Лiтаратура XIV-XV ст.

Лiтаратура XIV-XV ст.

ЗМЕСТ

1. Асаблiвасцi станаСЮлення i асноСЮныя прыкметы СЮласнабеларускай старажытнай лiтаратуры на пачатковым этапе яе развiцця

2. Летапiсы

3. Творы iншых жанраСЮ

СПРЖС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНРЖЦ

Нягледзячы на багатыя традыцыi лiтаратуры даСЮняй Русi, станаСЮленне СЮласна беларускай лiтаратуры адбывалася даволi марудна. Гэта было абумоСЮлена шматлiкiмi прычынамi, у першую чаргу запаволенасцю працэсу фармiравання беларускай народнасцi, своеасаблiвасцю i складанасцю яе гiстарычнага шляху, характарам духоСЮнага жыцця СЮ сярэдневяковай Беларусi. Панаванне дагматычнай царкоСЮна-рэлiгiйнай iдэалогii, нарматыСЮнай, унiфiкуючай хрысцiянскай эстэтыкi i традыцыйнага службовага пiсьменства, а таксама манаполiя кансерватыСЮнага духавенства на кнiжную асвету давалi мала творчага прастору тагачасным пiсьменнiкам, стрымлiвалi развiццё арыгiнальнай лiтаратуры. Адным з асноСЮных сродкаСЮ мастацкага асваення рэчаiснасцi, выяСЮлення творчых сiл, думак i iмкненняСЮ народных мас, задавальнення iх эстэтычных пачуццяСЮ i пазнавальных iнтарэсаСЮ па-ранейшаму служыСЮ фальклор. Аднак важныя грамадска-палiтычныя зрухi, што адбылiся на беларускiх землях на працягу XIVтАФXV ст., далейшы сацыяльны i культурны прагрэс выклiкалi адпаведныя змены i СЮ духоСЮных запатрабаваннях розных слаёСЮ насельнiцтва. Само жыццё вымагала абнаСЮлення i творчага СЮзбагачэння старых лiтаратурных традыцый, iснуючага (пераважна iншаземнага паходжання) фонду пiсьменства, асноСЮным зместам якога былi вечныя праблемы быцця i маральнага СЮдасканалення чалавека. Час патрабаваСЮ адпаведных актуальным задачам дня твораСЮ, у якiх больш непасрэдна i канкрэтна адлюстроСЮвалася б гiстарычнае жыццё народа i рэальнай асобы з пункту погляду iх нацыянальных i грамадзянскiх iнтарэсаСЮ. Свежыя павевы часу дабратворна СЮплывалi на лiтаратуру, пераменлiвая рэчаiснасць прымушала яе iсцi СЮ нагу з жыццём, развiвацца, хоць розныя кансерватыСЮныя фактары i тэндэнцыi моцна стрымлiвалi яе альбо накiроСЮвалi СЮ iншым напрамку. Калi ж асобныя лiтаратурныя жанры адставалi ад жыцця i парывалi сувязь з часам, калi лiтаратура адрывалася ад роднай глебы i сваiх традыцый, то тады яны гублялi сваю актуальнасць, пераставалi развiвацца i занепадалi.

СтанаСЮленню СЮласна беларускай лiтаратуры спрыяла таксама тая акалiчнасць, што СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм старабеларуская мова з XIV ст. была афiцыйна прызнана агульнадзяржаСЮнаю i стала важным сродкам грамадскiх зносiн. Гэта садзейнiчала шырокаму развiццю на Беларусi дзелавога пiсьменства, мова якога была спачатку непасрэдным працягам свецкага стылю так званай старажытнарускай мовы, але дзякуючы моцнаму СЮздзеянню жывой народнай гаворкi паступова набывала iншы характар i адыграла важную ролю СЮ выпрацоСЮцы СЮласна беларускай лiтаратурнай мовы. Першымi помнiкамi пiсьменства, напiсанымi па-беларуску, былi акты, граматы, лiсты i iншыя свецкiя творы службовага прызначэння. Адносна спрыяльныя культурна-гiстарычныя СЮмовы для развiцця беларускай лiтаратурнай мовы, якiя склалiся на Беларусi СЮ XVтАФXVI ст., садзейнiчалi яе пранiкненню i СЮ рэлiгiйнае пiсьменства. Дзякуючы гэтаму СЮзнiкла беларуская рэдакцыя царкоСЮнаславянскай мовы i была значна звужана сфера пiсьмовага СЮжывання апошняй у тагачаснай Беларусi. Ужо СЮ XV ст. з'явiлiся пераклады на беларускую мову розных твораСЮ рэлiгiйнага характару (ВлЖыццё АляксеяВ», ВлПакуты ХрыстаВ», ВлАповесць пра трох каралёСЮВ» i iнш.), у тым лiку i асобных кнiг Свяшчэннага Пiсання (Бiблii). Гэтыя пераклады не толькi засведчылi высокае творчае майстэрства першых беларускiх перакладчыкаСЮ, але i паказалi вялiкiя лексiка-стылiстычныя багаццi i мастацка-выяСЮленчыя магчымасцi беларускай лiтаратурнай мовы таго часу.

Беларуская старажытная лiтаратура, як i старажытнаруская, тАФ дзецiшча феадальнай эпохi i СЮ цэлым адносiцца да сярэдневяковага тыпу лiтаратур. Яна тАФ прадукт уяСЮленняСЮ i густаСЮ людзей таго далёкага ад нас часу, чым i тлумачацца многiя яе спецыфiчныя асаблiвасцi.

Чалавека старажытнай пары не пакiдала пачуццё незвычайнасцi i велiчы свету, асаблiвай, сiмвалiчнай значнасцi СЮсяго, што СЮ iм адбываецца. Для яго нiчога не было выпадковым, усё мела свой патаемны сэнс, было вынiкам дзеяння добрых цi злых сiл, праявай цi знакам найвышэйшай волi, якая кiруе ходам гiсторыi, прадвызначае лёс людзей. Паводле СЮяСЮленняСЮ таго часу, кожны чалавек тАФ удзельнiк не толькi зямной, грамадзянскай, але i ВлсвяшчэннайВ» гiсторыi. Аднак яго асабiстае шчасце, яго будучы лёс шмат у чым залежыць i ад яго паводзiн, ад яго СЮласнага выбару, ад таго, як ён выконвае свяшчэнныя запаведзi. Вось чаму старажытная лiтаратура вылучаецца такой сур'ёзнасцю зместу, важнасцю тэм, iдэй, герояСЮ. Вось чаму такое значнае месца займаюць у ёй маральна-этычныя праблемы, а СЮ цэнтры СЮвагi стаiць чалавек, праблемы яго духоСЮнага СЮдасканалення i сэнсу жыцця.

