Гiстарычная самаiдэнтычнасць насельнiцтва Беларусi СЮ 11 - 17 стст

РЖгар Марзалюк

Канд. гiст навук, дацэнт каф. археалогii i спец. гiст. дысцыплiн

МагiлёСЮскага дзяржунiверсiтэта

Сёння СЮ гiстарычнай навуцы Беларусi даволi востра дыскутуецца пытанне пра пачаткi беларускай дзяржаСЮнасцi i гiстарычнай самаiдэнтычнасцi насельнiцтва беларускiх земляСЮ у эпоху сярэднявечча. Некаторыя гiсторыкi СЮвогуле адмаСЮляюць тэзу пра тое, што насельнiцтва Беларусi СЮспрымала у 15 - 17 стст. КiеСЮскую Русь як пачатковы перыяд уласнай дзяржаСЮнасцi. Калыскай будучай Беларусi яны лiчаць толькi Полацкае княства. Прычым яно разглядаецца як цалкам незалежная дзяржава. Такога погляду прытрымлiваецца i выбiтны сучасны СЮкраiнскi медыевiст як Наталля Якавенка, якая сцвярджае лiтаральна наступнае: тАЬДля СЮсiх трох адломаСЮ колiшняй КiеСЮскай дзяржавы памяць пра сваю гiстарычную тАЬпрамацiтАЭ КiеСЮскую Русь тАУ таксама выявiлася рознаю. Так, беларускiя княствы, якiя супольна з суседзямi лiтоСЮцамi стваралi сваю маладую дзяржаву практычна з нуля, на кiеСЮскую спадчыну практычна не аглядалiся; паколькi яны заСЮсёды трымалiся СЮбаку ад Кiева, то СЮ строгiм сэнсе iхняю яна нiколi не была, таму не выклiкала нi настальгii, нi iдэалагiчнага ператлумачэннятАЭ.[1] Як мы пабачым далей, пры разглядзе канкрэтных сведчанняСЮ гiстарычных крынiцаСЮ, падобная тэза не вытрымлiвае навуковай крытыкi.

З нашага пункту гледжання найважнейшай у вырашэннi гэтага пытання зтАЩяСЮляецца гiстарычная самаiдэнтыфiкацыя тагачаснага насельнiцтва беларускiх земляСЮ. Пiсьмовыя крынiцы дазваляюць нам прасачыць тыя гiстарычныя стэрэатыпы якiя iснавалi СЮасяроддзi адукаваных русiнаСЮ: духавенства, прадстаСЮнiкоСЮ набiлiтэту i мяшчанаСЮ. Гэтае пытанне, як мы пабачым далей, наСЮпрост звязана таксама з дыскусiяй пра тое, якi з усходнеславянскiх народаСЮ мае больш падставаСЮ лiчыць сябе спадкаемцам КiеСЮскай Русi.

Апошняя дыскусiя налiчвае не адну сотню год. Ужо СЮ 13 ст. укладальнiкi Галiцка-Валынскага летапiсу лiчылi, што Галiч быСЮ тАЬдругiм КiевамтАЭ- спадкаемцам традыцыяСЮ першай КiеСЮскай дзяржавы. Адпаведна гэтаму складзеныя на Валынi летапiсныя кодэксы, кшталту РЖпацьеСЮскага, СЮключалi тАЬАповесць мiнулых гадоСЮтАЭ, КiеСЮскi летапiс 12 ст. i, СЮрэшце, Галiцка-Валынскi летапiс 13 ст. У сваю чаргу складзены ва РОладзiмiра-Суздальскай зямлi ЛаСЮрэнцьеСЮскi летапiс пасля тАЬАповесцi мiнулых гадоСЮтАЭ падаваСЮ уладзiмiра-суздальскiя паведамленнi[2]. Выразна адрознiвалася ад двух апошнiх традыцый i летапiсанне Вялiкага НоСЮгараду[3]. Ужо тады паСЮсталi прынцыпова адрозныя схемы гiсторыi Усходняй ЕСЮропы, якiя захавалiся да сённяшняга дня, праСЮда зазнаСЮшы пэСЮныя трансфармацыi i мадыфiкацыi. Яны працягваюць сваё iснаванне СЮ якасцi афiцыйных нацыянальных версiяСЮ украiнскай i вялiкарасейскай гiстарыяграфiяСЮ.

На жаль, летапiсных помнiкаСЮ дамангольскага перыяду, створаных на тэрыторыi Беларусi, не ацалела. Аднак пэСЮныя факты з гiсторыi Полацкага княства дазваляюць адказаць на пытанне пра тое, цi лiчылi яго валадары КiеСЮ чужым для сябе, а сваё княства цалкам самастойным? Сёння амаль нiхто з тых, хто так лiчыць, нават i не паспрабаваСЮ тАЬспытаццатАЭ нi СЮ полацкiх РЖзяславiчаСЮ-РагвалодавiчаСЮ, нi СЮ палачан, кiм яны самi сябе лiчылi, якiя этнапалiтычныя ды сацыякультурныя СЮзоры панавалi СЮ iх асяроддзi? Па-сутнасцi, адбываецца адвольны перанос уяСЮленняСЮ са свядомасцi чалавека канца 20 ст. па пытаннях дзяржаСЮнай незалежнасцi, нацыянальнасцi на рэалii ранняга сярэднявечча. Зыходзячы з апрыёрнага пастулявання тэзы, што погляды людзей на гэтыя праблемы на працягу стагоддзяСЮ былi нязменнымi, даследчыкi, якiя стаяць на такiх пазiцыях, хочуць таго цi не, пачынаюць ствараць гiстарычныя дэфармацыi i мiфы нiчога супольнага не маючыя з рэалiямi далёкага мiнулага. Адразу хочаццца абмовiцца, што СЮ гэтым разделе не iдзе размовы пра этнагенетычныя працэсы, якiя адбывалiся на беларускiх землях у 11-13 стст. Нас цiкавiлi толькi пэСЮныя ментальныя СЮстаноСЮкi сучаснiкаСЮ, iх асабiстыя СЮяСЮленнi i СЮчынкi, якiя дазваляюць паглядзець на палiтычныя i сацыяльна-культурныя рэалii таго часу iх вачыма.

У гiстарыяграфii даСЮно звернута СЮвага на тую акалiчнасць, што пасля няСЮдалага замаху Рагнеды на Уладзiмiра, апошнi вылучыСЮ тАЬотчынутАЭ свайму старэйшаму сыну РЖзяславу - Полацкае княства. Паводле родавых законаСЮ, пераемнiкам роду, якi абарваСЮся, мог стаць старэйшы нашчадак па жаночай лiнii. Таму РЖзяслаСЮ быСЮ пераемнiкам свайго дзеда па мацi тАУ Рагвалода Полацкага. З-за гэтай прычыны полацкi княскi стол i быСЮ замацаваны за нашчадкамi РЖзяслава. АтрымаСЮшы Полацкую зямлю СЮ тАЬвыделтАЭ, яны пазбаСЮлялiся права прэтэндаваць на iншыя часткi КiеСЮскай Русi [4].

