Лiтаратура першай паловы XVI ст.

Лiтаратура першай паловы XVI ст.

1. Агульная характарыстыка эпохi i лiтаратуры першай паловы XVI ст.

Новы этап у развiццi беларускай лiтаратуры пачаСЮся СЮ XVI ст. Ён быСЮ выклiканы важнымi сацыяльна-палiтычнымi i культурна-гiстарычнымi зменамi СЮ жыццi Беларусi таго часу. Да XVI ст. былi лiквiдаваны рэшткi феадальнай раздробленасцi, узмацнiлася цэнтралiзацыя краiны, што садзейнiчала далейшаму грамадскаму прагрэсу. Пасля разбуральных нападаСЮ крымскiх татар i вайны з Расiяй у пачатку XVI ст. наступiлi гады адносна мiрнага жыцця i стваральнай працы. Бурна развiвалiся гарады, рамёствы i гандаль, пашырылiся i СЮзмацнiлiся СЮнутраныя i знешнiя СЮзаемасувязi, актывiзавалася грамадска-палiтычнае i культурнае жыццё. Да гэтага часу СЮ асноСЮным завяршылася таксама этнiчная кансалiдацыя беларускiх зямель, сфармiравалася беларуская народнасць. Беларусь уступiла СЮ эпоху сталага феадалiзму.

У культурна-гiстарычным плане гэта была эпоха Адраджэння, светапогляд якой вызначаСЮ рэнесансавы гуманiзм. Адбывалася далейшая секулярызацыя культуры, узмацняСЮся працэс разбурэння сярэдневяковага сiнкрэтызму. Аднак складаныя сацыяльныя СЮмовы другой паловы XVI ст. (Лiвонская вайна, Люблiнская унiя 1569 г., рост грамадскай напружанасцi i iнш.) не далi магчымасцi нармальна развiцца мноiiм рэнесансавым з'явам беларускай лiтаратуры i мастацтва, паскорылi зараджэнне барочных тэндэнцый. Тым не менш, менавiта СЮ эпоху Адраджэння i ранняга барока беларускi народ дасягнуСЮ такога высокага СЮзроСЮню культурнага развiцця, стварыСЮ такiя выдатныя мастацкiя каштоСЮнасцi, якiя вывелi Беларусь на перадавыя пазiцыi ва Усходняй ЕСЮропе.

З эпохай гуманiзму непасрэдна звязаны таксама СЮздым нацыянальнай самасвядомасцi народаСЮ i адраджэнне народных моСЮ. Да пачатку XVI ст. у асноСЮным завяршыСЮся працэс вызвапення мовы беларускага свецкага пiсьменства ад архаiчных, стараславянскiх элементаСЮ (апрача арфаграфii) i на грунце жывой гутарковай мовы сфармiравалася старабеларуская лiтаратурная мова, якая вылучалася вялiкай функцыянальнай i жанрава-стылявой разнастайнасцю, багаццем вобразна-выяСЮленчых сродкаСЮ. Яе СЮзор тАУ мова беларуска-лiтоСЮскiх летапiсаСЮ i хронiк, лепшых перакладных твораСЮ, а таксама Статута Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, выдатнага помнiка дзелавога пiсьменства i права беларускага i лiтоСЮскага народаСЮ, аднаго з першых у ЕСЮропе зводу законаСЮ.

Працэс дэмакратызацыi мовы беларускага пiсьменства быСЮ настолькi моцным, што закрануСЮ нават царкоСЮна-рэлiгiйную лiтаратуру. Ужо СЮ другой палове XV тАУ пачатку XVI ст. на беларускую мову былi перакладзены духоСЮныя аповесцi ВлЖыццё святога АляксеяВ», ВлСтрасцi ХрыстовыВ» (ВлПакуты ХрыстаВ»), шэраг бiблейскiх кнiг. Вялiкае культурна-гiстарычнае i нацыянальнае значэнне мела кнiгавыдавецкая i перакладчыцкая дзейнасць Ф. Скарыны.

У XVI ст. на Беларусi назiраецца значная актывiзацыя перакладчыцкай справы, выклiканая далейшым ростам духоСЮных запатрабаванняСЮ розных слаёСЮ беларускага насельнiцтва, асаблiва шляхты i гараджан, уздымам цiкавасцi да гiсторыi i культуры iншых народаСЮ. Паказальна, што калi спачатку перакладалiся найбольш творы царкоСЮна-рэлiгiйнага зместу, то СЮ другой палове стагоддзя перавага стала аддавацца помнiкам свецкага характару, у чым нельга не бачыць уплыву новых, гуманiстычных тэндэнцый часу. Менавiта СЮ гэты перыяд на беларускую мову былi перакладзены гiстарычная аповесць пра Атылу, лацiнская рэдакцыя антычнага рамана пра Аляксандра Македонскага ВлАлександрыяВ», сярэдневяковыя рыцарскiя раманы пра Трыстана i РЖзольду, ВлГiсторыя разбурэння ТроiВ» Гвiда дэ Калоны i iнш. Чытальнiцкi спiс тагачаснага адукаванага беларуса значна пашыраСЮся таксама за кошт прадукцыi вiленскiх i кракаСЮскiх друкарняСЮ, якiя выдавалi СЮ другой палове XVI ст. на польскай мове нямала твораСЮ зарубежнай лiтаратуры, у тым лiку старажытнагрэчаскiх i рымскiх аСЮтараСЮ.

Арыгiнальная беларуская лiтаратура першай паловы XVI ст. адвосна небагатая. АсноСЮную масу твораСЮ па-ранейшаму складаСЮ традыцыйны фонд пiсьменства, царкоСЮна-рэлiгiйнага i свецкага, якi сфармiраваСЮся яшчэ СЮ папярэднiя стагоддзi. З усiх лiтаратурных жанраСЮ найбольш актыСЮна развiваСЮся тады на беларускiх землях летапiс. ЗахоСЮваючы СЮ цэлым свой сярэдневяковы характар, гэты жанр зазнаСЮ у эпоху Адраджэння адчувальныя змены. Працягвалася алiтаратурванне дзелавых запiсаСЮ, белетрызацыя гiстарычнага апавядання. АсноСЮным састаСЮным элементам летапiсных зводаСЮ, лiтаратурнай формай апiсання мiнулага стаСЮ не кароткi пагадовы запiс, а сюжэтнае разгорнутае апавяданне пра падзею (ВлХронiка БыхаСЮцаВ»). Мацнела iмкненне пераадолець тэрытарыяльныя i храналагiчныя межы нацыянальнай гiсторыi, жаданне выйсцi на прасцягi сусветнай гiсторыi. Гэта часткова было дасягнута дзякуючы перакладу на беларускую мову СЮ другой палове XVI ст. польскiх хронiк М. Бельскага i М. СтрыйкоСЮскага, у якiх значнае месца займае апiсанне палiтычнай гiсторыi Русi i Вялiкага княства ЛiтоСЮскага на мiжнародным фоне, але канчаткова рэалiзавана толькi СЮ XVII ст. у беларуска-украiнскiм хранографе ВлВялiкая хронiкаВ». У беларускiх хронiках XVI ст. выразна выявiлася таксама тэндэнцыя рамантызаваць нацыянальную гiсторыю i больш эфектыСЮна выкарыстоСЮваць яе дзеля патрыятычнага выхавання чытачоСЮ.

