Рэлiгiя СЮсходнiх славян. Увядзенне хрысцiянства

Мiнiстэртсва Адукацыi Рэспублiкi Беларусь

Установа адукацыi

тАЬБрэсцкi ДзяржаСЮны Тэхнiчны УнiверсiтэттАЭ

Кафедра сацыяльна-палiтычнчх i гiстарычных навук

Рэферат па гiсторыi Беларусi на тэму:

тАЬРэлiгiя СЮсходнiх славян. Увядзенне хрысцiянстватАЭ

ВыканаСЮ: студэнтка ЭФ

гр. Ф-7

Глебiк Н.Е.

ПраверыСЮ: Малыхiна Л.Ю.

Брэст, 2002

Змест

УводзiнытАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж.

1. Перашкоды на шляху да вывучэння рэлiгii старажытных славянтАжтАжтАж..

2. Рэлiгiя старажытных славянтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж

3. Народныя святкаваннi i абрадытАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж.

3.1 Народны каляндартАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж.

3.2 Абрадавая творчасцьтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж.

4. Прыняцце i распаСЮсюджанне хрысцiянстватАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж

4.1 Хрысцiянiзацыя беларускiх зямельтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж.

4.2 ДваяверстватАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж

4.3 Унутраная структура царквытАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж..

ЗаключэннетАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж

Спiс лiтаратурытАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАжтАж.

Уводзiны

Фармiраванню як самой беларускай народнасцi, так i яе культуры папярэднiчаСЮ велiзарны адрэзак часу з усiмi характэрнымi для яго супярэчнасцямi i складанасцямi, што адлюстравалася i СЮ змесце, i СЮ формах культуры. На працягу СЮсяго перыяду iснавання Старажытнай Беларусi СЮ яе духоСЮным жыццi, акрамя СЮласна свайго, мясцовага, даволi выразна прасочваюцца асноСЮныя прыкметы i рысы агульнай для СЮсiх усходнеславянскiх плямен культуры. I гэта нядзiСЮна, бо за час iх няхай сабе i не дужа працяглага жыцця СЮ складзе КiеСЮскай Русi, альбо Старажытнарускай дзяржавы, паспела СЮ асноСЮным сфармiравацца досыць блiзкая СЮ этнiчным плане для СЮсяго яе насельнiцтсва матэрыяльная i духоСЮная культура, якая пазней стала найважнейшым субстратам беларускай, рускай i СЮкраiнскай культур.

Характэрнай прыкметай таго часу зтАЩяСЮляецца цеснае перапляценне культуры з рэлiгiйнымi вераваннямi. Сказанае тычыцца як язычнiцтва, так i хрысцiянства. Разгледзiм рэлiгiйныя вераваннi старажытных славян да прыняцця хрысцiянства i змены, якiя адбылiся СЮ iх жыццi з распаСЮсюджваннем хрысцiянскай веры.

1. Перашкоды на шляху да вывучэння рэлiгii старажытных славян

Да нядаСЮняга часу гiсторыяй беларускай царквы пагарджалi, практычна адсутнiчалi навуковыя работы, прысвечаныя дахрысцiянскiм абрадам. Бясспрэчна, iснавала шмат прычын i цяжкасцей, якiя перашкаджалi гiсторыкам заняцца гэтай праблемай, але тэма эаслугоСЮвае больш уважлiвага вывучэння. Нешматлiкiя даследаваннi па гiсторыi Беларусi даюць толькi агульную i невыразную схему дахрысцiянскiх вераванняСЮ. Мы будзем здольны зразумець ментальнасць старажытных жыхароСЮ Беларусi толькi тады, калi будэем ведаць сэнс шматлiкiх старажытных беларускiх ралiгiйных звычаяСЮ.

Значнасць даследавання беларускай мiфалогii не можа быць узята над сумненне. Аднак умовы палiтычнага развiцця на працягу апошнiх двух стагоддзяСЮ паслужылi прычынай таго, што крынiцы i традыцыi беларускага перыяду аказалiся пакрытымi цемрай невядомасцi.

Адна з найбольш сур'ёэных цяжкасцей заключаецца у адсутнасцi вялiкай колькасцi пiсьмовых крынiц. Старажытныя беларускiя летапiсы згублены або загiнулi у час шматлiкiх раэбуральных войнаСЮ супраць манголаСЮ, крыжаносцаСЮ i рускiх. Фальклорныя творы беларусаСЮ эахавалiся у вялiкай колькасцi, але з цягам часу на iх аказала вялiкi СЮплыСЮ хрысцiянства.

Другой перашкодай для правiльнага СЮяСЮлення аб прадмеце з'яСЮляецца той факт, што у час перадфеадальнага перыяду у некаторых з цэнтральных усходнеславянскiх княстваСЮ былi спробы аб'яднаць розныя формы яэычнiцкай рэлiгii шляхам злiцця культаСЮ разнастайных плямён. Так, перад прыняццем хрысцiянства Уладзiмiр КiеСЮскi стварыСЮ у сваей сталiцы нешта накшталт пантэона, у якi сабраСЮ разам iдалаСЮ розных племянных божастваСЮ, у тым лiку i тых, якiм пакланялiся беларускiя плямёны. Эксперымент Уладзiмiра працягваСЮся нядоСЮга i закончыСЮся пасля пры-няцця iм хрысцiянскай веры. Аднак i пасля спробы Уладзiмiра СЮпарадкаваць племянных багоСЮ блытанiна у значэннi таго цi iншага язычнiцкага бажаства сустракаецца у старажытных ле-тапiсах i у фальклоры.