Але цi успрымалася гэтая падзея у гiсторыi Полацкай зямлi сучаснiкамi як прызнанне яе поСЮнай незалежнасцi? Тыя ж скандынавы, СЮ часы панавання Брачыслава РЖзяславiча, разглядалi Полацкую зямлю як частку Гардарыкi, хоць i падкрэслiвалi асобнасць i важнае значэнне Полацкага цэнтру побач з двума другiмi важнейшымi СЮсходнеславянскiмi цэнтрамi: Кiевам i НоСЮгарадам [5].

Беларускi гiсторык Юры Заяц пераканаСЮча паказаСЮ, што СЮ аснове канфлiкту памiж Усяславам Чарадзеем i Яраславiчамi ляжалi прэтэнзii полацкага князя на вялiкакняскi кiеСЮскi тАЬстолтАЭ. УсяслаСЮ, як вядома, зтАЩяСЮляСЮся праСЮнукам кiеСЮскага князя Уладзiмiра. З-за таго, што дзед Усяслава, РЖзяслаСЮ, памёр яшчэ пры жыццi свайго бацькi СЮ 1001 г. i не княжыСЮ у Кiеве, па княскаму спадчыннаму праву яго нашчадкi пазбаСЮлялiся вялiкакняскага кiеСЮскага стала. Аднак бацька РОсяслава БрачыслаСЮ РЖзяслававiч, разам са сваiм дзядзькам Яраславам Мудрым, быСЮ суправiцелем усiх земляСЮ КiеСЮскай Русi i займаСЮ кiеСЮскi княскi стол. Такiм чынам, зтАЩяСЮляючыся князем Полацкай зямлi i не маючы права прэтэндаваць на асобныя часткi КiеСЮскай Русi, РОсяслаСЮ валодаСЮ правам на вярхоСЮную СЮладу СЮ ёй [6].

Паказальна, што аСЮтар тАЬСлова о полку ИгореветАЭ называе спадчынай Усяслава не толькi Полацкае княства, а СЮсю Рускую зямлю: тАЬВы бо своими крамолами начясте наводити поганыя на землю Рускую, на жизнь ВсеславлютАЭ[7]. Вылучанасць РЖзяславiчаСЮ з агульнага уладання не трэба змешваць з палiтычнай iзаляцыяй цi незалежнасцю. Нiхто з кiеСЮскiх князёСЮ не лiчыСЮ, што полацкая дынастыя абсалютна незалежная ад Кiева[8]. Культурныя i гандлёвыя кантакты Полацка з Кiевам - рэч добра вядомая даследчыкам[9].

Адзiны культурны узор скарыстоСЮвалi i Полацк, i КiеСЮ, i НоСЮгарад, будуючы саборы Святой Сафii i выказваючы такiм чынам прэтэнзii на гегемонiю сваiх цэнтраСЮ у КiеСЮскай Русi[10]. З гэтай канцэпцыяй самым непасрэдным чынам была звязаная канцэпцыя тАЬНовага РЖерусалiматАЭ, якi атаясамляСЮся тАЬз другiм РымамтАЭ i СЮспрымаСЮся як духоСЮны i свецкi цэнтр Свету, а хрысцiяне як тАЬновы РЖзраiль", абраны Богам народ, якi атрымаСЮ боскую благадаць пасля непрыняцця юдэямi навукi Хрыста. У СЮсходнехрысцiянскай, праваслаСЮнай традыцыi, такiм цэнтрам Свету лiчыСЮся Канстантынопаль, у рыма-каталiцкай тАУ Рым, дзе знаходзiлася сталiца вышэйшай духоСЮнай i свецкай улады тАУ Папы Рымскага i iмператара[11].

Паказальна, што сама гарадская структура Канстантынопаля адбудоСЮвалася на СЮзор РЖерусалiма, чым падкрэслiвалася пераемнасць новай хрысцiянскай сталiцы СЮ справе выратавання чалавецтва тАУ роля, страчаная тАЬветхiмтАЭ РЖерусалiмам. Пасля хрышчэння КiеСЮскай Русi, гэтая iдэя была запазычана СЮладарамi маладой усходнеславянскай дзяржавы дзеля абгрунтавання роСЮнага статусу ды незалежнасцi Кiева ад Царграду. КiеСЮ забудоСЮваСЮся па Канстантынопальскаму узору тАУ арганiзацыя гарадской прасторы Кiева капiравала гарадскую прастору Канстантынопаля i магла СЮспрымацца сучаснiкамi як прэтэнзiя на права стаць новым цэнтрам свету, сталiцай богаабранай, абетаванай цi тАЬабяцанайтАЭ зямлi. Гэтыя прэтэнзii найбольш выразна былi сфармуляваныя пры князяваннi Яраслава Мудрага тАУ у Кiеве зтАЩяСЮляюцца аналагiчныя канстантынопальскiм Залатыя вароты, храм Святой Сафii, а таксама манастыр св. Георгiя i св. РЖрыны. У гэты ж час ствараецца першы летапiс у якiм выразна падкрэслiваецца iдэя богаабранасцi КiеСЮскай Русi : тАЬкако избра Бог страну нашу на последнее времятАЭ. У разгорнутым выглядзе канцэпцыя богаабранасцi i перанясення сталiцы хрысцiянскага свету, ператварэння яе СЮ важнейшы сакральны цэнтр, была выкладзеная мiтрапалiтам РЖларыёнам у тАЬСлове о законе и благодатитАЭ[12].