Нельга СЮявiць беларускую лiтаратуру эпохi Адраджэння без творчай спадчыны Ф. Скарыны. Ён быСЮ не толькi заснавальнiкам ва Усходняй ЕСЮропе новага, свецкага падыходу да Бiблii i новага, гуманiстычнага тыпу лiтаратурнага перакладу. Яму належаць першыя на СЮсходнеславянскiх землях вопыты кнiжнага вершаскладання i здзiСЮляючыя па змястоСЮнасцi, глыбiнi думкi i лiтаратурнай дасканаласцi прадмовы да выдадзеных iм кнiг, якiя паклалi пачатак гуманiстычнай публiцыстыцы, фiлалогii i лiтаратурнай крытыцы на Беларусi. Шматгранная наватарская творчая дзейнасць Скарыны, накiраваная на выхаванне СЮсебакова развiтага, дасканалага чалавека СЮ духу высокiх рэнесансавых iдэалаСЮ, адкрыла новы этап у гiсторыi беларускай культуры, далучыла беларускi народ да новых працэсаСЮ духоСЮнага развiцця, што адбывалiся тады СЮ перадавых краiнах свету.

Новай асаблiвасцю культурнага жыцця Беларусi XVI ст. было пашырэнне СЮжывання лацiнскай мовы, якая на працягу многiх стагоддзяСЮ служыла СЮ ЕСЮропе мовай асветы i навукi, важным сродкам культурнай узаемасувязi народаСЮ, асваення антычнай лiтаратурнай спадчыны. Яна была мовай навуковай i мастацкай творчасцi: па-латынi пiсалi фiласофскiя трактаты i дзелавыя лiсты, творы гiстарыяграфii i публiцыстыкi, вершы i паэмы, выкладалi СЮ школах i унiверсiтэтах. Значнае развiццё атрымала на беларускiх землях у эпоху Адраджэння новалацiнская паэзiя. Яе заснавальнiкам стаСЮ выдатны паэт Мiкола ГусоСЮскi, якi стварыСЮ у 1521тАУ1522 гг. у Рыме на беларускiм матэрыяле глыбока патрыятычную i высокама-стацкую паэму ВлПесня пра зубраВ», першы буйны твор рэнесансавага рэалiзму СЮ беларускай лiтаратуры.

2. Францыск Скарына

Францыск Скарына нарадзiСЮся каля 1490 г. у сям'i полацкага купца Лукi (Лукаша) Скарыны, якi СЮпершыню згадваецца СЮ дакументах 1492 г. пад iмем Лукiян. Сямейнае прозвiшча паходзiць ад старажытнага славянскага слова ВлскораВ» (скура), адсюль тАУ скарняк, па-старабеларуску тАУ скарынiч, што азначала прафесiю рамеснiка, якi займаецца апрацоСЮкай скур. Вiдаць, родапачынальнiкам СкарынаСЮ быСЮ гарбар, нашчадкi якога разбагацелi i занялiся гандлем. Скарынiчам называСЮ сябе Францiшак Скарына СЮ сваiх акафiстах-акравершах. Пад гэтым прозвiшчам часам згадваецца СЮ дакументах i яго родны брат РЖван. Дата нараджэння Ф. Скарыны дакладна невядома. Паводле розных ускосных звестак, найбольш верагодна, што ён нарадзiСЮся СЮ сярэдзiне 1480-х гадоСЮ. У друку называлася таксама дата 18.3.1470 г.

РЖмя нованароджанаму раней, як правiла, выбiралi паводле царкоСЮнага календара, г. зн. надавалi iмя таго святога, дзень памяцi якога прыпадаСЮ на дзень нараджэння дзiцяцi. Продкi i бацькi Скарыны былi, несумненна, хрысцiянамi праваслаСЮнага веравызнання, таму ён быСЮ хрышчаны паводле праваслаСЮнага абраду i атрымаСЮ адпаведнае грэка-славянскае iмя, якога, на жаль, мы не ведаем. НапэСЮна, паводле гэтага ж прынцыпу пазней яго назвалi СЮ адпаведнасцi з каталiцкiм календаром Францыскам (Францiшкам). ПаСЮторна ён мог быць ахрышчаны манахамi-бернардзiнцамi, якiя СЮ 1498 г. заснавалi СЮ Полацку кляштар i касцёл у iмя св. Францыска. Беларускi асветнiк вельмi ганарыСЮся сваiм паходжаннем Влса слаСЮнага горада ПолацкаВ» i выразна вызначаСЮ сваю этнiчную прыналежнасць (русiн, рус, г. зн. беларус) i нацыянальна-патрыятычную скiраванасць сваёй асветнiцкай дзейнасцi на карысць Влбрацii маёй русiВ».