Таксама павiнна быць прынята пад увагу табу, якое, па крайняй меры тэарэтычна, накладвалася на iмёны шматлiкiх божаВнстваСЮ. Беларускi фольклор паказвае, што гэта табу на святыя iмёны больш выразна назiралася менавiта сярод беларускiх пляВнмён. Так, можна сустрэць прыкаэку: "Я сказаСЮ бы табе нешта, ды печ у хаце". Печ была, беэумоСЮна, месцам знаходжання хатнiх духаСЮ, а таму, наэываючы iх прыстанiшча, чалавек мог пазбегнуць вымаСЮлення iх iмён. У другой прыказцы гаворыцца: "Пакланiся лясному гушчару, i ён дасць табе кавалак хлеба". Можна меркаваць, што лес з'яСЮляецца месцам, дэе жывуць духi, якiя апекуюць вёску. Мясцовыя звычаi служаць дадатковым доказам табу на iмёны. Так, да нядаСЮняга часу на Палессi iмя "Трасца-Чухна" нiколi не вымаСЮлялася СЮслых, бо, паводле старажытных павер'яСЮ, гэты дух мае добры слых i вельмi помслiвы да тых, хто асмелiСЮся вымавiць яго iмя. Па гэтай прычыне i каб не зняважыць сваiх божастваСЮ i духаСЮ, старажытныя беларусы давалi iм вобразныя мянушкi у дадатак да iх уласных iмёнаСЮ. Тэта выклiкала блытанiну у назвах. Так, да Трасцы-Чухны, духу трасцы, звярталiся больш фамiльярна тАУ Цётка, а Грамавiца, жонка бога Перуна, таксама мела больш блiзкае iмя тАУ Цёця. Другi прыклад: Дзед тАУ гэта мянушка не толькi духа продкаСЮ, а вялiкага баВнжаства тАУ Белбога. Пасля прыняцця хрысцiянства сярод летапiсцаСЮ з'явiлася тэндэнцыя не эвяртаць увагi на iмянныя табу. Аднак не трэба забываць, што яны не мелi намеру даваць дакладныя апiсаннi язычнiцкай рэлiгii мiнулага. Гэтым у некаторай ступенi тлумачыцца тое, што табу на iмёны не толькi стварала блыВнтанiну у наменклатуры беларускай дэманалогii, але таксама вяло да страты i знiкнення iстотнай часткi народнай мiфалогii.

Яшчэ адна перашкода на шляху да рацыянальнага вывучэння была створана у XIX ст. некаторымi даследчыкамi, якiя, спрабуючы пашырыць межы славянскай мiфалогii, уносiлi чужародныя элементы, запазычаныя у iншых народаСЮ i культур. Адны аСЮтары звярталiся да iранскiх традыцый, другiя iмкнулiся СЮстанавiць сувязi э мiфалогiяй германцаСЮ. РЖ.Гануш, якi вывучаСЮ РЖндыю, эаСЮсёды спрабаваСЮ правесцi паралелi э iндыйскай мiфалогiяй. Гэтыя тэорыi пакiнулi свой адбiтак i на сучасных этнаграфiчных зборнiках. Цяпер некаторыя беларускiя этнолагi, такiя, як С.Хмара, вырашылi пайсцi следам за тэорыяй Гануша, але вопыт паказвае, што такiя сумнiСЮныя аналогii мала садзейнiчаюць правiльнаму накiрунку у даследаваннi прадмета i СЮносяць блытанiну на старонкi розных выданняСЮ.

2. Рэлiгiя старажытных славян

Паводле класiчных падручнiкаСЮ па гiсторыi Беларусi, рэлiгiя "старажытных беларусаСЮ мела форму язычнiцтва, заснаванага на абагаСЮленнi сiл прыроды[1]
. Аднак гэта спрааядлiва толькi для больш позняга часу. Пытанне заключаецца у тым, якiя формы рэлiгii iснавалi у далёкiм мiнулым. Цi была рэлiгiя старажытных славян эаСЮсёды полiтэiстычнай па сваей сутнасцi? Пры дэталёвым вывучэннi СЮсiх наяСЮных доказаСЮ мы прыходзiм да высновы, што прымiтыСЮная рэлiгiя СЮсiх славян была у асноСЮным монатэiстычнай. Некаторыя гiсторыкi, закранаючы пытанне славянскай мiфалогii, ахвотна прымаюць гэтую выснову, хоць неабходна адзначыць, што большасць з iх прытрымлiваецца супрацьлеглай думкi. Так, тыя, хто энаёмы з славянскай мiфалогiяй, памятаюць сведчаннi Пракопiя Кесарыйскага (VI ст. н. э.) пра вераваннi раннiх славян. Пракопiй сцвярджае, што сярод сваiх багоСЮ слаВнвяне лiчылi адзiным уладаром Усявышняга Госпада, якому усе астатнiя былi абавязаны сваiм паходжаннем. Падобныя сведчаннi былi i СЮ Гольманда СЮ яго "Славянскай хронiцы", складзенай каля 1167тАФ1168 гг. У ей сярод славянскiх багоСЮ вылучаецца адзiн найбольш магутны, царства якога знаходзiлася на небе, якi кiраваСЮ менш значнымi божаствамi. Вядома, пазней былi спробы СЮзяць пад сумненне праСЮдзiвасць такiх паведамленняСЮ, паколькi iх аСЮтары з'яСЮлялiся хрысцiянамi i таму iх погляды былi тэндэнцыйныя. Варта СЮзяць пад увагу, што у лужыцкiх сербаСЮ iснавала мiфiчная iстота, вядомая як Прабог, а СЮ памеранскiх i палабскiх славян тАУ вярхоСЮнае бажаство, называемае ТрыглаСЮ.

У беларускiм фальклоры можна знайсцi легенды i паданнi, верагодна, дахрысцiянскага паходжання. Так, сярод паданняСЮ, сабраных М.ФедароСЮскiм, ёсць некалькi, якiя прыпiсваюць стварэнне Сусвету iстоце без iменi, але названага "Бог багоСЮ". РЖншыя легенды, магчыма, нават больш старажытныя, расказваюць пра роэныя дэеяннi гэтага бажаства, якое абходзiць увесь свет, прыняСЮшы аблiчча старога. ЗаслугоСЮвае СЮвагi тое, што гэтыя паданнi не гавораць нiчога пра СЮласнае iмя Бога за выключэннем асобных выпадкаСЮ, калi яго наэываюць Белбогам. Усе тэта магло навесцi на думку, што старажытныя беларусы мелi у асноСЮным монатэiстычныя погляды, i, гаворачы пра ВярхоСЮнага Бога, яны не адчувалi асаблiвай патрэбы у тым, каб аддзялiць яго ад iншых мiфiчных iстот. Нават у больш познiя часы, калi iншыя мiфалагiчныя iстоты СЮвайшлi у народную рэлiгiю, iдэя ВярхоСЮнага Бажаства захавалася.

Можна спытаць, хто быСЮ галоСЮным богам беларускiх плямён у той перыяд, калi развiвалася мiфалогiя. Некаторыя вучоныя памылкова думалi, што iм быСЮ Пярун, хоць цяпер тэта палажэнне абвяргаецца. На самай справе беларускiя плямёны СЮшаноСЮвалi як вышэйшае бажаство Белбога, якога яшчэ называлi Бялун, або Бог неба. Паколькi ён лiчыСЮся прабацькам усiх iншых багоСЮ, дык быСЮ больш вядомы як Дзед.