Для нас вельмi важным зтАЩСЮляецца той факт, якi сведчыць аб запазычаннi гэтай iдэi амаль у той самы час знакамiтым полацкiм уладаром 11 ст. тАУ Усяславам Чарадзеем. Менавiта амбiцыямi РОсяслава на гегемонiю ва СЮсходнеславянскiм свеце неабходна тлумачыць i СЮзвядзенне Полацкай Сафii. Леанiд АляксееСЮ лiчыць, што полацкую Сафiю будавала асобная грэцкая будаСЮнiчая арцель, што абумовiла i архiтэктурную спецыфiку храма. Разам з гэтым маецца i падабенства памiж усiмi трыма храмамi: агульнасць iдэi, СЮсе тры пабудаваныя СЮ новай частцы гораду[13]. Калi КiеСЮ, НоСЮгарад i Полацк будавалi гэтыя саборы то, такiм чынам, прэтэндавалi на тАЬмадэляваннетАЭ самога цэнтру хрысцiянскага свету, Вiзантыйскай iмперыi, Канстантынопаля са Святой Сафiяй[14] i iмкнулiся сцвердзiць статус Богаабранасцi сваёй сталiцы i зямлi. Па сутнасцi, князi НоСЮгарада, Кiева i Полацка аспрэчвалi права на статус сакральнага цэнтру менавiта свайго дзяржаСЮнага СЮтварэння i вяршынства сваёй дынастычнай лiнii роду над астатнiмi князямi Рурыкавiчамi. Гэтыя прэтэнзii былi артыкуляваныя i СЮ ацалеСЮшых помнiках мясцовага летапiсання. НаСЮгародская рэдакцыя тАЬАповесцi мiнулых гадоСЮтАЭ прасякнутая iмкненнем падкрэслiць перавагу дзяржаватворчай традыцыi НаСЮгародскай зямлi СЮ параСЮнаннi з Кiевам[15]. Хутчэй за СЮсё, падобная тАЬмясцоваятАЭ канцэпцыя СЮсходнеславянскай гiсторыi магла СЮзнiкнуць i СЮ полацкiм летапiсаннi. Здаецца, можна пагадзiцца з адным найбольш аСЮтарытэтных знаСЮцаСЮ гэтай праблемы, РЖ.ДанiлеСЮскiм: тАЬУ наступным, кожны з гарадоСЮ, якi прэтэндаваСЮ на ролю цэнтру Рускай зямлi, аСЮтаматычны прыймаСЮ на сябе абавязак стаць тАЬтрэцiм РымамтАЭ i тАЬНовым РЖерусалiмамтАЭ. Адпаведна, тут зтАЩяСЮлялiся i знешнiя атрыбуты сталiцы свету: Залатыя вароты, новы цэнтральны храм i да.г.п.тАЭ[16] Пра тое, што РОсяслаСЮ Чарадзей не абмяжоСЮваСЮ сваiх амбiцыяСЮ землямi Полацкага княства, а прэтэндаваСЮ на вярхоСЮную уладу СЮ Кiеве, на кiеСЮскi тАЬзалатытАЭ стол, сведчыць i фрагмент тэксту з апавядання пра яго, якое нядаСЮна было знойдзена М.Лiннiкавай у Расейскiм дзяржаСЮным архiве гiстарычных актаСЮ. Мы маем на СЮвазе цiкавейшы дыялог памiж Усяславам i валхвом: тАЬ(ре) че же влък Всеславови: тАЬСе княже, ти огнь небесный, разжеися, в нем же закаляемо железо не имать съкрушитися, и се же кръвь змиева (иже Евву праматерь искуси), в ней же копия омочи 3-жди, и еще власы и главы твоея пожьри бог отец наших, и дрьжава твоа не раздрушима (курсiСЮ наш тАУ РЖ.М.) выну силою его!тАЭ Отвещав Сеслав рече: тАЬПовеленьная ми сътворю, 3-жды пожьгу и помочю, и влас не пожру никако же се бо есть дело бесовсте!тАЭ Он же глагола к нему, яко: тАЬПонеже не въсхоте влас сих потребити, озлобиши аростию врази твои вься, и градов их не плениши и не владееши непщевания деля, токмо град твой полстий боронити имаше копием сим (курсiСЮ наш тАУ РЖ.М.), яко же и быстьтАЭ. Тъгда въспечялова князь Всеслав Бренчиславичь зряща сего радитАЭ[17]. Як бачым, тАЬдрьжаватАЭ Усяслава гэта не толькi Полацкае княства, бо з-за адмовы князя цалкам здейснiць паганскi рытуал, якi мусiСЮ забяспечыць трываласць дзяржавы i яго вайсковую удачу, ён страчвае патэнцыяльную магчымасць валадарыць у ёй i вымушаны абмежавацца толькi Полаччынай.

Аднак у гэтай спрэчцы памiж трыма важнейшымi цэнтрамi дзяржаСЮнасцi СЮсходнiх славянаСЮ перамог КiеСЮ. Менавiта КiеСЮ на працягу 12 тАУ 17 стст. працягваСЮ разглядацца як вярхоСЮная сакральная сталiца СЮсходнеславянскiх земляСЮ. РЖснуюць прамыя сведчаннi пiсьмовых крынiцаСЮ украiнска-беларускага паходжання, якiя адназначна называюць КiеСЮ тАЬНовым РЖерусалiмамтАЭ. Паказальна, што гэтую выключную ролю Кiева, як галоСЮнага сакральнага цэнтру Усходняй ЕСЮропы, прызнаваСЮ i РЖван Грозны, нягледзячы на тое, што менавiта СЮ яго час канцэпцыя тАЬМасква тАУ Трэцi РымтАЭ набыла сваю iдэалагiчную завершанасць[18]. Князi полацкай дынастыi шчодра адорвалi кiеСЮскае духавенства, Кiева-Пячорскi манастыр. Добра вядомы i сiмпатыi пэСЮных прадстаСЮнiкоСЮ гэтага духавенства да полацкiх князёСЮ[19].

Згаданыя факты дазваляюць сцвярджаць, што першыя пакаленнi полацкiх князёСЮ выказвалi прэтэнзii на кiеСЮскi княскi стол. Полацкiя князi добра памяталi, што яны не толькi Рагвалодавiчы, але i Рурыкавiчы. Геральдычныя знакi полацкiх уладароСЮ красамоСЮнае таму пацверджанне[20]. Пра тое, што полацкiя князi не лiчылi СЮсiх астатнiх РурыкавiчаСЮ абсалютна чужымi для сябе, сведчыць таксама факт распаСЮсюджання на Полаччыне культу Барыса i Глеба. Шырока вядомыя факты скарыстання iмёнаСЮ гэтых святых князёСЮ у iмёнаслове Полацкай дынастыi. Двое сыноСЮ славутага Усяслава Чарадзея таксама насiлi iх iмёны. Пацверджаннi папулярнасцi культа Барыса i Глеба знаходзiм i СЮ металапластыцы, i СЮ фрэскавых роспiсах храмаСЮ Полацкай зямлi. Вельмi красамоСЮны СЮ гэтым сэнсе фрэскавы роспiс Пятнiцкай царквы СЮ Бельчыцах, дзе выявы Барыса i Глеба размешчаныя на найбольш вiдных i шанаваных у храме месцах тАУ перадалтарнай сцяне[21].

