Гiсторыя беларускага мовазнаСЮства

Тэма:Уводзiны СЮ дысцыплiну. Прадмет, задачы i значэнне курса тАЬгiсторыя беларускага мовазнаСЮстватАЭ

Мова тАУ гэта не толькi сродак зносiн людзей, але i важнейшы элемент нацыянальнай культуры кожнага народа. Гэта i выклiкае цiкавасць носьбiтаСЮ мовы да самой мовы, да яе гiсторыi, да вытокаСЮ яе фармiравання i гiстарычных умоСЮ функцыянавання, а таксама абуджае цiкавасць да перспектыСЮ, шляхоСЮ i напрамкаСЮ далейшага развiцця нацыянальнай мовы.

Цiкавасць грамадства да сваёй мовы, гiсторыi яе фармiравання i развiцця зтАЩявiлiся перадумовамi складвання звестак аб мове i гiсторыi яе развiцця СЮ асобную дысцыплiну тАУ гiсторыю мовазнаСЮства. Беларускае мовазнаСЮства тАУ навука аб беларускай мове, яе вывучэннi i развiццi. Такiм чынам, у межах гiсторыi беларускага мовазнаСЮства вывучаюцца, даследуюцца i разглядаюцца СЮ першую чаргу працы аб беларускай мове. На Беларусi, акрамя праблем развiцця i функцыянавання беларускай мовы, распрацоСЮваюцца i праблемы агульнага мовазнаСЮства, iншых моСЮ. Вынiкi гэтых даследаванняСЮ беларускiмi вучонымi таксама СЮваходзяць у паняцце беларускае мовазнаСЮства.

Агульнавядома, што кожная навука мае сваю гiсторыю, паколькi складваецца яна на працягу многiх стагоддзяСЮ у вынiку назапашвання фактаСЮ i вопыту даследчыкаСЮ. Кожны этап развiцця любой навукi, у тым лiку i беларускага мовазнаСЮства, узбагачае яе новымi каштоСЮнымi фактамi, дасягненнямi, абагульняе, сiстэматызуе, пацвярджае або абвяргае папярэднi вопыт. РЖ таму любая навука не можа рухацца наперад без аналiзу вопыту i шляхоСЮ свайго развiцця, iнакш кажучы, без вывучэння сваёй гiсторыi. У вынiку даследавання гiсторыi навукi фармiруюцца i СЮдасканальваюцца метады даследавання, выпрацоСЮваеца найбольшая эфектыСЮнасць практычных вынiкаСЮ.

Змест гiсторыi беларускага мовазнаСЮства, як i любога нацыянальнага, складае вырашэнне такiх задач i раскрыццё такiх пытанняСЮ, як:

В· спецыфiка беларускай мовы СЮ параСЮнаннi з iншымi мовамi;

В· заканамернасцi развiцця беларускай мовы;

В· пачатак навуковага асэнсавання беларускай мовы;

В· маштабы вывучэння розных моСЮных зтАЩяСЮ i раздзелаСЮ беларускага мовазнаСЮства;

В· вылучэнне эпахальных перыядаСЮ развiцця беларускай мовы i навукi аб ёй;

В· асэнсаванне ролi асобных мовазнаСЮцаСЮ у межах нацыянальнай навукi i iнш.

Паколькi мова тАУ зтАЩява грамадская, то яе вывучэнне непазбежна i перарыСЮна звязана з вывучэннем гiсторыi яе стваральнiка, носьбiта i захавальнiка тАУ народа. Пры вывучэннi гiсторыi беларускага мовазнаСЮства нельга абысцiся без вывучэння гiстарычных фактаСЮ фармiравання беларускай нацыi, культурных i грамадска-палiтычных рухаСЮ на Беларусi, усiх тых зтАЩяСЮ, якiя так цi iнакш аказвалi СЮплыСЮ на развiццё беларускай мовы i навукi аб ёй.

Вылучэнне гiсторыi беларускага мовазнаСЮства СЮ самастойную навуковую дысцыплiны засведчыла няспынны працэс развiцця беларускай лiнгвiстычнай думкi, дыферэнцыяцыi фiлалагiчнай навукi. Сама дысцыплiна тАЬгiсторыя беларускага мовазнаСЮстватАЭ зтАЩяСЮляецца, безумоСЮна, важнай i актуальнай, дазваляе абагулiць i сiстэматызаваць прыватныя веды i палажэннi аб мове, бо разглядаюцца апошнiя з боку iх храналагiчнага станаСЮлення, у неадтАЩемнай сувязi з асобамi тых, хто развiваСЮ беларускую лiнгвiстыку, вывучаСЮ i назапашваСЮ вопыт папярэднiкаСЮ i закладаСЮ трывалы падмурак для паСЮнавартаснага жыцця Беларускага Слова. Нiводная навука не iснуе без сваiх тАЬстваральнiкаСЮтАЭ, нават пры тым, што канкрэтныя палажэннi асобных з iх з цягам часу могуць станавiцца неактуальнымi i нават пачынаюць лiчыцца памылковымi. Але, як вядома, трывалыя, сапраСЮдныя, сталыя навуковыя веды i здабываюцца падчас дыскусiйных пошукаСЮ. РЖ абмiнаць увагай тых, хто займаСЮся пошукамi, не цiкавiцца тым, па якiх шляхах блукала навуковая думка перш чым трапiць у якасцi аксiёмы на старонкi падручнiкаСЮ, тАУ значыць, свядома абмяжоСЮваць сваю адукацыю i кругагляд, а СЮ маральным сэнсе тАУ без удзячнасцi i павагi праiгнараваць жыццё i дзейнасць навукоСЮцаСЮ.

Такiм чынам, курс тАЬгiсторыя беларускага мовазнаСЮстватАЭ зтАЩяСЮляецца вельмi пазнавальным i мае вялiкае культурна-выхаваСЮчае значэнне.

Тэма:Перыядызацыя гiсторыi беларускага мовазнаСЮства

Перыядызацыя тАУ вылучэнне гiстарычных адрэзкаСЮ часу (перыядаСЮ) з суцэльнага патоку развiцця навукi. Кожны этап характарызуецца пэСЮнай зместавай закончанасцю. Перыядызацыя гiсторыi беларускага мовазнаСЮства (падзел гiсторыi беларускага мовазнаСЮства на перыяды) дазваляе больш поСЮна ахарактарызаваць яго паступовае развiццё, убачыць спецыфiку кожнага этапа, пераемнасць памiж перыядамi.

Але не трэба забываць пра тое, што гiсторыя беларускага ВамовазнаСЮства тАУ не iзаляваная навука, а частка агульнага мовазнаСЮства. РЖ таму пры перыядызацыi гiсторыi беларускага мовазнаСЮства неабходна СЮлiчваць, як развiвалася сусветная лiнгвiстычная думка i якi СЮплыСЮ яна мела на працэс распрацоСЮкi беларускай мовы.

