Рэдагаванне службовых дакументаСЮ \Беларус\

МРЖНРЖСТЭРСТВА АДУКАЦЫРЖ РЭСПУБЛРЖКРЖ БЕЛАРУСЬ

УПРАРОЛЕННЕ АДУКАЦЫРЖ МРЖНГАРВЫКАНКАМА

МРЖНСКАЕ ВЫШЭЙШАЕ ПРАФЕСРЖЯНАЛЬНАЕ ВУЧЫЛРЖШЧА ЭЛЕКТРОНРЖКРЖ

ПЕРШАПУБЛРЖКАЦЫРЖ

РОЛАДЗРЖМРЖРА КАРАТКЕВРЖЧА (4)

КУРСАВАЯ РАБОТА

ПРАДМЕТ: тАЬРэдагаванне службовых дакументаСЮ

на беларускай моветАЭ

Катрэнкi Вольгi

навучэнкi РЖРЖРЖ курса

групы 45

КiраСЮнiк: выкладчык

ЖаСЮняровiч П.П.

Мiнск

2001

Змест

ВРЖЛЬНЮС тАУ ЧАiРЖНКА МАЙГО СЭРЦА

ГОРАД мой! ЛюбоСЮ мая да цябе зарадзiлася так даСЮно, што я нават не помню калi. РЖ думаю, што буду любiць, пакуль жыву.

Я СЮдзячны табе за светлыя веснавыя ранкi над Нерыс, над Вiльняй, калi жыхары спяшаюцца да працы, за спякотныя поСЮднi на Росах, за золкiя кастрычнiцкiя змярканнi СЮ блытанiне вулак старога горада, за жоСЮтыя i залатыя лiстапады на Антолакi, за язычок зыркага агню тАУ Анну, за СЮнiверсiтэцкi квартал са Святаянскiмi мурамi, у якiх столькi СЮсяго перажылi героi маiх твораСЮ, за цiшыню музеяСЮ i за агенчыкi СЮтульных, гасцiнных тАЬкорчмаСЮтАЭ. РЖ яшчэ за цiшыню тваiх архiваСЮ, у якiх адрабiСЮ чорт ведае колькi гадзiн.

Праходзячы па тваiх плошчах, я збiраСЮ усё СЮ сваю пiсьменнiцкую кайстру тАУ i кiнуты кiмсьцi жарт, i вобраз прыгнечанага бядой чалавека, i шчаслiвую, светлую СЮсмешку дзiцяцi, якое ляжыць у калясцы, i разумную размову са старым мастаком у ягонай майстэрнi, i СЮважлiвы позiрк бабулi, што прысела на лаСЮцы.

РЖ я тут столькi набраСЮ ружаСЮ i шыпшыны, нiкчэмнасцi i высакароднасцi, чалавечай сцiпласцi i няСЮвядальнай красы, што цяпер, калi б усё гэта вытрас з сваёй кайстры, стаСЮ бы зусiм бедным.

Але Вiльнюс.. Вiльня тАУ гэта не толькi адзiн з любiмых маiх пiсьменнiцкiх тАЬпалiгонаСЮтАЭ, да кварталаСЮ якога я тАЬпрыстасоСЮваютАЭ характары i СЮчынкi сваiх герояСЮ, ён сапраСЮды часцiнка майго сэрца, таму што тут я дыхаСЮ на поСЮныя грудзi, таму што тут я проста тАУ жыСЮ!

Колькi перамералi крокаСЮ мае ногi па тваiх гарбатых тратуарах! Колькi вершаСЮ я тут напiсаСЮ! Колькi нечаканых i цудоСЮных думак нарадзiлася тут (горад тАУ гэта каталiзатар, якi абуджае вялiкiя, часам парадаксальныя думкi)! Колькi падарыСЮ ты мне нязмернай радасцi i бязмежнага болю, за якiя я роСЮна бласлаСЮляю цябе.

Тут сплялiся культуры нашых народаСЮ, як каранi лiтоСЮскiх i беларускiх дрэСЮ на мяжы (але хiба ёсць тая мяжа?), як плынь беларускiх i лiтоСЮскiх рэк. Непадзельная i выпакутаваная нашымi пакаленнямi гiсторыя тАУ з першых яшчэ няцвёрдых крокаСЮ, з тых дзён, калi падужэлыя СЮжо, разам рушылi на Грунвальд бiць крыжакоСЮ i там зрабiлi канец iх крывавым нашэсцям, - да самых апошнiх часоСЮ.

тАжМой Вiльнюс, мая Вiльня, хадзiСЮ-папахадзiСЮ я тваiмi вулiцамi-вулачкамi. Але адзiн дзень прынёс мне светлай тугi больш за СЮсе iншыя. 10 саВнкаВнвiВнВнВнка1964 года, калi споСЮнiлася сто гадоСЮ, як пакаралi смерцю Кастуся КалiноСЮскага, я яшчэ СЮ прыцемках прайшоСЮ увесь яго шлях: ад Дамiнiканскiх муроСЮ на рагу вулiц Гаралiса i Гедрыса (там ён быСЮ зняволены) да Лукiшак, дзе ля сцен кляштара св. Якуба стаяла шыбенiца.

А пасля таксама пехатою пайшоСЮ на месца, дзе хавалi павешаных (на тэрыторыi тагачаснай цытадэлi), падняСЮся на гару Гедымiна. Я не ведаСЮ, дзе там ляжаць яго косцi, але сеСЮ пасядзець i бачыСЮ, як над горадам абуджаецца ранак.

У тую ранiцу СЮ горадзе выпала шэрань, тонкая i сыпкая, нiбы цукровая пудра, галiнкi дрэСЮ пакрылiся лёгкiм iнеем. Сонца, узыходзячы, пазначыла ружовай фарбай верхавiны званiц, а потым перада мною раскiнуСЮся горад тАУ увесь пафарбаваны СЮ ружовы колер ад праменняСЮ сонца i лёгкi, як хвост райскай птушкi.

Вось так я i СЮшанаваСЮ памяць Кастуся КалiноСЮскага. Нiбы разам з Беларуссю i Лiтвой чакаСЮ свiтання новага дня, за якi так упарта тАУ аж да смерцi змагаСЮся ён.

Цяпер я ведаю, што шмат чаго можа прадракаць мне лёс тАУ як i кожнаму iншаму чалавеку, - але СЮ маiм жыццi, поСЮным усялякiх нечаканасцей, акрамя СЮсяго iншага, быСЮ Вiльнюс, Вiльня, i той ранак на гары Гедымiна.

Горад мой, ты не абнесены мурамi, але самыя лепшыя муры тАУ сэрцы вiльнюсцаСЮ: лiтоСЮцаСЮ, беларусаСЮ, палякаСЮ тАУ усiх.