Паколькi СЮ эпоху Сярэднявечча аснову светапогляду вызначала хрысцiянская рэлiгiя, якая была тады пануючай iдэалагiчнай сiлай, беларуская старажытная лiтаратура СЮ цэлым мела значную царкоСЮна-рэлiгiйную афарбоСЮку. У творах таго часу шмат якiя праблемы вырашалiся, рэчаiснасць i чалавек адлюстроСЮвалiся з пункту гледжання хрысцiянскiх маральна-этычных прынцыпаСЮ i iдэалаСЮ. Пра гэта сведчаць самыя далёкiя па часе i месцы СЮзнiкнення лiтаратурныя помнiкi, ад твораСЮ Кiрылы ТураСЮскага, пiсьменнiка XII ст., i да рэфармацыйнай i палемiчнай публiцыстыкi XVIтАФXVII ст.

Адна з найважнейшых асаблiвасцей беларускай старажытнай лiтаратуры, карэннае адрозненне яе мастацка-эстэтычнай сiстэмы ад мастацка-эстэтычнай сiстэмы новай лiтаратуры тАФ у спецыфiцы лiтаратурных жанраСЮ. ВлУ сярэдневяковай лiтаратуры, тАФ пiсаСЮ вядомы рускi вучоны I.П. Яромiн, тАФ асобныя жанры яшчэ не паспелi набыць чыста ВллiтаратурныВ» характар; апрача лiтаратурнага, яны мелi яшчэ i практычнае, ВлдзелавоеВ» прызначэнне (жыцii былi цесна звязаны з культам святых; летапiс перш за СЮсё служыСЮ важным гiстарычна-палiтычным дакументам, якiм карысталiся для даведак, для вырашэння таго цi iншага спрэчнага палiтычнага пытання сучаснасцi; красамоСЮства, прынамсi царкоСЮнае, таксама было цесна звязана з патрэбамi царкоСЮнага СЮжытку).. Кожны жанр сярэдневяковай лiтаратуры быСЮ адносна моцна скаваны пэСЮнымi правiламi, якiя адпавядалi ВлдзелавойВ» сферы iх ужыванняВ» (Еремин И.П. Литература древней Руси. М.; Л., 1966. С. 241.).

Службова-прыкладны характар жанраСЮ сярэдневяковай лiтаратуры, дзелавы СЮжытак твораСЮ старажытнага пiсьменства тлумачыцца асаблiвасцямi самой эпохi Сярэднявечча, недыферэнцыраваным характарам грамадскiх адносiн i грамадскай свядомасцi таго часу, якому адпавядаСЮ своеасаблiвы сiнкрэтызм розных вiдаСЮ духоСЮнай дзейнасцi чалавека. У лiтаратурных творах выяСЮлялiся не толькi эстэтычныя, але i рэлiгiйна-фiласофскiя, грамадска-палiтычныя погляды нашых продкаСЮ, а таксама iх элементарныя навуковыя веды i СЮяСЮленнi пра акаляючы свет. Вось чаму СЮ гiсторыю беларускай старажытнай лiтаратуры СЮключаюцца творы, якiя, паводле сучасных уяСЮленняСЮ, не з'яСЮляюцца СЮласна мастацкай лiтаратурай, як напрыклад, дакументальныя летапiсы i дзённiкi, прадмовы да кнiг, царкоСЮна-рэлiгiйная палемiчная публiцыстыка, асобныя, найбольш яркiя службовыя лiсты i некаторыя iншыя помнiкi дзелавога пiсьменства.

Своеасаблiвая загадкавасць старажытнай лiтаратуры, якую адзначаюць даследчыкi i адчуваюць чытачы, тлумачыцца менавiта тым, што яна адначасова арганiчна спалучала i пазнавальна-эстэтычную i службова-дзелавую функцыi, прычым апошняя была асноСЮнай. Выразная адасобленасць i нераСЮнамернасць развiцця, неаднолькавая роля i лёс розных лiтаратурных жанраСЮ у эпоху Сярэднявечча крыецца якраз у iх дзелавой прыродзе, у iх непасрэднай залежнасцi ад практычных патрэб жыцця тагачаснага грамадства. Таму пераход ад старой лiтаратуры да новай быСЮ не толькi перамогай новых метадаСЮ i прынцыпаСЮ адлюстравання рэчаiснасцi, новага светабачання, новай эстэтычнай сiстэмы над сярэдневяковай. Ён азначаСЮ адначасова i змену функцыянальнага прызначэння лiтаратуры, а менавiта канчатковую перамогу СЮ ёй мастацка-выяСЮленчай функцыi над службова-дзелавой.

З вышэй адзначанай адметнасцю беларускай стара-жытнай лiтаратуры цесна звязаны i яе своеасаблiвы гiстарызм. У аснову арыгiнальных твораСЮ XIтАФXVI ст. пакладзены, як правiла, рэальныя гiстарычныя падзеi, а героямi СЮ iх выступаюць пераважна сапраСЮдныя асобы або героi, што прызнавалiся такiмi. Мастацкае абагульненне СЮ гэтых творах будуецца на адзiнкавых фактах, а тыпiзацыя дасягаецца шляхам iдэалiзацыi. Старажытная лiтаратура СЮсходнiх славян амаль не ведала адкрытага i свядомага вымыслу, вымыслу як метаду стварэння Влдругой рэчаiснасцiВ», мастацкай праСЮды. Калi ж ён i СЮжываСЮся, то выдаваСЮся i прымаСЮся лёгкаверным чытачом за чыстую, гiстарычную праСЮду. СапраСЮдны ж вымысел лiчыСЮся выдумкай, фантастыкай, як у казках, дзе толькi свядома i дапускаСЮся.

РЖстотна адрознiваецца старажытная лiтаратура ад новай i характарам свайго развiцця. Новая лiтаратура знаходзiцца СЮ няспынным унутраным руху. АктыСЮна абнаСЮляюцца прынцыпы творчага падыходу да рэчаiснасцi, спосабы i прыёмы мастацкага адлюстравання, вобразна-паэтычныя сродкi. Лiтаратурны прагрэс выяСЮляецца таксама СЮ змене аднаго кiрунку iншым, у невычэрпнай разнастайнасцi i няспынным абнаСЮленнi iндывiдуальна-мастацкiх стыляСЮ, у мастацкiх адкрыццях, якiя робiць кожны вялiкi пiсьменнiк, якiя прыносiць кожны выдатны твор. У новы час найбольш цэнiцца творча-самастойнае, арыгiнальнае, непаСЮторнае, наватарскае.

