожны. Гэта сведчыць пра далейшую трансфармацыю паняцця тАЬдымтАЭ тАФ яно ператварылася СЮ гiстарычную адзiнку абкладання, канчаткова страцiСЮшы сувязь з рэальнай колькасцю сялянскiх двароСЮ.
УяСЮленне пра населенасць маёнтка i характар павiннасцяСЮ у больш познiя часы дае серыя iнвентароСЮ XVIII ст. Пачынае яе iнвентарнае апiсанне Кораньскага касцёла, датаванае чэрвенем 1740 г.20 У iм упершыню пайменна пералiчана СЮсё мужчынскае насельнiцтва 8 паселiшчаСЮ, што iснавалi на той момант на тэрыторыi Карэньшчыны тАФ сяла Корань (13 двароСЮ), вёсак Мiхалкавiчы (17), Жырблевiчы (6), Лiшчыцы (3), Прудкi (21), Церахi (10), Чэрнева (5) i Грамнiца (8) тАФ усяго 83 двары. У бальшынi гаспадарак (за выключэннем сяла Корань) пералiчаны, хоць i без iмёнаСЮ, таксама жонкi i дочкi. Агульнае насельнiцтва маёнтка можна вызначыць прыблiзна СЮ 520 чалавек. Для непасрэдных падданых плябанii, што жылi СЮ сяле Корань, пазначаны павiннасцi: з кожнай гаспадаркi па 2 днi паншчыны СЮ тыдзень узiмку (ад дня Св. Юрыя восеньскага да Св. Юрыя веснавога) i па 3 днi тАФ улетку. Грашовыя плацяжы не прыгадваюцца.
Наступны па часе iнвентар Кораньскага касцёла быСЮ складзены СЮ маi тАФ чэрвенi 1742 г.21 Дакумент у цэлым аналагiчны папярэдняму, за тым выключэннем, што не змяшчае пералiку парафiян з капiтульных прэстымонiяСЮ. Пералiчаны толькi падданыя плябанii, прычым за 2 гады iх колькасць iстотна скарацiлася. Увогуле СЮ iнвентары пералiчаны 10 гаспадарак, але пра жыхароСЮ адной з iх сказана, што СЮсе яны памерлi, а СЮ iншым двары дзецi памерлi, а гаспадар уцёк, засталася толькi яго жонка. Такiм чынам, з ранейшых 13 засталiся 8 паСЮнацэнных гаспадарак (у iх 13 мужчын, разам з сынамi). З iх 4 сям'i жылi непасрэдна СЮ Коранi, 3 тАФ у неназваным засценку (з больш познiх крынiц вiдавочна, што гутарка iдзе пра Нарбутава), а 1 сям'я тАФ у вёсцы Грамнiца.
Гэты iнвентар змяшчае першыя звесткi пра забяспечанасць жыхароСЮ Карэншчыны свойскай жывёлай. У адной гаспадарцы яе не было СЮвогуле, а СЮ кожнай з 7 астатнiх тАФ па запрэжцы (сасе) з пары валоСЮ, па 1-2 канi i па 1-2 карове. Паказана таксама месцазнаходжанне чатырох зямельных участкаСЮ, якiя належалi плябанii. Адзiн з iх знаходзiСЮся памiж землямi вёскi Мiхалкавiчы, другi тАФ ля вёскi Чэрнева, трэцi тАФ памiж надзеламi вёскi Грамнiцы, а чацвёрты тАФ памiж надзеламi вёскi Жырблевiчы. Памер кожнага СЮчастка пазначаны СЮ 3 чвэрцi. Пры гэтым незразумела, мелiся на СЮвазе чвэрцi валокi (што адпавядае памеру СЮчастка прыкладна СЮ 5,3 га) цi плошча, на якой высявалiся 3 чвэрцi (блiзу 12 пудоСЮ цi 1,97 ц) зерня, што прыблiзна адпавядае 1,5-2 га.