Нам здаецца абсалютна слушнай тэза пра iснаванне СЮ 11-13 стст. тАЬпараметраСЮ калектыСЮнай iдэнтычнасцi РусiтАЭ, якiя былi характэрныя для СЮсiх усходнеславянскiх земляСЮ у той час[22]. РЖншая справа, што СЮ старажытнарускiх летапiсах мы не знаходзiм нiякiх сведчанняСЮ, якiя б дазвалялi казаць пра тое, што СЮсё насельнiцтва КiеСЮскай Русi СЮ 10 - 12 стст. мела супольную этнiчную свядомасць. Размова СЮ даным выпадку iдзе найперш пра сацыякультурныя узоры дзяржаватворчай традыцыi i канфесiйнай самаiдэнтыфiкацыi. Для СЮкладальнiкаСЮ Кiева-Пячорскага пацерыка таксама быСЮ бяспрэчным той факт, што Полаччына зтАЩяСЮляецца часткай Русi як канфесiйнай агульнасцi[23]. Тое, што прынамсi СЮ асяроддзi кiеСЮскага духавенства, прадстаСЮнiкоСЮ полацкага княскага дому лiчылi тАЬрускiмiтАЭ (усходнеславянскiмi) князямi, як i iншых РурыкавiчаСЮ, сведчыць i створанае СЮ 12 ст. тАЬЖитiе и хожденiе Данiила Руския земли ИгуменатАЭ. Добра вядома, што Данiiл паходзiСЮ з ЧарнiгаСЮшчыны, яго мова насычаная паСЮднёварускiмi дыялектызмамi, потым ён стаСЮ iнакам Кiева-Пячорскага манастыра i адтуль увайшоСЮ на iгуменства[24]. Паказальна, што калi Данiiл ставiць тАЬкандилотАЭ СЮ Ерусалiме за тАЬрускiхтАЭ князёСЮ, то называе сярод iх не толькi Святаполка РЖзяславiча КiеСЮскага, Уладзiмiра Манамаха ПераяслаСЮскага, яго сына Мсцiслава i Алега Святаславiча ЧарнiгаСЮскага, але i сыноСЮ Усяслава Чарадзея: Глеба, Давыда i Барыса[25]. Гэты помнiк быСЮ добра вядомы i на Полаччыне. Да нашых дзён захавалiся беларускiя спiсы гэтай крынiцы, што зараз захоСЮваюцца СЮ ВаршаСЮскай нацыянальнай бiблiятэцы, СЮ рукапiсе, якi паходзiць з Полацкай Сафiйскай бiблiятэкi[26].

Немагчыма таксама адмаСЮляць той факт, што полацкiя князi, як i Полацкае княства, займаюць у гiсторыi КiеСЮскай Русi вельмi адметнае, спецыфiчнае месца. Iстотна адзначыць тую акалiчнасць, што Полацкая зямля ва СЮсходнеславянскiх летапiсах 11-12 стст. амаль нiдзе (за выключэннем паведамлення НаСЮгародскага I-га летапiсу за 1169 г.[27]) СЮ складзе "Рускай зямлi" у шырокiм сэнсе не згадваецца. Апошняе тлумачыцца якраз вышэйзгаданымi генеалагiчнымi прычынамi. Паданне, як ужо неаднаразова звярталi на гэта СЮвагу даследчыкi, слушна перадае сутнасць таго, што адбылося тАУ тАЬвыделтАЭ РЖзяслава пры жыццi бацькi i зацвярджэнне за яго родам вотчынных правоСЮ на Полацкую зямлю. Менавiта таму толькi полацкiх РагвалодавiчаСЮ называлi СЮ летапiсах крывiцкiмi князямi, бо яны былi пазбаСЮленыя права браць удзел у калектыСЮным кiраваннi КiеСЮскай Руссю, якая зтАЩяСЮлялася вотчынай ЯраславiчаСЮ. Нашчадкi Яраслава Мудрага лiчылi полацкiх князёСЮ чужым элементам, заСЮсёды падкрэслiвалi тАЬiншароднасцьтАЭ полацкай галiны СЮ сэнсе iх вылучанасцi з агульнародавага СЮладання[28]. Вельмi паказальна СЮ сувязi з гэтым i адмова наСЮгародцаСЮ плацiць данiну Усяславу Чарадзею падчас яго знаходжання на вялiкакняскiм кiеСЮскiм стале: тАЬВсеслав, седе во Киеве, посла к новгородцам по дань. Новгородцы же реша: тАЬКняже, мы есмя племени Ярославлю крест целовахом на его дети и внучати, а ты еси не от племяни Ярославля; и ко Полоцку дани отцы и деды наши не давали и тебе дати не хотим, а бери со своея волоститАЭ[29].

Пасля марных спробаСЮ Усяслава Чарадзея аспрэчыць гэткае становiшча справаСЮ i рэалiзаваць прэтэнзii на вярхоСЮную СЮладу СЮ КiеСЮскай Русi, СЮсталявалася своеасаблiвае тАЬстатус квотАЭ. КiеСЮскiя князi, прызнаючы правы полацкага княскага роду на Полацк i не прэтэндуючы на полацкi княскi стол, разам з гэтым не лiчылi, што полацкая дынастыя абсалютна незалежная ад Кiева. Наадварот, прызнанне вярхоСЮнай СЮлады вялiкага кiеСЮскага князя, яго тАЬстарэйшынстватАЭ i выкананне звязаных з гэтым абавязкаСЮ (супольныя паходы на полаСЮцаСЮ) разглядалася як неабходная СЮмова для захавання полацкiмi князямi сваiх воласцяСЮ. Натуральна, што СЮ вылучаных з агульнародавага СЮладання РЖзяславiчаСЮ-РагвалодавiчаСЮ гэта не выклiкала анiякага захаплення, але кiеСЮскiя князi сiлай зброi прымушалi полацкiх валадароСЮ быць у iх тАЬволiтАЭ. Калi БрачыслаСЮ са сваiм дзядзькам Яраславам быСЮ тАЬза едiнтАЭ, што як слушна лiчыць Ю.Заяц, сведчыла пра яго самастойнасць i роСЮны статус з Яраславам[30], то СЮжо пра нашчадкаСЮ Усяслава Чарадзея так казаць не выпадае. РЖх палiтычная залежнасць ад Кiева вiдавочная. Дазволiм сабе прывесцi колькi прыкладаСЮ, якiя красамоСЮна пацвярджаюць гэткiя рэалii 12 ст. Паказальна, што атрымаСЮшы галоСЮны, полацкi стол, сын Усяслава Чарадзея Давыд ужо праз два гады пасля смерцi бацькi бярэ удзел у выправе на полаСЮцаСЮ у 1103 г. супольна з iншымi князямi КiеСЮскай Русi, а СЮ 1104 , з iмi ж - супраць свайго роднага брата Глеба Менскага[31]. Спробы паказаць Давыда тАЬiзгоемтАЭ немагчыма абгрунтаваць пры дапамозе захаваных крынiцаСЮ, як i сцвердзiць, што пасля смерцi бацькi на галоСЮным полацкiм стале тАЬсеСЮтАЭ Барыс[32]. Мы салiдарызуемся з найбольш аргументаваным на сённяшнi дзень меркаваннем Вячаслава Насевiча пра тое, што пасля смерцi РОсяслава Барыс атрымаСЮ ва СЮладанне Друцк[33]. Спробы Глеба Менскага захапiць воласцi, якiя належылi да вотчыны ЯраславiчаСЮ, як вядома, скончылiся вельмi сумна. Прычым з кантэксту летапiснага паведамлення пра паход Манамаха супраць Глеба у 1116 г. выразна вынiкае факт яго тАЬстарэйшынстватАЭ над менскiм князем: тАЬ..Глеб же, вышед из города с детми и с дружиною, поклонися Володимеру, и молвиша речи о мире, и обещася Глеб во всем послушати Владимира. Володимер же омирев Глеба и наказав его о всем, вдасть ему Менеск, а сам възратися КиевутАЭ[34]. Паказальна, што нiводны з УсяславiчаСЮ за брата не заступаецца. Гэта, як лiчыць Эдуард Загарульскi, сведчыць пра тое, што самыя полацкiя князi лiчылi паход кiеСЮскага князя на свайго брата слушным i справядлiвым, бо апошнi выказаСЮ прэтэнзiю на вотчыну ЯраславiчаСЮ i парушыСЮ нормы княскага землеСЮладання [35].