Для старажытнага ж часу, наадварот, больш характэрна iмкненне да традыцыйнага i СЮмоСЮнага, да СЮсталяваных норм i СЮзораСЮ, да гатовых мастацкiх форм i стылiстычных трафарэтаСЮ, да строгага захавання агульнапрынятых, асвечаных часам i аСЮтарытэтам продкаСЮ этычных i эстэтычных правiл i прынцыпаСЮ, лiтаратурнага этыкету. Вось чаму рэчаiснасць i чалавек у творах сярэдневяковай лiтаратуры СЮ аснове адналiнейныя i статычныя, нягледзячы на знешнi дынамiзм дзеяння.

Па характары беларуская старажытная лiтаратура шмат у чым роднасная з фальклорам. Арыентацыя на традыцыйнае i СЮмоСЮнае, на агульнапрынятае i iдэальнае, сiнкрэтызм i ананiмнасць, рухомасць тэксту твора i некаторыя iншыя асаблiвасцi выразна зблiжаюць гэтыя два вiды славеснага мастацтва як з'явы адной i той жа культурна-гiстарычнай эпохi.

Разам з тым беларуская старажытная лiтаратура не была нейкай застылай, кансерватыСЮнай сiстэмай. Яна таксама развiвалася, бо развiвалася жыццё, з якiм яна была цесна звязана; аднак развiвалася марудна, нераСЮнамерна, як i само сярэдневяковае грамадства. Развiццё гэтае адбывалася СЮ асноСЮным у межах адной i той жа эстэтычнай сiстэмы. Кожны жанр старажытнай лiтаратуры меСЮ свой прадмет, свае прынцыпы i сродкi адлюстравання, свой лiтаратурны стыль. З часоСЮ Адраджэння, з часоСЮ Скарыны СЮ беларускай лiтаратуры пачалi СЮжо зараджацца i iндывiдуальныя пiсьменнiцкiя стылi.

Беларуская старажытная лiтаратура непадобная да сучаснай i характарам бытавання твораСЮ. Яны распаСЮсюджвалiся пераважна СЮ рукапiсных зборнiках у адзiнкавых экземплярах, таму шмат твораСЮ не дайшло да нас, загiнула. Пiсалi спачатку на пергаменце, пазней, з XV ст., на паперы. Перапiска кнiгi сярэдняга памеру i яе афармленне займалi некалькi месяцаСЮ, таму СЮ даСЮнiя часы кнiга каштавала дорага i не мела шырокай чытацкай аСЮдыторыi: большасць людзей былi непiсьменнымi. Яна стала больш даступнай толькi са з'яСЮленнем кнiгадрукавання.

2. Летапiсы

старажытнай беларуская лiтаратура

Летапiс быСЮ найбольш значным жанрам беларускай лiтаратуры XV тАФ пачатку XVI ст. У летапiсах i хронiках адлюстравалiся багатае гiстарычнае жыццё нашага народа, вядучыя грамадска-палiтычныя iдэi эпохi. Менавiта СЮ летапiсным жанры даволi рана i ярка выявiлася тэндэнцыя да развiцця, да творчага пераадолення старых лiтаратурных традыцый. У шматвяковай гiсторыi летапiсання на Беларусi як у люстры адбiлiся некаторыя вельмi характэрныя асаблiвасцi i асноСЮныя заканамернасцi развiцця СЮсёй беларускай лiтаратуры эпохi феадалiзму.

Кожны народ, дасягнуСЮшы пэСЮнага СЮзроСЮню развiцця, пачынае СЮсведамляць значэнне свайго гiстарычнага быцця, сваёй мiнуСЮшчыны, памяць пра якую неабходна захаваць для будучынi як важны сродак самапазнання i маральна-патрыятычнага выхавання пакаленняСЮ у духу гераiчных традыцый продкаСЮ. Ствараюцца i перадаюцца праз стагоддзi мiфы i легенды, сагi i былiны, паданнi i песнi, у якiх апяваюцца велiчныя справы i СЮчынкi герояСЮ, раскрываецца гiстарычнае мiнулае народа. З узнiкненнем пiсьменства паэтычнае асэнсаванне гiсторыi паступова саступiла месца больш дакладнаму i дакументальнаму яе апiсанню. Хавальнiкамi гiстарычнай памяцi, своеасаблiвымi энцыклапедыямi гiстарычных ведаСЮ эпохi Сярэднявечча сталi аналы, хронiкi, гiсторыi, у якiх занатоСЮвалiся найболын значныя падзеi пераважна грамадска-палiтычнага жыцця асобных краiн, народаСЮ, княстваСЮ, гарадоСЮ, апiсвалiся жыццё i дзейнасць выдатных гiстарычных асоб. Такiмi помнiкамi даСЮняга пiсьменства, прысвечанымi роднай гiсторыi, былi ва СЮсходнiх славян летапiсы.

Своеасаблiвасць летапiснага адлюстравання гiсторыi СЮ апiсаннi пераважна гiстарычна сапраСЮднага, рэальна былога, якое, як правiла, падавалася СЮ пагадовай форме i спалучала лаканiчную, дакументальна-дзелавую фiксацыю адзiнкавых гiстарычных фактаСЮ i падзей з жывым, эмацыянальна-вобразным, белетрызаваным, нярэдка пабудаваным на вусна-паэтычных паданнях i розных легендах асэнсаваннем мiнулага. Сярэдневяковыя летапiсцы апiсвалi гiсторыю з пункту гледжання свецка-рыцарскiх цi хрысцiянска-аскетычных iдэалаСЮ. Летапiсы складалiся свецкiмi i духоСЮнымi асобамi СЮ розным сацыяльна-культурным асяроддзi з рознымi iдэйна-мастацкiмi задачамi, таму вельмi разнастайныя паводле зместу, iдэйнай накiраванасцi, жанрава-стылявых асаблiвасцей, форм i спосабаСЮ гiстарычнага апавядання.