Дзiцячыя i юнацкiя гады, праведзеныя Ф. Скарынам у родным Полацку, былi спрыяльнымi для культурна-гiстарычнага развiцця горада, ды i СЮсiх беларускiх зямель, i аказалi дабратворны СЮплыСЮ на фармiраванне яго асобы i светапогляду. На Скарыну станоСЮча СЮздзейнiчалi агульны СЮздым у канцы 15 ст. гарадскога жыцця СЮ Полацку, якi СЮ 1498 г. атрымаСЮ магдэбургскае права, жыватворны дух гераiчнай полацкай гiсторыi, багатыя культурныя традыцыi бацькоСЮскай зямлi. У родным горадзе i навакольных вёсках, сярод простага (паспалiтага) люду спасцiгаСЮ ён багаты змест i глыбокi сэнс народных звычаяСЮ i абрадаСЮ, самабытны лад i натуральнае хараство беларускай мовы. У полацкi перыяд закладзена i яго поСЮнае глыбокай пашаны стаСЮленне да кнiгi як каштоСЮнай крынiцы ведаСЮ i мудрасцi, маральнага СЮдасканалення i духоСЮнага СЮзвышэння чалавека. Тады фармiраваСЮся i СЮваходзiСЮ у сэрца юнага Францiшка непаСЮторны вобраз роднага Полацка i БацькаСЮшчыны, гарачую любоСЮ да якiх ён пранёс праз усё жыццё. Наклалi свой выразны адбiтак на яго i характар жыцця СЮ бацькоСЮскiм доме, агульная атмасфера старажытнага горада на Дзвiне, дзе сыходзiлiся гандлёвыя шляхi, дзе бывалi людзi розных краiн i земляСЮ, розных веравызнанняСЮ i нацый, дзе даСЮнiя дэмакратычныя традыцыi вечавога ладу своеасаблiва пераасэнсоСЮвалiся СЮ новых умовах гарадскога самакiравання. Такiя выдатныя якасцi асобы Скарыны, як шырыня поглядаСЮ i дэмакратызм, верацярпiмасць i адкрытасць, дзелавiтасць i мабiльнасць, закладвалiся яшчэ СЮ родным горадзе. З маленства выявiлася СЮ яго неадольная цяга да новага i нязведанага, прага да ведаСЮ i падарожжаСЮ, што рана паклiкала цiкаСЮнага юнака СЮ вялiкi свет. Першымi буйнымi гарадамi, дзе давялося пабываць яму, былi, напэСЮна, Вiльня i Рыга.

Першапачатковую адукацыю Ф. Скарына атрымаСЮ у Полацку, якi меСЮ шматвяковыя кнiжна-пiсьмовыя традыцыi, славiСЮся багатымi бiблiятэкамi i высокаадукаванымi людзьмi. Азы царкоСЮна-славянскай граматы Францiшак асвойваСЮ, найбольш верагодна, дома або пры адным з полацкiх праваслаСЮных манастыроСЮ. У Полацку або СЮ Вiльнi будучы асветнiк набыСЮ грунтоСЮныя веды па лацiнскай мове, без чаго нельга было марыць пра далейшае навучанне ва унiверсiтэтах Заходняй ЕСЮропы, дзе лацiна была тады мовай асветы, навукi, лiтаратуры, грамадскiх зносiн. Як мяркуюць, яму СЮ гэтым дапамагалi полацкiя бернардзiнцы.

Каб атрымаць вышэйшую адукацыю, летам 1504 г. Скарына, вiдаць, разам з купецкiм абозам накiраваСЮся СЮ КракаСЮ, тагачасную сталiцу Польшчы, дзе быСЮ вядомы СЮ ЕСЮропе i найбольш блiзкi ад Полацка Ягелонскi унiверсiтэт. ЗаплацiСЮшы два грошы СЮступных, што сведчыла пра небагаты стан бацькоСЮ, там ён паступiСЮ вучыцца на факультэт мастацтваСЮ, або свабодных навук, якi даваСЮ шырокую, энцыклапедычную падрыхтоСЮку. Толькi скончыСЮшы яго, можна было працягваць вучобу на адным са спецыяльных факультэтаСЮ тАУ багаслоСЮскiм, юрыдычным цi медычным, i атрымаць адпаведную прафесiю. Навучальны год тады пачынаСЮся СЮ сярэдзiне кастрычнiка i складаСЮся з двух семестраСЮ тАУ зiмовага i летняга, памiж якiмi былi канiкулы. Заняткi праводзiлiся СЮ спецыяльных аСЮдыторыях i працягвалiся з ранiцы да вечара. Жылi студэнты СЮ iнтэрнатах-бурсах, дзе харчавалiся i рыхтавалiся да заняткаСЮ. За два гады напружанай працы Скарына асвоiСЮ поСЮны курс так званых сямi свабодных навук, якi складаСЮся з трывiума (граматыка, рыторыка, логiка) i квадрывiума (арыфметыка, геаметрыя, астраномiя, музыка). Ён навучыСЮся не толькi свабодна выкладаць свае думкi на лацiнскай мове, майстэрству дыскусiраваць, але i атрымаСЮ грунтоСЮныя СЮ гэтых навуках веды, штудзiруючы класiчныя працы i творы антычных вучоных i пiсьменнiкаСЮ, якiя былi пакладзены СЮ аснову навучання, а таксама каментарыi да iх сярэдневяковых аСЮтараСЮ. Так, лацiнскую граматыку ён спасцiгаСЮ па падручнiку рымскага вучонага 4 ст. Э. Даната, рыторыку тАУ паводле твораСЮ Цыцэрона, геаметрыю тАУ па ЭСЮклiду, астраномiю тАУ па ВлКасмаграфiiВ» Пталамея. Аднак найбольшым аСЮтарытэтам тады карыстаСЮся Арыстоцель. Амаль палову часу на факультэце свабодных навук аддавалася вывучэнню i тлумачэнню ВлПаэтыкiВ», ВлРыторыкiВ», ВлФiзiкiВ», ВлЭтыкiВ», прац па логiцы славутага антычнага фiлосафа. Фактычна большасць прадметаСЮ на гэтым факультэце выкладалася па Арыстоцелю, таму невыпадкова яго часам называюць яшчэ i фiласофскiм. Чыталi лекцыi i праводзiлi семiнарскiя заняткi знакамiтыя вучоныя, сярод якiх асаблiва вылучалiся Ян з Глагова, аСЮтар шматлiкiх прац па фiласофii, логiцы, мовазнаСЮству, а таксама Мацей МяхоСЮскi, рэктар унiверсiтэта СЮ 1505тАУ1506 навучальным годзе, будучы аСЮтар славутага ВлТрактата пра дзве СарматыiВ». Важнае значэнне для фармiравання мастацкага густу, лiтаратурных ведаСЮ i гуманiстычнага светапогляду беларускага асветнiка мела даволi шырокае яго знаёмства СЮ сценах унiверсiтэта з творчасцю выдатных паэтаСЮ старажытнасцi Гамера, Вергiлiя, Гарацыя, Авiдзiя. Восенню 1506 г. Скарына паспяхова завяршыСЮ навучанне на факультэце свабодных навук i 14 снежня атрымаСЮ першую навуковую ступень бакалаСЮра. Вучоба СЮ КракаСЮскiм унiверсiтэце, жыццё СЮ сталiчным еСЮрапейскiм горадзе СЮ перыяд актыСЮнага станаСЮлення рэнесанснай культуры, кантакты з прадстаСЮнiкамi розных краiн i народаСЮ шмат далi беларускаму асветнiку для паглыблення ведаСЮ, пашырэння кругагляду, фармiравання яго рознабаковай асобы. Менавiта яшчэ СЮ Кракаве, дзе мелiся багатыя бiблiятэкi, кнiгарнi i друкарнi i дзе зусiм нядаСЮна, у канцы 15 ст., выдаваСЮ кiрылiчныя кнiгi Ш. Фiёль, Скарына пазнаёмiСЮся з друкаванай кнiгай i тэхнiкай кнiгадрукавання i, магчыма, ужо тады СЮ яго запала думка пра выданне кнiг i для сваiх суайчыннiкаСЮ.