Людзей.

РЖ маё сэрца тАУ гэта каменьчык, пакладзены СЮ гэтыя муры.

Пераклад з лiтоСЮскай

Ялiны КРЖСЯЛЁВАЙ

ЛРЖСТ УЛАДЗРЖМРЖРА КАРАТКЕВРЖЧА

ДА ВУЧНЯРО ГУДЗЕВРЖЦКАЙ СШ

Дарагiя вучнi! Вельмi СЮзрадаваны, што ваш гурток займаецца такой добраю справай. Рабiце яе i надалей. Вывучайце, ведайце, любiце нашу вечна жывую беларускую мову i нашу лiтаратуру.

Кнiга наша за апошнiя часы вырасла да сапраСЮдных вышынь. Лiтаратура наша выходзiць паступова СЮ рады лепшых лiтаратур свету. РЖ я веру, што пройдзе час i яе паважаць i любiць будуць на СЮсёй Зямлi, магчыма, нават, на народнай, на жывой нашай мове. Бо лiтаратура наша адна з тых рэдкiх лiтаратур, якая, нягледзячы на iнтэлектуалiзм, нiколi не губляла сувязi з чалавекам працы, з яго мовай, а значыць моцная не толькi розумам i прыгажосцю, але i сiлай, чысцiнёй, прастатой, непадробнай народнасцю.

Я даволi шмат чытаю.Паверце мне, многiмi нашымi паэтамi i пiсьменнiкамi мог бы ганарыцца кожны на Зямлi народ. Ганарыцеся i вы. Ганарыцеся сваiмi лiтаратурай i мовай.

Ваш

Уладзiмiр КАРАТКЕВРЖЧ

8 лютага 1966 г.

тАЬЛЮБУЮ СПРАВУ РАБIЦЬ ХВАЦКАтАЭ

Пазнаць таямнiцы мастацкага свету Уладзiмiра Караткевiча без шчырай, адкрытай гаворкi з iм немагчыма. Да таго ж трэба ведаць усю яго творчасць, каб адчуць хваляванне яго аналiтычнага розуму i яго iмкненне да раскрыцця складаных праблем мiнулага Беларусi. Часта СЮ творах

У .Караткевiча пераплятаецца старажытная велiч i дынамiка прыгоднiцкага апавядання СЮ легендарна-паэтычным пераламленнi гiстарычнай рэальнасцi. Стыль яго нагадвае мне чымсьцi старажытны, амаль бязлюдны замак, як замак ЯноСЮскiх ,тАЭДзiкае паляванне караля СтахатАЭ, якi адраджаецца майстэрскаю рукою СЮлюбёнага СЮ справу i спрактыкаванага рэстаСЮратаратАж

Пакуль ветлiвы гаспадар гатаваСЮ каву, я, седзячы СЮ выгодным крэсле, магла агледзецца: у доме пiсьменнiка тАУ асаблiвая, артыстычная утульнасць. На сцяне вiсяць старажытныя беларускiя скульптуры з дрэва. А з кутка мудра глядзiць на мяне Майсей тАУ таксама драСЮляная скульптура, як пазней растлумачыСЮ Уладзiмiр Караткевiч, знойдзеная проста СЮ балоце, у адной з шматлiкiх яго экспедыцый па роднай зямлi

тАжI вось ужо цёпла дымяцца кубкi, i гаркава-чорны напой схiляе да гутаркi.

- Вельмi дзiуна атрымалася са мною,- усмiхаючыся, пачынае ён. тАУ Шчыра кажучы, я не збiраСЮся стаць пiсьменнiкам. Але пiсаць пачаСЮ даСЮно, яшчэ СЮ школе. ПiсаСЮ i вершы i прозу тАУ у асноСЮным для сябе. Сёе-тое з маей пiсанiны было змешчана СЮ школьным рукапiсным часопiсе. А аднойчы разам з сябрам вырашыСЮ пабываць на радзiме нашага любiмага Янкi Купалы. Пешшу дайшлi да Вязынкi. Аб гэтым падарожжы я напiсау i паслаСЮ жонцы паэта Уладзiславе ФранцаСЮне лiст. Яна СЮключыла яго СЮ зборнiк тАЬЯнка Купала. Збор матэрыялаСЮ аб жыццi i дзейнасцi паэтатАЭ. Так з^тАЩявiСЮся мой першы друкаваны твортАж У гэтым жа годзе адзiн мой знаёмы папрасiСЮ, каб я прыслаСЮ яму проста так, пачытаць, свае вершы (тады я настаСЮнiчаСЮ на Украiне), i ён занёс iх у тАЬВожыктАЭ i тАЬПолымятАЭ. З тАЬВожыкатАЭ я атрымаСЮ пiсьмо прыблiзна такога зместу: тАЬМалады чалавек, з Вашым талентам лепш бiць i брукаваць каменне на брукутАЭ. Мяне гэта, прызнацца , не вельмi i засмуцiла . А вось у тАЬПолымiтАЭ пасля гэтага цалкам ужо нечакана для мяне зтАЩявiСЮся мой верш тАЬМашэкатАЭ, i я падумаСЮ, што СЮсе ж нешта змагу рабiць. Пасля паступова пачалi друкаваць мяне i iншыя часопiсы.

- Перш чым пачаць пiсаць, чалавек пачынае чытаць. Цi помнiце першую прачытаную вамi кнiгу?

- Шчыра кажучы, першую кнiгу не помню, таксама як i не помню сябе такога, каб не умеСЮ чытаць. ПачаСЮ чытаць у трохгадовым узросце: непрыкметна навучыСЮся ад старэйшых. Дома была вялiкая бiблiятэка, i я захапляСЮся мастацкай лiтаратурай, часцей за СЮсё не па СЮзросце. ПазнаёмiСЮся паступова з беларускаю, рускаю i СЮкраiнскаю лiтаратурамi, пазней тАУ з польскай.

- Зразумела ж, як i ва СЮсiх, у вас былi любiмыя аСЮтары, любiмыя творы?

- Што датычыць любiмых твораСЮ, то iх вось так тАУ раз i назаСЮсёды тАУ няма. У кожным узросце меСЮ улюбёнцаСЮ i багоСЮ. Чытаю кожнага СЮ залежнасцi ад настрою. Калi ён светлы тАУ то Пушкiна, гнеСЮны тАУ ранняга Купалу, Багдановiча,ШаСЮчэнку, калi настрой фiласофскi i грэблiва непрымiрымы да смуроду i пошласцi - проста хоць на дуэль тАУ Лермантава, Гарэцкага i Льва Талстога, роСЮны тАУ добрыя гiстарычныя раманы Сянкевiча, лепшыя рэчы Аляксея Талстога.