Летапiсанне на Беларусi СЮзнiкла яшчэ СЮ эпоху феадальнай раздробленасцi. Яго вытокi СЮ мясцовых гiстарычных паданнях i дзелавым пiсьменстве, а таксама СЮ лiтаратурных традыцыях летапiсання i гiстарычнай прозы Старажытнай Русi. Гiстарычныя запiсы вялiся амаль ва СЮсiх значных гарадах, сталiцах удзельных княстваСЮ, цэнтрах грамадска-палiтычнага i культурнага жыцця асобных зямель. Самым буйным у тыя часы беларускiм горадам быСЮ Полацк, якi СЮ пару сваёй найбольшай магутнасцi сапернiчаСЮ з НоСЮгарадам, Смаленскам i нават самiм Кiевам. Першым летапiсным творам, складзеным на беларускiх землях, быСЮ, вiдаць, Полацкi летапiс, урыСЮкi якога захавалiся СЮ КiеСЮскiм летапiсе XII ст., што разам з ВлАповесцю мiнулых гадоСЮВ» i Галiцка-Валынскiм летапiсам складае вядомы агульнарускi летапiсны звод пачатку XIV ст. тАФ РЖпацьеСЮскi летапiс. Гiстарычныя запiсы вялiся таксама СЮ Навагрудку, Пiнску, Слуцку i iншых гарадах Беларусi. Ва СЮрыСЮках у складзе розных летапiсных зводаСЮ i кампiляцый збярогся Смаленскi летапiс XIV тАФ пачатку XV ст. Летапiсы XIIтАФXIV ст. мелi мясцовы характар. У iх апiсвалiся падзеi, што датычылiся пераважна гiсторыi асобнага СЮдзельнага княства i яго сталiцы. Паводле жанравай формы яны, як i iншыя старажытнарускiя летапiсы, не былi цэласнымi творамi, сюжэтна закончанымi гiстарычнымi аповесцямi, а мелi фрагментарны характар; падзялялiся на асобныя, нярэдка слаба звязаныя памiж сабою часткi тАФ пагадовыя запiсы, аб'яднаныя толькi агульнасцю тэмы i формы гiстарычнага апавядання.

Новыя якасцi i рысы набыло беларускае летапiсанне СЮ XV ст. У сувязi з завяршэннем палiтычнай цэнтралiзацыi i СЮзмацненнем этнiчнай кансалiдацыi беларускiх зямель узнiклi агульнадзяржаСЮныя, беларуска-лiтоСЮскiя паводле зместу i характару летапiсы. Яны з'явiлiся вынiкам новых iдэйна-палiтычных тэндэнцый i гiстарычных канцэпцый эпохi, яркiм адлюстраваннем новага этапу СЮ гiстарычным жыццi беларускага народа. У iх выявiлiся погляды перадавых грамадскiх сiл Беларусi i Лiтвы першай паловы XV ст., якiя стаялi на баку вялiкакняжацкай улады, што змагалася супраць феадальнай раздробленасцi за адзiнства i магутнасць краiны, за яе высокi мiжнародны аСЮтарытэт. Першымi летапiснымi творамi, складзенымi з новых, агульнадзяржаСЮных пазiцый, былi ВлЛетапiс вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiхВ» i Беларуска-лiтоСЮскi летапiс 1446 г.

ВлЛетапiс вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiхВ» быСЮ прысвечаны апiсанню палiтычнай гiсторыi Лiтвы, Беларусi i Украiны XIV тАФ пачатку XV ст., гiсторыi напружанай барацьбы за СЮладу памiж нашчадкамi князя Гедымiна (1316тАФ1341), барацьбы за палiтычнае аб'яднанне СЮсходнеславянскiх зямель, чаго вымагалi гiстарычныя абставiны. Твор напiсаны не СЮ традыцыйнай пагадовай форме, а як звязная гiстарычная аповесць.

Асаблiвай цэльнасцю i лагiчнасцю выкладу, майстэрствам займальнага вострасюжэтнага апавядання вылучаецца першая частка ВлЛетапiсуВ». У цэнтры СЮвагi невядомага аСЮтара тАФ жорсткая, бескампрамiсная, поСЮная драматызму барацьба памiж князямi Ягайлам Альгердавiчам, якi пасля смерцi СЮ 1377 г. свайго бацькi стаСЮ вялiкiм князем лiтоСЮска-беларускiм, i яго дзядзькам Кейстутам Гедымiнавiчам. Баючыся магутнага Кейстута, якi меСЮ вялiкi СЮплыСЮ у дзяржаве i СЮ марах бачыСЮ на вялiкакняжацкiм пасадзе СЮ Вiльнi свайго любiмага сына ВiтаСЮта, Ягайла вырашыСЮ пазбавiцца ад небяспечнага дзядзькi. Шукаючы падтрымкi звонку, ён учынiСЮ змову з нямецкiмi крыжакамi. Мудры i рашучы Кейстут апярэдзiСЮ пляменнiка i захапiСЮ сталiцу княства Вiльню. НеСЮзабаве непакорлiвы Ягайла вярнуСЮ сабе вялiкакняжацкi пасад. I вось працiСЮнiкi сыходзяцца на рашучую бiтву. Аднак у апошнi момант, апавядае летапiсец, Ягайла прысылае ганцоСЮ з прапановай мiрна СЮладзiць дынастычную спрэчку i запрашае да сябе Кейстута з ВiтаСЮтам для перагавораСЮ. Пасля некаторых ваганняСЮ князi прымаюць прапанову i накiроСЮваюцца СЮ стан працiСЮнiка, дзе былi здрадлiва палонены i адвезены СЮ КрэСЮскi замак. Стары князь па загадзе Ягайлы быСЮ задушаны, а яго сын паспеСЮ выратавацца, пераапрануСЮшыся СЮ жаночае адзенне. ВiтаСЮт уцёк у Прусiю да крыжакоСЮ. Гiсторыя барацьбы Кейстута з Ягайлам выкладзена СЮ ВлЛетапiсеВ» як бы на адным дыханнi, ёмка, дакладна, дынамiчна i выразна. Твор дадаткова ажыСЮляюць каларытныя дыялоii, простая мова герояСЮ. Нягледзячы на знешнi аб'ектывiзм апавядання, сiмпатыi аСЮтара цалкам на баку Кейстута i ВiтаСЮта, якiя намаляваны з яСЮным спачуваннем як сумленныя i высакародныя рыцары СЮ супрацьвагу здрадлiваму, няСЮдзячнаму i бязлiтаснаму Ягайлу. Як паказваюць асобныя дэталi зместу, агульная накiраванасць, мова i стыль твора, першапачатковая частка ВлЛетапiсуВ» напiсана СЮ свецкiм асяроддзi, блiзкiм да князя ВiтаСЮта, дзесьцi СЮ канцы XIV ст. з мэтай гiстарычна абгрунтаваць права гэтага князя на вялiкакняжацкi пасад у Вiльнi, апраСЮдаць яго паводзiны СЮ той мiжусобнай спрэчцы i асудзiць перад гiсторыяй Ягайлу, забойцу Кейстута.