Дакладна невядома, дзе i чым займаСЮся беларускi асветнiк, атрымаСЮшы вышэйшую адукацыю, бо дакументальныя звесткi, звязаныя з яго асобай за 1507тАУ1511 г., пакуль не выяСЮлены. Адно несумненна, што ён не губляСЮ час дарэмна, а працягваСЮ паглыбляць свае веды СЮ розных навуках шляхам самаадукацыi, слуханнем лекцый знакамiтых прафесараСЮ, а, магчыма, i сам выкладаСЮ. Прынамсi, каб быць дапушчаным да экзаменаСЮ на атрыманне ступенi доктара навук, яму неабходна было дзесьцi асвоiць поСЮны унiверсiтэцкi курс у адпаведнай галiне i адбыць год практыкi. За гэтыя гады Скарына СЮ адным з еСЮрапейскiх унiверсiтэтаСЮ здабыСЮ вучоную ступень магiстра, а затым доктара навук ВлвызваленыхВ» (свабодных). Шмат сiлы беларускi асветнiк аддаСЮ таксама на грунтоСЮнае вывучэнне медыцыны, якой сур'ёзна захапiСЮся, на асваенне прац славутых лекараСЮ мiнуСЮшчыны Гiпакрата, Галена, Авiцэны, шматвяковага вопыту народнага лекарства.

У 1507тАУ1511 гг. Скарына, напэСЮна, наведваСЮ сваiх родных на БацькаСЮшчыне, пабываСЮ у Вiльнi i Полацку. Яму давялося тады думаць не толькi пра адукацыю, але i пра хлеб штодзённы, бо сям'я СкарынаСЮ была незаможнай, i таму значнай дапамогi ад родных нельга было чакаць. Тым больш, што СЮ гэты час памёр яго бацька. Не выпадкова СЮ адным з падуанскiх дакументаСЮ 1512 г. ён названы бедным чалавекам. Каб здабыць сабе сродкi на пражыццё i забяспечыць магчымасць вучыцца далей, у 1511 цi 1512 гг. Скарына паступiСЮ на службу СЮ якасцi Влсакратара караля ДацыiВ», як ён атэстуецца СЮ адным з дакументаСЮ 1512 г. Пад Дацыяй адны разумеюць Данiю, на думку iншых тАУ гэта тэрыторыя сучаснай Румынii, якая тады складалася з Малдовы i Валахii, але па традыцыi з глыбокай старажытнасцi iменавалася Дакiяй. Хутчэй за СЮсё, ён быСЮ сакратаром ваяводы Валахii, дзе якраз у 1508тАУ1512 гг. пачалося славянскае кнiгадрукаванне. Валахiя размяшчалася непадалёку ад РЖталii, куды i накiраваСЮся Скарына СЮ 1512 г. У старажытным iтальянскiм горадзе Падуя перад Вучонай калегiяй славутага унiверсiтэта ён блiскуча здаСЮ экзамен на годнасць доктара лекарскiх навук. Экзамен адбываСЮся СЮ саборы св. Урбана на працягу двух дзён, 6 i 9 лiстапада. Як сведчаць дакументы, у заключны дзень Влсын нябожчыка пана Лукi Скарыны з Полацка, русiн, быСЮ экзаменаваны асобным i строгiм чынам па пытаннях, прапанаваных яму ранiцай гэтага дня. Ён праявiСЮ сябе настолькi слаСЮна i дастойна СЮ час гэтага свайго строгага экзамену, калi выкладаСЮ адказы на зададзеныя яму пытаннi i калi абвяргаСЮ прапанаваныя яму доказы, што атрымаСЮ аднадушнае СЮхваленне СЮсiх прысутных вучоных без выключэння, i было прызнана, што ён мае дастатковыя веды СЮ галiне медыцыны. Вышэйназваны яснавяльможны пан вiцэ-прыёр [Тадэй Мусацi] абвясцiСЮ яго СЮстаноСЮленым чынам доктарам медыцынскiх навук. Пасля гэтага выдатны доктар мастацтваСЮ i медыцыны пан магiстр Барталамей Барызон, прамотар, ад свайго iмя i калегтАж уручыСЮ яму знакi медыцынскай годнасцiВ». Так наш суайчыннiк, блiскуча прадэманстраваСЮшы перад аСЮтарытэтнымi вучонымi свае глыбокiя веды, быСЮ заслужана далучаны да кагорты выдатных мужоСЮ еСЮрапейскай навукi.