Блiзкi па часе стварэння недатаваны iнвентар прэстымонiя Прудкi22. Мяркуючы па складзе прыгаданых домаСЮладальнiкаСЮ, ён адносiцца прыкладна да 1744 г. У iм пералiчаны 19 гаспадарак у вёсцы Прудкi i 4 тАФ у Лiшчыцах. Усяго на 23 гаспадаркi прэстымонiя прыпадала 56 прадстаСЮнiкоСЮ мужчынскага полу. Усе гаспадаркi валодалi аднолькавымi надзеламi па 0,5 валокi (блiзу 10,7 га), з якiх адна чвэрць валокi лiчылася аседлым надзелам, а другая тАФ прыёмным . За аседлую чвэрць належала плацiць чынш у памеры 5 тынфаСЮ (г. зн. 190 грошаСЮ), а за прыёмную тАФ 2 тынфы (76 грошаСЮ). У 12 гаспадарак не было iншых земляСЮ, апрача гэтых дзвюх чвэрцяСЮ валокi. Астатнiя карысталiся дадаткова пустоСЮскай зямлёй, за якую плацiлi па 1 тынфе за чвэрць валокi. 4 двары мелi па 0,25 валокi такой зямлi, 4 тАФ па 0,5 валокi, а адзiн гаспадар (Юрка Лiс з Лiшчыц) меСЮ 1,5 валокi. Апрача таго з кожнага надзела належала па 2 тынфы дзякла i паСЮгроша мядовага , а таксама 6 дзён адпрацовачнай i 1 дзень падводнай павiннасцi СЮ год.
26 мая 1747 г. быСЮ складзены iнвентар прэстымонiя Вялiкi Корань23, якi ахоплiваСЮ 19 гаспадарак у вёсцы Мiхалкавiчы i 6 тАФ у Чэрневе. Колькасць сыноСЮ i жывёлы СЮ iм не пазначана, маюцца толькi дадзеныя пра зямельныя надзелы i плату за iх. У гэтым прэстымонii не было прыёмных валок. 18 гаспадарак мелi па 0,5 аседлай валокi, 5 тАФ па 2/3 валокi, а двое (войт Сымон Калоша i Францiшак Калоша з Мiхалкавiч) тАФ па цэлай валоцы. Апрача таго, адной валокай карыстаСЮся яСЮрэй тАФ арандатар карчмы. У Чэрневе тры гаспадары мелi адпаведна 1/2, 3/4 i 1 валоку пустоСЮскай землi, у Мiхалкавiчах яе не было зусiм. Плата за тыповы надзел у 0,5 валокi складалася з 9 злотых чыншу, 2 злотых i 16 грошаСЮ ладройшчыны , 15 грошаСЮ мядоСЮшчыны , 2 злотых i 16 грошаСЮ дзякла i такой самай сумы работнiны . У суме гэта давала 23 злотых i 3 грошы.
ПараСЮнанне з папярэднiм iнвентаром паказвае, што сума чыншу СЮ абодвух прэстымонiях была прыкладна аднолькавай (тыповая гаспадарка, якая валодала паСЮвалокай аседлай i прыёмнай зямлi, у Прудках плацiла СЮ пералiку 8 злотых i 26 грошаСЮ, г. зн. крыху меней за 9 злотых). Сума мядовага СЮ першым выпадку складала паСЮгроша, у другiм тАФ палову злотага. Гэта азначае рознiцу СЮ 30 разоСЮ, але, хутчэй, у iнвентары ПрудкоСЮ ёсць памылка, а гутарка павiнна iсцi таксама пра палову злотага. РоСЮнай была i сума дзякла (2 злотых 16 грошаСЮ дакладна адпавядаюць 2 тынфам). У Прудках не было работнiны, затое СЮжывалiся адпрацовачныя павiннасцi (верагодна, у Вялiкiм Коранi iх замяняСЮ грашовы эквiвалент). Не было там таксама i ладройшчыны (калi яна проста не прапушчана СЮ iнвентары). З улiкам папраСЮкi на кошт мядовага грашовыя павiннасцi тыповага надзелу СЮ Прудках (без пустоСЮскай зямлi) складалi, такiм чынам, 357 грошаСЮ, а СЮ Вялiкiм Коранi тАФ 513 (у тым лiку па 76 грошаСЮ работнiны i ладройшчы ны, без якiх застаецца 361 грош).