Працяг ВлЛетапiсуВ» не мае той арганiчнай цэльнасцi i завершанасцi, як пачатак, а СЮяСЮляе шэраг асобных гiстарычных апавяданняСЮ пра самыя розныя падзеi: пра жанiцьбу i каранацыю СЮ Кракаве князя Ягайлы, пра бiтву лiтоСЮскiх князёСЮ са смаленскiмi пад Мсцiславам, пра выдачу замуж дачкi князя ВiтаСЮта Софii за маскоСЮскага князя Васiля Дзiмiтравiча, пра загадкавую смерць у Кiеве князя Скiргайлы i iнш. ГалоСЮным героем твора становiцца ВiтаСЮт. Апiсанне яго настойлiвых спроб дасягнуць запаветнай мэты тАФ вялiкакняжацкага трона СЮ Вiльнi, чаго ён, нарэшце, дамогся СЮ 1392 г., калi Ягайла, на той час ужо кароль Польшчы, вымушаны быСЮ аддаць яму вярхоСЮную СЮладу СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм, i бурнай дзейнасцi СЮ першыя гады яго самастойнага панавання СЮ гэтай дзяржаве складае асноСЮны змест другой часткi ВлЛетапiсуВ». ВiтаСЮт робiць паходы на Вiцебск, Смаленск, Украiну, пазбаСЮляе СЮлады непакорлiвых мясцовых князёСЮ, далучае да Вялiкага княства ЛiтоСЮскага СЮскраiнныя беларускiя i СЮкраiнскiя землi, умацоСЮвае iх палiтычнае адзiнства. Як прадстаСЮнiк перадавых грамадскiх сiл Лiтвы i Русi канца XIV тАФ пачатку XV ст. беларускi летапiсец апiсвае i ацэньвае падзеi з агульнадзяржаСЮных пазiцый. Ён цалкам ухваляе збiральнiцкую, цэнтралiзатарскую палiтыку гэтага князя, узвышэнню якога, сцвярджае аСЮтар, была рада ВлСЮся зямля ЛiтоСЮская i РускаяВ». Другая частка ВлЛетапiсуВ» напiсана кнiжным стылем старабеларускай лiтаратурнай мовы таго часу, верагодней за СЮсё каля 1430 г. у Смаленску СЮ асяроддзi мясцовага праваслаСЮнага духавенства, якое падтрымлiвала аб'яднальную палiтыку лiтоСЮска-беларускiх князёСЮ на Русi.

Заключная частка ВлЛетапiсу вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiхВ» тАФ невялiкая аповесць пра Падолле, у якой выкладзена палiтычная гiсторыя Падольскай зямлi за другую палову XIV тАФ першую трэць XV ст. Асаблiва падрабязна апавядаецца пра лёс чатырох сыноСЮ Карыята Гедымiнавiча, князя навагрудскага, пасланых на Падолле пасля вызвалення яго ад ардынскага iга вялiкiм князем Альгердам (1345тАФ1377). Аповесць пра Падолле напiсана па-дзелавому сцiсла i лагiчна, вылучаецца чыста свецкiм зместам i стылем, публiцыстычнай завостранасцю i гучыць як палiтычны дакумент часу, складзены з мэтай гiстарычна абгрунтаваць права ЛiтоСЮска-Беларускай дзяржавы на гэтую зямлю i асудзiць захопнiцкiя iмкненнi Польшчы. Твор узнiк у пачатку 30-х гг. XV ст. у асяроддзi патрыятычна настроеных беларуска-лiтоСЮскiх феадалаСЮ, якiя цвёрда стаялi на варце сваiх класавых i агульнадзяржаСЮных iнтарэсаСЮ Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, горача абаранялi яго тэрытарыяльную цэласнасць i суверэнiтэт перад экспансiянiсцкiм наступам польскiх правячых колаСЮ.

Такiм чынам, ВлЛетапiс вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiхВ» тАФ неаднародны лiтаратурны помнiк. У iм аб'яднаны блiзкiя паводле агульнай накiраванасцi, але даволi розныя сваiм характарам творы розных аСЮтараСЮ: аповесць пра Кейстута, няскончаная гiсторыя княжання ВiтаСЮта i аповесць пра Падолле. Аднак у цэлым ВлЛетапiсВ» тАФ вельмi цiкавы i арыiiнальвы, своеасаблiвы па жанравай форме летапiсны твор, каштоСЮная крынiца пазнання далёкага мiнулага нашай БацькаСЮшчыны. Гэты помнiк стаСЮ новым этапам у развiццi летапiснага жанру на беларускiх землях, у станаСЮленнi беларускай лiтаратуры. Ён быСЮ самым раннiм гiстарычна-лiтаратурным творам, напiсаным па-беларуску з новых iдэйна-мастацкiх пазiцый. У гэтай дакументапьнай гiстарычнай аповесцi рашуча пераадолена традыцыйная, летапiсная форма апiсання гiсторыi i зроблена першая СЮдалая спроба стварыць звязнае, прагматычнае апавяданне аб мiнулым. Гэты твор стымуляваСЮ з'яСЮленне новых летапiсаСЮ i хронiк, уваходзiСЮ ва СЮсе наступныя беларуска-лiтоСЮскiя летапiсныя зводы i аказаСЮ дабратворны СЮплыСЮ на далейшае развiццё агульнадзяржаСЮнага летапiсання СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм. У скарочанай рэдакцыi ён быСЮ вядомы таксама СЮ Польшчы i Расii.

Беларуска-лiтоСЮскi летапiс 1446 г. У некаторых ру-капiсных гiстарычных зборнiках XVтАФXVI ст. захаваСЮся летапiс, у якiм спачатку сцiсла выкладзена гiсторыя Старажытнай Русi IXтАФXIII ст., пасля МаскоСЮскага i ЛiтоСЮска-Беларускага княстваСЮ за XIV тАФ першую палову XV ст., а СЮ самым канцы змешчаны ВлЛетапiс вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiхВ». Гэта i ёсць першы беларуска-лiтоСЮскi летапiсны звод, названы iнакш яшчэ Летапiсам 1446 г., бо менавiта гэтым годам датуецца СЮ iм апошнi запiс.