УлiчыСЮшы, з аднаго боку, гэты факт, i, з другога боку, усведамляючы, што гiсторыя беларускага мовазнаСЮства мае нацыянальную адметнасць, бо з'яСЮляецца навукай аб развiццi менавiта беларускай мовы, у гiсторыi беларускага мовазнаСЮства можна вылучыць наступныя перыяды:

1. ХVРЖ тАУ ХVРЖРЖ стст. У гэты час на Беларусi СЮ розных сферах грамадскага жыцця, наперш, у рэлiгii i навуцы, была пашырана царкоСЮнаславянская мова. Беларуская ж мова СЮ гэты перыяд выкарыстоСЮвалася як дапаможны сродак навуковай распрацоСЮкi царкоСЮнаславянскай мовы.

2. Першая палова ХРЖХ ст. (1800 тАУ 1850 гг). Гэты перыяд вызначаецца стварэннем першых прац па беларускай мове i першымi спробамi выкарыстання фактаСЮ беларускай мовы СЮ дачыненнi да даследавання iншых моСЮ.

Гэтыя перыяды лiчацца т.зв. тАЬданавуковымiтАЬ, паколькi яшчэ не аформiлася параСЮнальна-гiстарычнае мовазнаСЮства, якое зрабiла своеасаблiвую рэвалюцыю СЮ навуцы аб мове, i з развiццём якога пачалося СЮласна развiццё мовазнаСЮства.

3. Другая палова ХРЖХ тАУ пачатак ХХ ст. У гэты час адбываецца фармiраванне галоСЮных напрамкаСЮ беларускага мовазнаСЮства. На гэты перыяд прыпадае дзейнасць многiх навукоСЮцаСЮ, якiх цiкавiла гiсторыя беларускага народа i яго мовы. У даследаваннях той пары, якiя мелi пераважна этнаграфiчны характар, вельмi многа каштоСЮнага лiнгвiстычнага матэрыялу.

4. 20-я гг ХХ ст. тАУ пачатак ХХРЖ ст. Гэта перыяд сiстэматызаванага вывучэння беларускай мовы, якi характарызуецца паглыбленнем традыцыйных напрамкаСЮ i СЮзнiкненнем новых накiрункаСЮ лiнгвiстычных пошукаСЮ. Характэрнай рысай гэтага перыяду з'яСЮляецца актыСЮны СЮплыСЮ грамадства на мову, дзяржаСЮнае рэгуляванне мовазнаСЮчых даследаванняСЮ. У сувязi з гэтым чацвёрты перыяд гiсторыi беларускага мовазнаСЮства з'яСЮляецца часам вялiкiх здабыткаСЮ i цяжкiх страт у беларускiм моваСЮнаСЮстве i беларускай культуры СЮвогуле.

Тэма:Крынiцы вывучэння гiсторыi беларускага мовазнаСЮства

Даволi поСЮны пералiк прац па беларускiм мовазнаСЮстве змешчаны СЮ шматтомным бiблiяграфiчным даведнiку тАЬБеларускае мовазнаСЮстватАЬ. У першым томе змешчаны пералiк прац з 1825 па 1965 гг., у другiм томе тАУ з 1966 па 1975, у трэцiм тАУ з 1976 па 1985, у чацвёртым тАУ з 1986 па 1995.

З раннiх прац, якiя падсумавалi здабыткi папярэднiкаСЮ, варта назваць працу рускага вучонага С.Булiча тАЬОчерки истории языкознания в РоссиитАЬ (ХРЖРЖРЖ тАУ 1825 г.) (Спб., 1904 г.), у якой разглядаецца дзейнасць Л.Зiзанiя, М.Сматрыцкана, П.Бярынды. Гэты ж аСЮтар зрабiСЮ агляд выказванняСЮ аб беларускай мове вучоных ХРЖХ стагоддзя.

Працы па беларускiм мовазнаСЮстве разглядаСЮ таксама А.Ельскi СЮ артыкуле, змешчаным у кракаСЮскай газеце СЮ 1886 годзе.

Нарысы аб навуковай распрацоСЮцы беларускай мовы вучонымi ХРЖХ стагоддзя апублiкавалi СЮ канцы ХРЖХ стагоддзя А.Н.Пыпiн i П.В.УладзiмiраСЮ.

Найбольш поСЮны i грунтоСЮны агляд гiсторыi вывучэння беларускай мовы ад першых выказванняСЮ пра яе да прац канца ХРЖХ ст. даСЮ Я.Ф.Карскi СЮ першым томе сваёй знакамiтай манаграфii тАЬБеларусытАЬ (Варшава, 1903; 2-е выд. тАУ Вiльня, 1904).

У 1925 годзе СЮбачыла свет праца дацэнта БДУ Я.В.ВоСЮк-Левановiча, дзе быСЮ пашыраны агляд беларускага дарэвалюцыйнага мовазнаСЮства за кошт аналiзу спадчыны рускiх навукоСЮцаСЮ РЖ.РЖ.СразнеСЮскага, А.А.Патабнi, А.А.Шахматава.

Праблемы, дасягненнi беларускай лiнгвiстыкi СЮ новых гiстарычных умовах закраналiся СЮ дакладзе С.М.Некрашэвiча на канферэнцыi 1926 года.

Пытаннi гiсторыi беларускага мовазнаСЮства разглядаСЮ i М.Каспяровiч у працы, змешчанай у 1928 годзе СЮ часопiсе тАЬПолымятАЬ.

На жаль, гэтыя таленавiтыя навукоСЮцы 20-х гг. ХХ ст., а таксама многiя iншыя патрыёты Беларусi хутка сталi ахвярамi рэпрэсiй. РЖ на пэСЮны час распрацоСЮка беларускага мовазнаСЮства была спынена, створаныя працы забаронены, а iх аСЮтары названы ворагамi савецкага народа i савецкай краiны i знiшчаны. Пра многiх навукоСЮцаСЮ 20-х гадоСЮ ХХ стагоддзя стала можна адкрыта гаварыць толькi нядаСЮна, а многiя прозвiшчы забыты i страчаны беларускай культурай назаСЮсёды.

Сярод тых, хто паступова аднаСЮляСЮ беларускае мовазнаСЮства СЮ пасляваенны час, варта назваць А.РЖ.ЖураСЮскага, А.А.Крывiцкага, Л.М.Шакуна, РЖ.К.Германовiча i iншых даследчыкаСЮ.

З 1976 па 1978 гады выйшлi 3 тамы працы М.Г.Булахава тАЬВосточнославянские языковеды. Библиографический словарьтАЬ. Праца сапраСЮды пабудавана СЮ форме слоСЮнiка, дзе партрэты асобных лiнгвiстаСЮ падаюцца з апiсанннем iх навуковай дзейнасцi. У разгляд уключана дзейнасць навукоСЮцаСЮ, якiя жылi i працавалi пачынаючы з ХVРЖ ст. i да Ва70-х гг. ХХ ст.