Гэтыя лiчбы можна супаставiць з дадзенымi валочнай уставы 1576 г., але з улiкам абясцэньвання гроша i змянення структуры ценаСЮ. Ацанiць ступень iнфляцыi дапамагае супастаСЮленне з курсам талера тАФ манеты, колькасць срэбра СЮ якой на працягу другой паловы XVI тАФ XVIII ст. заставалася амаль пастаяннай (у межах 20тАФ25 г). У 1570-я г. талер прыраСЮноСЮваСЮся да 30 лiтоСЮскiх грошаСЮ24, у якiх вызначаны расцэнкi валочнай уставы. Нагадаем, што СЮ той час з паСЮвалочнага надзела добрай цi сярэдняй зямлi, якi складаСЮся з чвэрцi цяглай i чвэрцi асаднай валокi, належаСЮ чынш у суме адпаведна 26,25 або 22,5 грошаСЮ (г. зн. 0,875 тАФ 0,75 талера), дзякло СЮ 0,5 бочкi жыта (у тагачасных цэнах тАФ 7,2 гроша, цi 0,24 талера) i 0,75 тАФ 0,5 бочкi аСЮса (9 тАФ 6 грошаСЮ, цi 0,3 тАФ 0,2 талера), 2 курыцы i 10 яек (каля 4 грошаСЮ, цi 0,13 талера), паншчына СЮ памеры 1 дня СЮ тыдзень, а таксама 6 дзён талакi СЮ год, падводная i некаторыя iншыя павiннасцi. Без адпрацовачных павiннасцяСЮ сума выплат с такога надзелу складала блiзу 1,3тАФ1,5 талера.
З 1717 г. курс талера быСЮ прыраСЮняны да 8 злотых (240 польскiх грошаСЮ меднай манетай)25 . Такiм чынам, 9 злотых чыншу i 0,5 злотых мядовага адпавядаюць амаль 1,19 талера, што сведчыць пра павелiчэнне грашовых выплат у рэальным вылiчэннi прыкладна на 40тАФ60%. Затое дзякло цяпер бралася не натурай, а таксама грашыма, прычым у вельмi выгадных для сялян суадносiнах. Яго кошт можна супаставiць з цаной прадуктаСЮ харчавання СЮ сярэдзiне тАФ другой палове XVIII ст., якая неаднаразова пазначаецца СЮ iнвентарах розных маёнткаСЮ. Цэны на збожжа вагалiся СЮ розныя гады i на розных тэрыторыях, але СЮ асноСЮным вiленская бочка жыта каштавала ад 16 да 25,5 злотых, бочка аСЮса тАФ ад 6 да 20 злотых, курыца тАФ ад 6 да 12 грошаСЮ, дзесятак яек тАФ ад 3 да 10 грошаСЮ26. Калi прыняць сярэднюю цану жыта за 20 злотых, а аСЮса тАФ за 13 злотых, то дзякло СЮ памеры 2 злотых i 16 грошаСЮ адпавядала кошту менш чым 0,1 бочкi гэтых культур. Нават калi дапусцiць, што ва СЮставе 1576 г. размова iшла не пра вiленскiя бочкi, а пра бочкi-салянкi (яны складалi 1/4 аб'ёму вiленскай бочкi), рэальны кошт дзякла за гэты час вельмi панiзiСЮся.
Паншчына СЮ сярэдзiне XVIII ст. ужывалася толькi ва СЮладаннях плябанii, прычым яна павялiчылася з 1 да 2,5 дня на кожную гаспадарку. У iншых iнвентарах паншчына не прыгадваецца зусiм, а 6 дзён талакi i падводная павiннасць засталiся толькi СЮ Прудках, прычым налiчвалiся таксама не з валокi, а з гаспадаркi (фактычна гэта азначае двухразовае павелiчэнне, бо звычайна валоку трымалi дзве гаспадаркi). У Вялiкiм Коранi замест прыгоннай працы бралiся ладройшчына i работнiна агульным коштам у 5 злотых i 2 грошы (0,63 талера). Верагодна, гэтая сума прыкладна адпавядае кошту прыбытку, якi прыносiлi б маёнтку паншчына i талака. У суме павiннасцi з паСЮвалочнага надзелу адпавядалi цяпер 2,3тАФ2,5 талера, а без ладройшчыны i работнiны тАФ 1,7тАФ1,9 талера. Такiм чынам, можно казаць пра пэСЮнае (але нiяк не драматычнае) павелiчэнне эксплуатацыi параСЮнальна з XVI ст.
Для параСЮнання можна прывесцi дадзеныя з iнвентара суседняга маёнтка Айнаравiчы, якi непасрэдна межаваСЮ з Коранем з паСЮднёвага захаду. Можна не сумнявацца, што становiшча СЮ iм было добра вядомае жыхарам Карэньшчыны. Пад час продажу часткi гэтага маёнтка ад Тамаша ЦадроСЮскага Мiхалу i Зофii Свiдам у кастрычнiку 1752 г.27 павiннасцi падданых складалi: паншчына СЮ 2 мужчынскiя i 2 жаночыя днi з кожнай хаты, 5 гвалтаСЮ пад час летняга жнiва i яшчэ 2 тАФ пад час ворыва, выпрадзенне 3 талек з уласнага лёну, дзякло СЮ памеры 2 чвэртак мiнскай меры (трэба меркаваць тАФ палову бочкi) жыта, 2 чвэртак аСЮса, 1 воза сена, 2 курыц, 2 дзесяткаСЮ яек i яшчэ 1 злоты грашыма.