Беларуска-лiтоСЮскi летапiс вяртае нас у далёкiя гераiчныя часы ранняга Сярэднявечча, калi СЮсходнiя славяне пачалi актыСЮна выходзiць на гiстарычную арэну. Гiсторыя СЮзнiкнення КiеСЮскай дзяржавы, жыццё i дзейнасць першых рускiх князёСЮ ад Рурыка да Яраслава Мудрага, нялёгкая праца па СЮмацаваннi палiтычнага адзiнства i магутнасцi Русi, барацьба нашых продкаСЮ з iншаземнымi захопнiкамi за незалежнасць, шматлiкiя паходы i бiтвы, найважнейшыя моманты з гiсторыi рускай царквы тАФ такi асноСЮны змест першай часткi гэтага летапiсу, запазычанай з рускiх летапiсаСЮ. Гiсторыя Старажытнай Русi выкладзена вельмi лаканiчна, у форме пераважна кароткiх сухiх пагадовых запiсаСЮ-паведамленняСЮ пра найбольш значныя падзеi грамадска-палiтычнага жыцця СЮсходнiх славян.

У канцы агульнарускай часткi Беларуска-лiтоСЮскага летапiсу 1446 г., непасрэднай крынiцай якой быСЮ маскоСЮскi летапiс мiтрапалiта Фоцiя канца 20-х гг. XV ст., змешчаны шэраг цiкавых звестак па гiсторыi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага (пра паходы ВiтаСЮта на Смаленск у 1395 i 1404 гг., пра бiтвы з татарамi на р. Ворскла СЮ 1399 г. i з нямецкiмi крыжакамi пад Грунвальдам у 1410 г. i iнш.). Апрача гэтых апавяданняСЮ, якiя выпiсаны з рускай крынiцы даволi поСЮна i дакладна, у цэлым рускi летапiс быСЮ значна перапрацаваны беларускiмi летапiсцамi. Яго тэкст моцна скарочаны i месцамi адрэдагаваны, аднак не перакладзены на старабеларускую мову, а змешчаны СЮ арыгiнале.

Памiж часткай, запазычанай з рускiх летапiсаСЮ, якая канчаецца кароткiмi запiсамi пра падзеi 1427 г. у МаскоСЮскай Русi, i ВлЛетапiсам вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiхВ» у Беларуска-лiтоСЮскiм летапiсе 1446 г. змешчаны шэраг гiстарычна-лiтаратурных матэрыялаСЮ мясцовага паходжання. Найбольш цiкавыя i каштоСЮныя сярод iх ВлПахвала вялiкаму князю ВiтаСЮтуВ», апавяданне пра паСЮстанне Влчорных людзейВ» у Смаленску i аповесць пра грамадзянскую вайну СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм, якая iнакш называецца яшчэ Смаленскай хронiкай, бо, хутчэй за СЮсё, складзена СЮ Смаленску СЮ 30-я гг. XV ст.

У Смаленскай хронiцы, напiсанай у звязнай форме, але суха, iнфармацыйна, дзелавой моваю, выкладаецца гiсторыя дынастычнай барацьбы за СЮладу пасля смерцi ВiтаСЮта памiж князямi Свiдрыгайлам Альгердавiчам i Жыгiмонтам Кейстутавiчам, якая скончылася перамогай апошняга. Ва СЮступе коратка расказваецца пра няСЮдалую каранацыю ВiтаСЮта, якi СЮ 1430 г. вырашыСЮ зрабiць Вялiкае княства ЛiтоСЮскае цалкам незалежным ад Польшчы каралеСЮствам, аднак яго Влнеприятели поляне (палякi. тАФ В. Ч.) не пропустиша коруныВ», якую везлi СЮ Вiльню. Хаця большасць беларускiх феадалаСЮ таго часу спачатку падтрымлiвала Свiдрыгайлу, летапiсец не хаваСЮ сваiх сiмпатый да брата ВiтаСЮта. Асаблiва асуджаецца СЮ творы Свiдрыгайла за тое, што ён па-варварску расправiСЮся з мiтрапалiтам усяе Русi Герасiмам (у 1435 г. ён быСЮ спалены на кастры СЮ Вiцебску за пераход на бок Жыгiмонта). АСЮтарам Смаленскай хронiкi, найбольш верагодна, быСЮ нехта з духавенства, што акружала мiтрапалiта Герасiма.

Апавяданне пра паСЮстанне Влчорных людзейВ» у Смаленску прысвечана апiсанню выступлення смаленскiх рамеснiкаСЮ, простага люду супраць смаленскага ваяводы, лiтоСЮскага стаСЮленiка Андрэя Саковiча. У 1440 г. у Троках у вынiку змовы быСЮ забiты вялiкi лiтоСЮскi князь Жыгiмонт Кейстутавiч, брат ВiтаСЮта. З мэтай не дапусцiць у часы безуладдзя аддзялення Смаленскай зямлi ад Вялiкага княства ЛiтоСЮскага ваявода СЮзяСЮ у смалян прысягу на вернасць яму i Вiльнi. Аднак неСЮзабаве, апавядае летапiсец, яны Влцелованне преступилиВ», гэта значыць парушылi прысягу, узброiлiся, выгналi Саковiча i яго прыхiльнiкаСЮ, а ваяводам выбралi князя Андрэя Дарагабужскага. Пасля вяртання з НоСЮгарада Юрыя Лугвенiевiча, князя мсцiслаСЮскага, смаляне запрасiлi яго княжыць у свой горад.