У працы РЖ.К.Германовiча тАЬБеларускiя мовазнаСЮцы. Нарысы жыцця i навуковай дзейнасцiтАЬ (Мн., 1985) таксама апiсваецца дзейнасць беларускiх навукоСЮцаСЮ розных часоСЮ.

Паступова сталi з'яСЮляцца працы, прысвечаныя дзейнасцi такiх навукоСЮцаСЮ, пра якiх доСЮгi час увогуле было забаронена гаварыць тАУ В.ЛастоСЮскi, Я.Станкевiч, Я.Лёсiк i iнш.

Дзейнасцi асобных даследчыкаСЮ былi прысвечаны манаграфii: М.БулахаСЮ тАЬЕвфимий Федорович Карский. Жизнь, научная и общественная деятельностьтАЬ (Мн., 1981), Я.Рамановiч, А.Юрэвiч тАЬП.А.БузуктАЬ (Мн., 1969), А.Лiс тАЬБранiслаСЮ ТарашкевiчтАЬ (Мн., 1966) i iншыя працы, прысвечаныя М.Гарэцкаму, М.НiкiфароСЮскаму, П.Шэйну, Б. Эпiмах-Шыпiлу i iншым.

Важнейшыя дасягненнi беларускага мовазнаСЮства ад старажытнасцi да сучаснасцi разгледжаны Т.РЖ.Тамашэвiчам у дапаможнiку тАЬГiсторыя беларускага мовазнаСЮстватАЬ (Мн., 1991).

Найвялiкшым дасягненнем беларускай фiлалогii з'явiлася манаграфiя Л.М.Шакуна тАЬГiсторыя беларускага мовазнаСЮстватАЬ. Гэта праца, якая выйшла СЮ Мiнску СЮ 1995 годзе, змяшчае сiстэматызаваныя звесткi аб развiццi беларускага мовазнаСЮства ад яго вытокаСЮ да 1991 года.

Тэма:Развiццё граматычнай думкi ва СЮсходнiх славян старажытнай пары. Перадумовы кнiгадрукавання

Як вядома, асноСЮныя асаблiвасцi беларускай мовы склалiся не пазней ХРЖРЖРЖ ст. Пiсьмовая форма пачала фармiравацца пазней тАУ прыкладна СЮ ВаХРЖV ст. на аснове жывой народнай гаворкi i агульнаСЮсходнеславянскiх моСЮных традыцый. Захавалася нямнога звестак пра старажытныя дапаможнiкi для вывучэння мовы. Гэта выразаная на дошцы недзе СЮ ХРЖРЖРЖ тАУ ХРЖV стст. азбука, якую адшукалi СЮ НоСЮгарадзе СЮ 1954 годзе; азбука на бяросце, зробленая, як мяркуюць даследчыкi, хлопчыкам Анфiмам у ХРЖРЖ тАУ ХРЖРЖРЖ стст. (яе знайшлi СЮ 1956 годзе таксама СЮ НоСЮгарадзе). Прыкладамi некаторых старажытных слоСЮнiкаСЮ могуць быць т. зв. гласарыi тАУ пераклады i тлумачэннi на палях старонак у помнiках эпохi Старажытнарускай дзяржавы. Гэтыя тлумачэннi называлiся тАЬпраiзволытАЭ, тАЬпраiзвольнiкiтАЭ, тАЬглосытАЭ тАУ адсюль i iх назва тАУ гласарыi. Пазней да асобных помнiкаСЮ пачалi прыкладаць цэлыя слоСЮнiкi-азбукоСЮнiкi, алфавiты, лексiконы.

Сярод асобных граматычных прац, якiмi карысталiся СЮсходнiя славяне, можна назваць сцiслы граматычны нарыс тАЬО осмихъ частСТхъ словатАЬ (Пра восем часцiн мовы). Гэта пераклад на рускую мову грэчаскай граматыкi.

У 1522 г. Дзмiтрый ГерасiмаСЮ (Талмач) пераклаСЮ лацiнскую граматыку Элiя Даната (Рым, РЖV ст н.э.). Арыгiнал перакладу не захавСЮся, а два яго спiсы СЮ ХVРЖ ст. былi выдадзены РЖгнатам Ягiчам. Нягледзячы на тое, што гэты дапаможнiк прызначаСЮся для вывучэння лацiнскай мовы, пераклад быСЮ зроблены для вывучэння царкоСЮнаславянскай мовы, бо лiчылася, што схема апiсання лацiнскай мовы падыходзiць таксама да граматыкi любой iншай мовы.

Нягледзячы на СЮсё гэта, сур'ёзнай арыгiнальнай працы па мовазнаСЮстве на СЮсходнеславянскiх землях не было амаль да канца ХVРЖ ст. РЖ толькi з канца ХVРЖ ст., калi на тэрыторыi сучаснай Беларусi i Украiны з'явiлася кнiгадрукаванне, пачалi выходзiць разнастайныя граматыкi, буквары, азбукi, слоСЮнiкi i iншыя вучэбныя дапаможнiкi па царкоСЮнаславянскай мове, якая СЮ той час яшчэ шырока выкарыстоСЮвалася СЮ сферах навукi, культуры, а таксама СЮ рэлiгiйнай сферы.

ЦаркоСЮнаславянская мова была СЮ той час сродкам барацьбы з каталiцызмам, з Захадам. РЖ таму адной з важных задач было СЮзвысiць прэстыж царкоСЮна-славянскай мовы, надаць ёй выразнасць. АСЮтары вучэбных дапаможнiкаСЮ зыходзiлi з неабходнасцi ачысцiць царкоСЮнаславянскую мову ад мясцовых i СЮстарэлых слоСЮ, растлумачыць незразумелыя словы, узняць культуру царкоСЮнаславянскай мовы i тым самым паставiць яе нараСЮне з iншымi распрацаванымi мовамi, якiмi былi на той час лацiнская i польская.

ПраваслаСЮныя брацтвы, якiя iснавалi на Беларусi i Украiне, узялi на сябе клопат пра выданне царкоСЮнаславянскiх вучэбных дапаможнiкаСЮ. У гэтых дапаможнiках адлюстравалiся характэрныя рысы СЮсходнеславянскiх моСЮ: правiлы царкоСЮнаславянскай мовы нярэдка тлумачылiся па-беларуску, беларускiя словы прыводзiлiся як адпаведнiкi да царкоСЮнаславянскiх.