I, прызнаюся, хоць ведаю, што сёй-той скрывiцца, перад працай, якая патрабуе разлiчанай, завостранай думкi, вельмi люблю чытаць добрыя дэтэктывы. СапраСЮды добрыя. Да iх залiчваю не толькi Сiмянона i лепшыя раманы Агаты Крысцi, але й роднага па духу Стывенсана. I, калi браць вяршынi, на якiя нават дыхаць цяжка, - тАЬБратоСЮ КарамазавыхтАЭ.

- А СЮ каго з iх вы вучылiся пiсьменнiцкай справе?

- А у каго вучыСЮся? Складанае пытанне. Бадай што, нi СЮ кога не вучыСЮся манеры i спосабу мыслення. Затое ва СЮсiх вучыСЮся любвi да чалавека i людзей; людства i жаданню па меры сваiх слабых сiл таксама хоць крышку дапамагчы iм. Хоць бы на адно кароткае iмгненне.

ВучыСЮся iхняму жаданню падаць чалавеку, калi яму, можа, сумна i самотна, сiгнал: тАЬСмялей. Ты не адзiнтАЭ. З беларускiх пiсьменнiкаСЮ вучыСЮся гэтаму, мабыць, найбольш у Багдановiча, Купалы, Коласа i Гарэцкага. РЖншых ужо назваСЮ. АгатАж сярод iх ледзь не забыСЮ Кiплiнга. Аднак заСЮсёды стараюся заставацца СЮсё ж самiм сабою. Калi добрая думка, якая хвалявала мяне гадамi, выльецца на паперу, а пасля я сустракаю нешта падобнае i выказанае глыбей i лепей у творах iншых сучасных пiсьменнiкаСЮ, адчуваю вялiкае задавальненне. Гэта азначае, што думка насiлася СЮ паветры, што так думалi i iншыя, што я не адзiн.

- Што больш за СЮсё хвалюе вас, калi пачынаеце працаваць над новай кнiгаю?

- Думаю пра тое, каб напiсаць першы аркуш без адзiнай памаркi. Гэта значыць, што пасля СЮсё пойдзе добра. Маё своеасаблiвае правiла: я не прытрымлiваюся тАЬэстэтыкi пакрэсленнага рукапiсутАЭ. Любую справу трэба рабiць хвацка. Дзесяць гадоСЮ вучыСЮся, але калi СЮзяСЮся за сякеру, дык сячы як належыць. Думаю над кожнаю фразаю, варочаю яе СЮ мазгах нават сто разоСЮ, кожны раз мяняючы, вымаСЮляю яе СЮ голас, перабiраю мноства варыянтаСЮ i толькi тады запiсваю самую, на мой погляд , удалую, начыста i намёртва.

- Пра што вы пiшаце, або iншымi словамi: асноСЮная рухаючая сiла вашай творчасцi?

- Справа СЮ тым, што СЮ наш час людзi СЮ чымсьцi нiвелiруюцца. Носяць аднолькавае аддзенне, жывуць у падобных дамах, кватэрах, хатах ядуць адны i тыя ж стравы, i побыт людзей амаль аднолькавы - цi будзе гэта СЮ Маскве, цi СЮ Мiнску, у Вiльнi, у РызетАж Але ж кожны народ у многiм менавiта сваiм спосабам жыцця, мыслення. Калi, скажам да прыкладу, узяць дзесяць тысяч аднолькавых кавалачкаСЮ смальты i пакласцi iх побач, то атрымаецца проста падлога СЮ ваннай, а калi кавалачкi будуць рознакаляровымi тАУ можна зрабiць цудоСЮную мазайку. Я за тое, каб кожны народ, i СЮ першую чаргу мой, меСЮ свой воблiк, меСЮ свой колер, свае адценнi, быСЮ непадобны да суседа, выклiкаСЮ пачцiвае здзiСЮленне i жаданне яму наследваць, жыць такiм сваiм яскравым, непадобным, страшэнна працяглым жыццём.

- А для каго пiшаце?

- Для тых, хто любiць i чытае мяне тАУ каб парадаваць iх. Для тых, хто не любiць тАУ каб раззлаваць. Для тых, хто яшчэ не ведае гiсторыi, даСЮняй культуры i лiтаратуры Беларусi, - каб абудзiць iх цiкавасць.

- Часта сюжэты СЮ вас мудрагелiстыятАж

- Так. РЖ гэта таму, што я стараюся пражыць свой век як найцiкавей, каб дзень не быСЮ падобны на дзень. Калi працую - ну, тады, вядома, днi больш-меньш аднолькавыя i розняцца толькi тым, пра што я сення пiшу, тады я проста працую без адпачынку, i днём i ноччу. А вось калi работы часова няма тАУ то тады я iду СЮ мора з рыбакамi, лаСЮлю з iмi рыбу, слухаю i прымаю СЮдзел у iх размовахтАж Швэндаюся па самых глухiх кутках i фатаграфую (хай па-аматарску) старыя цэрквы, курганы, гарадзiшчы, тыпы людзейтАж Еду СЮ iншыя гарады i прападаю там па кнiгасховiшчах цi СЮ розных цiкавых людзейтАж РЖду СЮ лес, раскладваю вогнiшча, хаджу па весках, складаю СЮ капы сена, адным словам, працую i жыву. Трэба здымацца СЮ кiно СЮ ролi каталiцкага свяшчэннiка тАУ здымаюся. Трэба тАЬпагутарыцьтАЭ з мядзведзем тАУ гутару. Трэба бервяно абчасаць тАУ умею.

- Карастаючыся пачатай тэмай, запытаю: што вам найбольш падабаецца СЮ самiм сабе?

- Абсалютна нiчога.

- А што не падабаецца?

- Вы што, допыт мне СЮчыняеце? тАУ з усмешкаю i СЮяСЮнай строгасцю пытае ен. тАУ А СЮвогуле, магчыма, i не падабаецца мая звычка СЮмешвацца СЮ розныя справы, якiя чыняцца на белым свеце. Падабаецца блукаваць у такiх мясцiнах, дзе яшчэ мала хто быСЮ, апускацца СЮ пячоры, лазiць па падземных хадах пад старымi будынкамi, разгадваць усякага роду загадкiтАж РЖ СЮ той жа час гэта мне не падабаецца, таму што прыносiць кучу бедаСЮ. НядаСЮна, напрыклад, два таварышы СЮздумалi паСЮтарыць адзiн апiсаны мною маршрут i моцна пацярпелi там. Я прашу СЮ iх прабачэння i засцерагаю: перш чым узяцца за нешта такое, спытайце СЮ мяне. Мiнулi гады i СЮчора адносна бяспечнае месца можа сёння пагражаць, скажам, абвалам цi нават нечым горшым. Не рызыкуйце там, дзе рызыкаваСЮ я. Бо там, дзе я iшоСЮ на рызыку, я, урэшце, адказваСЮ толькi за самаго сябе. Сабой, а не пакутамi сумлення за кагосьцi.