Пасля смерцi Манамаха нежаданне полацкiх князёСЮ прызнаць над сабой вярхоСЮны сюзэрэнiтэт яго пераемнiка Мсцiслава выклiкала карны каалiцыйны паход у 1128 г. У яго вынiку быСЮ узноСЮлены звыклы парадак рэчаСЮ: тАЬ..пополчане сътснувшеси выгнаша Давыда и с сынъми и поемши Рогволода идоша к Мстиславу просвяще к себе княземъ и створи волю ихъ Мстиславъ и поимше Рогволода ведоша и ПолотьскутАЭ[36]. Полацкiя князi склалi хроснае цалаванне кiеСЮскаму СЮладару, у якiм абавязвалiся браць удзел у вайсковых паходах Кiева супраць стэпавiкоСЮ. Адмова выконваць свае васальныя абавязкi (удзельнiчаць у выправе супраць полаСЮцаСЮ) прывяла СЮ 1130 г. да высылкi прадстаСЮнiкоСЮ полацкай дынастыi СЮ Вiзантыю[37].

З цягам часу СЮ Полацкай зямлi паступова стабiлiзавалася пастаянная арыентацыя яе князёСЮ той цi iншай лiнii на адпаведную лiнiю паСЮднёварускiх князёСЮ. Друцкiя Барысавiчы абапiралiся на Манамаха i манамахавiчаСЮ, Глебавiчы - спачатку на РЖзяславiчаСЮ, а з сярэдзiны 12 ст. - на ОльгавiчаСЮ[38]. Шукаючы дапамогi СЮ князёСЮ няполацкiх дынастыяСЮ палачане вымушаныя былi i самыя падтрымлiваць апошнiх у мiжусобнай барацьбе i нават прызнаваць iх вярхоСЮны сюзэрэнiтэт. Праiлюструем гэтую тэзу некалькiмi красамоСЮнымi прыкладамi. У 1151 г. полацкае веча, выдалiСЮшы Рагвалода i запрасiСЮшы на полацкi стол Расцiслава Глебавiча, звяртаецца да наСЮгарод-северскага князя Святаслава Ольгавiча за дапамогай i дэкляруе яму васальную вернасць: .. тАЬслашася Полотьчане к Святославу Олговичу с любовью, яко имети отцом собе и ходить в послушании его, и на том целовати кресттАЭ[39]. Выразна сведчаць крынiцы i пра васальную залежнасць полацкiх князёСЮ ад Андрэя Багалюбскага, СЮ паходах якога яны бралi СЮдзел. Асаблiва красамоСЮнае сведчанне аб гэтым знаходзiм у летапiсным паведамленнi 1174 г. пра выправу на КiеСЮ, калi Багалюбскi тАЬ..полотьским князьям пойти повеле всемтАЭ[40].

У канцы 12 ст. Полацкая зямля СЮсё болей i болей трапляла пад пратэктарат смаленскiх князёСЮ, а з 1222 г. на полацкiм княскiм пасадзе мы СЮжо бачым князя з дынастыi смаленскiх РасцiславiчаСЮ тАУ Святаслава Мсцiславiча. З гэтага часу Полацкае княства канчаткова трацiць апошнiя рэшткi былой самастойнасцi[41].

Паспрабуем падвесцi вынiк. Мы iмкнулiся паказаць, што, нягледзячы на абумоСЮлены генеалагiчнымi прычынамi сепаратызм, гiсторыю Полацкай зямлi нельга разглядаць па-за кантэкстам гiсторыi КiеСЮскай Русi. Канешне, няма падставаСЮ адмаСЮляць i тэзу пра тое, што менавiта з гiсторыi Полацкай зямлi бярэ адлiк дзяржаватворчая традыцыя на нашых землях. Але тым больш няма нiякiх падставаСЮ казаць пра поСЮную палiтычную незалежнасць цi iзаляванасць Полацку ад Кiева. Так, дарэчы, не лiчылi i сучаснiкi. Полацкая зямля СЮспрымалася наСЮгародскiмi летапiсцамi як складовая частка метаэтнапалiтычнай агульнасцi, у якую уваходзiлi i iншыя княствы КiеСЮскай Русi, звязаныя дынастычнымi стасункамi i прыналежнасцю да адзiнага канфесiйнага цэнтру - КiеСЮскай мiтраполii. Асаблiва гэта выразна кiдаецца СЮ вочы пры характарыстыцы вайсковых канфлiктаСЮ памiж НоСЮгарадам i Полацкам. Войны, якiя адбываюцца памiж усходнеславянскiмi княствамi, памiж тАЬсваiмiтАЭ, СЮ вачах летапiсцаСЮ зтАЩяСЮляюцца грахоСЮнаю справаю, а СЮнiкненне ад iх трактуецца як справа богакарысная. Зусiм iншы эмацыйны фон прысутнiчае пры апiсаннi войнаСЮ з прадстаСЮнiкамi iншых краiнаСЮ i народаСЮ, якiя знаходзiлiся па-за межамi КiеСЮскай Русi як дзяржаСЮна-генеалагiчнай агульнасцi. Узорным зтАЩяСЮляецца паведамленне пра выправу наСЮгародскага князя Яраслава на Полацкую зямлю СЮ 1194 годзе: тАЬНа ту же зиму ходи князь Ярослав с новгородьци и с пльсковици и ладожаны и с всею областью Новгородьскою к Полтьску, и устретоша полоцяне съ поклоном на озере на Касъпле; и възьмъше мир, възвратишася Новугороду: бог бо не вда кръви пролитья крестьяном межи собоютАЭ[42]. Для Канстантынопаля было вiдавочным фактам, што Полацк, як i iншыя СЮсходнеславянскiя землi, i СЮ рэлiгiйным, i СЮ дзяржаСЮным плане залежныя ад Кiева. Няма нiводнага дакументу нi рымскай курыi, нi грэчаскага патрыярхату СЮ якiм бы было зафiксавана асобнае месца Полацкай зямлi СЮ тагачаснай iерархii дзяржаваСЮ i такiм чынам прызнаная, згодна нормаСЮ тагачаснай правасвядомасцi, роСЮнасць полацкiх князёСЮ з iншымi суверэнамi. Для вiзантыйскага гiсторыка 12 ст. РЖанна Кiнамы iснуе толькi адна сталiца тАЬТаСЮраскiфiiтАЭ - КiеСЮ тАЬ..каторы пераСЮзыходзiць iншыя тамашнiя гарады, лiчыцца мiтраполiяй таго народу, атрымоСЮвае архiрэя з Вiзантыi i карыстаецца iншымi важнымi перавагамiтАЭ [43]. У спiсе тАЬрускiхтАЭ епiскапстваСЮ 12 ст., падпарадкаваных мiтрапалiту Русi, змешчаным у тАЬNotitia EpiscopatuvimтАЭ i датаваным 1170-79 гг., на чацвёртым месцы пазначана i полацкая кафедра [44].