Некаторыя аСЮтары, такiя як В.Нерынг, абвяргалi вялiкую значнасць Белбога у славянскай мiфалогii, а А.Брукнер сумняваСЮся не толькi СЮ iснаваннi Белбога, але i Чарнабога. Але iх погляды маюць адзiн вельмi iстотны слабы бок. У сваiх працах нiякiх дадатковых звестак па беларускай мiфалогii яны не прыводэяць.

СапраСЮды, думку аб тым, што Белбог быСЮ вядомы толькi СЮ беларускай мiфалогii, выказваСЮ А.Кiркор. Апiсваючы багатыя фальклорныя крынiцы, ён сцвярджаСЮ, што, паводле беларускiх народных павер'яСЮ, Белбог ушаноСЮваСЮся як "прабог" тАУ бог, якi даСЮ чароСЮны молат Перуну для барацьбы з богам зла тАУ Чарнабогам (чортам), каб энiшчыць апошняга. Паколькi Пярун, паводле беларускай народнай мiфалогii, быСЮ сынам Белбога, братам Зюзi i Чарнабога, галоСЮная iерархiя беларускiх мiфалагiчных iстот паходзiць ад Белбога.

Пакланенне Перуну як богу вайны i грому было шырока рас-паСЮсюджана ва СЮсходнеславянскiм свеце i было асаблiва папулярнае сярод князёСЮ i iх дружыннiкаСЮ, якiя звярталiся да яго як да сiлы, якая забяспечвае перамогу СЮ бiтве. Папулярнасць не была, аднак, прыкметай вяршэнства нейкага бажаства: культ Дажбога-Хорса, бога сонца, усяго толькi сына магутнага Перуна, карыстаСЮся намнога большай пашанай у старажытнабеларускай мiфаВнлогii, чым яго бацька.

Апiсанне Белбога, або Белуна, даецца павярхоСЮна, мiмаходэь. Ён быСЮ "прабогам" тАУ гэта значыць першасным бажаством, персанiфiкацыяй сiл неба. Вобраз яго боскай вялiкасцi даволi незраэумелы СЮ беларускай мiфалогii. Паводле сцвярджэння А. Кiркора, якi спасылаецца на беларускiя павер'i, "Бялун часта абходзiць свет i з'яСЮляецца СЮ выглядзе старога э доСЮгай белай барадой, у белым плашчы, з кiем у руцэ". Ён заСЮсёды спачувае людзям i нiчога не робiць, акрамя дабра. Бялун можа э'явiцца толькi днём, калi свецiць сонца. Калi ён сустрэне спадарожнiка, якi заблудзiСЮся СЮ лесе, ён пакажа яму правiльную дарогу. АфанасьеСЮ лiчыСЮ, што з гэтай легенды паходзiць беларуская прымаСЮка: "Цёмна у лесе без Белуна".

Цiкавая легенда пра тое, як Бялун стварыСЮ сусвет. Аднойчы Бог багоСЮ убачыСЮ шар, якi плыСЮ мiма яго. Адтуль чулася жалоВнбнее мяСЮканне. ПацiкавiСЮшыся, хто там, ён даведаСЮся, што у шары знаходзiцца таксама бог, толькi рангам меншы. Вяэень прасiСЮ выэвалiць яго. Бог багоСЮ, заСЮсёды добразычлiвы, выканаСЮ яго просьбу, шар разарваСЮся на кавалкi, i адтуль вылез дэман (магчыма, Чарнабог). Бялун расказаСЮ дэману пра свае iмкненне стварыць сусвет i загадаСЮ яму спусцiцца на дно мора, каб узяць там жменю зямлi. Дэман падпарадкаваСЮся. Але пакуль ён спускаСЮся, яму СЮ галаву прыйiшiа думка, што ён сам мог бы стваВнрыць сусвет. Таму ён узяСЮ у прыгаршчы эямлi з дна мора, а яшчэ крыху схаваСЮ у роце, каб выканаць свой план. ВярнуСЮшыся да Белуна, дэман аддаСЮ зямлю Богу багоСЮ. Тады Бялун скамандаваСЮ: "Зямля, расцi!" Жменька зямлi начала расцi i расцi i ператварацца СЮ сушу. Але у тэты час эямля, якую дэман схаваСЮ у роце, таксама пачала расцi, шчокi яго раздзьмулiся, i зямля пачала выпiраць з рота. Спалоханы дэман кiнуСЮся наСЮцёкi, пакiдаючы за сабой дарожку зямлi, якая сфармiравала горы i пагоркi. Беларускiя сяляне на Палессi расказваюць, што калi дэман дасягнуСЮ iх краiны, дык яго запасы у роце скончылiся, а таму iх зямля эасталася нiзiннай i СЮтварылiся балоты вакол Прыпяцi.

Некаторыя народныя паданнi раскаэваюць аб дабраце БеВнлуна. У час жнiва ён любiСЮ з'яСЮляцца на нiвах i дапамагаць жнеям. РЖншы раз ён мог i пажартаваць, але эаСЮсёды незласлiва. Ён мог падысцi з кашальком, прывязаным да носа, да добрага работнiка або работнiцы i папрасiць выцерцi яму нос. Калi той гэта рабiСЮ, кашалёк раскрываСЮся, з яго сыпалася золата, а Бялун знiкаСЮ. На Беларусi людзi i цяпер гавораць аб удачлiвым чалавеку: "Мусiць, ён пасябраваСЮ з Белуном".

Выказваюцца меркаваннi, што Белбог-Бялун меСЮ трох сыноСЮ: Перуна, Зюэю i Чарнабога. Аб Чарнабогу, богу зла, ужо СЮпамiналася. Ён быСЮ мужам Мараны, багiнi смерцi. Аб атрыбутах i спраВнвах Чарнабога вядома мала, за выключэннем таго, што ён уступiСЮ у барацьбу з богам Перуном, якi перамог Чарнабога пры дапамоэе магiчнага молата, што падарыСЮ яму бацька, Белбог-Бялун. Памяць аб iм захавалася у народнай песнi: "БыСЮ на Русi Чорны бог".

Зюзя быСЮ жахлiвым богам зiмы. У народных творах расказваецца аб iм як пачварным старым з доСЮгай сiвой барадой. Ён ходзiць, апрануты у белы доСЮгi кажух, босы i без шапкi, трымаючы у руцэ жалезны посах або жазло. Разгневаны, ён стукаСЮ па ствалах дрэСЮ сваiм посахам, збiваючы снег i лёд, прымушаСЮ зiму накрыць халоднай посцiлкай зямлю.