- А калi паставiць пытанне так: цi знаёма вам пачуццё творчай няСЮпэСЮненасцi?

- Не. Я нiколi не бяруся пiсаць аб тым, да чаго СЮ мяне не ляжыць душа. Калi я ведаю аб чым я хачу пiсаць, я ведаю i як пiсаць. Таму СЮ мяне практычна няма чарнавiкоСЮ. Ёсць толькi накiды сюжэта. Накiды гэтыя падобны на галаваломку, сам чорт нагу зломiць. Там усё: героi, абстаноСЮка, планы месца дзеяння, жыллё дзейных асоб аж да таго, што вiдаць з кожнага акна. Падрабязныя бiяграфii герояСЮ (яны пасля не СЮвойдуць у твор, але, ведаючы iх, я ведаю, як будзе паводзiць сябе чалавек у самых складаных абставiнах), манеры герояСЮ, iхнiя СЮчынкi i iншыя дэталi. Абдумаю як след тАУ сядаю за стол. Калi штосьцi не клеiцца, пахаджу па пакоi, пакуру, каву згатую тАУ i зноСЮ за работу. Слова павiнна СЮлезцi на сваё месца адразу, як цвiк. РЖ апошняя гэта справа сто разоСЮ выцягваць яго абцугамi i забiваць зноСЮ.

- Уладзiмiр Сямёнавiч, а чаму вы назвалi свой апошнi празаiчны твор тАЬЗброятАЭ аповесцю? Цi не з^тАЩяСЮляецца яна своеасаблiвым працягам рамана тАЬКаласы пад сярпом тваiмтАЭ: галоСЮныя героi адны i тыя ж?

- Не. Гэта не працяг рамана, а яго адгалiнаванне. ГалоСЮныя героi тыя ж, але яны дзейнiчаюць у iншых умовах i iншы раз не зусiм так, як табе хочацца. Дзеянне адбываецца СЮ Маскве. Але гэта не Масква Пушкiна i Бялiнскага, дзе жывуць высокiмi iдэаламi цi, прынамсi, добрымi манерамi, дзе ветлiва цалуюць ручкi дамам, дзе гутараць аб высокiх матэрыях, дзе пануе павага да людзей. Гэта Масква СухараСЮкi i Хiтрова рынка, маскоСЮскае дно, якое i ГiляроСЮскаму не снiлася.

- Значыць, аповесць трэба СЮспрымаць як самастойны твор, калi я не памыляюся?

- Толькi так. У нас у ПрыдняпроСЮi, норавы заСЮседы былi i ёсць такiя: калi гулянне тАУ сдаСЮ апошнi рубель, калi просiш тАУ то ад душы, а пагражаеш каму-небудзь тАУ яму не здабраваць! А тут Алесь трапляе СЮ абсалютна чужое, незразумелае яму асяроддзе, дзе можна прыгразiць i забыць, дзе на словах можна дараваць, але да смерцi помнiць зло i пры зручным выпадку СЮдарыць. Адным словам, дзе законы такiя: хочаш выжыць тАУ умей хiтрыць, выкручвацца, хлусцiць.

- Але ж мэта СЮ Алеся i яго сяброСЮ застаецца па-ранейшаму тая ж.

- Так, iм трэба знайсцi i купiць зброю, хоць бы 3000 ружжаСЮ для паСЮстанцаСЮ. А гэта справа далёка не простая.

- ПэСЮна, таму аповесць называецца тАЬЗброятАЭ, цi яе назва мае i iншую, унутрана-падтэкставую нагрузку?

- Ваша праСЮда, назва тАУ сiмвалiчная. тАЬЗброятАЭ тАУ гэта значыць, што так нельга жыць далей грамадству, у якiм жыве Алесь, што наступiСЮ час мяняць самадзяржаСЮны лад, што народ прыйшоСЮ да гэтага i рыхтуе сваю зброю.

- Як растлумачылi б вы сваю нязменную цiкавасць да гiстарычных сюжэтаСЮ?

- На гiстарычных сюжэтах я ствараю сваю мастацкую матрыцу будучага. Калi ты СЮ пэСЮнай сiтуацыi калiсьцi зрабiСЮ так, а не iнакш, то i праз сто, тысячу гадоСЮ ты СЮ падобных абставiнах зробiш у нечым падобны СЮчынак. Кожны гiстарычны сюжэт тАУ гэта адкрытая размова з сучаснiкам. А дзе яшчэ можна паказаць так поСЮна чалавека, што стаiць перад выбарам, кiм яму быць, калi не на фоне гiсторыi, вайны, экстрэмальных умоСЮ, у якiя трапляе гэты чалавек i праяСЮляецца СЮвесь да канца, да тых рыс характару, якiя ён, можа, i сам не падазраваСЮ СЮ сабе?

- А што вы скажаце пра свой раман тАЬЧорны замак АльшанскiтАЭ? У чым побач з прыгоднiцка-дэкрутыСЮным тАУ i гiсторыя, i сучаснасць.

- Гэта чысты дэтэктыСЮ. РЖ нiчога больш.

- Дазвольце не згадзiцца. Ва СЮсiх вашых творах (i гэты раман не выключэнне), на мой погляд, прысутнiчае як характэрны СЮнутраны падтэкст гiсторыка-патрыятычны пачатак, якi нясе СЮ сябе сапраСЮдную СЮлюблёнасць ва СЮсё роднае: прыроду, гiсторыю i культуру Беларусi. РЖ калi адкiнуць усё гэта i глядзець на раман толькi як на займальны тАЬчыстытАЭ дэтэктыСЮ то, напэСЮна, - гэта не Караткевiч.

- А я нiколi не лiчыСЮ дэтэктывам раман пра маера Пронiна. ДэтэктыСЮ, калi яго разумець як трэба, гэта таксама добрая лiтаратура (другая справа цi здолеСЮ я СЮ тАЬЗамкутАЭ узняцца да яе). Перш за СЮсе таму, што там не павiнна быць голай схемы, па якой дзейнiчаюць загадзя ясныя нам героi, а павiнны быць жывыя людзi. РЖ яшчэ павiнна быць смяротная нянавiсць да зла.

- Кажучы пра сувязь гiсторыi i сучаснасцi, я хацела б пачуць вашу думку аб тым, па якой прычыне некаторыя пiсьменнiкi i творы з часам тАЬстарэюцьтАЭ.