Трэба адзначыць, што СЮжо СЮ ХРЖV ст. беларуская мова была даволi добра распрацаванай: яна мела багаты лексiка-фразеалагiчны слоСЮнiк, даволi стройную граматычную сiстэму. Беларуская мова гучала СЮ княжацкiх маёнтках, на сходах князёСЮ у самой Вiльнi, пашыралася сярод простага народа. Асаблiвага росквiту яна дасягнула СЮ ХV тАУ ХVРЖ стст., даСЮшы штуршок развiццю рукапiснай лiтаратуры. У гэты час з'явiлася шмат пропаведзяСЮ, разнастайных гiстарычных i палемiчных твораСЮ. Усё гэта, безумоСЮна, садзейнiчала СЮзнiкненню кнiгадрукавання тАУ найвялiкшай падзеi СЮ духоСЮным жыццi СЮсiх усходнiх славян.

Тэма:Буквары, граматыкi i iншыя вучэбныя дапаможнiкi ва СЮсходнiх славян старажытнай пары

Абвастрэнне барацьбы памiж праваслаСЮем i каталiцызмам (канец ВаХVРЖ ст.) зрабiла вiдавочнай праблему ажыСЮлення царкоСЮнаславянскай мовы. Гэта афiцыйная мова праваслаСЮнай царквы павiнна была стаць больш распрацаванай у правапiсных i граматычных адносiнах. З мэтай папулярызацыi i павышэння аСЮтарытэту царкоСЮнаславянскай мовы Л.Зiзанiй, М.Сматрыцкi, дзеячы Астрожскага гуртка СЮзялiся за яе нармалiзацыю i СЮдасканаленне.

Неабходна адзначыць, што буквары, азбукi, граматыкi, слоСЮнiкi, якiя на Беларусi пачалi друкаваць у канцы ХVРЖ стагоддзя, з'яСЮляюцца агульнаСЮсходнеславянскiмi, не падзяляюцца на беларускiя, украiнскiя, рускiя, паколькi распрацоСЮвалi царкоСЮнаславянскую (стараславянскую) мову тАУ агульную мову СЮсходнiх славян (!)

Аднымi з першых з'яСЮляюцца падручнiкi РЖвана Фёдарава тАУ тАЬГраматыкiя-буквартАЭ, выдадзены СЮ 1574 годзе СЮ Львове i неаднаразова перавыдадзены пазней, i тАЬАзбукатАЭ, выдадзеная СЮ 1578 годзе СЮ Астрозе. Назапашаныя СЮ дастатковай колькасцi абтАЩектыСЮны факты дазваляюць сцвярджаць, што РЖ.ФёдараСЮ быСЮ беларусам па паходжаннi. Некаторыя вучоныя выказваюць меркаванне, што ён з МсцiслаСЮшчыны, iншыя падтрымлiваюць гiпотэзу пра заходнебеларускi, магчама, палеска-падляшскi радавод асветнiка.

У навуковай лiтаратуры iстотнага адрознення памiж тэрмiнамi тАЬбуквартАЭ i тАЬазбукатАЭ амаль не iснуе, яны сiнанiмiчныя. Традыцыйна склалася, што буквар мае памер брашуры або невялiчкай кнiгi, азбука тАУ выданне, звычана меншае па памеры, надрукаванае СЮ выглядзе таблiцы або лiстоСЮкi. тАЬБуквартАЭ РЖ.Фёдарава невялiкага памеру, мае 40 аркушаСЮ. Экземпляр яго захоСЮваецца СЮ бiблiятэцы Гарвардскага унiверсiтэта СЮ ЗША. Спачатку гэта кнiга належала рускаму калекцыянеру Г.Строганаву, якi жыСЮ за мяжой. Потым яе набыСЮ другi рускi калекцыянер С.ДзягiлеСЮ, пасля якога кнiжку атрымаСЮ у спадчыну Б.Кахно. Ён i перадаСЮ яе СЮ якасцi падарунка Гарвардскаму унiверсiтэту СЮ 1953 годзе. У Савецкiм Саюзе пра гэту працу стала вядома толькi СЮ 1954 годзе.

тАЬБуквартАЭ i тАЬАзбукатАЭ РЖ.Фёдарава змяшчаюць у сабе складова-лiтарную, лiнгвiстычную, лiтаратурна-крытычную i навуковую часткi. тАЬАзбукатАЭ СЮ адрозненне ад тАЬБукваратАЭ змяшчае разгорнуты загаловак-надпiсанне на дзвюх старонках, грэчаскую азбуку са славянскiмi адпаведнiкамi грэчаскiм лiтарам, царкоСЮнае правiла з грэчаскiмi малiтвамi i iх славянскiм перакладам. тАЬБуквартАЭi тАЬАзбукатАЭ РЖ.Фёдарава празначалiся для навучання. З выхадам кнiжак гэта стала магчыма па-за межамi царквы, што мела вялiкае значэнне СЮ гiсторыi тагачаснай адукацыi. Лiнгвiстычная частка кнiг змяшчае СЮласна граматыкiю, прасодыю, дзе побач са складанай старажытнай сiстэмай акцэнталогii змяшчаюцца амаграфiчныя формы дзеясловаСЮ, артаграфiю, дзе разглядаюцца назоСЮнiкi i прыметнiкi СЮ адпаведных склонавых формах пад цiтламi, акраверш тАУ пералiк цытат, крылатых выразаСЮ з Бiблii. Асветнiк таксама знаёмiць чытача з кiрылiчнай цыфiртАЩю, паводле якой СЮ стараславянскiм пiсьменстве лiчбы абазначалiся лiтарамi алфавiта. Уласна тэксталагiчная частка прапануе СЮвазе чытача паСЮсядзённае правiла з найбольш ужывальнымi малiтвамi. Змяшчэнне малiтоСЮнага правiла СЮ старажытных падручнiках было не выпадковым, бо па малiтвах i СЮрыСЮках са Святога Пiсання не адно пакаленне нашых продкаСЮ навучылася чытаць i пiсаць. ПасляслоСЮе тАЬБукваратАЭ СЮтрымлiвае зварот да бацькоСЮ i настаСЮнiкаСЮ, прасякнуты мудрасцю, чуласцю i спагадай, глыбiнным разуменнем цярплiвасцi i любовi, з дапамогай чаго толькi i можна наблiзiцца да душы i розуму вучня, дзiцяцi. У тАЬАзбуцытАЭ замест пасляслоСЮя змешчаны трактат тАЬО письменахътАЭ Чарнарызца Храбра, дзе аСЮтар паказвае дасканаласць i унiверсальнасць славянскай азбукi. Абавязковае змяшчэнне РЖ.Фёдаравым вольнай iнтэрпрэтацыi згаданага вядомага трактата Х ст. яскрава сведчыла пра павагу да роднай мовы, пра патрыятычныя пачуццi да зямлi, якая яго СЮзгадавала, i мела грамадска-палiтычны сэнс, бо было першай рэакцыяй на пракаталiцкiя, антыбеларускiя выступленнi Пятра Скаргi, якi адмаСЮляСЮ старабеларускай кнiжнасцi, асаблiва выданням РЖ.Фёдарава i iншых брацкiх асветнiкаСЮ, у праве на iснаванне.