Арыгiнальны помнiк беларускай старажытнай лiтаратуры ранняга перыяду тАФ ВлПахвала вялiкаму князю ВiтаСЮтуВ». Яна вылучаецца сярод iншых частак Беларуска-лiтоСЮскага летапiсу 1446 г. характарам зместу i выкладу, жанравай формай i стылем. Гэта не звычайнае апавяданне пра пэСЮныя гiстарычныя падзеi, а СЮсхваляванае лiрычнае слова пра вялiкага князя, урачысты апафеоз велiчных вынiкаСЮ яго дзяржаСЮнай дзейнасцi. АСЮтар ВлПахвалы ВiтаСЮтуВ» СЮслаСЮляе князя як мудрага i СЮсемагутнага валадара, даносiць да чытача сваё СЮяСЮленне пра яго велiч i славу. Летапiсец гаворыць пра агромнiсты палiтычны СЮплыСЮ ВiтаСЮта СЮ ЕСЮропе, пра яго вялiкi мiжнародны аСЮтарытэт. Усемагутны ВiтаСЮт, сцвярджае аСЮтар, узводзiСЮ на трон i пазбаСЮляСЮ улады татарскiх ханаСЮ у грознай Залатой Ардзе i фактычна валодаСЮ Влусёй Рускай зямлёюВ». ВлПахвала ВiтаСЮтуВ» тАФ вельмi цiкавы i каштоСЮны помнiк лiтаратуры i грамадска-палiтычнай думкi Беларусi першай паловы XV ст. У ёй у сцiслай, скандэнсаванай форме выказана гiстарычная канцэпцыя СЮсяго Беларуска-лiтоСЮскага летапiсу 1446 г., яго асноСЮная iдэя. У гэтым летапiсным зводзе сцвярджаецца погляд на Вялiкае княства ЛiтоСЮскае як на лiтоСЮска-славянскую дзяржаву, якая прызнаецца галоСЮным цэнтрам палiтычнага аб'яднання СЮсходнеславянскiх зямель. ЗлучыСЮшы СЮ адным летапiсным зводзе ВлЛетапiс вялiкiх князёСЮ лiтоСЮскiхВ» i iншыя мясцовыя творы з матэрыяламi, узятымi з рускiх летапiсаСЮ, беларускi летапiсец, такiм чынам, выклаСЮ мiнулае Лiтвы i Беларусi СЮ цеснай сувязi з гiсторыяй iншых рускiх зямель i СЮ пераемнасцi з гiсторыяй КiеСЮскай Русi. Гэтым самым гiсторыю роднай краiны ён разглядаСЮ як арганiчную частку гiсторыi СЮсiх усходнiх славян, сцвярджаСЮ iдэю iх гiстарычнай еднасцi i абгрунтоСЮваСЮ неабходнасць i заканамернасць палiтычнага аб'яднання лiтоСЮскiх, украiнскiх i рускiх зямель у адной дзяржаве тАФ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм i Рускiм. Апрача таго, у Беларуска-лiтоСЮскiм летапiсе 1446 г. упершыню зроблена спроба асэнсаваць i раскрыць выдатную ролю гэтай дзяржавы СЮ гiсторыi ЕСЮропы.

Такiм чынам, Беларуска-лiтоСЮскi летапiс 1446 г. вельмi неаднародны па складзе, надзвычай багаты паводле зместу i iдэйнай накiраванасцi помнiк. У яго аснове ляжыць летапiсны звод, складзены каля 1430 г., якi пасля дапаСЮняСЮся запiсамi да 1446 г. уключна. Яго СЮзнiкненне цесна звязана з дзейнасцю вялiкага князя ВiтаСЮта i вядомага царкоСЮна-рэлiгiйнага i культурнага дзеяча таго часу смаленскага епiскапа (у 1432тАФ1435 гг. мiтрапалiта) Герасiма, актыСЮнага прыхiльнiка i выразнiка агульнарускiх iмкненняСЮ гэтага князя.

Летапiсанне СЮ сярэднiя вякi было справай палiтычнай, яго пачатак заСЮсёды быСЮ прымеркаваны да якой-небудзь значнай грамадскай падзеi. Найбольш верагодна, што плануемая СЮ 1430 г. каранацыя ВiтаСЮта i перанос у пачатку 30-х гг. XV ст. з МаскоСЮскай Русi СЮ ЛiтоСЮска-Беларускую дзяржаву цэнтра агульнарускай мiтраполii якраз i былi тымi гiстарычнымi падзеямi, якiя моцна актывiзавалi летапiсанне СЮ Беларусi. Менавiта СЮ гэты час напiсаны ВлПахвала ВiтаСЮтуВ», другая частка ВлЛетапiсуВ», апрацаваны маскоСЮскi летапiс Фоцiя, што паслужылi непасрэднымi крынiцамi першага беларуска-лiтоСЮскага летапiснага зводу. Цэнтрам агульнадзяржаСЮнага летапiсання Вялiкага княства ЛiтоСЮскага быСЮ у XV ст. Смаленск.

Важныя сацыяльна-эканамiчныя, палiтычныя i культурныя зрухi СЮ жыццi беларускага грамадства першай паловы XVI ст., зараджэнне новых тэндэнцый у светапоглядзе, пашырэнне гуманiстычных iдэй выклiкалi якасныя змены СЮ эстэтычных густах людзей, iстотна паСЮплывалi на характар развiцця асобных лiтаратурных жанраСЮ. Новыя гiстарычныя СЮмовы паставiлi новыя iдэйна-мастацкiя задачы i перад летапiсцамi. Сваю СЮвагу яны сканцэнтравалi амаль выключна на гiсторыi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага. У XVI ст. на Беларусi працягвалi бытаваць летапiсныя помнiкi папярэдняга перыяду. Аднак ва СЮмовах далейшага росту гiстарычнай i нацыянальнай самасвядомасцi, узмацнення патрыятычных настрояСЮ, актывiзацыi цiкавасцi да мiнуСЮшчыны стала адчувацца вострая патрэба СЮ новай, больш поСЮнай i грунтоСЮнай гiсторыi, болын адпаведнай сваiм зместам i накiраванасцю актуальным задачам дня. ПраСЮда, у сувязi з тым, што цэнтр агульнадзяржаСЮнага летапiсання перамясцiСЮся з усходу на захад, бо Смаленск у 1514 г. увайшоСЮ у склад Расii, а iнiцыятыву СЮ гэтай справе СЮзялi СЮ свае рукi лiтоСЮскiя феадалы, новая распрацоСЮка гiсторыi Лiтвы i Беларусi атрымала даволi нечаканы паварот.