- Цяжка адказаць на гэта пытанне адназначнатАж А вы СЮспомнiце, колькi шэрых клетак у чалавечым мазгу. Яны адмiраюць. Стамляецца i старэе пiсьменнiк, а разам з iм i чытач. Старэюць праблемы. Старэюць часы. Не так ужо рэдка бывае, што целам чалавек яСЮэ малады, а душою безнадзейна стары i наадварот. Гэта тАУ бяда. КрыСЮдна i тое, што маючы СЮ галаве шмат новых сюжэтаСЮ, ты не можаш, як у маладосцi, сядзець за сталом па дзесяць-дванаццаць гадзiн не СЮстаючытАж Я хачу сказаць вось што. Творы, напiсаныя пiсьменнiкам на СЮзлеце сiл, часцей за СЮсе i астаюцца яго лепшымi творамi, жывуць доСЮга. Думаю, што мала хто цяпер стане перачытваць тАЬАстравы СЮ акiянетАЭ Хеменгуэя, але тое, што ен напiсаСЮ на СЮзлеце сваiх сiл тАУ будзе хваляваць яшчэ доСЮга.

- Прабачце, я мела на СЮвазе тое, што некаторыя пiсьменнiкi (або iх асобныя творы) праз гадоСЮ 20 тАУ 30 , а то i меньш, ужо не цiкавыя i да iх не вяртаюцца. НапэСЮна, у маiм пытаннi не так прагучала слова тАЬстарэюцьтАЭ. Працягваючы пачатую думку, я спытала б: якiя чалавечыя якасцi вы больш за СЮсе цэнiце СЮ пiсьменнiка? Якiя якасцi не старэюць?

- ПраСЮдзiвасць! Нiколi не хлусi, калi пiшаш. Асаблiва пра дужа важныя пытаннi зла i дабрынi, любвi i нянавiсцi, смерцi i бяссмерця, гуманiзму i чалавеканенавiснiцтва.

Але нават i СЮ малых дробязях дзейнiчае гэты закон: не хлусi, пiшы так як ёсць (другая справа, што выпадкi могуць быць неймаверныя). Усё адно: калi чагосьцi не ведаеш, лепш не бярыся за пяро.

Была са мной адна гiсторыя: атрымлiваю лiст ад аднаго чытача маёй тАЬЧазенiiтАЭ, вучонага-бiёлага, якi абвiнавачваСЮ мяне СЮ тым, што схлусiСЮ, апiсваючы эпiзод з леапардам (там ён адгрызае галаву СЮ забiтага iм звера). МаСЮляСЮ, такога не бывае. Ведаю я звычкi многiх звяроСЮ, сам шмат назiраСЮ за iмi на далекiм Усходзе. Расказвалi мне пра такую прывычку i шматлiкiя палясоСЮшчыкi, з якiмi я сустракаСЮся там. Але вiдаць для майго бiёлога i гэтага мала. Тады мне давялося-такi палазiць па кнiгах. РЖ СЮрэшце я СЮсё ж знайшоСЮ. У кнiзе тАЬЗапаведнiк тАЬКедравая падзьтАЭ, выдадзенай да 50-годдзя гэтага запаведнiка, я СЮрэшце чорным па белым прачытаСЮ на старонцы 43: ВлИнтересно, что у всех его (леопарда) жертв, даже если они не полностью съедены, всегда отсутствует головаВ».

Кнiгу гэтую СЮ лiку iншых, пiсаСЮ дырэктар запаведнiка, мой добры знаёмы А.ПанкрацьеСЮ. Трэба пiсаць так, каб не хлусiць нi СЮ вялiкiм, нi СЮ малым (якiм бы неверагодным не было тое, пра што расказваеш). Трэба, каб табе неаглядна верылi. Тады СЮ цябе будзе больш шанцаСЮ, што ты даСЮжэй не тАЬсастарэештАЭ.

- Фолкнер аднойчы сказаСЮ: тАЬКалi хочаш даведацца, хто добры пiсьменнiк, запытай у яго калег, яны СЮкажуць на яго сваёй непрыязнасцютАЭ. Колькi СЮ гэтай парадаксальнай думцы рацыi?

- Ну калi, скажам, прымяраць гэтую думку на мяне, то няма на Беларусi тАЬгоршыхтАЭ пiсьменнiкаСЮ, чым Барадулiн i Танк, Панчанка i Брыль, або, скажам, БыкаСЮ. Нiколi СЮ жыццi я не тАЬСЮказваСЮ на iх сваёй непрыязнасцютАЭ, хоць я не СЮсяедны i некаторыя iхнiя рэчы могуць мне не падабацца. Гэта пiсьменнiкi, якiя б зрабiлi гонар кожнай лiтаратуры. А Фолкнер? Што ж, магчыма, Фолкнер па-свойму СЮ чымсьцi мае рацыю. Гэта, мабыць, было сказана СЮ хвiлiну цяжкага расчаравання СЮ сабе i СЮ людзях, калi на хвiлiну падумаСЮ, што праца твая дарэмная, у хвiлiну, калi табе СЮ адказ на парыСЮ душы адказалi СЮдарам. Крывадушныя людзi не пераводзяцца.

- Уладзiмiр Сямёнавiч, уявiце сабе, што вас папрасiлi скласцi анталогiю з пяцi аСЮтараСЮ сусветнай лiтаратуры. Якiх бы вы выбралi?

- Я СЮжо адказаСЮ. Гэта СЮсё адно, што выбраць пяць чалавек, якiх можна СЮзяць ва СЮратавальную шлюпку. Толькi пяць, а астатнiя загiнуць. Не СЮжо! Я бяру з сабою СЮ шлюпку СЮсiх, а калi яна пры гэтым затоне разам са мною, то няхай . Нельга пакiнуць кагосьцi. Усе яны аднолькава пакутавалi над словам i над лёсам людзей. тАУ Паказваючы на кнiжныя палiцы, ён працягвае: - Усе яны мае любiмыя пiсьменнiкi. РЖх так шмат, i кожны з iх мне да смерцi дарагi. Усе яны са мною i толькi пяцёх з iх тАУ я не магу назваць. Вазьмiце СЮсiх, хто любiСЮ людзей, мучыСЮся за iх i быСЮ сумленны. Вазьмiце СЮсiх, хто СЮзяСЮ за правiла цудоСЮныя словы Дон-Кiхота: тАЬСеньёры, вас пяцёра i вы напалi на аднаго. Значыць, няма вашай рацыi. Баранiцеся, сеньёры!тАЭ

Усё жыццё найлепшыя з нас стараюцца быць вернымi гэтаму прынцыпу. Былi верныя. Верныя зараз. РЖ дасць богтАж будуць яшчэ.

А як гэта СЮдавалася СЮ кожнага тАУ хай судзяць людзi.