Атрыманне найвышэйшай вучонай ступенi дало Скарыне не толькi маральнае задавальненне. Дыплом доктара лекарскiх навук павышаСЮ яго грамадскi прэстыж як асобы вельмi адукаванай, незвычайных ведаСЮ i таленту i адкрываСЮ перад уладальнiкам шлях да грамадскага прызнання i матэрыяльнага дабрабыту. Аднак атрыманне i гэтага дыплома не стала канчатковай мэтай Скарыны. Ён не мог спынiцца на дасягнутым, бо добра ведаСЮ, наколькi далёкае яшчэ развiццё асветы, навукi, культуры на Беларусi ад надзённых духоСЮных патрэб народа. Менавiта СЮ кнiзе, якая тады была цяжка даступнай простаму чалавеку, беларускi асветнiк слушна СЮбачыСЮ адзiн з найважнейшых сродкаСЮ культурнага прагрэсу сваiх суайчыннiкаСЮ. НапэСЮна СЮ РЖталii, калысцы рэнесанснага гуманiзму, краiне высокаразвiтага кнiгадрукавання, не толькi завяршылася фармiраванне гуманiстычнага светапогляду Скарыны, але i канчаткова выспела яго вялiкая асветнiцкая задума тАУ даць свайму народу друкаваную кнiгу. Там ён навочна пераканаСЮся, як дзякуючы друкарскаму станку кнiга становiцца агульнадаступнай для розных слаёСЮ насельнiцтва. Будучы СЮ РЖталii, беларускi асветнiк не мог абмiнуць блiзкую Падуi Венецыю, дзе працаваСЮ выдатны кнiгадрукар Альд Мануцый i дзе СЮ 1506 г. надрукавана Чэшская Бiблiя, якая стала адной з крынiц Скарынавай. АжыццяСЮленне яго вялiкай задумы патрабавала незвычайных намаганняСЮ. Неабходна было здабыць немалыя сродкi, каб арандаваць памяшканне i друкарскi станок, купiць паперу i фарбы, заказаць шрыфты, знайсцi квалiфiкаваных майстроСЮ кнiгадрукарскай справы. Гэтыя i iншыя цяжкiя праблемы, звязаныя з заснаваннем кнiгадрукавання ва Усходняй ЕСЮропе, давялося вырашаць Скарыне. Ён пабываСЮ у розных гарадах Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, Польшчы, iншых краiн, наладжваСЮ кантакты i сувязi, шукаСЮ падтрымкi. Асаблiва яму дапамаглi заможныя вiленскiя беларусы: радца Багдан ОнкаСЮ (Анковiч) i бурмiстр Якуб Бабiч. Шмат часу i сiл аддаСЮ асветнiк, каб сабраць неабходныя пiсьмовыя крынiцы, дакладна перакласцi i падрыхтаваць да друку сотнi старонак Бiблii, якую ён вырашыСЮ даць простаму чалавеку для самастойнага чытання. Скарына вельмi хацеСЮ пачаць кнiгадрукаванне i выдаць сваю першую кнiгу СЮ тагачаснай лiтоСЮска-беларускай сталiцы тАУ горадзе Вiльнi, у грамадскiм i культурным жыццi якой ужо адчувалiся моцныя рэнесансна-гуманiстычныя павевы. Аднак адсутнасць неабходных умоСЮ прымусiла яго адмовiцца ад першапачатковай задумы. Выбар паСЮ на чэшскую Прагу, дзе была значная палiграфiчная база, вопытныя майстры кнiгадрукарскай справы, багатыя традыцыi перакладу i выдання Бiблii на роднай мове. Прага геаграфiчна блiзка размяшчалася ад такiх буйных цэнтраСЮ тагачаснага еСЮрапейскага кнiгадрукарства, як АСЮгсбург i Нюрнберг. Важнае значэнне мела i агульная талерантная атмасфера СЮ гусiцкай Чэхii. Тут атмасфера была больш спрыяльная, чым у каталiцкiм Кракаве, для такой вальнадумнай, наватарскай акцыi тАУ першага выдання Свяшчэннага пiсання для праваслаСЮнай Русi СЮ перакладзе на яшчэ адну славянскую, некананiчную мову тАУ старабеларускую. Для свайго вялiкага пачыну Скарына выбраСЮ менавiта Бiблiю, выдатны помнiк сусветнай культуры, найбольш аСЮтарытэтную i папулярную СЮ хрысцiянскiм свеце кнiгу, у якой людзi iмкнулiся знайсцi адказы на хвалюючыя пытаннi жыцця. Ф. Скарына бачыСЮ у ёй не толькi кодэкс хрысцiянскай веры i маралi, але i каштоСЮную крынiцу разнастайных ведаСЮ, важны сродак духоСЮнага СЮзбагачэння i маральнага СЮдасканалення чалавека, Вллекi для душыВ». У гэтай кнiзе, сцвярджаСЮ ён у прадмове, тАУ Влусяе народнае мудрасцi пачатак i канецВ», Влнавучанне сямi свабодных навук дастатковаеВ». Сваiм агульначалавечым характарам, багаццем зместу i глыбiнёю думкi, а таксама высокiмi лiтаратурнымi вартасцямi i прывабiла Скарыну Бiблiя. З поСЮным тэкстам выдатнага помнiка старажытнага пiсьменства i вырашыСЮ пазнаёмiць усходнеславянскага чытача беларускi асветнiк.

Першая друкаваная скарынаСЮская кнiга тАУ Псалтыр тАУ выйшла СЮ свет 6 жнiСЮня 1517 г. Затым на працягу 1517тАУ1519 г. у Празе ён выдаСЮ яшчэ 22 кнiгi Бiблii: ВлРЖоСЮВ» (датавана 10.9.1517), ВлПрытчы СаламонаВ» (6.10.1517), ВлРЖсус СiрахаСЮВ» (5.12.1517), ВлЭклезiястВ» (2.1.1518), ВлПесня песняСЮВ» (9.1.1518), ВлПрамудрасць божаяВ» (19.1.1518), 4 кнiгi ВлЦарстваСЮВ» (10.8.1518), ВлРЖсус НавiнВ» (20.12.1518), ВлЮдзiфВ» (9.2.1519), ВлСуддзiВ» (15.12.1519), пазначаныя 1519 г. кнiгi ВлБыццёВ», ВлРуфВ», ВлЭсфiрВ», ВлПлач ЕрамiiВ» i ВлПрарок ДанiiлВ», а таксама не датаваныя кнiгi ВлВыхадВ», ВлЛевiтВ», ВлЛiчбыВ» i ВлДругi законВ». Чатыры кнiгi ВлЦарстваСЮВ» выпушчаны з суцэльнай нумарацыяй аркушаСЮ i пазначаны адной датай. Таму можна лiчыць, што Скарына выдаСЮ у Празе 23 кнiгi Бiблii СЮ 20 выпусках. Магчыма, што некаторыя з недатаваных кнiг выйшлi нават у пачатку 1520 г. Тыраж кожнай Скарынавай кнiгi быСЮ у межах 500тАУ1000 экз. У пачатку кнiгi ВлБыццёВ», якая адкрывае бiблейскi звод, Скарына змясцiСЮ прадмову да СЮсёй Бiблii i асобны тытульны лiст з агульным загалоСЮкам: ВлБивлия руска, выложена доктором Франциском Скориною из славнаго града Полоцька богу ко чти и людем посполитым к доброму наученнюВ». Змест гэтай i некаторых iншых прадмоСЮ беларускага асветнiка сведчыць, што ён збiраСЮся надрукаваць у сваiм перакладзе СЮсю Бiблiю, але па невядомых нам прычынах не змог ажыццявiць задуму. Магчыма, асобныя яго кнiгi не дайшлi да нашага часу. На жаль, не захавалiся i гiстарычныя дакументы, звязаныя з першым перыядам прабывання Скарыны СЮ Празе (1517тАУ1519).