Пярун - бог грому, вайны i мужчынскай доблесцi, быСЮ вядомым богам сярод ваяСЮнiчых славянскiх плямён. Тым, да каго ПяВнрун ставiСЮся добразычлiва, ён дараваСЮ перамогу СЮ баi. Сам жа ён перамог свайго злога брата Чарнабрга. Беларускi фальклор апiсвае Перуна як iстоту вялiкага росту, з чорнымi валасамi i залатой барадой, якая трымае СЮ руках два вялiкiя камянi ад жорнаСЮ, б'е iмi адзiн аб адзiн тАУ магчыма, для таго, каб выклiкаць гром. Капi ён разгневаецца, можа паранiць i забiць кожнага, хто асмелiцца зняважыць яго.

Жонка Перуна насiла iмя Жыва. Вядома яна таксама як Цёця, Грамавiца, Каляда. Яе СЮшаноСЮвалi як багiню вясны i СЮрадлiвасцi i СЮяСЮлялi як прыгожую жанчыну з вянком са спелых каласоСЮ пшанiцы на галаве i з садавiной у руках. Яна вельмi добразычлiвая i спачувае людзям. У адным мiфе расказваецда аб яе дабраце i спагадзе. Зiрнула неяк аднойчы Жыва-Грамавiца з неба на зяВнмлю i СЮбачыла, як людзi пакутуюць пад жорсткiм i суровым кiраваннем Зюзi. Жыва злiтавалася над людзьмi i спусцiлася з неба на зямлю, каб нарадзiць сына Перуну тАУ Дажбога-Хорса, бога сонца, якi СЮступiць у барацьбу з Зюэяй i пераможа яго. Калi Зюзя даведаСЮся пра задуму Жывы-Грамавiцы, ён перакiнуСЮся у мядзведзя i сабраСЮ злых духаСЮ-вягроСЮ (завеяСЮ), якiя ператварылiся у зграю ваСЮкоСЮ. Са сваiмi драпежнымi памочнiкамi Зюзя кiнуСЮся праз гурбы снегу, каб злавiць Грамавiцу i знiшчыць яе дзiця. Каб уцячы ад пагонi, Жыва-Грамавiца перакiнулася СЮ белую казу i схавалася СЮ кусце вярбы. Там яна нарадзiла свайго сына Даж-бога.

Юны Дажбог-Хорс, бог сонца, вырас смелым i мудрым i стаСЮ вядомы як бог, якi даруе дастатак i багацце. Разам са сваiм бацькам Перуном ён быСЮ адным з самых папулярных багоСЮ сяВнрод усяго СЮсходнеславянскага свету. Яго iмя СЮпамiнаейда у летапiсах. Ён ажанiСЮся з багiняй вясны Ладай-Лёляй.

Лада была дачкой марскога бога, Цара-Мора. Яна была беВнлая з твару, з доСЮгай залатой касой. Яна плавала па моры у залатой лодцы, грэбла сярэбраным вяслом. Аднойчы, калi Дажбог нахiлiСЮся з неба, каб паназiраць за ей, яна жартаСЮлiва пырснула на яго вадой. Дажбог закахаСЮся СЮ Ладу i спусцiСЮся на зямлю, каб папрасiць у Цара-Мора рукi яго дачкi. Але бог мора разгневаСЮся на Дажбога i бiСЮ яго да таго часу, пакуль той не страцiСЮ прытомнасць. Аднак Дажбог ачуняСЮ, уцёк ад Цара-Мора i вырашыСЮ заваяваць Ладу, нягледэячы на супрацiСЮленне яе бацькi. Яго надзейны слуга, якi добра ведаСЮ усе жаночыя слабасцi, прыдумаСЮ план дзеяння. Ён раскiдаСЮ уздоуж узбярэжжа дарагое СЮбранне i прывабныя зялёныя чаравiчкi, якiя так прыцягнулi СЮвагу юнай багiнi, што яна падплыла да берага, каб узяць iх. Як толькi яе лоВндка дакранулася да пяску, слуга Дажбога схапiСЮ яе i адвёз да свайго гаспадара. Закаханыя пажанiлiся, i Ладу з-за яе прыгажосцi сталi называць Ляля, або Леля .

Дажбог i Лада мелi сына, Ярылу, якi стаСЮ богам палёСЮ, урадлiвасцi, доблесцi i кахання. Яго нашы продкi СЮяСЮлялi як прыгожага юнака СЮ белым плашчы i з вянком кветак на галаве. Ён ездзiСЮ вярхом на белым канi з калоссем у руках.

Па загаду сваей мацi ён адчыняСЮ нябесныя вароты i спускаСЮся на зямлю. Яго прыход азначаСЮ пачатак вясны. Яго жонкай была Вясна, багiня вясны, цеплынi i грацыi.

У сувязi з яго роляй прадвеснiка вясны СЮ гонар Ярылы на БеВнларусi дзяСЮчаты на Ляльнiк або на Юр'е цi у нядзелю СЮ канцы красавiка апраналi самую прыгожую дэяСЮчыну як Ярылу СЮ доСЮгi белы плашч i накладвалi на галаву вянок з кветак. Яна сядзела на белым канi, а дзяСЮчаты iшлi карагодам вакол яе i спявалi:

А дзе ён нагою,

Там жыга капою.

А дзе ён зiрне,

Там колас зацвiце.

У сувяэi з гэтым слушную думку выказаСЮ Т.Грыб, што Пагоня тАУ герб Вялiкага княства ЛiтоСЮскага i БНР тАУ паходзiць з народных уяСЮленняСЮ пра юнага бога Ярылу. На мой погляд, яна мае пад сабой падставу.

Пра багоСЮ малодшай iерархii у беларускай мiфалогii вядома няшмат, не лiчачы iх iмён. Яны могуць быць падзлены па груВнпах: багоСЮ прыроды i стыхii, багоСЮ, якiя аказваюць станоСЮчы або адмоСЮны СЮплыСЮ на чалавека, багоСЮ-апекуноСЮ розных рамёстваСЮ i прафесiй. Аднак iншы раз тое або iншае бажаство магло выконваць i двайную ролю.

Сярод багоСЮ стыхii можа быць упамянуты бог месяца Волас-Вялес, аб якiм згадваецца СЮ летапiсах як пра апекуна пастухоСЮ i абаронцу кароСЮ i авечак. Малявалi яго звычайна як мужчыну, якi трымае у руках тузiн валынак, а таму СЮзнiкла павер'е, што ён апекаваСЮ спевакоСЮ i паэтаСЮ. Яго жонка была вядома над iменем Дзяннiца.