З У. Караткевiчам гутарыла Роза СТАНКЕВРЖЧ.

НАЙПЕРШ тАУ СУДЗРЖЦЬ ЧЫТАЧУ

- Уладзiмiр Сямёнавiч, атрыманне лiтаратурнай прэмi, няма сумневу тАУ падзея для пiсьменнiка прыемная, радаснаятАж

- РЖ, як мне здаецца, крышачку сумнаятАж Чаму? Бачыце, калi пачынаюць пiсьменнiку даваць прэмii, узнагароды, часцей за СЮсё яму СЮжо не 20 год. На жальтАж Значыцца, чалавек ты немалады або зусiм стары. А хто з гэтым хоча пагадзiцца?

- Я як Вы ставiцеся да папулярнасцi, да шырокага чытацкага прызнання?

- Да фанфарна-барабаннага тАУ нiяк. Хоць бы яго i не было. А вось калi адчуваеш сапраСЮдную павагу да таго, што ты кажаш, няхай сабе СЮ чымсьцi i не згаджаюцца, - гэта заСЮсёды радуе i хвалюе. Скажу вам па сакрэце: усё-такi прыемна, калi зойдзеш у бiблiятэку i жартам спытаеш сваю кнiгу, а бiблiятэкарка разводзiць рукамi: тАЬПрабачце, два месяцы як апошнi экземпляр сцягнулiтАжтАЭ Або калi выпадкова сустрэнешся з выпадковым чалавекам, якi выпадкова тваё штосьцi чытаСЮ i нават выпадкова запомнiСЮ тваё прозвiшчатАж Слова за слова, глядзiш тАУ разгарэлася спрэчка, а там тАУ нехта некага i на лапаткi паклаСЮ. Вось гэта мне падабаецца.

- Лiтаратурная прэмiя, якую Вам прысудзiлi, носiць iмя РЖвана ПаСЮлавiча Мележа i гэта, мабыць, выклiкае нейкiя асаблiвыя думкi, пачуццiтАж

- Я люблю Мележа. РЖ як чалавека, i як пiсьменнiка. У шмат якiх пытаннях лiтаратуры, мастацтва наогул, хочацца верыць, мы былi аднадумцамi, хоць i здаралiся гарачыя мужчынскiя спрэчкi. Аднак не помню СЮ нашых адносiнах адчужанасцi, няшчырасцi i за гэта СЮдзячны лёсу. РЖ таму прысуджэнне гэтай лiтаратурнай прэмii тАУ дял мяне зтАЩява вельмi асабiстая i радасць мая замешана на жнiвеньскай журбетАж

- А якiм Вам бачыцца звяно Мележа СЮ беларускай лiтаратуры, наогул у нашай нацыянальнай культуры?

- Як i шмат каму тАУ залатым. Нiколi не забуду тое непараСЮнанае СЮражанне, якое зрабiлi на мяне тАЬЛюдзi на балоцетАЭ. Гэта было падобна на выбух бомбы. Жывыя людзi. Жывыя стрэхi на хатах. Жывое балота навокал. ПАЛЕССЕ. Вельмi хацелася б напiсаць так густа, так глыбока, як напiсаны гэты раман, як напiсаны лепшыя старонкi iншых мележаСЮскiх кнiг. Цяпер да гэтага яшчэ абавязвае i прысуджаная прэмiя яго iмя.

- У чым, на Вашу думку, думку аСЮтара, сакрэт такога шчаслiвага вяртання рамана тАЬНельга забыцьтАЭ да шырокага чытача?

- Твор гэты тАУ шматпланавы, у пэСЮнай меры экперыментальны. Гiсторыя тут суседнiчае з сучаснасцю, проза тАУ з паэзiяй, лiрыка тАУ з жыццёвым сухiм рэалiзмам. Такое спалучэнне было тады навiной у нашай лiтаратуры, ды й цяпер яшчэ рэдка сустракаецца. Мабыць, у гэтым адна з прычын таго, што раман чытаеццатАж Адна з прычын тАУ але не галоСЮная, бо, акрамя чыста лiтаратурных прыёмаСЮ i формаСЮ, чалавек у творы заСЮсёды знаходзiць яшчэ штосьцi сваёй, глыбока асабiстаетАж

- РЖ апошняе, традыцыйнае пытанне: над чым Вы цяпер працуеце?

- У выдавецтве тАЬБеларусьтАЭ рыхтуецца да друку вялiкi альбом, прысвечаны надзвычай цiкаваму старажытнаму гораду тАУ Мсцiславу. Гэта радзiма мае мацi, а значыць тАУ i мая радзiма. НапiсаСЮ да гэтага выдання невялiкi СЮступ, якi апошнiмi днямi дашлiфоСЮваю. Што атрымаляся тАУ найперш меркаваць чытачу.

З Уладзiмiрам КАРАТКЕВРЖЧАМ

гутарыСЮ Уладзiмiр ЯГОРОДЗРЖК.

РОДНАЯ МОВА

Дзве старонкi, дваццаць цi дзвесце.. А можа тысячы тысяч? Усё адно, нават iх будзе мала, каб годна СЮславiць цябе, родная беларуская мова. Таму што мiльёны тваiх людзей сваiм iснаваннем сваiм з самага пачатку дзён кожным трапным словам, кожнай любоСЮнай цi гнеСЮнай думкай, кожным знiшчальным, здеклiвым, iранiчным або, наадварот, добрым, лiрычным сказам славяць цябе. РЖ славiць будуць, пакуль не скончыцца жыццё людское i думка людская на Зямлi.

Мова Скарыны i Буднага, мова Багдановiча i Купалы, Багушэвiча i Коласа, мова соцень генiяСЮ, што яшчэ прыйдуць. Мова iнтэлiгентаСЮ беларускiх, iмя якiх тАУ легiён. Мова настаСЮнiкаСЮ i паэтаСЮ, вучовых i кампазiтараСЮ, але перш за СЮсё мова дзесяцi мiльёнаСЮ людзей па СЮсiм свеце тАУ ад Уругвая да Далёкага Усходу i, галоСЮнае, на нашай беларускай зямлi.

Мова першай матчынай калыханкi i апошняга тАЬбывайтАЭ, мова старадаСЮнiх архiваСЮ i новых школ на Палессi, можа пажаСЮцелых статутаСЮ i мова кахання. Мова плытагонаСЮ, сялян, акадэмiкаСЮ i шахцёраСЮ на саляных капальнях. Мова, якая можа СЮсё; можна сказаць словы невыказаннай пяшчоты i можа СЮдарыць так, што не СЮстанеш. Гнуткi, спявучы, адвечна новы iнструмант, без якога радасць не СЮ радасць, каханне не СЮ каханне, бяседа не СЮ бяседу, сяброСЮства не СЮ сяброСЮства i нянавiсць не СЮ нянавiсць.