Самы раннi iнвентар прэстымонiя Малы Корань датуецца 9 сакавiка 1761 г.28 У iм пазначаны 13 двароСЮ у вёсцы Грамнiца, 8 тАФ у Жырблевiчах i 13 тАФ у Церахах. Амаль усе гаспадаркi мелi па чвэрцi валокi аседлай i па чвэрцi прыёмнай зямлi (толькi СЮ дзвюх было СЮсяго па чвэрцi аседлай валокi), пры гэтым 12 гаспадарак у Грамнiцы, 7 у Церахах i 2 СЮ Жырблевiчах мелi дадатковую пустоСЮскую зямлю: 12 двароСЮ тАФ па 1/4 валокi, 5 тАФ па 1/2, 3 тАФ па 3/4, адна тАФ цэлую валоку. СтаСЮка грашовай павiннасцi подле даСЮных застаСЮ была такой самай, як у папярэднiх iнвентарах: 5 тынфаСЮ з аседлай чвэрцi, 2 тАФ з прыёмнай i 1 тАФ з пустоСЮскай, плюс з кожнага двара па 2 тынфы дзякла, 2 тынфы за 6 дзён рабошчызны, 2 тынфы за ладроСЮшчызну i 15 грошаСЮ мядовага. Але за кошт таго, што тыповы надзел ахоплiваСЮ тут не палову, а тры чвэрцi валокi (усiх трох разрадаСЮ), сума плацяжоСЮ з яго была на 1 тынф большай, чым у Вялiкiм Коранi тАФ 547 грошаСЮ, цi 18 злотых i 7 грошаСЮ (2,28 талера).
Далей па часе iдзе серыя з трох iнвентароСЮ прэстымонiя Прудкi, датаваных 1774, 1775 i 1778 г.29 Колькасць двароСЮ у Прудках дасягнула 22, у Лiшчыцах тАФ 13. Апрача таго з'явiлiся засценкi Гарадзец i Млын, якiя мелi па 1 двары. Размеркаванне зямлi за тры дзесяцiгоддзi з часу папярэдняга iнвентару iстотна змянiлася: цяпер 22 з 36 гаспадароСЮ значылiся карыстальнiкамi надзелаСЮ у 0,5 аседлай валокi, яшчэ 5 мелi СЮ дадатак прыёмную (ад 1/4 да 1/2 валокi), а 7 тАФ пустоСЮскую зямлю (усе па 1/4 валокi). На агульным фоне вылучаюцца, з аднаго боку, жыхары Лiшчыц СаСЮка Шэйпа i Мацей ЖукоСЮскi, якiя валодалi адпаведна 1 i 1,5 валокi аседлай зямлi, а з другога боку тАФ Грышка Грэцкi i Адам ЖукоСЮскi з той самай вёскi, у якiх было толькi па пустоСЮскiм надзеле (1/2 i 1/4 валокi адпаведна).
Забяспечанасць сялян рабочай скацiнай была даволi аднастайнай. На 36 гаспадарак у 1774 г. прыпадала 56 коней i 71 вол, у тым лiку 20 гаспадарак мелi па 2 канi i 2 валы, 6 тАФ па 1 канi i 2 валы. Толькi 2 гаспадаркi СЮ Прудках i 2 у Лiшчыцах мелi па 4 валы i 2 канi (у 1778 г. у двух гаспадароСЮ было СЮжо па 4 валы i 3 канi, а СЮ трох тАФ па 4 i 2). З другога боку, у адным двары былi толькi 1 вол i 1 конь, у другiм тАФ толькi конь, а 4 гаспадары не мелi цяглавай жывёлы (двума з iх былi вышэйзгаданыя Грышка Грэцкi i Адам ЖукоСЮскi).