8 кастрычнiка 1586 года СЮ друкарнi вiленскага купца i грамадскага дзеяча ВКЛ Лявона Мамонiча зтАЩявiлася тАЬКграматыка словеньска языкатАЭ, якая прызначалася тАЬдля наученья и вырозуменья божественнаго писанятАЭ. Яе аСЮтарства прыпiсваецца РЖвану Дамаскiну (знакамiты вiзантыйскi багаслоСЮ, фiлосаф, паэт), а пераклад на царкоСЮнаславянскую мову тАУ РЖаану Экзарху (славуты балгарскi пiсьменнiк i вучоны, вядомы як заснавальнiк фiлалагiчных ведаСЮ у славян). Некаторыя даследчыкi на падставе карпатлiвага тэксталагiчнага аналiзу сцвярджаюць, што аСЮтарства тАЬКграматыкi словеньска языкатАЭ належыць РЖвану Фёдараву. Гэта невялiкая праца, якая складаецца з 14 аркушаСЮ, прысвячалася граматычнай распрацоСЮцы царкоСЮнаславянскай мовы i змяшчала славянскую граматычную тэрмiналогiю. У пасляслоСЮi СЮказвалася, што складзена гэта граматыка была СЮ Астрозе (Украiна), а потым надрукавана СЮ Вiльнi. У гэтай граматыцы асвятлялiся некаторыя агульныя пытаннi марфалогii царкоСЮнаславянскай мовы.

У 1591 годзе ЛьвоСЮскае брацтва тАУ адно з найбольш актыСЮных i самастойных брацтваСЮ паСЮднёва-заходняй часткi Русi, якое мела сваю тыпаграфiю i школу, выпусцiла грэка-славянскую граматыку тАЬАдэльфоцiс. Грамматика доброглаголиваго еллинословенскаго языка. Совершеннаго искусства осмии частей слова. Ко наказанiю многоименитому росiйскому родутАЭ. Грэчаскую частку гэтай граматыкi склаСЮ адзiн з арганiзатараСЮ брацкага вучылiшча грэк мiтрапалiт Арсенiй Эласонскi, на царкоСЮнаславянскую мову граматыка была перакладзена вучнямi Арсенiя. Даследчыкi сведчаць сувязь тАЬАдэльфоцiса..тАЭ з шэрагам вядомых грэчаскiх граматык еСЮрапейскага Адраджэння, аднак гэта праца не была механiчнай перапрацоСЮкай папярэднiх граматык. тАЬАдэльфоцiс..тАЭ тАУ своеасаблiвы помнiк. Гэта граматыка адначасова грэчаскай i царкоСЮнаславянскай моСЮ: на старонках злева надрукаваны грэчаскi тэкст, а справа тАУ яго славянскi пераклад. Такi прынцып пабудовы граматыкi адпавядаСЮ тагачасным СЮяСЮленням пра падабенства граматычных структур розных моСЮ.

тАЬКграматыка словеньска языкатАЭ i тАЬАдэльфоцiс..тАЭ не былi грунтоСЮнымi працамi, iх практычнае значэнне было невялiкiм.

Адной з першых дасканалых i грунтоСЮных граматык, з якой пачаСЮся новы этап у гiсторыi беларускага мовазнаСЮства, з'яСЮляецца тАЬГрамматика словенска съвершеннаго искусства сьми частий слова, и иных нуждных. Ново съставленна Л (ЛаСЮрэнцiем) Z (Зiзанiем)тАЭ, якая выйшла СЮ 1596 годзе СЮ Вiльнi. На 192 старонках кнiгi СЮ форме пытанняСЮ i адказаСЮ, якiя даюцца не толькi па-царкоСЮнаславянску, але i тАЬпа-рускутАЭ, г. зн. па-беларуску, былi выкладзены граматычныя асновы царкоСЮнаславянскай мовы, яе гукавы склад. тАЬГраматыка..тАЭ насычана правiламi, вызначэннямi, узорамi скланення iменных часцiн мовы, спражэння дзеясловаСЮ. Граматыка ЛаСЮрэнцiя Зiзанiя прызначалася СЮ першую чаргу для вывучэння царкоСЮнаславянскай мовы, якой карысталiся на СЮсходнеславянскiх землях у канцы ХVРЖ стагоддзя i якая да гэтага часу паступова насычалася мясцовымi моСЮнымi элементамi. Таму аСЮтар пры тлумачэннi асобных з'яСЮ царкоСЮнаславянскай мовы выкарыстоСЮваСЮ i асаблiвасцi беларускай мовы, што надавала працы адметны каларыт, садзейнiчала зблiжэнню мовы рэлiгiйнага пiсьменства з жывой беларускай гаворкай. Мясцовы моСЮны матэрыял выкарыстоСЮваСЮся не як аб'ект даследавання, а як сродак апiсання царкоСЮнаславянскай мовы.

тАЬГраматыкатАЭ Л.Зiзанiя складалася з чатырох частак: арфаграфii, прасодыi, этымалогii i сiнтаксiса. Пры тэарэтычным асэнсаваннi моСЮных фактаСЮ i з'яСЮ аСЮтар абапiраСЮся на традыцыi грэчаскай i лацiнскай лiнгвiстычнай тэорыi. У тАЬАрфаграфiiтАЭ апiсаны лiтары, якiя падзелены на галосныя i зычныя. Асаблiвасцi правапiсу галосных выкладзены СЮ тАЬКанонах арфаграфiiтАЭ, змешчаных у канцы кнiгi. У правапiснай сiстэме тАЬГраматыкiтАЭ адлюстраваны працэс больш-менш свабоднага пранiкнення народна-гутарковай стыхii СЮ рэлiгiйнае пiсьменства. Гэта выразна праявiлася СЮ паасобных выпадках перадачы некаторых спецыфiчных рыс беларускай мовы: акання, зацвярдзення губных, шыпячых i [р].

У другой частцы тАЬПрасодыятАЭ падрабязна разглядаюцца асаблiвасцi нацiску i яго вiды. У гэтай жа частцы змешчаны параграф аб знаках прыпынку i СЮжываннi цiтлы.