У Полацкай зямлi, як i СЮ iншых усходнеславянскiх землях, пры вырашэннi пытанняСЮ звязанных з сямтАЩёй i шлюбам, у царкоСЮным судзе шырока скарыстоСЮвалi тАЬУстав князя ЯрославатАЭ. Менавiта з полацкай архiепiскапскай кафедрай звязана таксама кадыфiкацыя ды стварэнне СЮ пачатку 15 ст., адаптаванага да тагачасных рэалiяСЮ жыцця праваслаСЮнага насельнiцтва ВКЛ, зборнiка тАЬАрхангельскага тыпутАЭ i змешчанага СЮ iм асноСЮнага iзвода тАЬУстава ЯрославатАЭ[45]. Пры вывучэннi гандлёвых дамоваСЮ 13-14 стст. Полацку з Рыгай, кiдаецца СЮ вочы той факт, што СЮ Полацкай зямлi скарыстоСЮвалiся для пакарання за крымiнальныя злачынствы нормы тАЬРускай ПраСЮдытАЭ. На гэтую акалiчнасць, дарэчы, СЮ свой час звярнуСЮ увагу i Мiхайла ГрушэСЮскi [46].

Калi пагадзiцца з Аляксеям Чарняцовым, якi лiчыць што РадзiвiлаСЮскi летапiсны звод быСЮ укладзены у Полацку [47], то мы можам меркаваць i пра тое, якая гiстарычная спадчына СЮспрымалася як тАЬсваятАЭ палачанамi 15 ст. Паказальна, што нягледзячы на прыпiскi, якiя акцэнтуюць увагу на падзеях у Полацку (узгадка СЮ летапiсу тАЬполочантАЭ, услаСЮленне вечавых парадкаСЮ у шэрагу усходнеславянскiх гарадоСЮ, у тым лiку i Полацку, успамiн пра якi СЮ адпаведным месцы ЛаСЮрэнцьеСЮскага летапiсу адсутнiчае), полацкая гiсторыя разглядаецца СЮ агульным усходнеславянскiм кантэксце. Што СЮжо казаць пра насельнiкаСЮ iншых земляСЮ Беларусi, якiя СЮваходзiлi СЮ склад Смаленскага, Чарнiгава-Северскага, ТураСЮскага i Галiцка-Валынскага княстваСЮ ды былi непарыСЮна звязаныя з запачаткаванымi СЮ Кiеве традыцыямi дзяржаСЮнасцi, канфесiйнай i гiстарычнай самаiдэнтыфiкацыi? РЖншая справа, што гэтыя факты мусяць адэкватна СЮспрымацца i трактавацца. АдмаСЮленне таго факту, што менавiта КiеСЮская традыцыя перадвызначала культурнае аблiчча беларускiх земляСЮ у 11 - 13 стст., звязана найперш з рэакцыяй беларускiх гiсторыкаСЮ на тАЬмасквацэнтрычныятАЭ канцэпцыi гiсторыi КiеСЮскай Русi, якiя панавалi СЮ савецкай паваеннай навуцы i па сутнасцi СЮзыходзiлi да запачаткаванай у маскоСЮскай сярэднявечнай гiстарыяграфiчнай традыцыi, дзе Масква абвяшчалася адзiным легiтымным правапераймальнiкам кiеСЮскай спадчыны.

Не менш цiкавым зтАЩяСЮляецца пытанне пра тое, як успрымалася СЮзнiкненне новай дзяржавы тАУ ВКЛ i СЮваходжанне СЮ яе склад усходнеславянскiх земляСЮ насельнiцтвам Беларусi. Вельмi iстотная iнфармацыя па гэтаму пытанню змешчана СЮ помнiках НаСЮгародскага летапiсання - НаСЮгародскiм першым летапiсе старэйшага i малодшага iзводаСЮ. Магчыма, што адной з верагодных крынiцаСЮ iнфармацыi для наСЮгародскага летапiсца пра тыя падзеi маглi стаць аповяды полацкага епiскапа наСЮгародскага паходжання Сымона, альбо Сiмеона НаСЮгародца, якi быСЮ полацкiм архiрэем менавiта СЮ гэты час[48]. Ён згадваецца як адзiн з удельнiкаСЮ Уладзiмiрскага сабору 1274 г. Маем на СЮвазе ацэначныя характарыстыкi летапiсца лiтоСЮскiх князёСЮ МiндоСЮга, ТаСЮцiвiла i Войшалка. тАЬУбиша князя велика Миндовга свои родици, свещавшеся отаи всех. Того же лета роспревшеся убоици Миндовгови о товар его, убиша добра князя Полотьского Товтвила, а бояры полотьскыя исковаша, и просиша у полочан сына Товтвилова убить же; и он вбежа в Новгород с мужи своими; Тогда Литва посадиша свои князь в Полотьске; а полочан пустиша, которых изъимали с князнем их, а мир взяша. тАжВоишелг тАжпозна истинную веру хрестьянскуютАжПо убиении же отца своего, не хотящю ему сего створити, но Богу попущьшю на них, на поганую Литву, за христьянскую кровь, вложи сему в сердце, соимя с себе ризу, обещася Богу на три лета, како прияти риза своя, а устава мнишьского не остая; съвкупи около себе вои отца своего а приятели, помолився кресту честному, шед на поганую Литву, и победи я, и стоя на земли их все лето. Тогда оканьным взда Господь по делом их: всю бо землю оружием поплени, а по христьянской веселие бысть всюдатАЭ[49]. Як бачым, усе гэтыя лiтоСЮскiя князi характарызуюцца вельмi станоСЮча. АдмоСЮныя характарыстыкi заслугоСЮваюць толькi iх канкурэнты. Яны выступаюць у летапiсе жывым увасабленнем паганскай падступнасцi i крывадушнасцi. Войшалк не проста помсцiць за бацьку, ён жывое СЮвасабленне Боскай кары паганым тАЬза христьянскую кровьтАЭ. Вельмi красамоСЮныя i характарыстыкi, змешчаныя СЮ РЖпацьеСЮскiм летапiсу. У свой час Аркадзь НасонаСЮ выказаСЮ меркаванне пра тое, што агульны арыгiнал РЖпацьеСЮскага i ХлебнiкаСЮскага спiсаСЮ хутчэй за СЮсё быСЮ напiсаны СЮ Турава-Пiнскiм княстве, СЮ горадзе Пiнску. Забойства Войшалка Львом летапiсцам трактуецца як справа iнспiраваная дтАЩяблам [50].