Плата за тыповы надзел у 0,5 аседлай валокi складала, паводле iнвентару 1774 г., 18,5 злотых (2,31 талера). Пры гэтым нiякiх адпрацовачных павiннасцяСЮ сяляне не выконвалi, бо СЮ маёнтку не было панскага ворыва. У 1775 г. павiннасцi рэзка СЮзраслi: з той самай паСЮвалокi належала 10 тынфаСЮ (паводле тагачаснага курсу гэта складала 32 злотых, цi 4 талеры) чыншу i 6 тынфаСЮ за мёд i воск, да таго ж сяляне мусiлi адпрацоСЮваць яшчэ па 2 днi паншчыны СЮ год (магчыма, на самай справе тАФ у тыдзень) на карысць кораньскага плябана, якi СЮ гэты час арандаваСЮ прэстымонiй. Трэба меркаваць, што менавiта з арэндай i звязана рэзкае павелiчэнне павiннасцяСЮ. У 1778 г. чынш зноСЮ панiзiСЮся да 20 злотых (2,5 талера) з паСЮвалокi.
Для параСЮнання ёсць амаль адначасовы iнвентар часткi сумежнага маёнтка Айнаравiчы, набытага СЮ сакавiку 1779 г. Стэфанам i Зофiяй Свiдамi ад Зофii ЦадроСЮскай i яе мужа Зыгмунта Шыцкага30 . Цяпер паншчына СЮ гэтым маёнтку складала СЮжо 2 мужчынскiя i 3 жаночыя днi з гаспадаркi (на 1 больш параСЮналь на з 1752 г.), плюс 2 мужчынскiя гвалты на ворыве i 3 жаночыя тАФ на жнiве. Затое дзякло не прыгадваецца тАФ магчыма, за кошт яго скасавання i была павялiчана паншчына. РЖншыя павiннасцi з паСЮвалочнага надзелу складалiся з 2 злотых падымнага, 3 курыц, 20 яек, 3 талек прадзiва. Апрача таго штоноч належала выходзiць па чарзе на варту СЮ панскi двор, а тАЮдля засыпання грэбляСЮ, ежлi б таго патрэба была, з сваiх дзён ехаць павiнны" . За паСЮвалокi прыёмнай зямлi належала плата СЮ 10 злотых.
Група блiзкiх па часе iнвентароСЮ належыць да прэстымонiя Вялiкi Корань. Адзiн з iх датаваны 1 кастрычнiка 1781 г.31, а другi, што захаваСЮся СЮ трох розных спiсах тАФ 1 кастрычнiка 1786 г.32 Гэтыя iнвентары найбольш падрабязныя. РЖнвентар 1781 г. фiксуе 17 двароСЮ у Чэрневе (у iх 52 асобы мужчынскага полу i не менш за 32 тАФ жаночага 33), 21 двор (адпаведна 57 i 51) у Мiхалкавiчах i яшчэ 7 (20 i 17) тАФ у Загор'i, якое было выселкам той самай вёскi i пазней злiлося з ёй. Апрача таго СЮ складзе прэстымонiя з'явiлася яшчэ адно новае паселiшча тАФ Юршы тАФ з 4 дварамi (12 i 9). Усяго, такiм чынам, у наяСЮнасцi было 49 двароСЮ з прыкладна 250тАФ260 жыхарамi. На iх прыпадала 75 коней (1,5 на двор), 84 валы (1,7), 100 кароСЮ (2), 202 авечкi (4,1), 70 козаСЮ (1,4), 125 свiней (2,5) i 4 вуллi пчол. Звесткi пра памеры надзелаСЮ страчаны для 5 двароСЮ Чэрнева з прычыны пашкоджання адпаведнага аркуша iнвентара. З астатнiх 44 гаспадарак 28 мелi надзелы па 1/2 валокi, 2 тАФ па 3/8 валокi, 7 тАФ па 3/4 валокi, 2 тАФ па 5/8 валокi. У 3 гаспадароСЮ было толькi па 1/4 валокi, а СЮ 2 тАФ увогуле не было (адзiн з iх запiсаны як парабок, другi тАФ як млынар-агароднiк ). З тыповага надзелу СЮ 0,5 валокi належалi павiннасцi СЮ памеры 20 злотых чыншу, плюс 4 злотых i 20 грошаСЮ падымнага .