У трэцяй частцы тАЬЭтымалогiятАЭ Л.Зiзанiй выдзяляе восем часцiн мовы: тАЬразличие, имя, местоимя, глагол, причастие, предлог, наречие, союзтАЭ. Кожная часцiна мовы атрымала падрабязнае тлумачэнне i апiсанне. Найбольшая СЮвага надаецца iмёнам (назоСЮнiку, прыметнiку, лiчэбнiку) i дзеяслоСЮным формам. Л.Зiзанiй побач з царкоСЮнаславянскiмi прыводзiСЮ i СЮсходнеславянскiя формы, агульныя для беларускай i СЮкраiнскай моСЮ. Зiзанiй выкарыстаСЮ уласцiвыя беларускай мове формаСЮтваральныя сродкi пры апiсаннi асаблiвасцей утварэння ступеней параСЮнання прыметнiкаСЮ (суфiксы -ейш, -ш; прэфiкс -най). Тэндэнцыя выкарыстання беларускiх форм побач з царкоСЮнаславянскiмi адлюстравана пры разглядзе займеннiкаСЮ, дзеясловаСЮ цяперашняга часу. Уздзеянне жывой беларускай гаворкi на царкоСЮнаславянскую мову выразна праявiлася ва СЮжываннi многiх беларускiх лексем: але, годность, дарую, деля, ведацi, лагодная, мовити, потреба i iншых.

тАЬГраматыка..тАЭ Л.Зiзанiя адыграла важную ролю СЮ развiццi беларускай мовы. Яна была шырока распаСЮсюджаным падручнiкам у Беларусi, Лiтве, на Украiне i СЮ Расii. Яе ведалi таксама СЮ Сербii, Балгарыi i СЮ Польшчы. Некалькi дзесяцiгоддзяСЮ яна была настольнай кнiгай у брацкiх школах. Праца Л.Зiзанiя зтАЩявiлася СЮзорам для пазнейшых складальнiкаСЮ граматык.

Л.Зiзанiй выдаСЮ таксама буквар пад назвай тАЬНаука ко читаню и розуменю письма Словенского..тАЭ i дадаСЮ да яго слоСЮнiк тАЬЛексис, сиречь речения, въкратъце събраньны и из словенскаго языка на простый рускiй дiялектъ истолъкованытАЭ, больш падрабязная гаворка пра якi будзе нiжэй.

У 1596 годзе Вiленскае брацтва выпусцiла яшчэ адзiн падручнiк тАЬЧасовникъ. В нем же напредъ и азбуки к научению детем хотящи разумети писаниетАЭ.

Недзе памiж 1592 i 1601 гадамi выйшлi, напэСЮна, у Вiльнi, iншыя вучэбныя дапаможнiкi тАУ буквар i два тАЬЧасословытАЭ, якiя таксама служылi для навучання. У гэтыя ж гады быСЮ выдадзены яшчэ адзiн буквар, якi па тэксце зтАЩяСЮляецца копiяй ЛьвоСЮскага буквара РЖ. Фёдарава.

Такiм чынам, у канцы ХVРЖ тАУ пачатку ХVРЖРЖ стст. у Вiльнi было надрукавана некалькi каштоСЮных кнiг, прызначаных для навучання чытаць i пiсаць.

Вяршыняй мовазнаСЮчай навукi на Беларусi СЮ пачатку ХVРЖРЖ ст. зтАЩявiлася тАЬГрамматика славенския правилное синтагматАЭ Мiлецiя Сматрыцкага, выдадзеная СЮ 1619 годзе СЮ ЕСЮi каля Вiльнi.

Мiлецiй Сматрыцкi, украiнец па паходжаннi, большую частку свайго свядомага жыцця правёСЮ на Беларусi, яго праца зтАЩявiлася водгукам на запатрабаваннi беларускага культурнага асяроддзя, што i дае падставу лiчыць яго граматыку здабыткам беларускага мовазнаСЮства. Больш за стагоддзе тАЬГраматыка..тАЭ М.Сматрыцкага была асноСЮным падручнiкам, па якiм у школах Беларусi, МаскоСЮскай Русi i Украiны вывучалi царкоСЮнаславянскую мову. Пра высокi аСЮтарытэт тАЬГраматыкi..тАЭ сведчыць той факт, што яна двойчы перавыдавалася з нязначнымi зменамi СЮ Маскве (у 1648 i 1722 гг.). У ХVРЖРЖРЖ тАУ першай палове ХРЖХ стст. яна стала тАЬвратами ученоститАЭ , як адзначыСЮ М.В. ЛаманосаСЮ, для СЮсiх славянскiх народаСЮ.

Выдадзеная для практычных патрэб школьнай асветы, тАЬГраматыка..тАЭ М.Сматрыцкага мела не толькi культурнае, але i грамадска-палiтычнае значэнне: пасля яе зтАЩяСЮлення прадстаСЮнiкi каталiцызму i унiяцтва перасталi гаварыць пра царкоСЮнаславянскую мову як пра неСЮнармаваную, малазразумелую i граматычна не распрацаваную. тАЬГраматыка..тАЭ М.Сматрыцкага зтАЩявiлася СЮзорам стварэння шматлiкiх граматычных дапаможнiкаСЮ не толькi ва СЮсходняй частцы славянскага свету, але i на паСЮднёва-славявянскiх землях, краiнах каталiцкага Захаду.

АсноСЮнае прызначэнне тАЬГраматыкi..тАЭ М.Сматрыцкi бачыСЮ у тым, каб навучыць правiльна чытаць i разумець царкоСЮнаславянскiя тэксты, а таксама пiсаць. М.Сматрыцкаму СЮдалося СЮстанавiць нормы царкоСЮнаславянскай мовы, надаСЮшы iм пэСЮную стройнасць i паслядоСЮнасць. Поспеху садзейнiчала суртАЩёзная навуковая аснова, якая адрознiвала гэтую граматыку ад папярэднiх, якiя не маглi атрымаць усеагульнага прызнання.

Напiсаная СЮ рэчышчы грэчаскiх i лацiнскiх мовазнаСЮчых традыцый, тАЬГраматыка..тАЭ М.Сматрыцкага вызначалася СЮдала распрацаванай структурай. У склад яе СЮваходзiлi наступныя часткi: арфаграфiя, этымалогiя (навука пра часцiны мовы), прасодыя (вучэнне пра вiды нацiску i абазначэнне яго на пiсьме), тэорыя вершаскладання i сiнтаксiс. Пад арфаграфiяй М.Сматрыцкi разумеСЮ не толькi правiлы перадачы слоСЮ на пiсьме, але i правiльнае вымаСЮленне, пастаноСЮку знакаСЮ прыпынку. Усе гукi ён падзялiСЮ на галосныя i зычныя. Сярод галосных ён адрознiваСЮ галосныя поСЮнага СЮтварэння i рэдукаваныя (ь, ъ), якiя не абазначалi гука, а СЮжывалiся для абазначэння цвёрдасцi або мяккасцi зычных. Зычныя М.Сматрыцкi падзялiСЮ на тАЬполгласнатАЭ (вымаСЮляюцца з удзелам голасу) i тАЬбезгласнатАЭ (вымаСЮляюццi без удзелу голасу). Гэты падзел намецiСЮ сучаснае размежаванне звонкiх i глухiх зычных.