Свае кнiгi беларускi гуманiст адрасаваСЮ шырокаму чытачу, Вллюдзям простым паспалiтымВ», i надаСЮ iм выразна дэмакратычны i навучальна-асветнiцкi характар. Ён выдаваСЮ Бiблiю асобнымi выпускамi, зручным фарматам. Кожная яго кнiга адкрываецца тытульным лiстом з гравюрай i загалоСЮкам, завяршаецца кароткiм пасляслоСЮем, у якiм паведамляецца кiм, для каго i дзе яна выдадзена. Кнiгi Скарыны аздоблены рэалiстычнымi, свецкiмi, у рэнесансным стылi гравюрамi, застаСЮкамi i iнiцыяламi, у якiх услаСЮляюцца прырода i чалавек. Усяго СЮ скарынаСЮскiх кнiгах змешчана 52 дрэварыты, каля 1000 iнiцыялаСЮ, шмат iншых, выкананых на высокiм мастацкiм узроСЮнi элементаСЮ кнiжнага аздаблення, якiя надаюць яго выданням непаСЮторнае аблiчча i хараство. Беларускi першадрукар стварыСЮ вельмi выразны, арыгiнальны i надзвычай прыгожы друкарскi шрыфт, заснаваны на лепшых традыцыях беларускага i заходнееСЮрапейскага калiграфiчнага пiсьма эпохi Адраджэння, у якiм некаторыя вучоныя справядлiва бачаць своеасаблiвы прататып таго шрыфта, якiм мы карыстаемся сёння. Больш таго, у двух кнiгах (ВлРЖсус СiрахаСЮВ» i 4-й кнiзе ВлЦарствыВ») ён змясцiСЮ свой гравюрны партрэт, якi стаСЮ першым свецкiм партрэтам вучонага-гуманiста, пiсьменнiка i кнiгадрукара ва Усходняй ЕСЮропе, выдатным помнiкам кнiжнага мастацтва. Шмат якiя гравюры i застаСЮкi скарынаСЮскiх выданняСЮ пазначаны яго асабiстым знакам-сiгнетам, своеасаблiвым гербам тАУ змешчанай на шчыце выявай сонца i сярпа месяца з чалавечымi тварамi, што сiмвалiзуе кнiгу як крынiцу мудрасцi, ведаСЮ, асветы, адраджэння. Сiгнет указвае таксама на аСЮтарскую належнасць Скарыне гэтых твораСЮ мастацтва i самiх выданняСЮ, у якiх яны змешчаны. Скарына быСЮ сапраСЮдным наватарам кнiгi. Упершыню СЮ гiсторыi СЮсходнеславянскай кнiгi ён увёСЮ тытульны лiст, тлумачальныя падзагалоСЮкi, пааркушавую нумарацыю, багата iлюстраваСЮ выданнi сродкамi друкарскай тэхнiкi, зрабiСЮ неабходным iх элементам прадмовы i пасляслоСЮi, г. зн. прыдаСЮ кнiзе сучасны выгляд. Паводле палiграфiчнага майстэрства i мастацкай дасканаласцi Скарынавыя кнiгi тАУ шэдэСЮры славянскага кнiгадруку. Яны стаяць упоравень з iтальянскiмi i нямецкiмi выданнямi таго часу, найлепшымi СЮ ЕСЮропе. На працягу стагоддзяСЮ яны былi недасягальным узорам для СЮсходнеславянскiх кнiгадрукароСЮ.

СапраСЮдны духоСЮны подзвiг здзейснiСЮ беларускi гуманiст, пераклаСЮшы на родную мову асноСЮную частку Бiблii, што мела вялiкае значэнне для развiцця асветы, лiтаратуры, перакладчыцкай справы на беларускiх землях. У гэтай тытанiчнай працы ён выявiСЮ глыбокае веданне бiблейскай спадчыны, антычнай i сярэдневяковай гiсторыi, фiласофii i лiтаратуры, лацiнскай, царкоСЮнаславянскай i iншых моСЮ, паказаСЮ сваю выдатную энцыклапедычную падрыхтоСЮку i незвычайны лiтаратурны талент. Яго пераклады вызначаюцца творчай самастойнасцю, прастатой i дакладнасцю, высокай лiтаратурнай дасканаласцю, выразным гуманiстычным характарам. Скарынавы пераклады Свяшчэннага пiсання СЮзнiмалi прэстыж беларускай мовы, садзейнiчалi выпрацоСЮцы i СЮдасканаленню яе высокага кнiжнага стылю. Моватворчая праца Скарыны спрыяла вельмi важнаму працэсу, якi пачаСЮся тады на Беларусi, тАУ беларусiзацыi мовы канфесiйнай лiтаратуры. Беларуская Бiблiя 1517тАУ1519 гг. была другой у славянскiм свеце (пасля чэшскай) друкаванай Бiблiяй. Нездарма сваю падзвiжнiцкую дзейнасць беларускi асветнiк параСЮноСЮваСЮ з духоСЮным подзвiгам сваiх вялiкiх папярэднiкаСЮ, у прыватнасцi св. Еранiма, i ставiСЮ свой пераклад у адзiн рад з этапнымi СЮ гiсторыi бiблейскiх перакладаСЮ з'явамi.