РЖнвентар 1786 г. змяшчае iстотныя адрозненнi, асаблiва СЮ дачыненнi да свойскай жывёлы. Колькасць двароСЮ у Чэрневе павялiчылася да 20 (апрача iх пазначана 1 сям'я кутнiкаСЮ , якая не мела СЮласнай хаты). У Мiхалкавiчах стала 23 двары (i яшчэ 5 сем'яСЮ кутнiкаСЮ), у Загор'i тАФ 9 двароСЮ i СЮ Юршах тАФ па-ранейшаму 4. Колькасць жыхароСЮ абодвух полаСЮ (без кутнiкаСЮ) склала 339 чалавек на 56 двароСЮ (6 чал. на двор). Рэзка павялiчылася параСЮнальна з папярэднiм iнвентаром колькасць скацiны: на гэты раз згадваюцца 191 конь (3,4 на гаспадарку), 233 валы (4,2), 347 кароСЮ (6,2), 443 авечкi (7,9), 148 коз (2,6), 617 свiней (8,3) i 79 вулляСЮ. Лiчбы па асобных дварах уражваюць: напрыклад, у гаспадарцы Лявона СаСЮрыцкага з Чэрнева значацца 4 канi, 8 валоСЮ, 12 кароСЮ, 14 авечак, 7 козаСЮ i 13 свiней, тады як у iнвентары 1781 г. у яго пазначаны толькi 1 конь, 2 валы, 2 каровы, 5 авечак, 2 казы i 1 свiння. Такая вялiкая рознiца за 5 гадоСЮ наСЮрад цi можа быць растлумачана натуральным прыростам. Магчыма, у першым выпадку быСЮ моцны недаСЮлiк, або падлiчвалася толькi дарослая жывёла, а СЮ пазнейшым iнвентары тАФ таксама i маладняк.
Велiчыня надзелаСЮ крыху скарацiлася: з 56 гаспадарак 39 мелi па 1/2 валокi, 3 тАФ па 3/4, 5 тАФ па 3/8 i 8 тАФ па 1/4. Беззямельных гаспадарак на гэты раз няма. Усе валокi належалi да аднаго разраду тАФ аседлых (сядзiбных) . Толькi адна гаспадарка тАФ ляснiчага Станiслава ФалькоСЮскага тАФ мела апрача 3/4 валокi асноСЮнага надзелу яшчэ 1/2 вольнай валокi. У Мiхалкавiчах амаль усе двары мелi таксама па 2 моргi (каля 1,4 га) сенажацяСЮ. У iншых паселiшчах iх не было амаль нiСЮкога, толькi СЮ Чэрневе 3 двары мелi да сваiх паСЮвалочных надзелаСЮ па 5 дадатковых моргаСЮ тАФ ворыСЮных i сенакосных.
Спiс павiннасцяСЮ у гэтым iнвентары даволi складаны. Грашовыя павiннасцi збiралiся перад днём Св. Мiхаiла. Са стандартнай паСЮвалокi належала 24 злотых чыншу, а апрача таго тАФ 2 злотых мядовага i 1 злоты 10 грошаСЮ падымнага з кожнага двара. За дадатковыя моргi была адмысловая плата тАФ па 1 злотым i 15 грошаСЮ з ворыСЮнага i па 24 грошы тАФ з сенакоснага морга. На кожны злоты налiчваСЮся яшчэ i дадатак у памеры 1 гроша тАФ грашовая подаць. Усяго з двара прыходзiлася, у залежнасцi ад памераСЮ надзелу, розных плацяжоСЮ на суму ад 18 да 55 злотых, часцей за СЮсё тАФ каля 35-37 злотых у год. Кутнiкi плацiлi 6 злотых 20 грошаСЮ падымнага.
Можна канстатаваць павелiчэнне чыншу параСЮнальна з 1747 г. у 2,7 раза, мядовага СЮ 4 разы i з'яСЮленне новых грашовых выплат тАФ падымнага i грашовага. Дзякло зноСЮ выступала СЮ выглядзе натуральнай павiннасцi тАФ па паСЮбочкi жыта i аСЮса, па 4 курыцы i 30 яек, па 2 капы грыбоСЮ з кожнай паСЮвалокi. Замест знiклых ладройшчыны i работнiны зноСЮ з'явiлiся адпрацовачныя павiннасцi: паншчына СЮ памеры 3 мужчынскiх i 2 жаночых дзён у тыдзень з валокi (г. зн. 2,5 дня з паСЮвалочнага надзелу), плюс адна паездка СЮ год на сваёй падводзе цi транспартаванне па вадзе 1 плыта да Вiльнi (на адлегласць каля 210 км). Апрача таго належала выходзiць на рамонт мастоСЮ, гацяСЮ i карчмы, а СЮ выпадку заснавання СЮ вёсцы новага двара кожная гаспадарка абавязана была вывезцi з лесу па 10 бярвенняСЮ.