КрэСЮская унiя i хрысцiянiзацыя Лiтвы СЮ каталiцтва перакрэслiлi магчымасць канчатковай культурнай асiмiляцыi балтаСЮ-лiтоСЮцаСЮ па праваслаСЮнаму тАЬрусiнскамутАЭ СЮзору, стварыла сiтуацыю дыскрымiнацыi праваслаСЮных нобiляСЮ ды спынiла мiсiйную дзейнасць праваслаСЮнай царквы на балцкiх землях Вялiкага Княства. Гэта адразу выклiкала рэакцыю СЮ тагачаснай праваслаСЮнай беларускай гiстарыяграфii. Сучаснымi беларускiмi гiсторыкамi амаль не звяртаецца СЮвагi на тАЬЛетописец русских царейтАЭ (вядомы таксама пад назвай тАЬЛетописца Переяславля СуздальскоготАЭ) як на важнейшую крынiцу для асэнсавання гiстарычнай самаiдэнтычнасцi насельнiцтва беларускiх земляСЮ у 14 ст. Даказана, што старажытнейшая частка тАЬЛетописцатАжтАЭ (запiсы да 1110 г. i два дадатковыя артыкулы 1137 i 1143 гг. ) створана СЮ ВКЛ чалавекам, якi належаСЮ да праваслаСЮнай царквы i адмоСЮна ставiСЮся да каталiцтва[51]. Уладзiмiр Пашута звярнуСЮ увагу на шэраг фактаСЮ, якiя дазволiлi яму выказаць меркаванне пра тое, што СЮ тАЬЛетописце русских царейтАЭ, АрхiСЮным хранографе i РЖпацьеСЮскiм летапiсе захавалiся сляды лiтаратурна-палiтычнай апрацоСЮкi, узнiкненне якой ён звязваСЮ з дзейнасцю царкоСЮнага цэнтру СЮ Наваградку[52]. ПраСЮда, ён лiчыСЮ, што помнiк створаны СЮ канцы 13 - пачатку 14 ст. Аднак нам здаецца найбольш верагодным часам стварэння беларускай часткi помнiка якраз час пасля КрэСЮскай унii. РЖнакш немагчыма растлумачыць палемiчную завостранасць артыкулаСЮ скiраваных супраць тАЬлацiннiкаСЮтАЭ, антыкаталiцкi запал укладальнiка беларускай часткi тэксту, як i падкрэслiванне большай цывiлiзаванасцi ды вышэйшасцi тАЬрускiхтАЭ земляСЮ у параСЮнаннi з лiтоСЮскiмi. Паказальна, што СЮ тАЬЛетописцетАЭ СЮжыта нязвыклая ды нехарактэрная для КiеСЮскай Русi тытулатура СЮсходнеславянскiх уладароСЮ тАУ замест слова тАЬкнязьтАЭ скарыстаны тэрмiн тАЬцартАЭ. Тое ж самае тычыцца i тэрмiналогii змешчанага разам з тАЬЛетописцемтАЭ АрхiСЮнага звода статута Святога Уладзiмiра. У iм двойчы СЮжыта слова тАЬцарьтАЭ, тАЬцарствотАЭ замест альбо СЮ дадатак тэрмiну тАЬкнязь,тАЭ тАЬкняжествотАЭ [53]. Другiм, вельмi сiмптаматычным адрозненнем гэтага помнiка ад раннiх помнiкаСЮ усходнеславянскага летапiсання, зтАЩяСЮляецца падкрэсленная канстатацыя факту залежнасцi лiтоСЮскiх плямёнаСЮ ад Русi СЮ мiнулым. Рэдакцыя запiсу пра даннiцкую залежнасць неславянскiх плямёнаСЮ iстотна адрознiваецца сваёй завостранасцю ад рэдакцый змешчаных у ЛаСЮрэнцьеСЮскiм, РадзiвiлаСЮскiм i РЖпацьеСЮскiм летапiсах: тАЬтАжПечера, Имь, Литва, испръва исконнiи данници и конокоръмци, Зимгола, Корсь, Нерома сиречь Жемоить, ЛибьтАЭ[54]. Такiм чынам, важнейшай мэтай аСЮтара тАЬЛетописцатАЭ бачыцца iмкненне падкрэслiць вышэйшы статус усходнеславянскай дзяржаСЮнасцi ды большую даСЮнасць царкоСЮнай традыцыi СЮсходнеславянскiх земляСЮ былой КiеСЮскай Русi, СЮвайшоСЮшых у ВКЛ, у параСЮнаннi з этнiчнай Лiтвой. Акцэнтуецца СЮвага на папярэдняй даннiцкай залежнасцi Лiтвы ад Русi. Гэтай мэце павiнна была спрыяць i тытулатура якую скарыстоСЮвае аСЮтар помнiка кажучы пра РурыкавiчаСЮ ды створаную iмi дзяржаву тАУ тАЬЦарьтАЭ, тАЬцарствотАЭ. Справа СЮ тым, што слова тАЬЦартАЭ (у адрозненне ад выключна свецкага тытула тАЬцэсартАЭ ) мела СЮ КiеСЮскай Русi ярка акрэслены сакральны характар i сведчыла таксама пра богаабранасць краiны (тАЬЦарградтАЭ, гэта не толькi рэзiдэнцыя iмператара, але i тАЬГорад ХрыстатАЭ). Тыталатуры тАЬЦэзартАЭ i тАЬкарольтАЭ у СЮсходнеславянскай традыцыi разглядалiся як чыста свецкiя, маючыя нiжэйшы статус у параСЮнаннi з словам тАЬЦартАЭ, якое было запазычана непасрэдна з Бiблii [55].