Ф. Скарына СЮвайшоСЮ у беларускую лiтаратуру не толькi як выдатны перакладчык, заснавальнiк беларускай школы перакладу, але i як таленавiты пiсьменнiк, аСЮтар цiкавых твораСЮ розных жанраСЮ. Яго пяру належаць першыя ва СЮсходнеславянскiм свеце вопыты кнiжнага вершаскладання: чатырохрадковая эпiграма на тытульным лiсце кнiгi ВлРЖоСЮВ», вершаваны пераказ дзесяцi запаведзяСЮ у прадмове да кнiгi ВлВыхадВ» i кароткi дыдактычны вiрш у кнiзе ВлЭсфiрВ», заснаваны на прынцыпе бiблейскага паралелiзму. Беларускi гуманiст тАУ пачынальнiк жанру акафiста ва СЮсходнеславянскай гiмнаграфii. Творча выкарыстаСЮшы вiзантыйскiя i стараславянскiя лiтаратурныя традыцыi, ён склаСЮ ВлАкафiст РЖаану ПрадцечыВ» i ВлАкафiст РЖсусуВ», у якiх чытаюцца таксама першыя беларускiя iмянныя акравершы: ВлПисал доктор Скоринич ФранцискусВ» i ВлДелал доктор Скоринич ФранцискусВ». Каб аблегчыць простаму чытачу СЮспрыняцце i засваенне складанага зместу Свяшчэннага пiсання, Скарына СЮ выдадзеных iм кнiгах змясцiСЮ свае прадмовы тАУ арыгiнальныя творы беларускай гуманiстычнай публiцыстыкi эпохi Адраджэння. Толькi СЮ яго пражскiх выданнях надрукаваны 25 прадмоСЮ. Лаканiчныя, афарыстычныя, надзвычай змястоСЮныя, яны насычаны багатай iнфармацыяй, разнастайнымi звесткамi па гiсторыi, геаграфii, культуры, лiтаратуры, фiласофii i праву народаСЮ антычнага свету. РЖх змест звязаны як са зместам бiблейскiх кнiг, так i з навучальна-пазнаваСЮчай i выхаваСЮчай накiраванасцю скарынаСЮскай асветнiцкай праграмы. Яны вылучаюцца прастатой кампазiцыi, жывасцю выкладу, класiчнай выразнасцю стылю, гарманiчным адзiнствам зместу i формы, думкi i слова. Сiнкрэтычныя паводле жанравага характару, прадмовы Скарыны спалучаюць у сабе рысы навукова-папулярнага лiтаратуразнаСЮчага артыкула, гiсторыка-фiлалагiчнага каментарыя i пашыранай анатацыi да твора. Яны тАУ яркiя СЮзоры iндывiдуальнай лiтаратурнай творчасцi беларускага гуманiста, яго самабытнага таленту. Калi знешняе аздабленне Скарынавых кнiг выяСЮляе толькi эстэтычны густ першадрукара, то яго пераклады i арыгiнальныя творы сведчаць пра яго як пра выдатнага майстра мастацкага слова.

Прадмовы Скарыны тАУ важная крынiца вывучэння яго светапогляду, у якiм арганiчна спалучаны iншаземныя i беларускiя нацыянальныя, сярэдневяковыя i рэнесансныя традыцыi. Найважнейшыя яго якасцi тАУ гуманiстычна-асветнiцкi i дэмакратычны характар. Дзеля СЮсяго народа, дзеля памнажэння асветы, навукi, культуры i Влдобрых звычаяСЮВ» на БацькаСЮшчыне самаахвярна працаваСЮ беларускi першадрукар. Рухаючай сiлай сваёй дзейнасцi ён лiчыСЮ Влвялiкую любасцьВ» да роднай зямлi, патрыятызм. Чалавек шырокiх поглядаСЮ i рознабаковых iнтарэсаСЮ, беларускi асветнiк ставiСЮ агульначалавечыя i агульнанародныя каштоСЮнасцi вышэй канфесiйных i саслоСЮных. Не падрываючы асновы хрысцiянскай рэлiгii, Скарына iмкнуСЮся вызвалiць думку ад сляпой веры, узняць аСЮтарытэт розуму. Ён вылучаСЮся таксама высокаразвiтым пачуццём самацэннасцi i самагоднасцi, глыбокiм адчуваннем непаСЮторнасцi сваёй асобы. Адным з галоСЮных яго клопатаСЮ было выхаванне СЮсебакова развiтага, высокаадукаванага, духоСЮна дасканалага i дзейснага чалавека. ВлВера без спраСЮ мёртваяВ», тАУ любiСЮ паСЮтараць ён. Яго этыка грунтавалася на шматвяковым вопыце беларускага i iншых народаСЮ, на хрысцiянскай i народнай маралi. Прававыя погляды Скарыны прасякнуты гарачым клопатам аб iнтарэсах i правах чалавечай асобы, аб справядлiвым i дасканалым грамадстве, аб лепшай будучынi свайго народа. Ён хацеСЮ, каб людзi i народы жылi СЮ згодзе, Влмiры i прыязнiВ», хрысцiянскай любовi, каб кожны закон быСЮ Влне к пожитку единого человека, но к посполитому доброму написаныйВ», каб у грамадстве была Влровная свобода всемВ», каб усе былi роСЮныя перад законам. У цэлым па сваiх поглядах беларускi першадрукар быСЮ прадстаСЮнiком ранняга рэнесанснага гуманiзму, асветнiкам дэмакратычнага накiрунку. Гэтым тлумачыцца i агульны характар яго пражскага выдання Старога запавету, нетрадыцыйнага, неартадаксальнага. Ён iмкнуСЮся зрабiць Свяшчэннае пiсанне больш адкрытай кнiгай, даступнай для СЮсiх, прыстасаваць Бiблiю да патрэб часу i радавога чытача, больш арганiчна СЮключыць яе СЮ кантэкст нацыянальнай культуры. Нельга не адзначыць таксама, што пераклад на беларускую мову i выданне своеасаблiвай ВлнароднайВ» Бiблii СЮ гуманiстычнай iнтэрпрэтацыi, iмкненне секулярызаваць яе, наблiзiць да простага чалавека, выразная тэндэнцыя iгнараваць духавенства як абавязковага пасрэднiка памiж Влсвятым словамВ» i веруючым, Богам i чалавекам, былi СЮ значнай ступенi i рэфармацыйным актам. Таму Скарыну можна лiчыць у пэСЮнай меры прадвеснiкам Рэфармацыi на беларускiх землях.

Каля 1520 г. беларускi асветнiк вярнуСЮся на радзiму. Ён прыехаСЮ не толькi са сваiмi кнiгамi, але i з друкарскiм варштатам, якi набыСЮ у Празе. Скарына спынiСЮся СЮ сталiцы лiтоСЮска-беларускай дзяржавы Вiльнi, дзе заснаваСЮ першую ва Усходняй ЕСЮропе друкарню. Тут у 1522 г. выйшла яго ВлМалая падарожная кнiжкаВ», якая складаецца з Псалтыра, ЧасаслоСЮца, акафiстаСЮ i канонаСЮ, ШасцiднеСЮца i Саборнiка. У 1525 г. з'явiлася яго апошняе выданне тАУ Апостал, якi СЮключае апостальскiя дзеi i пасланнi. Як i пражскi Псалтыр 1517 г., вiленскiя выданнi Скарыны былi надрукаваны на царкоСЮнаславянскай мове беларускай рэдакцыi i таксама багата СЮпрыгожаны. На гэтым абарвалася яго кнiгавыдавецкая дзейнасць. Самыя розныя прычыны, матэрыяльныя i iдэалагiчныя, перашкодзiлi беларускаму асветнiку ажыцдявiць задуманае тАУ завяршыць выданне СЮсёй Бiблii, надрукаваць iншыя кнiгi. Патрэбны былi немалыя сродкi i падтрымка СЮплывовых асоб. Аднак дзейснай дапамогi беларускi першадрукар не атрымаСЮ нi ад багатых свецкiх мецэнатаСЮ, нi ад вышэйшага духавенства, якое з недаверам ставiлася да яго выданняСЮ, бачыла СЮ яго дзейнасцi падрыСЮ сваёй манаполii. Не спрыялi Скарыне i асабiстыя абставiны. Каля 1526 г. ён ажанiСЮся з удавой Маргарытай, былой жонкай вiленскага радцы Юрыя Адвернiка, якi памёр у 1525 г. З'явiлiся дзецi, новыя клопаты. У 1529 г. Ф. Скарына вымушаны быСЮ займацца судовымi справамi, звязамымi з прэтэнзiямi сваякоСЮ Маргарыты на яе дом у Вiльнi, а таксама СЮдзельнiчаць у судовым падзеле тавараСЮ, што засталiся СЮ Познанi пасля смерцi купца РЖвана Скарыны, яго роднага брата.