Няма цябе тАУ i вось няма суцяшэння СЮ горы. Няма цябе тАУ i вось нямы язык, i нельга сказаць словаСЮ радасцi. А калi СЮбiць сабе у галаву цалкам дурную думку, што СЮ нейкiм далёкiм будучым цябе не будзе, то.. нашто нам тады такая будучыня?

Таму што СЮсе мы тАУ ад настаСЮнiка да паэта тАУ любiм цябе, таму што ты тАУ самы важлiвы наш здабытак, i мы СЮ меру сiл нашых не дазваляем i не будзем дазваляць, каб нехта выказваСЮ да цябе пагарду.

Тым больш дзiка, што яшчэ нядаСЮна зламысныя ёлупы прарочылi табе знiкненне. Мала таго, самi дбалi аб iм са стараннем, вартым лепшага СЮжывання. Што ж, РЖваны Бязродныя вартыя толькi пагарды, як усе тыя, якiя, адвярнуСЮшыся, праходзяць ля матчынай хаты.

Яны проста не ведаюць, якi СЮдзел рыхтуе лёс таму чалавеку, якi пазбавiСЮся мовы. А каб ведалi, то жахнулiся б. Толькi ж нават гэтага не дадзена iхнiм бедным мазгам.

..Старая хронiка данесла да нас жудасную i горкую гiсторыю. ТэСЮтоны захапiлi землi прусаСЮ, i старая пруская мова паступова знiкла, i вось на турнiр мейстерзiнгераСЮ прыйшоСЮ апошнi прускi спявак i паэт тАУ вайдэлот. Ён спяваСЮ дзiвосныя песнi пра подзвiгi продкаСЮ, пра каханне i смеласць, пра вернасць i дружбу. Ён апяваСЮ прыгажосць сваёй зямлi, але нiхто яго не разумеСЮ. Яму не далi скончыць, бо рыцары рагаталi, як ашалелыя. РЖ паднеслi старому вайдэту прыз.. сто гарэхаСЮ свiстуноСЮ.

Глыбокi сэнс гэтай гiсторыi ясны, як божы дзень: нямы той чалавек, якi забыСЮ мову продкаСЮ, i не можа ён спаСЮна вылiць сваю душу, выявiць сябе. Па пальцах можна пералiчыць выпадкi, калi, напрыклад, пiсьменнiк стварае на чужой мове нешта нават не генiяльнае, а проста вартае друкавання, а не сметнiка (скажам, паляк КажанеСЮскi стаСЮ англiйскiм пiсьменнiкам Джозефам Конрадам). Але нават генiяльны Пушкiн, дасканала ведаючы французскую, пiсаСЮ на ёй дужа пасрэдныя вершы. Тое самае можна сказаць пра польскiя вершы Лучыны i рускiя тАУ Багдановiча. А яны ж таксама большую частку жыцця чулi рускую i польскую.

Нiбы нейкi лёс неСЮблажымы кiруе рукою таго, хто пiша. Нiбы цень мацi, прамацi СЮсiх продкаСЮ, што прайшлi па зямлi з дня зтАЩяСЮлення на ёй людзей i народаСЮ, i калi пачынаеш пiсаць не так, як думалi i гаварылi яны, - немiнуча пачынаеш фальшывiць.

У старадаСЮнiя часы, калi яшчэ не склалiся нацыi, мова магла зрабiцца мёртвай мовай, як латынь. Але i тады мовы былi практычна неСЮмiручыя. Тая ж самая латынь не толькi нарадзiла СЮсю сямтАЩю раманаСЮскiх моСЮ тАУ ад Аргенцiны да Румынii, - не толькi, будучы СЮжо мёртвай, цэлымi стагоддзямi была мовай паэзii i навукi, але i зараз уплывае на нас творамi Катула i Вергiлiя, Гарацыя i Авiдзiя, прымушаюць смяяцца i плакаць. Што СЮжо хадзiць далёка за прыкладам: новая беларуская лiтаратура пачыналася з пераробкi Вергiлiевай тАЬЭнеiдытАЭ, i той жа самы Вергiлiй вадзiСЮ па пекле аснавальнiка новай iтальянскай паэзii, першага паэта новага часу Дантэ.

У новы час скон немагчымы для кожнай больш-менш развiтай мовы. Нават неразвiтая СЮладна СЮплывае на сваiх сыноСЮ. Ян БаршчэСЮскi СЮ мiнулым стагоддзi напiсаСЮ па-польску тАЬШляхцiц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданняхтАЭ, але i зараз мала хто з такой выразнасцю паказаСЮ быт беларуса, псiхiчны склад ягонай душы, яго нацыянальны характар i самую Беларусь. Мiцкевiч пiша па-польску, але рэалii яго твораСЮ цалкам беларускiя, але i старэйшыя i навейшыя яго даследчыкi лiчаць, што сам склад яго мыслення быСЮ беларускi, але творы ягоныя страката перасыпаны вялiкiм мноствам беларускiх слоСЮ i тых беларуска-польскiх барбарызмаСЮ, што былi СЮласцiвы шляхце беларускага паходжання. Нездарма ж у паэта Канстанты Галчынскага ёсць верш, герой якога, чытаючы Мiцкевiча, нападае на слова тАЬсвежоптАЭ, перагортвае СЮсе, якiя ёсць слоСЮнiкi польскай мовы, не знаходзiць такога i, не смеючы не верыць Мiцкевiчу, зтАЩязджае з розуму.

Ужо шэпчуць вакол:

Што гэта зрабiлася

з хлопца!

Дзякую, пане Адам!!!

Я ахвяра свежопа.

(Пераклад. тАУ У.К.)

А на самай справе Мiцкевiч проста тАЬпалянiзаваСЮтАЭ звычайную беларускую тАЬсвiрэпкутАЭ або тАЬсвiрэптАЭ.

Не толькi беларусiзмы былi СЮ яго творчасцi. Чытаючы СЮ Парыжы лекцыi аб славянах, ён сказаСЮ пра беларускую мову, што гэта найбагацейшая i найчысцейшая з усходнеславяскiх моСЮ, адзначаная СЮзнёслай прастатой.

Мова неСЮмiручая. Воляю абставiн iрландцы, напрыклад, амаль страцiлi яе. Свiф, i Уайльд, i ШоСЮ, i дзесяткi iншых людзей, што зтАЩяСЮляюцца гонарам англiйскай лiтаратуры, былi iрландцы, любiлi свой народ, але пiсалi воляю няшчасных абставiн па-англiйску. РЖ вось цяпер iрландская, як i валлiйская, баскская, iСЮрыт, як мовы народаСЮ Афрыкi, якiя сотнi год ляжалi СЮ заняпадзе, усталi. Бо мова тАУ душа народа, i толькi на ёй можа народ найбольш поСЮна выказаць сябе.