Вывучэнне старажытнейшых беларуска-лiтоСЮскiх летапiсаСЮ першага зводу дазволiла Вячаславу Чамярыцкаму прыйсцi да высноваСЮ што летапiсец, скарыстоСЮваючы рускiя летапiсы, спрабаваСЮ упершыню стварыць гiсторыю Лiтвы i ЛiтоСЮскай Русi (Беларусi i Украiны) СЮ яе сувязi з гiсторыяй Русi МаскоСЮскай i СЮ яе пераемнасцi з гiсторыяй КiеСЮскай Русi. Вельмi важнымi зтАЩяСЮляюцца назiраннi В.Чамярыцкага пра характар рэдактарскай працы СЮкладальнiка першага зводу з помнiкамi вялiкарасейскага летапiсання. Даследчык вельмi аргументавана i пераканаСЮча паказаСЮ, што тАЬАгульны сэнс усiх гэтых скарачэнняСЮ i апрацовак тэксту рускiх летапiсаСЮ укладальнiкам першага беларускага зводу зводзiСЮся да аднаго - змякчыць або зусiм зняць негатыСЮную характарыстыку лiтоСЮскiх князёСЮ, адмоСЮную ацэнку iх дзеянняСЮ, пададзеную рускiмi летапiсцамiтАЭ [56]. На сённяшнi дзень амаль усе даследчыкi лiчаць, што большасць твораСЮ з якiх складены Беларуска-лiтоСЮскi летапiс 1446 г., напiсана СЮ Смаленску i, што натхняльнiкам гэтай справы быСЮ епiскап (пазней мiтрапалiт) Герасiм, патрыёт ВКЛ i прыхiльнiк захавання яго цэласнасцi [57]. Такiм чынам мы можам казаць, што СЮ гэтым летапiсу адлюстраваныя гiстарычныя погляды праваслаСЮнага русiнскага набiлiтэту ВКЛ. Летапiсы гэтага зводу змяшчаюць у пачатковай частцы скарочаныя варыянты тАЬАповесцi мiнулых часоСЮтАЭ i спiсы усходнеславянскiх князёСЮ, тАЬСказание о верных святых князеи руськихтАЭ. Перад намi паСЮстае яшчэ адна схема гiсторыi Усходняй ЕСЮропы, у якой КiеСЮская Русь выступае як першапачатковая форма СЮласнай дзяржаСЮнасцi русiнаСЮ ВКЛ. Традыцыi Кiева пераймала Вiльня i, адпаведна, ВКЛ трактуецца як легiтымная правапераемнiца КiеСЮскай Русi, як тАЬсваятАЭ дзяржава. Паказальна, што СЮ летапiсах першага зводу нiдзе не гаворыцца пра генэзу ВКЛ, пра заваёвы лiтоСЮскiх князёСЮ на сучаснай тэрыторыi ПаСЮднёва-Заходняй i ПаСЮночна-Усходняй Беларусi. Выключэннем зтАЩяСЮляецца толькi апiсанне барацьбы за Смаленск, але i тут падкрэслiваецца, што СЮ горадзе iснавала шматлiкая тАЬлiтоСЮскаятАЭ партыя [58]. Узнiкненне падобнай канцэпцыi было абумоСЮлена, з кропкi гледжання польскага гiсторыка Ежы КлачоСЮскага, завяршэннем працэса фармавання СЮ сярэдзiне-другой палове 15 ст. адзiнага лiтоСЮска-русiнскага тАЬпалiтычнага народутАЭ[59].

Гэтая канцэпцыя пазней будзе пакладзена СЮ аснову афiцыйнай версii беларускай нацыянальнай гiстарыяграфii. ПраСЮда, беларускiя гiсторыкi, пачынаючы ад Адама Кiркора, на месца Кiева пачнуць ставiць Полацк[60]. Прычым для абгрунтавання гэтай тэзы яны вымушаныя будуць звярнуцца да познiх летапiсных зводаСЮ, створаных у МаскоСЮскай дзяржаве. Якраз менавiта СЮ Маскве падчас барацьбы гэтай дзяржавы за СЮсходнеславянскiя землi, якiя уваходзiлi СЮ ВКЛ, быСЮ створаны мiф пра паходжанне лiтоСЮскай дынастыi ад полацкiх князёСЮ. Справа СЮ тым, што СЮ такiм выпадку Гедымiнавiчы не мелi права на землi, якiя СЮваходзiлi у склад КiеСЮскай Русi, бо тАЬвотчынайтАЭ полацкiх князёСЮ было толькi iх княства, а права кiравання астатнiмi СЮсходнеславянскiмi уладаннямi яны былi пазбаСЮленыя [61]. Некрытычнае запазычанне гэтай тэзы прывяло да СЮзнiкнення папулярнага СЮ айчыннай лiтаратуры мiфа пра беларускае паходжаннi вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiх.

Паказальна, што СЮ беларуска-лiтоСЮскiх летапiсах, створаных на пачатку 16 ст. i СЮтрымлiваючых легендарную частку пра паходжанне вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiх, увага надавалася не толькi абгрунтаванню легiтымацыi панавання лiтоСЮскай дынастыi над усходнеславянскiмi землямi княства. Таксама СЮлiчвалiся iнтарэсы праваслаСЮнай знацi дзяржавы, складовай часткi тАЬпалiтычнага народу ВКЛтАЭ. У легендарнай частцы летапiсаСЮ падкрэслiвалася, што далучэнне большасцi земляСЮ сучаснай Беларусi адбылося мiрным шляхам, лiтоСЮская дынастыя прыходзiць на гэтыя землi пасля спусташэння iх татарамi i выступае як вызвалiцель ад ханскага прыгнёту[62]. Усе летапiсы i хронiкi, а таксама СтрыйкоСЮскi падкрэслiвалi, што наваградскiя вялiкiя князi завалодалi паСЮднёвым захадам Беларусi не сустракаючы нiякага супрацiву з боку мясцовага насельнiцтва i нават пры яго падтрымцы. Войны супраць валынскiх князёСЮ i татараСЮ паказаны як абарончыя[63]. РЖстотна падкрэслiць у сувязi з гэтым два надзвычай важныя моманты: ва СЮсiх летапiсах другога зводу, як i СЮ тАЬКронiцытАЭ Мацея СтрыйкоСЮскага, тАЬРусьтАЭ складзеная з паСЮднёва-заходнiх земляСЮ сучаснай Беларусi выступае не толькi як пасiСЮны абтАЩект, на якi скiраваныя дзеяннi лiтоСЮскiх князёСЮ, але як актыСЮны СЮдзельнiк, як творца, што супольна з лiтоСЮцамi бярэ удзел у будаСЮнiцтве новай дзяржавы. ПаСЮсюль падкрэслiваецца значэнне (у асобных летапiсах яно СЮвогуле выглядае як вызначальнае) перамогаСЮ над валынскiмi i татарскiмi войскамi менавiта тАЬрускiхтАЭ воiнаСЮ з земляСЮ паСЮдн

Вместе с этим смотрят:

9 сочинений для 9 класса /english/

A Farewell to Arms

A history of the english language

About England

Accommodation in St.Petersburg