Сварог быСЮ богам неба i агню. Яго часта атаясамлiвалi з Дажбогам, лiчылi, што тэта iмя тАУ адзiн з эпiтэтаСЮ Сварога. Яго сын, Сварожыч, богсонца.

Купала быСЮ другiм богам сонца, магчыма, богам летняга сонцазвароту. Ён быСЮ блiзка звязаны з бажаством меней вядомым - з Янам, чыё iмя шматкратна паСЮтараецца СЮ народных пеВнснях, напрыклад, такой, як "Сёння тАУ Купала, а заутра тАУ Ян" .

У супрацьлегласць Сварогу, Карачун быСЮ богам падземнага свету, носьбiтам смерцi, хоць яго часта блытаюць з богам зiмы, Зюзяй. Жыжаль ушаноСЮваСЮся як бог падземнага агню.

Багiня Пагода распараджалася надвор'ем, хоць яна была, як нам здаецца, багiняй яснага надвор'я. 3 другога боку, Пасвiст быСЮ богам кепскага, хмурнага надвор'я.

РЖснуе некаторая палемiка СЮ адносiнах да атрыбутаСЮ Стрыбога. У "Слове аб палку РЖгаравым" ён апiсаны як бог вятроСЮ, хоць у беларускай мiфалогii ён з'яСЮляецца богам вады.

Сярод багоСЮ, якiя аказваюць добры СЮплыСЮ, знаходэiцца Лад, бог вясны, кахання, шлюбу i грацыi, якi СЮ некаторай ступенi быСЮ звязаны з Ярылам. Бог Тур, магчыма, быСЮ звяэаны з Ярылам i Ладам, але па прычыне малавядомасцi атаясамлiваСЮся з богам АСЮсенем, аднак яго СЮшаноСЮвалi як бога сiлы i СЮрадлiвасцi. Другiм богам СЮрадлiвасцi, плену i дастатку быСЮ Спарыш. Яго яшчэ назыВнвалi Багач, або Рой, хоць гэтыя назвы маглi быць i сiнонiмамi нейкага яшчэ аднаго бога СЮрадлiвасцi. Рада была багiняй мудрасцi i добрай парады.

Назавём некалькi багоСЮ, якiя шкодэяць чалавеку. Сярод iх найбольш вядомы Яшчур, якi быСЮ богам хвароб i эпiдэмiй. Яго iмя да гэтага часу СЮжываецца СЮ беларускай мове для абаэначэння iнфекцыйнага захворвання жывёлы. Паландра была багiняй усялякай шкоды, гнiення i заразнай трасцы.

Да нас дайшлi iмёны некалькiх багоСЮ-апекуноСЮ. Ужо СЮпамiнаСЮся бог пастухоСЮ, Волас-Вялес. Багiня Макоша называецца СЮ летапiсах, але пра яе вядома няшмат. Думаюць, што яна была апякункай стрыжкi авечак i прадзення нiтак. АхоСЮнiкам палёСЮ быСЮ бог Жыцень - бажаство восенi, якога СЮяСЮлялi у вобразе худога маленькага старога з суровым тварам, трыма вачыма i валасамi з кудзелi.

Аб асаблiвасцях нiжзйшых багоСЮ тАУ Леля, Дзеванны i Сiма тАУ нiчога невядома, iх iмёны сустракаюцца вельмi рэдка.

Пасля багоСЮ мiфiчнай iерархii некалькi слоСЮ трэба сказаць пра нiжэйшых духаСЮ, дэманаСЮ i фей, чые iмёны да гэтага часу суВнстракаюцца СЮ беларускiм фальклоры. Шматлiкiя духi па-рознаму ставяцца да людзей: адны з iх прыхiльныя да чалавека, другiя тАУ бясшкодныя, трэцiя тАУ злыя. Яны традыцыйна жывуць у беларускiх сялiбах.

Хатнiк быСЮ дамашнiм духам. Яго СЮяСЮлялi як барадатага i доСЮгавалосага чалавечка у каптане, падпаясаным поясам. Ён уставаСЮ рана i пужаСЮ пеСЮня да таго часу, пакуль ён не пачынаСЮ кукарэкаць i будзiць гаспадара, каб той iшоСЮ на работу. Хатнiк жыСЮ на печы або пад печчу.

ХлеСЮнiк быСЮ злосным духам, якi мучыСЮ ноччу жывёлу СЮ хлеве, асаблiва коней, ездзячы на iх вярхом да знямогi. Ён баяСЮся сарок.

Чур, або Шчур, быСЮ хатнiм сямейным добразычлiвым духам, якi ахоСЮваСЮ капцы i межы родавых зямельных уладанняСЮ. Беларускае заклiканне "Чур мяне?" тАУ гэта зварот да Чура, каб ён абаранiСЮ ад нячыстай сiлы. Назва Шчур паходзiць ад слова "прашчур" тАУ далёкi продак. Ёсць падстава думаць, што Прашчур, або Чур тАУ родавае бажаство, пачынальнiк роду, якi i пасля смерцi ахоСЮвае свой род, сваю сям'ю. Яшчэ адзiн дамашнi добраэычлiвы дух тАУ Дамаст. Тэта добра знаёмая еСЮрапейцам жаночая мiфiчная iстота тАУ фея.

Дзедзя-Дзедка, дух агню, быСЮ подобны на маленькага старэнькага чалавечка памерам з ногаць вялiкага пальца. 3 iм звязана старая прымаСЮка: "Чырвоны дзедэя па жэрдачцы едэе". Дух Кон быСЮ магутнай iстотай, якая нагадвала фатаСЮ у рымлян. Ён прадказваСЮ будучыню СЮсiх, нават багоСЮ, а таму займаСЮ ганаровае месца сярод мiфiчных iстот. Лясун быСЮ лясным духам, а Палясiя СЮшаноСЮвалася як апякунка вёскi.

РЖншыя духi былi настроены менш добраэычлiва да чалавека. Так, Кадук тАУ злосны дух, якi прыносiць няшчасцi. Копса была магiльным духам. Мара была злоснай iстотай, яна заблытвала падоражнiкаСЮ i турбавала сонных. Начнiцы тАУ злосныя начныя чарцяняты. Злыднi тАУ карлiкi, якiя прыносяуь усе няшчасцi. Чорт Перапалох тАУ дух сполаху. Пра яго этнографы сабралi шмат замоСЮ i заклiнанняСЮ. Трасца-Чухна тАУ дух гарачкi (хваробы), тады як Змора -- дэман, якi насылае на сонных людзей кашмары.

