Мiлiтарныя цацкi ХРЖРЖ - ХРЖРЖРЖ стст. з тэрыторыi Беларусi (да пастаноСЮкi праблемы)
Мiкалай Плавiнскi
Вайна была адной з характэрных з`яваСЮ сярэднявечнай рэчаiснасцi. Чалавек сярэдявечча мусiСЮ перманентна сутыкацца з вайной, яна стала непазбежнай часткай яго жыццядзейнасцi.
Дзiцячыя гульнi паСЮтараюць жыццё бацькоСЮ. Таму распаСЮсюджанне мiлiтарных цацак у матэрыяльнай культуры старажытнарускiх гарадоСЮ не выпадковае. Гэтыя цацкi могуць выступаць вельмi каштоСЮнымi крынiцамi па гiсторыi зброi. Знешнi выгляд узбраення перадаваСЮся тагачаснымi майстрамi з вялiкай дакладнасцю як на высокамастацкiх вырабах, так i на прымiтыСЮных пабытовых прадметах.
Мiлiтарныя цацкi старажытнарускага перыяду з тэрыторыi Беларусi можна падзялiць на два вiды: мiлiтарная мiнiяцюра - глiняныя фiгуркi-салдацiкi i дзiцячая "зброя" (драСЮляныя iмiтацыi прадметаСЮ узбраення)[1].
На тэрыторыi Беларусi знойдзены шэраг цэлых i фрагментаваных фiгурак-салдацiкаСЮ. З гарадзiшча Маскавiчы паходзiць фiгурка пешага ваяра з белай азёрнай глiны[2]. Яна датуецца 12 тАУ 13 стст. ДэталiроСЮка вельмi схематычная. Больш-меньш прапрацаваны толькi рысы твару, паказаны пас i даспех (мал.1). Схематычнасць выявы выклiкала СЮзнiкненне розных меркаванняСЮ пра тып даспеху. Георгi Ласкавы лiчыць, што гэта пласцiнкавы (лускавы) панцыр[3]. Але, калi прыняць такi пункт гледжання, трэба згадзiцца з тым, што перад намi выява СЮнiкальнейшага лускавога даспеху з каптуром. Якiх-небудзь аналогiй такому гарнiтуру СЮ сярэднявечных усходнееСЮрапейскiх матэрыялах няма (магчымасць яго iснавання СЮвогуле малаверагодная). Таму, на мой погляд, больш адпавядаючай рэчаiснасцi будзе iнтэрпрэтацыя даспеха фiгуркi як кальчугi з каптуром. Такая кальчуга была вядомая i на Русi[4] i СЮ Польшчы[5]. Даспех салдацiка вызначыла як кальчугу i даследчык гарадзiшча Маскавiчы Людмiла Дучыц[6].
Фрагмент глiнянага салдацiка (верхняя частка цела з галавой у высокiм яйкападобным нагалоСЮi) быСЮ знойдзены СЮ ВаСЮкавыску[7]. Рысы твару прапрацаваны схематычна (мал.2:6). Нiжняя частка фiгуркi адсутнiчае, але, дзякуючы шматлiкiм аналогiям, можна з вялiкай упэСЮненасцю сцвярджаць, што перад намi фрагмент выявы вершнiка. Падобныя палiваныя салдацiкi акрамя ВаСЮкавыска былi знойдзены СЮ Кiеве, Ваiнi, Вышгарадзе, Драгiчыне Надбужскiм, Галiчы, НоСЮгарадзе (мал.2)[8]. Усе яны першапачаткова былi вылеплены як вершнiкi на конях[9]. ДэталiроСЮка СЮсiх фiгурак схематычная. Добра прапрацаваны толькi высокiя яйкападобныя нагалоСЮi i шырокiя пасы. Наконт характару нагалоСЮяСЮ у лiтаратуры было выказана два меркаваннi. Адныя аСЮтары бачаць у iх "княжацкiя" шапкi[10]. Другiя лiчаць iх шлемамi[11]. Я прытрымлiваюся другой трактоСЮкi. Вышыня звона, якi часам знiтаваны з некалькiх частак, адсутнасць альбо нявыяСЮленасць "аколыша" (бо гэта не "аколыш", а абруч, якi змацоСЮвае пласцiны звона) сведчаць, што на галавах салдацiкаСЮ паказаны яйкападобныя шлемы (за выключэннем фiгуркi з Ваiнi (мал.2:3), нагалоСЮе якой сапраСЮды варта трактаваць як шапку.
Калi СЮ ВаСЮкавыску быСЮ знойдзены вершнiк без каня, дык у Слуцку - конь без вершнiка. ДаСЮжыня фiгуркi - 7 см. Яна была пакрыта палiвай зялёнага колеру, датуецца 12 тАУ 13 стст.[12] Галава i ногi каня не захавалiся. Ад вершнiка засталiся толькi вельмi схематычна паказаныя ногi. Найбольш дэталёва прапрацавана конская вупраж. Падобныя конi былi знойдзены СЮ Кiеве i Уладзiмiры Валынскiм (мал.4)[13]. Ва СЮсiх выпадках ад вершнiкаСЮ захавалiся толькi ногi, радзей кiсцi рук (часам са зброяй).
Можна вызначыць агульную для СЮсiх палiваных салдацiкаСЮ рысу, характэрную i для знаходак з тэрыторыi Беларусi. Пры СЮсёй схематычнасцi фiгурак вылучаецца шэраг добра прапрацаваных элементаСЮ. Гэта атрыбуты прафесыйнага ваяра-дружыннiка - iндыкатары яго сацыяльнага статусу: шлем, пас, зброя, конская вупраж[14].
Да дзiцячай "зброi" належаць драСЮляныя iмiтацыi прадметаСЮ узбраення. Гэтай катэгорыi рэчаСЮ больш пашанцавала з вывучэннем. РЖснуе параСЮнаСЮча шматлiкая лiтаратура, прысвечаная знаходкам з ПаСЮночнага Захаду Русi[15]. Праведзеныя даследаваннi дазваляюць меркаваць, што дзiцячую "зброю" можна выкарыстоСЮваць як крынiцу па гiсторыi СЮзбраення. Але пэСЮная схематычнасць выяваСЮ вымагае асцярожнасцi СЮ iнтэрпрытацыях[16]. Абсалютную большасць адзiнак у "комплексе" драСЮлянага "узбраення" складаюць мечы. Але сустракаюцца i наканечнiкi дзiдаСЮ, лукi, стрэлы, кiнжалы i нават сякеры[17].
На тэрыторыi Беларусi рукаяткi драСЮляных мечаСЮ былi знойдзены СЮ Гароднi, Менску, Бярэсцi, Слуцку, Слонiме:
| Месца знаходкi | Колькасць экзэмпляраСЮ | ДатыроСЮка | Малюнак | Крынiца iнфармацыi |
| Гародня | 4 | 12 ст. | 5:5-8 | Воронин, 1954. С. 64. Рис. 27:4-7 |
| Менск | 1 | 12 тАУ 13(?) стст. | 3 | Загорульский, 1982. С. 214. Рис.36 |
| Бярэсце | 7 | 12 тАУ 13 стст. | 6,7 | Лысенко, 1985. С. 320, 322 |
| Слуцк | 1 | Сяр. 13 ст. | 5:4 | Лысенко, 1974. Рис. 48:13 |
| Слонiм | 1 | 13 ст. | 5:3 | Зверуго, 1989. Рис. 39:9 |
Вместе с этим смотрят:
9 сочинений для 9 класса /english/
A Farewell to Arms
A history of the english language
About England
Accommodation in St.Petersburg