Наш лёс быСЮ такi. З часоСЮ росквiту старажытнай беларускай мовы прайшлi стагоддзi вынарадавання, забыцця свядомага забойства. Акрамя гушчы народнай толькi СЮ нешматлiкiх прыватных школах з закуранымi бэлькамi, у школах, дзе настаСЮнiчалi адстаСЮныя салдаты цi старыя дзячкi i дзе вучылi акрамя псалцiры хiба начаткам пiсьма i лiчэння, гучала яшчэ беларуская мова. Але было гэта ад беднасцi, а не ад багацця.

Кнiганошы насiлi кнiгi з-за мяжы, i за гэтыя беларускiя кнiгi iм часта плацiлi кулямi салдаты з кардонаСЮ. Але нiхто СЮсё адно не мог адштурхнуць народ ад сваёй кнiгi.

Кнiгi палiлi, супраць iх выдавалi СЮказы, забаранялi самыя словы тАЬбеларуская моватАЭ. Але СЮсё гэта, як i насмяханне над тАЬпаСЮночна-заходнi нарэччамтАЭ тАУ нiчога не дало i не магло даць, пакуль беларуская баба стаяла з рагачом ля печкi, пакуль гэтая баба спявала калыханку над лiповай калыскай.

Мала таго, усе разумелi СЮсё з большай яснасцю, што без яе, без гэтай мовы, немагчыма. Яна СЮладна грукала СЮ светлыя дзверы.

Нават панам i гандлярам яна неабходная.

тАЬМоцныя свету гэтага, тАУ без яе вы падсячэце ногi эканомiцы i развалiце гаспадару, бо не на французскай жа вам размаСЮляць з тымi, хто працуе, i без каго вы здохлi б з голаду!тАЭ

Але, не кажучы СЮжо аб гэтай публiцы, яна неабходная i сапраСЮдным.

тАЬФалькларысты тАУ вы збяднiце чалавецтва на адзiн з самых багатых фальклораСЮ на зямлiтАЭ. РЖ вось забароненая мова, амаль разбураная СЮ сваёй лiтаратурнай, друкаванай галiне, рассыпаецца самацветамi СЮ запiсах Шэйна, Раманава, ФедароСЮскага i многiх дзесяткаСЮ iншых.

Лiнгвiсты таксама пачынаюць разумець, што беларуская мова гэта скарб таго, што вымерла СЮ другiх мовах, што, акрамя самастойнай вялiкай каштоСЮнасцi, яна тАУ запаведнiк, у якiм тАЬсохранилось очень много древнего и важного для историитАЭ (И.И.Срезневский), i без ведання якога немагчыма славянскае мовазнаСЮства наогул, немагчыма вывучэнне i зразуменне iншых славянскiх моСЮ i iхняй гiсторыi.

Рэлiкт? Так, калi хочаце, рэлiкт, якi перажыСЮ стагоддзi. Але рэлiкт, што расце, развiваецца, дыхае, iдзе наперад волатавымi крокамi, якi жыве i будзе жыць вечна.

Усе пачынаюць больш i больш разумець гэта. Сама гiсторыя СЮладна i неабходна штурхае на прызнанне, на павагу, на захапленне багаццем i прыгажосцю беларускай мовы. РЖ нават тыя, што адышлi ад яе тАУ я разумею найлепшых з iх ,тАУ рана цi позна вяртаюцца да звонкага дзе i густога чаго. Бо толькi так iм можна сказаць усё.

Чачот запiсвае народныя песнi i сам складае вершы па СЮзору гэтых песень. Марцiнкевiч ад польскага верша прыходзiць спачатку да беларускiх, не вельмi яшчэ спрытных вершаСЮ, а пасля стварае шэдэСЮр менавiта на беларускай мове i антуражу драматургii тАУ тАЬПiнскую шляхтутАЭ.

Усё, здавалася б, занядбана, але невядомы пiша тАЬТараса на ПарнасетАЭ i яго ведае напамяць бадай што кожны беларус. РЖ вось Багушэвiч, якому й бог загадаСЮ, здавалася б, па выхаваннi i становiшчу, забыць усё тАУ выбухае палымянымi радкамi СЮ абарону СЮсяго гэтага, забытага, стаптанага царамi i саноСЮнай сволаччу, i грымiць супраць ворагаСЮ мовы i народа , голас КалiноСЮскага. РЖ СЮжо у слоСЮнiк Насовiча СЮваходзiць больш за трыццаць тысяч адметных, паСЮнакроСЮных, жывых, iскрамётных слоСЮ. РЖ СЮжо генiй Купалы i Багдановiча СЮстае над зямлёй i займаецца над ёю далёкi яшчэ пакуль водсвет заранкi.

Першыя настаСЮнiкi выходзяць на новую нiву. РЖ гэта iхняй неСЮмiручай працы, iхняму дбанню, iхнiм бяссонным начам у многiм i многiм павiнны мы быць удзячнымi за тое, што мова наша стала яваю для мiльёнаСЮ, што яна мае права патрабаваць токой жа самай павагi, як i СЮсе мовы зямлi.

Мы (я кажу тАЬмытАЭ, бо я таксама былы настаСЮнiк) нiколi не павiнны забываць, наколькi годная наша праца i хто стаяСЮ ля яе вытокаСЮ, самi настаСЮнiчалi, самi складалi першыя буквары i чытанкi Цётка, Купала i Колас. РЖ, мяркуючы па СЮсiм, някепска ведалi сваю справу i зусiм нядрэнна правялi яе СЮ жыццё. Яшчэ на зары нашага стагоддзя.

Дбаннем iх i соцень iншых мова набiрае сiлу, цвёрдая, як сталь, грубая, як сялянскiя далонi i пяшчотная, як спеСЮ беларускага гiвала. Яшчэ часам запiнаючыся на абстрактных тэрмiнах, яшчэ нясмела вымаСЮляючы навуковыя i фiласоСЮскiя тэрмiны тАУ яна СЮладна бярэ разбег. Яе СЮжо не стрымаць. Першая сучасная трагедыя (я не маю на СЮвазе сярэдневяковых мiстэрый i аповесцяСЮ), першы раман, першая паэма тАУ i паСЮсюль глыбокая зямляная праСЮда i дыяменты дажджу на пахучых майскiх галiнах, i што нi слова, то жэмчуг падае на срэбны шч

Вместе с этим смотрят:

9 сочинений для 9 класса /english/

A Farewell to Arms

A history of the english language

About England

Accommodation in St.Petersburg