Вывучаючы беларускую мiфалагiчную спадчыну, можна з упэСЮненасцю сказаць, што яна далека не бедная. Больш таго, усе бажаствы, за выключэннем Перуна, былi СЮ асноСЮным мiрнымi, а таму беларускi Алiмп толькi адлюстроСЮваСЮ характар беларускага народа. Аднак у продкаСЮ беларусаСЮ не было унiфiкаванай мiфалагiчнай сiстэмы, блiзкай да той, якую мы знаходзiм у скандынаСЮскай тАЬЭддзетАЭ, нямецкай тАЬПеснi аб НiбелунгахтАЭ або фiнскай тАЬКалевалетАЭ. Беларуская мiфалогiя захавалася фрагментарна, яе пазнейшае развiцце пазбаСЮлена сiстэмнасцi. Такое здарылася таму, што адбылася эвалюцыя рэлiгiйных вераванняСЮ людзей ад монатэiзму да адной з форм полiтэiзму i пазней сталася вынiкам моцнага СЮпадку язычнiцтва пасля прыняцця хрысцiянства.

3. Народныя святкаваннi i абрады

У старажытнага насельнiцтва Беларусi доСЮга захоСЮваСЮся сямейна-родавы культ шанаваня продкаСЮ, звязаны з пахавальнымi звычаямi. РЖРЖаводле этнаграфiчных данных, у беларускiх сялян быСЮ распаСЮсюджаны культ продкаСЮ ("бацькоСЮ"). Некалькi разоСЮ у год адзначалiся памiнальныя святы "Дзяды". Дсаблiва СЮрачыста адзначалася свята восенню. Да яго старанна рыхтавалiся тАУ чысцiлi i мылi жыллё, рыхтавалi абрадавую ежу. Перажыткам сямейна-родавага культу продкаСЮ была вера у дамавiка тАФ нябачнага заступнiка сям'i.

У славян мела раснаСЮсюджанне язычнiцкае СЮяСЮленне аб "нячыстых ня-божчыках", г.зн. тых, хто памер ненатуральнай, гвалтоСЮнай цi заСЮчаснай смерцю. Лiчылася, што небяспеку СЮяСЮляе не дух цi душа нябожчыка, а ён сам. Нябожчыкi могуць уставаць з магiл i, валодаючы чарадзейнай сiлай, напРЖадацы на жывых людзей. Гэткiя забабоны ляглi СЮ аснову апайядання СЮ "Аповесцi аб мiнулых часах" пра незвычайны цуд у Полацку. "У год 6600 (1092). Незьычайны цуд быСЮ у Полацку. У наваджэннi д'ябальскiм сярод начы быСЮ тупат, стагнала апоСЮначы, гойсалi як людзi д'яблы на вулiцы. Калi хто-небудзь выходзiСЮ з дому, жадаючы паглядзець, дык яго адразу нябачна паражалi д'яблы. I ад таго (людзi) памiралi, i не адважвалiся яны выходзiць з дамоСЮ. Затым жа пачалi (д'яблы) днём з'яСЮляцца на конях, але не бачна iх самiх, а (былi) 6ачны капыты коней i так паражалi яны людзей у Полацку i яго вобласцi. Таму i гаварылi людзi: "Мерцвякi (навье) б'юць палачан". Гэта перыгода пачалася з (горада) Друцка". Тут Полацкая зямля прадстаСЮлена як краiна, якую мала закранулi хрысцiянскiя пропаведзi. Таму у ей i з'явiлiся злыя духi. Верагодна, прычынай для апавядання з'явiлася эпiдэмiя (мор).

РЖснуе паданне, паводле якога у старажытныя часы каля так званага Валовага возера, якое размяшчаецца у двух кiламетрах на СЮсход ад Полацкага гарадзiшча, знаходзiлася капiшча Перуна i Бабы-ягi. Гэта паданне доСЮга захоСЮвалася СЮ памяцi старажылаСЮ Полацка.

Добра вядома, што славяне да прыняцця хрысцiянства пакланялiся абагаСЮлёнай iмi прыродзе: гарам, камяням, крынiцам, азёрам, рэкам, кустам, дрэвам, гаям, а таксама звярам i птушкам, нарэшце агню, зоркам, месяцу i сонцу.

Месцы, дзе язычнiкi СЮшаноСЮвалi сваiх багоСЮ, прыносiлi iм ахвяры, называюцца свяцiлiшчамi або капiшчамi. НаяСЮнасць свяцiлiшчаСЮ у раннiм сярэднявеччы на тэрыторыi Беларусi пацверджана археалагiчнымi даследаваннямi. Размяшчалiся свяцiлiшчы на СЮзвышшах, астравах, на берагах рэк i азёр, сярод балот.

Значнае месца СЮ паданнях i вераваннях беларусаСЮ займаСЮ камень, аб чым сведчаць шматлiкiя прыклады. Камяням, якiя размешчаны у рэчышчы i СЮяСЮлялi небяспеку пры плаваннi на лодках, рабiлi ахвярапрынашэннi Так, на р. Вiлii ёсць група камянёСЮ, якiя назьваюць "РЖРЖрывiтальня". Праязджаючы на лодках мiма камянёСЮ, людзi кiдалi у ваду хлеб з соллю i выкрыквалi: "Вiтаю цябе хлебам-соллю, хлеб-соль прымi i мяне прапусцi". Такi звычай вядомы i на Заходняй Дзвiне.

У старажытным Полацку нанат сярод прадстаСЮнiкоСЮ княжацкай дынастыi пасля прыняцця хрысцiянства шанавалiся язьiчнiцкiя вешчуны. "Аповесць аб мiнулых часах" прыпiсвае Усяславу Полацкаму нараджэнне ад чараСЮнiцтва. Сучаснiкi надзялялi Усяслава звышнатуральнымi якасцямi.

3.1 Народны каляндар.

Святы i абрады здаСЮна прымяркоСЮвалiся да пэСЮных каляндарных дат. Па сваiм паходжаннi i складзе яны з'яСЮляюцца полiстадыяльнымi, таму СЮ iх прасочваюцца напластаваннi розных эпох ад самых архаiчных да Новага часу. Сляды найстаражытнейшых культаСЮ, якiя звязаны з шанаваннем сонца, раслiннасцi, продкаСЮ, захоСЮвалiся СЮ перажытачным выглядзе СЮ шэрагу СЮсходнеславянскiх абрадаСЮ ажно да XX ст. Каляндараня абраднасць ва СЮсходнiх славян мела аграрна-магiчны характар, таму што асноСЮнай яе функцьiяй было забеспячэнне дабрабыту сялянскай сям'i, якi заалежаСЮ у першую чаргу ад ураджаю.