РЖнвентарнае апiсанне Кораньскага прыхода ад 31 студзеня 1783 г.34 змяшчае вопiс маёмасцi плябанii, яе зямельных угоддзяСЮ, а таксама спiс падданных, што жылi ва СЮладаннях касцёла тАФ Кораньскай юрысдыцы . Землi плябанii знаходзiлiся СЮ самiм сяле Корань (каля 8 валок) i цераспалосна з уладаннямi капiтула тАФ у засценку Нарбутава (1 валока 22 моргi), у Капцах (1 валока), сярод земляСЮ вёскi Прудкi ва СЮрочышчы Дворышча (1 валока), а таксама па 1,5 валокi СЮ Мiхалкавiчах, Жырблевiчах, Церахах i Грамнiцы. Усяго на гэтыя землi прыходзiлася каля 10 валок ворыва, каля 7 валок лесу, каля 2,5 валок сенакосаСЮ. Прыкладна 6 валок выкарыстоСЮвалiся на патрэбы плябанii, а 5 былi выдзелены пад надзелы сялян. Плябанii належалi таксама два ставы тАФ у Капцах i БачылаСЮцы (з iх другi тАФ напалам з маёнткам Укропавiчы). Спiс падданных уключаСЮ 9 двароСЮ i 3 сям'i кутнiкаСЮ у Коранi, 4 двары СЮ Нарбутаве, а таксама па 1 двары СЮ Грамнiцы, Церахах i Жырблевiчах i сям'ю каваля Томаша Шчарбовiча, што жыла СЮ Чэрневе (вiдавочна, без уласнага двара i зямельнага надзелу). Усяго СЮ 16 дварах пералiчаны 111 чалавек (57 асобаСЮ мужчынскага полу i 54 тАФ жаночага), з iх 13 кутнiкаСЮ. У iх карыстаннi знаходзiлiся 21 рабочы конь i 4 жарабят, 31 рабочы вол i 6 маладых, 27 кароСЮ i 6 цялушак, 70 авечак, 18 козаСЮ i 48 свiней. Непасрэдна СЮ плябанскай гаспадарцы было 6 дойных кароСЮ, 1 пляменны бык (бугай), 10 авечак, 10 свiней, 7 гусей, 6 качак, 10 курэй. Апрача таго, за асабiстыя грошы плябана былi куплены 7 кароСЮ, 2 валы, 1 бугай, 19 авечак, 1 каза, 1 казёл, 7 свiней, 9 iндыкоСЮ i 4 гусi.
Павiннасцi кожнай гаспадаркi зводзiлiся да паншчыны СЮ колькасцi 3 дзён на тыдзень (усяго 156 дзён на год) i выплаце падымнага тАФ 3 злотых 10 грошаСЮ. Памеры надзелаСЮ не пазначаны, але, калi верыць звесткам пра тое, што СЮ суме яны складалi каля 5 валок, то на кожны двор прыходзiлася СЮ сярэднiм меней за 1/3 валокi (7 га). На гэтых надзелах высявалася 10 бочак жыта (азiмага), каля 2 бочак ячменю, 8 бочак аСЮса, 4 бочкi яркi (яравога жыта), па 2 бочкi пшанiцы i гароху, па чвэрцi лёну i канаплi. Норма высеву зерневых, мяркуючы па гэтых лiчбах, складала блiзу 1 чвэрцi (100 л, цi 0,8 ц) на гектар. Ураджайнасць жыта прыкладна СЮ пяць разоСЮ перавышала пасеСЮ (г. зн. была блiзу 4 ц/га), ячменю тАФ вагалася ад сам-1 да сам-10, аСЮса тАФ каля сам-3, прычым у iнвентары адзначаецца, што СЮ даСЮнiя гады СЮраджай аСЮса нават не вяртаСЮ насення.
Да гэтага iнвентара дадаецца запiс пра змяненне зямельных уладанняСЮ касцёла, здзейсненых капiтулам 24 кастрычнiка 1787 г.35 Плошча iх склала з таго часу 17 валок 22 моргаСЮ, з якiх 6 валок належалi непасрэдна плябанii, а 10 валок 22 моргi прызначалiся пад надзелы яе прыгонных.