У 20-я гг. XVI ст. у асяроддзi патрыятычна настроеных лiтоСЮскiх арыстакратаСЮ была створана на беларускай мове ВлХронiка Вялiкага княства ЛiтоСЮскага i ЖамойцкагаВ», легендарная гiсторыя Лiтвы ад мiфiчнага князя Палемона да Гедымiна. У гэтым творы, напiсаным у форме гiстарычнай аповесцi, без датавання падзей, сцвярджаецца паходжанне лiтоСЮскiх князёСЮ i шляхты ад рымскiх патрыцыяСЮ. Яны, уцякаючы ад праследаванняСЮ iмператара-тырана Нерона, быццам бы апынулiся СЮ Прынёманскiм краi i заснавалi тут першыя гарады i княствы. ВаяСЮнiчыя лiтоСЮскiя князi, гаворыцца СЮ хронiцы, аднавiлi палiтычнае i культурнае жыццё на разбуранай ардой Русi, абаранiлi яе ад нападаСЮ татара-манголаСЮ i стварылi магутную дзяржаву. Гiсторыя Вялiкага княства ЛiтоСЮскага даведзена СЮ гэтым творы да часоСЮ Гедымiна СЮключна.

Створаная лiтоСЮскiм хранiстам велiчная, iдэалiзаваная гiсторыя Лiтвы, поСЮная фактычных памылак, розных недакладнасцей i нават недарэчнасцей, нiчога не мае агульнага з сапраСЮднасцю, хоць асобныя яе гiстарычныя паданнi (пра бiтвы з татарамi, паходы Гедымiна на Украiну i iнш.) маюць пад сабою рэальную аснову i СЮяСЮляюць значную навукова-пазнавальную каштоСЮнасць. Падкрэслiваючы высакароднасць i старажытнасць свайго паходжання, паказваючы выключную ролю сваiх продкаСЮ у гiсторыi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, лiтоСЮскiя феадалы iмкнулiся сцвердзiць сваю перавагу над беларуска-СЮкраiнскiмi i польскiмi, абгрунтаваць сваё права на пануючае становiшча СЮ гэтай дзяржаве. Нягледзячы на арыстакратычнае паходжанне i гiстарычную несапраСЮднасць шмат якiх падзей i герояСЮ, ВлХронiка Вялiкага княства ЛiтоСЮскага i ЖамойцкагаВ» аказала станоСЮчы СЮплыСЮ на развiццё лiтоСЮскай гiстарыяграфii i грамадска-палiтычнай думкi, садзейнiчала росту нацыянальнай самасвядомасцi СЮ лiтоСЮцаСЮ. Яна СЮвайшла СЮ склад розных хранаграфiчных кампiляцый i шырока бытавала таксама на тэрыторыi Беларусi.

Сярод гiстарычных паданняСЮ паэтычнасцю вылучаецца СЮ хронiцы апавяданне пра заснаванне Вiльнi. Аднойчы князь Гедымiн, апавядае хранiст, паехаСЮ на паляванне i забiСЮ на гары ля ракi Вiленкi вялiкага тура. Час быСЮ познi, i князю прыйшлося заначаваць. I СЮбачыСЮ ён прарочы сон, быццам на суседняй гары Влстоить волк железный велики, а в нем ревет, как бы сто волков вылоВ». ПрачнуСЮшыся, паклiкаСЮ Гедымiн свайго галоСЮнага варажбiта разгадаць сон. ВлКняже великий, тАФ сказаСЮ той, тАФ волк железный знаменует, [што] город столечный тут будет, а што в нем унутри ревет, то слава его будет слынути на весь светВ». ЗагадаСЮ Гедымiн пабудаваць на тым месцы горад, якi назваСЮ Вiльняю i зрабiСЮ сталiцай усёй дзяржавы. Вiльня СЮпершыню згадваецца СЮ старажытных дакументах пад 1323 г., якраз у часы княжання Гедымiна, таму прыпiсванне яму заснавання гэтага горада мае рэальна-гiстарычную аснову. Новая сталiца ЛiтоСЮска-Беларускай дзяржавы (раней сталiцамi СЮ розны час былi Навагрудак, Кернава i Трокi) была пабудавана СЮ вельмi зручным месцы, ля сутоку рэк Вiлii i Вiленкi, у маляСЮнiчай гарыстай мясцовасцi. З часам народная фантазiя надала гэтай падзеi незвычайны характар i стварыла паэтычнае паданне пра заснаванне князем Гедымiнам Вiльнi, якое СЮ XVI ст. было лiтаратурна апрацавана i СЮключана СЮ летапiсы.

ВлХронiка БыхаСЮцаВ» тАФ найбольш выдатны помнiк агульнадзяржаСЮнага беларуска-лiтоСЮскага летапiсання пачатку XVI ст. Яна названа па iменi пана з-пад ВаСЮкавыска А. БыхаСЮца, якому належаСЮ у мiнулым стагоддзi адзiны вядомы яго рукапiсны экземпляр. Замест гiсторыi КiеСЮскай Русi, якою адкрываецца тэкст Беларуска-лiтоСЮскага летапiсу 1446 г., у пачатку ВлХронiкi БыхаСЮцаВ» змешчана легендарная гiсторыя Лiтвы, запазычаная з ВлХронiкi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага i ЖамойцкагаВ». Складальнiк гэтага летапiснага зводу СЮнёс у тэкст два iстотныя дапаСЮненнi. Па-першае, пачатак падзей перанесены з I ст. у V i СЮ сувязi з гэтым па-iншаму вытлумачаны прычыны СЮцёкаСЮ рымскага патрыцыя Палемона i яго суайчыннiкаСЮ з РЖталii. Яны ратуюцца не ад крывавага тэрору Нерона, а ад спусташальнага нашэсця гунаСЮ на чале з палкаводцам Атылам. Па-другое, хронiка была дапоСЮнена запазычанай з Галiцка-Валынскага летапiсу аповесцю пра лiтоСЮскiх князёСЮ МiндоСЮга i Войшалка.

Гэты твор, своеасаблiвы цыкл аб'яднаных адзiнствам тэмы вострасюжэтных апавяданняСЮ, тАФ вельмi каштоСЮнае i важкае дапаСЮненне да ВлХронiкi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага i ЖамойцкагаВ». Жыва i займальна расказваецца СЮ iм пра сапраСЮдныя гiстарычныя падзеi, пра надзвычай складаны i драматычны этап першапачатковага станаСЮлення на тэрыторыi сучаснай Лiтвы i Заходняй Беларусi новай дзяржавы тАФ Вялiкага княства ЛiтоСЮскага. Змест аповесцi складае кароткая гiсторыя жыцця i дзейнасцi першага вялiкага лiтоСЮска-беларускага князя МiндоСЮга i яго сына В

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Слово о полку Игореве" - золотое слово русской литературы

"Университетский роман" в британской литературе