У кожнага народа спрадвеку вёСЮся каляндар. 3 пакалення СЮ пакаленне СЮ iм перадавалiся веды, мудрасць, вопыт жыццёвых назiранняСЮ, Такi каляндар мелi i продкi беларусаСЮ. Абапiраючыся на бацькоСЮскiя традыцыi i веру, людзi трымалi СЮ памяцi шматлiкiя парады i забароны. Сяляне ведалi, калi можна было брацца за тую цi iншую працу, а калi, наадварот, адкласцi яе, каВнлi можна весялiцца, а калi СЮстрымлiвацца ад забаСЮ.

Старажытныя славяне карысталiся язычнiцкiмi мерамi часу, у тым лiку i сонечна-месяцавым календаром. Земляробчыя святкаваннi Новага года на старажытных беларускiх землях вядомы вясной, летам, восенню i зiмой. Гэты дзень прыстасоСЮваСЮся звычайна да адпаведнага становiшча свяцiл на небе тАУ сонца, месяца, асобных зорак. Такi дзень вызначалi "пасля поСЮнi", як гааарылi у народзе, у першы маладзiк пасля веснавога раСЮнадзенства (20 -21 сакавiка), летняга сонцастаяння (21-22 чэрвеня), асенняга раСЮнадзенства (22-23 верасня) i зiмовага сонцастаяння (21 -22 снежня).

Гiсторыя змен у календары, асаблiва тых, якiя звязаны а перанясеннем святкавання Новага года, няпростая. 3 прыняццем хрысцiянства славяне прынялi юлiянскае летазлiчэнне па вiзантыйскiм СЮзоры. Аднак Новы год пачыналi не з 1 верасня, як у Вiзантыi, i не з 1 студзеня, як у Рыме, а вясной тАУ 1 сакавiка.

Абрад здабывання "жывога" агню (паводле даных этнаграфii)

У беларускiм народным календары адлюстравалiся светапогляд селянiна, яго глыбокае веданне прыроды i любоСЮ да яе, цягавiтасць да працы. Гэта адлюстравалася таксама СЮ назвах месяцаСЮ календара. Для абазначэння другога месяца зiмы (рускi "январь") у старабеларускай пiсьменнасцi выкарыстоСЮвалася назва "стычень". У гiсторыi славян часам ён лiчыСЮся i першым i пятым месяцам года.

Аднак у асноСЮным беларускiя назвы месяцаСЮ, якiя за iмi замацавалiся, адлюстроСЮваюць характэрныя асаблiвасцi сезонаСЮ года. Беларуская назва "студаень" сведчыць пра яго характар: значыць, гэты месяц сцюдзёны, калi на зямлю прыходзяць халады. За студзень дзень павялiчваецца на паСЮтары гадзiны.

Па народных прыкметах год падзялялi на дзве роСЮныя часткi: адна пачыналася з 1 студзеня, другая тАФ з 1 лiпеня. Надьгходзiла СЮрачыстае зiмовае святкаванне, якое на працягу двух тыдняСЮ (з 7 па 19 студзеня) ахонлiвае некалькi свят i вядома СЮ народзе як Каляды. Абрады, гульнi, песнi нярэдка з дня СЮ дзень паСЮтаралiся на працягу СЮсiх Каляд.

Люты тАФ месяц зiмы, калi яна была у самай сiле. "РЖРЖытаецца люты, цi добВнра ногi абуты", тАФ гаварыла народная прыказка.

Сакавiк тАФ беларуская назва першага месяца вясны тАФ паходзiць ад слова "сок". У гэтую пару ён начынае цячы з дрэСЮ. СпраСЮлялася Масленiца тАФ свята заканчэння зiмы. Апошнi дзень масленiчнага тыдня, дзень сустрэчы вясны (Гуканне вясны).

Красавiк тАУ другi месяц вясны. Беларуская назва паходзiць ад слова "красаваць", бо тады з'яСЮляюцца першыя краскi тАФ кветкi. У старажытнай лiтаратуры сустракаецца найменне "кветень". СпраСЮлялася старадаСЮняе свята Камаедзiца, калiзаканчвалася спячка мядзведзя i ён выходзiСЮ з бярлоi. Несумненна, свята бярэ пачатак ад язычнiцкiх часоСЮ i служыць пацвярджэннем, што СЮ дадзенай мясцовасцi пакланялiся мядзведзю, каб задобрыць яго. На Камаедзiцу гатавалi i елi гарохавую кашу тАУ так званыя камы (адсюль i назва). Вытокi свята звязаны са старажытнай формай рэлiгii тАФ татэмiзмам.

Вялiк дзень (рус. Пасха) тАУ вялiкае гадавое веснавое свята, каранi якога вядуць у глыбокую старажытнасць. Некалi iм адкрываСЮся новы каляндарны год. Пазней царква замацавала яго СЮ сваiм "рухомым" велiкодным календары.

Сучаснай лiтаратурнай назве месяца "май" аднавядае старабеларуская форма "травень", якая паходзiць ад слова "трава", бо СЮ гэтым месяцы зямля

пакрываецца зеленню. У пачатку траСЮня адзначаецца даСЮняе земляробчае свята першага выгану кароСЮ тАУ Юрый (Ягорый, Георгiй). Юрый тАУ апякун жывёлы i земляробства (у хрысцiянскi перыяд замянiСЮ Ярылу). У дзень РадаСЮнiцы на могiлках памiнаюць памерлых.

ПраводзiСЮся абрад выезду СЮ поле Ярылы. У поле выпраСЮляСЮся на белым канi малады прыгожы хлопец у белай вопратцы. ДаяСЮчаты вадзiлi вакол яго карагоды i спявалi абрадавыя песнi.

Чэрвень тАФ пачатак лета. Назва яго тлумачыцца з'яСЮлеiшем чарвякоСЮ, а таксама чырвовым колерам, якi набываюпь некаторыя ягады менавiта СЮ гэтую пару. У месяцы самы доСЮгi дзень года тАФ 22 чэрвеня (працягваецца больш за 17 гадзiн) i самая кароткая ноч. Дзень летняга сонцастаяння продкi беларусаСЮ здаСЮна адзначалi святам КСЮпалля. У чэрвенi асноСЮны занятак селянiна тАФ нарыхтоСЮка сена. Людзi прыкмячалi: калi у Першы i другi дзень чэрвеня лье дождж тАФ увесь месяц будзе сухi.