М.Сматрыцкi быСЮ першаадкрывальнiкам i вынаходцам многiх лiнгвiстычных тэрмiнаСЮ. Ён упершыню СЮжыСЮ паняццi тАШзборныя назоСЮнiкiтАШ, тАШмесны (сказательный) склонтАШ, упершыню вылучыСЮ новую часцiну мовы тАУ выклiчнiк тАУ i даСЮ яе апiсаннне. ДаСЮ характарыстыку дзеепрыслоСЮю як форме дзеяслова. Усяго ён вылучыСЮ восем часцiн мовы, якiя падзялiСЮ на скланяльныя (iмя, дзеяслоСЮ, займеннiк, дзеепрыметнiк) i нескланяльныя (прыслоСЮе, прыназоСЮнiк, злучнiк, выклiчнiк).

М.Сматрыцкi падзялiСЮ усе склоны на прамыя i СЮскосныя, адзначыСЮ, што прыметнiкi могуць мець поСЮную i кароткую формы i падзяляюцца на якасныя i адносныя.

Адным з першых М.Сматрыцкi пачаСЮ распрацоСЮваць пытаннi стылiстычнага сiнтаксiсу, даСЮ падрабязнае апiсанне разнастайных стылiстычных фiгур. Невялiкi раздзел тАЬГраматыкi..тАЭ прысвечаны тэорыi вершаскладання, дзе выкладзены парады тым, хто хоча пiсаць вершы, апiсаны найбольш ужывальныя стопы i вершаваныя памеры (метры).

РЖстотнай часткай тАЬГраматыкi..тАЭ зтАЩяСЮляецца вучэнне аб сiнтаксiсе. АСЮтар выклаСЮ правiлы спалучэння прыметнiка з назоСЮнiкам, дзеясловам i iмем у родным склоне, дзеяслова з iмем СЮ давальным склоне.

Уласна беларускiх моСЮных асаблiвасцей у тАЬГраматыцы..тАЭ нямнога, пераважна гэта лексiчныя, правапiсныя i акцэнталагiчныя адметнасцi. М.Сматрыцкаму былi добра вядомы асаблiвасцi народна-гутарковага вымаСЮлення, таму СЮ адным з правiлаСЮ ён раiСЮ не змешваць на пiсьме [ф] i [хв], размяжоСЮваць выбухны i фрыкатыСЮны [г], не блытаць [е] i [СТ]. Гэтыя i iншыя асаблiвасцi жывой мовы не парушалi структуру царкоСЮнаславянскай мовы, а толькi падкрэслiвалi, што аСЮтар выразна iх адрознiваСЮ.

тАЬГраматыка..тАЭ М.Сматрыцкага кадыфiкавала царкоСЮнаславянскую мову, якая была вядома на тэрыторыi Беларусi i Украiны i адчувала пэСЮны СЮплыСЮ з боку беларускай i СЮкраiнскай моСЮ, што вызначыла наяСЮнасць у мове варыянтных граматычных форм, лексiчных адзiнак, асобных арфаграфiчных i акцэнталагiчных адхiленняСЮ.

тАЬГраматыка..тАЭ М.Сматрыцкага аказалася суртАЩёзнай навуковай працай. ДоСЮгi час ёй не было роСЮных у славянскiм свеце.

У 1618 годзе СЮ ЕСЮi быСЮ выдадзены тАЬБукварь языка славенска, писаний чтения оучитися хотящим в полезное руковожениетАЭ. Склалi яго манахi СвятадухаСЮскага манастыра СЮ Вiльнi, дзе СЮ той час жыСЮ i М.Сматрыцкi. Граматычны раздзел буквара нагадвае сцiслы канспект тАЬГраматыкi..тАЭ М.Сматрыцкага, якi, несумненна, прымаСЮ удзел у падрыхтоСЮцы гэтага выдання. Дакладнасць i прадуманасць кампазiцыi кнiгi, агульнадаступнасць матэрыялу, адметнае мастацкае афармленне зрабiлi тАЬБуквар..тАЭ своеасаблiвым узорам для iншых складальнiкаСЮ школьна-вучэбных кнiг.

З пазнейшых падручнiкаСЮ можна назваць такiя: тАЬГрамматiка. Албо сложенiе писмена, хотящимся учити словеньскаго языка младолетнимтАж отрочатомътАЭ, выдадзены СЮ Вiльнi СЮ 1621 годзе. Гэта буквар, аздоблены гравюрамi.

Асобнае месца сярод фiлалагiчных дапаможнiкаСЮ старажытнай пары займае тАЬГраматыка словенскаятАЭ РЖвана (Иоанна) Ужэвiча. Звесткi пра РЖвана Ужэвiча, гады жыцця якога невядомыя, абмяжоСЮваюцца амаль што толькi тым, што пазначана на тытульнай старонцы парыжскага спiса тАЬГраматыкi..тАЭ: тАЬГраматыка словенская напiсана през Иоанна Ужевича словянина, славной Академии Паризской в теологии студента в ПарижутАЭ. РЖван Ужэвiч да гэтага часу, напэСЮна, вучыСЮся СЮ Ягелонскiм (КракаСЮскiм) унiверсiтэце, што вядома са спiсаСЮ студэнтаСЮ гэтага СЮнiверсiтэта за 1637 год. З кракаСЮскага перыяду дайшлi да нас толькi яго паэтычныя творы пераважна панегiрычнага характару.

тАЬГраматыка..тАЭ РЖ. Ужэвiча СЮ наш час вядома СЮ дзвюх рукапiсных рэдакцыях 1643 i 1645 гг. Першая з iх захоСЮваецца СЮ Нацыянальнай Бiблiятэцы СЮ Парыжы, другая тАУ у бiблiятэцы г.Араса на поСЮначы Францыi. Шырокаму колу даследчыкаСЮ яна стала вядома толькi СЮ 1970 годзе пасля факсiмiльнага перавыдання яе СЮкраiнскiмi лiнгвiстамi. Хаця дакладна вядома, што тАЬГраматыка..тАЭ РЖ. Ужэвiча не друкавалася пры жыццi аСЮтара, было б няправiльна лiчыць, што СЮ айчынным i замежным мовазнаСЮстве не было вядома пра яго навуковую спадчыну. Звяртацца да прац РЖ.Ужэвiча пачалi СЮжо СЮ пачатку ХVРЖРЖРЖ ст., i як не дзiСЮна, перш за СЮсё замежныя вучоныя. Асаблiвую СЮвагу да прац РЖ.Ужэвiча праявiлi славянскiя вучоныя (чэх Йозеф ДобраСЮскi, славенец Варфаламей Копiтар, рускi Сяргей СтроеСЮ). Славянскiя мовазнаСЮцы пры складаннi граматык абапiралiся на вопыт РЖ.Ужэвiча.