Завяршаюць спiс iнвентароСЮ XVIII ст. два iнвентары прэстымонiя Прудкi, датаваныя 29 верасня 1787 i 1789 г.36 Колькасць двароСЮ у Прудках склала СЮ 1787 г. 22, а праз два гады тАФ 23. У Лiшчыцах iх было адпаведна 13 i 14. У 1787 г. 1 двор пазначаны таксама СЮ засценку Капцы, а 2 тАФ у засценку Гарадзец. У 1789 г. iх насельнiкi дапiсаны пасля спiсу гаспадарак вёскi Лiшчыцы, без пазначэння месца жыхарства. Памеры надзелаСЮ пазначаны толькi СЮ iнвентары 1787 г., прычым не СЮ валоках, а СЮ моргах (1/30 валокi). Самыя маленькiя надзелы тАФ па 10 сядзiбных моргаСЮ, цi 1/3 валокi тАФ былi СЮ 3 сялян, якiя плацiлi за iх чынш па 13 злотых 10 грошаСЮ. Самым буйным быСЮ надзел у 2 валокi (Мацея ЖукоСЮскага з Лiшчыц). За яго належаСЮ чынш у 80 злотых. Яшчэ 3 чалавекi мелi надзелы больш за 1 валоку сядзiбнай зямлi, а СЮ 7 спалучэнне сядзiбных i прыёмных моргаСЮ у суме давала валоку i болей, што азначала плату ад 40 да 63,5 злотых. Палова СЮсiх надзелаСЮ (20) укладвалася СЮ памеры ад 20 да 27 моргаСЮ (14-19 га) сядзiбнай зямлi, яшчэ СЮ 5 сялян такiя самыя лiчбы давала спалучэнне сядзiбных i прыёмных моргаСЮ. Чынш з такiх надзелаСЮ налiчаСЮся СЮ межах ад 26 злотых 20 грошаСЮ да 36 злотых. На 0,5 валокi сума чыншу складала 20 злотых, г. зн. яна не змянiлася параСЮнальна з 1778 г. Верагодна, былi i iншыя павiннасцi, аналагiчныя павiннасцям сялян з iншых вёсак (падымнае, мядовае), але СЮ iнвентары яны не згадваюцца.
Сярэднi памер гаспадаркi быСЮ даволi стабiльны. Паводле дадзеных iнвентара 1740 г. ён складаСЮ каля 6,3 чал. (дыяпазон ваганняСЮ тАФ ад 2 да 18). Серыя iнвентароСЮ 1783тАФ1789 г. змяшчае дадзеныя пра гаспадаркi па 7 з 12 паселiшчаСЮ. РЖх сярэднi памер складаСЮ 6,1 чел., а з улiкам кутнiкаСЮ тАФ да 6,3 (пры размаху ваганняСЮ ад 1 да 14). Забяспечанасць зямлёй моцна мянялася па розных прэстымонiях, i нават па адным паселiшчы з цягам часу, што бачна з таблiцы 1. Верагодна, значнае павелiчэнне ворыСЮнай зямлi СЮ прэстымонiях Вялiкi Корань i Прудкi звязана з расчысткай новых земляСЮ з-пад лесу.
Забяспечанасць бальшынi гаспадарак свойскай жывёлай была здавальняльнай. Тыповая гаспадарка мела, як правiла, 1тАФ2 коней, пару валоСЮ, не менш за 2 каровы, 2тАФ3 свiней.
У XVIII ст. у маёнтках капiтула пераважала грашовая рэнта тАФ чынш. Самая высокая норма паншчыны фiксуецца СЮ iнвентарах Кораньскай плябанii (2,5тАФ3 днi з гаспадаркi) i прэстымонiя Вялiкi Корань за 1786 г. (3 мужчынскiя i 2 жаночыя днi з валокi, цi прыкладна 2,5 з гаспадаркi). Паколькi сярэднi памер гаспадаркi быСЮ блiзкi да 6 чал., з iх прыкладна палова працаздольных, то на кожнага работнiка прыходзiлася менш за 1 чалавека-дзень на тыдзень. Гэтая норма была намнога нiжэйшая за сярэднюю па Беларусi. Нагадаем, што СЮ суседнiм маёнтку Айнаравiчы паншчына складала 4тАФ5 дзён з гаспадаркi, цi 8тАФ10 з валокi. Такое становiшча было куды больш тыповым для шляхецкiх маёнткаСЮ. Поводле падлiкаСЮ П. Лойкi, у 29 прыватнаСЮласнiцкiх маёнтках захаду i цэнтра Б
Вместе с этим смотрят:
9 сочинений для 9 класса /english/
A Farewell to Arms
A history of the english language
About England
Accommodation in St.Petersburg