Нягледзячы на цяжкасцi i складанае становiшча, Скарыну не пакiдала думка прадоСЮжыць кнiгавыдавецкую дзейнасць. У канцы 1520-х тАУ пачатку 1530-х гг. ён паспрабаваСЮ зацiкавiць сваiмi выданнямi i кнiгадрукарствам маскоСЮскае грамадства. Але гэтая спроба аказалася дачаснай. Беларускага асветнiка СЮ Расii не зразумелi i не падтрымалi, а яго кнiгi загадам маскоСЮскага цара былi публiчна спалены як ерэтычныя. У 1530 г. Скарына падаСЮся СЮ Каралевец (Кёнiгсберг) да прускага герцага Альбрэхта. Уражаны i захоплены шырокай эрудыцыяй, рознабаковасцю iнтарэсаСЮ, незвычайнымi ведамi i талентам беларускага гуманiста, той прыняСЮ яго да сябе на службу. Аднак неадкладныя маёмасныя справы i iншыя невядомыя нам прычыны прымусiлi Скарыну, па сутнасцi, патаемна СЮцячы назад у Вiльню. Выказвалася меркаванне, што СЮ сярэдзiне 1520-х гг. ён наведаСЮ г. Вiтэнберг i сустракаСЮся там з М. Лютарам, аднак яно слаба абгрунтавана. Больш верагодна, што ён сустракаСЮся з вядомым медыкам i прыродазнаСЮцам Парацэльсам i дыскутаваСЮ з iм, калi той прыязджаСЮ у Лiтву. У вiленскi перыяд свайго жыцця Скарына быСЮ знаёмы з iншымi знакамiтымi людзьмi таго часу тАУ з К. Астрожскiм, А. Гаштольдам, Жыгiмонтам I Старым. Служачы пэСЮны час асабiстым сакратаром i лекарам вiленскага бiскупа Яна, ён быСЮ у цесных сувязях з многiмi высокаадукаванымi дзеячамi культуры i навукi, якiя акружалi гэтага каталiцкага iерарха i складалi своеасаблiвае гуманiстычнае таварыства.

У 1532 г. Ф. Скарыну чакалi новыя непрыемнасцi i прыгоды. ВаршаСЮскiя лiхвяры несправядлiва абвiнавацiлi яго СЮ тым, што, атрымаСЮшы спадчыну свайго брата-нябожчыка РЖвана, ён не хоча аддаваць iм даСЮгi апошняга, i дамаглiся ад караля Жыгiмонта СЮказа (ад 5 лютага) аб яго турэмным зняволеннi. Гэты СЮказ быСЮ прыведзены СЮ выкананне СЮ сакавiку цi на пачатку красавiка 1532 г., i Скарыну пасадзiлi СЮ турму СЮ г. Познанi, куды ён прыехаСЮ па справах вiленскага бiскупа Яна. Толькi дзякуючы заступнiцтву апошняга i хадайнiцтву пляменнiка Рамана 24 мая 1532 г. кароль выдаСЮ указ аб вызваленнi Ф. Скарыны з турмы, адкуль ён, прасядзеСЮшы там каля трох месяцаСЮ, быСЮ выпушчаны на волю СЮ сярэдзiне чэрвеня. Каб абаранiць сябе ад новых напасцяСЮ, першадрукар дамогся спецыяльных прывiлейных грамат (ад 21 i 25.10.1532), паводле якiх сам кароль браСЮ яго пад сваю апеку i абарону. Аднак не вельмi дапамаглi i гэтыя прывiлеi. У цэлым абставiны для Скарыны СЮ пачатку 1530-х гг. складвалiся неспрыяльна. Ён часта пакiдаСЮ Вiльню, пераязджаСЮ з месца на месца не толькi з-за сваёй няСЮрымслiвай натуры, але i каб пазбегнуць розных праследаванняСЮ. Апрача СЮсяго iншага, у 1530 г. у час вялiкага пажару СЮ Вiльнi настолькi моцна пацярпела яго друкарня з абсталяваннем, што аднавiць кнiгадрукарства тут сталася немагчыма. Дзесьцi СЮ гэты ж час памерла яго жонка Маргарыта, i яе сваякi з новай сiлай пачалi прэтэндаваць на дом нябожчыцы. Да сярэдзiны 1530-х гг. прыкметна аслабела становiшча яго мецэната бiскупа Яна, якога СЮ 1536 г. перавялi з Вiльнi СЮ Познань. Цяжкiя абставiны вымусiлi Скарыну пакiнуць родную краiну i шукаць прытулку на чужыне. У 1535 г. ён вярнуСЮся СЮ Прагу, дзе СЮладкаваСЮся вучоным-садоСЮнiкам у каралеСЮскiм батанiчным садзе, якi тады закладваСЮся. У садзе чэшскага караля Фердынанда I Ф. Скарына прапрацаваСЮ да лета 1539 г. Дзе ён жыСЮ i чым займаСЮся пасля гэтага, мы не ведаем. У Чэхii (магчыма, у ПаСЮднёвай) беларускi гуманiст знайшоСЮ свой вечны спачын. На жаль, нам невядомы нi дакладны час яго смерцi, нi месца пахавання. Найбольш верагодна, ён памёр у 1551 г., бо СЮ пачатку наступнага года чэшскi кароль выдаСЮ Скарынаваму сыну Сiмяону спецыяльную грамату (ад 29 студзеня) на права адшукваць па СЮсёй краiне i наследаваць маёмасць свайго бацькi, ужо нябожчыка. У тым жа 1552 г. справа аб нейкай частцы маёмасцi беларускага асветнiка разглядала

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Слово о полку Игореве" - золотое слово русской литературы

"Университетский роман" в британской литературе