Аналiз складу тАЬГраматыкi..тАЭ сённяшнiмi даследчыкамi паказвае, што РЖ.Ужэвiч адлюстраваСЮ i апiсаСЮ стан сучаснай яму беларускай лiтаратурнай мовы, надзвычай дакладна зафiксаваСЮшы лексiчныя, фанетычныя, словаСЮтваральныя i марфолага-сiнтаксiчныя змены, якiя адбывалiся СЮ ёй да ХVРЖРЖ ст. тАЬГраматыка..тАЭ, вiдаць, была напiсана з улiкам вопыту першай унiверсальнай граматыкi тАЬМiнервытАЭ таленавiтага iспанскага вучонага Ф.Санчаса.

тАЬГраматыка..тАЭ напiсана на лацiнскай мове, якая СЮ той час шырока выкарыстоСЮвалася СЮ ЕСЮропе, а iлюстрацыйны матэрыял i парадыгмы пададзены кiрылiцай. тАЬГраматыка..тАЭ была арыентавана перш за СЮсё на заходнееСЮрапейскага чытача, якi цiкавiСЮся мовай сваiх суседзяСЮ з Усходняй ЕСЮропы. Сваёй тАЬГраматыкай..тАЭ РЖ.Ужэвiч хацеСЮ пазнаёмiць замежнага чытачы са сваёй Радзiмай, яе багатай i дасканалай мовай.

Пасля выдання СЮ 1970 г. тАЬГраматыкi..тАЭ Ужэвiча СЮкраiнскiмi моваведамi ва СЮкраiнскiх навуковых выданнях зтАЩявiлася серыя артыкулаСЮ, у якiх падкрэслiвалася, што праца РЖ.Ужэвiча тАУ гэта граматыка СЮкраiнскай мовы. На жаль, у беларускiм мовазнаСЮстве тАЬГраматыка..тАЭ РЖ.Ужэвiча аказалася амаль незаСЮважанай. У сярэдзiне 70-х гг. ХХ ст. англiйскi беларусiст Дж. Дынглi СЮ спецыяльным артыкуле пераканаСЮча паказаСЮ перавагу СЮ гэтай тАЬГраматыцы..тАЭ беларускiх моСЮных рыс. Даследчык зрабiСЮ вывад, што адлюстраваная СЮ ёй мова зтАЩяСЮляецца лiтаратурна-пiсьмовай мовай ВКЛ, i тАЬГраматыку..тАЭ трэба прызнаць часткай лiнгвiстычнай спадчыны Беларусi. Дж. Дынглi СЮстанавiСЮ таксама, што сам РЖ.Ужэвiч паходзiць аднекуль з паСЮднёва-заходняй часткi Беларусi. З-за абмежаванасцi моСЮнага матэрыялу тАЬГраматыкi..тАЭ (у ёй няма тэкстаСЮ, толькi сказы, многiя сказы незакончаныя) пытанне аб тым, якая мова апiсана СЮ тАЬГраматыцы..тАЭ тАУ беларуская цi СЮкраiнская тАУ наСЮрад цi можна вырашыць канчаткова. Аднак варта падкрэслiць, што гэта не царкоСЮнаславянская мова. Тэрмiн тАШсловенскаятАШ СЮ загалоСЮку СЮжыты не СЮ тым значэннi, якое ён меСЮ ва СЮсходнеславянскай граматычнай традыцыi ХVРЖ тАУ ХVРЖРЖ стст. (стараславянская, царкоСЮнаславянская), а як родавае абазначэнне розных славянскiх моСЮ. тАЬГраматыка..тАЭ РЖ.Ужэвiча СЮ пэСЮнай ступенi прадстаСЮляла адразу некалькi славянскiх моСЮ, вядомых аСЮтару, аднак асноСЮным прадметам тАЬГраматыкi..тАЭ была адна мова тАУ тая, на якой размаСЮлялi ruteni. У Заходняй i Цэнтральнай ЕСЮропе ХV тАУ ХVРЖРЖ стст. тэрмiн ruteni побач з russi i roxolani абазначаСЮ разам беларусаСЮ i СЮкраiнцаСЮ, у адрозненне ад тэрмiна moschovitae, якi СЮжываСЮся для абазначэння тАЬмосковитов, великорусовтАЭ. У РЖ.Ужэвiча sacralinguasclavonica (царкоСЮнаславянская мова) супрацьстаiць мове, якая зтАЩяСЮляецца абтАЩектам тАЬГраматыкi..тАЭ (ruteni). Такiм чынам, тАЬГраматыка..тАЭ РЖ.Ужэвiча СЮяСЮляе сабой першы ва СЮсходнеславянскай традыцыi вопыт апiсання не царкоСЮнаславянскай мовы, а лiтаратурна-пiсьмовай мовы (!), якой карысталiся СЮ ВКЛ у ХVРЖ тАУ ХVРЖРЖ стст. i якая СЮ аднолькавай ступенi зтАЩяСЮляецца спадчынай беларусаСЮ i СЮкраiнцаСЮ. Перш за СЮсё гэтым цiкавая для нас тАЬГраматыка..тАЭ РЖ.Ужэвiча.

тАЬГраматыка словенскаятАЭ РЖ. Ужэвiча складаецца з трох частак: фанетыка-арфаграфiчнай, марфалагiчнай i сiнтаксiчнай. Пры разглядзе гукаСЮ i лiтар (гэтыя паняццi яшчэ не размяжоСЮвалiся) вылучалiся 43 лiтары, з iх 24 зычныя, астатнiя тАУ галосныя.

У правапiсе РЖ.Ужэвiч зафiксаваСЮ найбольш адметныя асаблiвасцi старабеларускага пiсьма, якiя адлюстравалi спецыфiчныя фанетычныя працэсы СЮ народна-гутарковай мове. Ён не адрознiваСЮ на пiсьме лiтары СТ i е, што сведчыла пра супадзенне гукаСЮ [СТ] i [е] у адным тАУ [э]; адлюстраваСЮ працэс зацвярдзення губных на канцы слова, шыпячых, [ц], [р]. Гэтым тАЬГраматыка..тАЭ РЖ.Ужэвiча зблiжалася з нормамi старабеларускага дзелавога пiсьменства, якое арыентавалася на перадачу асноСЮных фанетычных асаблiвасцей жывой мовы. РЖ.Ужэвiчам шырока перададзены разнастайныя асiмiляцыйна-дысiмiляцыйныя працэсы. Да спецыфiчных беларускiх рыс, адлюстраваных у тАЬГраматыцы..тАЭ, належаць напiсанне прыст

Вместе с этим смотрят:

A history of the english language

Affixation in modern english

AIDS

Airplanes and security

American Riddles