Назва месяца "лiпень" паходзiць ад слова "лiпа" тАФ дрэва цвiце менавiта СЮ гэтую пару. Лiпень дорыць чалавеку спелыя лясныя i садовыя ягады, першыя грыбы. У ноч з 6 на 7 лiпеня (па новым стылi) святкавалася Купалле тАФ вельмi старажытнае абрадавае свята сонца i агню, божастваСЮ урадлiвасцi i росквiту зямлi. Яно пад рознымi назвамi вядома СЮсiм iндаеСЮрапейскiм нароВндам. Свята прымяркоСЮвалася да летняга сонцастаяiння. У паданнях расказвалася, што СЮ купальскую ноч раслiны размаСЮляюць памiж сабой, дрэвы пераходзяць з месца на месца, а рэкi свецяцца прывiдным святлом. Пашыранай па купальскiм свяце была варажба. ДзяСЮчаты i хлопцы загадвалi, што чакае iх у будучым. Купальскiя вераваннi i легенды СЮ Беларусi адлюстроСЮвалi мiфалагiчны бок светапогляду старажытнага чалавека. Многiя з iх сведчаць аб паэычным успрыняццi iм свету.

Сучасная беларуская назва восьмага месяца года тАФ жнiвень, таксама як i старабеларуская "серпень", адлюстроСЮвае прыродныя асаблiвасцi пары. Дарэчы, назва тАЬсерпень" (ад слова "серп") захавалася СЮ украiнцаСЮ, чэхаСЮ, палякаСЮ. У мнгiх заходнееСЮрапейскiх мовах, а таксама СЮ рускай ужываецца назва месяца тАЬаСЮгуст" (па iменi рымскага iмператара АСЮгуста). У пачатку месяца заканчваецца СЮборка азiмых, затым убiраюцца пшанiца, ячмень, авёс i iнш. СпраСЮлялася адно са свят хлеба тАФ трэцi Спас. У старажытнай Беларусi шмат дзе спраСЮлялi Дажынкi тАФ свята канца жнiва. Канец жнiва i змена надвор'я адлюстраваны у прыказках: "Трэцi Спас хлеба прыпас", "Кожная хата у жнiСЮнi багата".

Беларуская назва месяца "верасень" паходзiць ад слова "верас" раслiна, якая цвiце СЮ канцы лета i пачатку восенi. 22 верасня сонца праходзiць праз пункт вясенняга раСЮнадзенства, даСЮжыня дня i ночы становiцца алнолькавыя. Настае так званае бабiна лета тАФ пачатак жаночых сельскагаснадарчых работ. Пачыналiся сялянскiя вяселлi, спявалiся песнi. Адзначалася Узвiжанне (звiжанне) тАФ свята "закрывання" зямлi на зiму. У назiраннi над прыродай значная доля адводзiлася птушкам, якiя забiралi з сабой лета. (тАЬУзавiжанне лета замыкае, ключык шызая галачка за мора панесла").

Кастрычнiк тАФ дзесяты месяц года. Стараславянская яго назва "лiстападтАЭ, уСЮкраiнцаСЮ тАФ "жовтень". Ееларуская назва месяца паходзiць ад слова тАЬкастрыца" (кастра): у гэты час сяляне часалi, трапалi лён i канонлi, з якiх апдала шмат кастры.

АсноСЮнае свята СЮ кастрычнiку тАФ Пакровы. Сяляне старалiся закончыць палявыя работы, падрыхтавацца да зiмы. Пакровы заСЮсёды чакалi, бо тады было меньш работы. Наступала пара асеннiх вяселляСЮ. У народзе казалi Пакрова тАУ дзеСЮка гатова. Пакрова прайiшiа тАФ дзеСЮка замуж не пайшла".

Назва месяца "лiстапад" тлумачыцца проста: канец ападання лiсця з дрэСЮ. У старажытнасцi апошнi месяц восенi меСЮ старабеларускую наз6ву "грудзень" (ад слова "груды" у значэннi "замёрзлая зямля"). У пачатку лiстапада адлятаюць апошнiя чароды качак, дрэвы стаяць ужо без лiсця. Веска на нейкi час вызваляецца ад сельскагаспадарчых работ.

ДзяСЮчаты збiралiся на вячоркi, для чаго наймалi сабе хату на СЮсю восень i зiму, да вясны СЮ якой-небудзь удавы або СЮбеднай сям'i. Усе пралi кудзелю i шчыра спявалi. Прыходзiлi i хлопцы, каб паглядзець на дзяСЮчат, паслухаць iх спевы. На працягу зiмы дзяСЮчаты наладжвалi тры-чатыры вечарыны, для чаго запрашалi музыкаСЮ. Вячоркi былi распаСЮсюджаны ва СЮсiх усходнiх слаВнвян яшчэ з часоСЮ ранняга сярэднявечча i амаль да нашага часу.

Апошнi месяц каляндарнага года атрымаСЮ назау "снежань" ад слова "снег". Старабеларускае яго найменне тАФ "прасiнепь" у значэннi "прасвет у воблаках", старарускае тАФ "студеный". У гэтым месяцы ёсць самы кароткi дзень года тАФ 21 або 22 снежня (7тАФ8 гадзiн). У гэтую пару здаСЮна асноСЮная праца сялян пераходзiла СЮ хату. ДоСЮгiмi зiмовымi вечарамi СЮ хаце гарэла лучына, звычайна СЮ асобным месцы на лучнiку. Жанчыны бралiся ткаць кросны. Мужчыны знаходзiлi занятак, якi быСЮ звязаны з дробным рамяством,

У сялян з даСЮнiх часоСЮ быСЮ добра развiты прагноз надвор'я, прадказанне надвор'я будучай вясны па зiмовых прыкметах. Народныя веды замацоСЮвалiся СЮ трапных прыказках i прымаСЮках: "Снежань зiму пачынае, а год канчае", "М

Вместе с этим смотрят:

"Архитектурная сказка" М. Ф. Казакова

"Великая депрессия" в США

"Византийский стиль" в архитектуре Москвы

"Дворцовые перевороты" и усиление позиций аристократии и гвардии: причины и последствия

"Золотой век" Екатерины II. Россия во II половине XVIII века