Лiтаратура старажытнай Русi
1. Перакладная лiтаратура
У старажытную пару СЮ адрозненне ад новага часу перакладная лiтаратура была цесна звязана з арыгiнальнай, складала разам з ёю арганiчнае цэлае, адзiную эстэтычную сiстэму. Як правiла, перакладалiся творы, патрэба СЮ якiх найбольш адчувалася на дадзеным этапе духоСЮнага развiцця грамадства, якiя iстотна дапаСЮнялi арыгiнальную лiтаратуру, але адначасна былi тыпалагiчна блiзкiя да апошняй паводле агульнага iдэйна-мастацкага характару, гэта значыць адпавядалi эстэтычным густам i светапогляду чытачоСЮ.
Апрача таго, у эпоху Сярэднявечча канчаткова не выпрацавалася i не замацавалася яшчэ паняцце аСЮтарскага i нацыянальнага права СЮласнасцi на мастацкi твор. Шмат якiя творы мелi iнтэрнацыянальны характар, бытавалi ананiмна, без выразна пазначаных месца i часу СЮзнiкнення, тэкст iх свабодна перарабляСЮся СЮ розных краiнах у адпаведнасцi з мясцовымi запатрабаваннямi. Таму помнiкi перакладной лiтаратуры старажытнага часу справядлiва лiчацца неад'емнай часткай кожнай нацыянальнай лiтаратуры.
Грэка-вiзантыйская паводле паходжання перакладная лiтаратура вызначалася значнай жанравай разнастайнасцю. Дамiнуючае месца займалi СЮ ёй творы i кнiгi, неабходныя для богаслужэння, а сярод iх асаблiвае значэнне мелi кнiгi Свяшчэннага Пiсання, у якiх займальна i цiкава расказвалася пра жыццё i дзейнасць легендарнага прапаведнiка, ВлбогачалавекаВ» РЖсуса Хрыста i выкладалiся асновы хрысцiянскага веравучэння. Гэта тАУ Евангелле, Апостал i Псалтыр, часткi славутай Бiблii, найбольш папулярнага сярэдневяковага зборнiка царкоСЮна-рэлiгiйнага пiсьменства.
перакладны лiтаратура арыгiнальны
1.1 Бiблiя
Гэта надзвычай багаты паводле складу i зместу помнiк сусветнай культуры, збор разнастайных твораСЮ фальклорнага i лiтаратурнага паходжання (мiфаСЮ, паданняСЮ, рэалiстычных апавяданняСЮ, свецкiх i духоСЮных песень, павучальных пропаведзей, юрыдычна-маральных запаведзей, фiласофскiх афарызмаСЮ i iнш.) старажытных народаСЮ Блiзкага Усходу. У яе склад уваходзяць таксама гiстарычныя хронiкi (кнiгi ЦарстваСЮ) i героiка-патрыятычныя аповесцi (Эсфiр, Юдзiф), творы, у якiх услаСЮляюцца глыбокiя зямныя пачуццi i перажываннi чалавека (Песня песняСЮ) i выяСЮляюцца яго тагачасныя рэлiгiйна-мiстычныя СЮяСЮленнi (кнiга Данiiла, Апакалiпсiс). Складанасць саставу i супярэчлiвасць зместу гэтага помнiка абумовiлi яго iдэйна-мастацкую i стылявую неаднароднасць.
АсноСЮная частка Бiблii (кнiгi Старога Запавету) стваралася на працягу I тысячагоддзя да н.э. на Блiзкiм Усходзе i выражае СЮ цэлым iдэалогiю грамадства на раннiм этапе яго гiстарычнага развiцця. Прызнаная свяшчэннай кнiгай, кананiчным кодэксам веры, маралi i СЮсеагульных ведаСЮ пра чалавека i свет, яна выкарыстоСЮвалася таксама для апраСЮдання сацыяльнай няроСЮнасцi i рэлiгiйнай нецярпiмасцi, пропаведзi грамадскай пасiСЮнасцi i захавання адсталых уяСЮленняСЮ. Бiблiя на працягу стагоддзяСЮ вызначала аснову светапогляду мiльёнаСЮ людзей, аказвала вялiкi СЮплыСЮ на развiццё культуры i мастацтва хрысцiянскiх народаСЮ. Як помнiк лiтаратуры i грамадскай думкi яна мае вялiкую эстэтычную i пазнавальную каштоСЮнасць.
Першыя пераклады асобных кнiг Бiблii са старажытнагрэчаскай мовы на стараславянскую зрабiлi Кiрыла i Мяфодзiй. Дзякуючы балгарскiм перакладам гэты твор стаСЮ адкрытай кнiгай i для СЮсходнiх славян. На Русi найбольш распаСЮсюджвалiся Евангелле, Псалтыр i Апостал. Кнiгi Старога Запавету бытавалi пераважна СЮ розных скарочаных варыянтах, у зборнiках урыСЮкаСЮ, так званых парымiйнiках i палеях. Бiблiя значна пашырала кругагляд, духоСЮна СЮзбагачала старажытнарускiх чытачоСЮ, далучала iх да культуры развiтых хрысцiянскiх народаСЮ, а таксама служыла крынiцай задавальнення рэлiгiйных пачуццяСЮ i глыбока чалавечых перажыванняСЮ веруючых. УплыСЮ Бiблii адчувальны СЮ многiх жанрах старажытнарускай лiтаратуры. Яе цытавалi, наследавалi яе лапiдарны i пранiкнёны стыль, шырока выкарыстоСЮвалi яе тэмы, вобразы, крылатыя выразы. У Свяшчэнным Пiсаннi нашы продкi часта шукалi адказ на хвалюючыя iх злабадзённыя пытаннi i праблемы жыцця.
1.2 Апокрыфы
Асобны вiд царкоСЮна-рэлiгiйнай лiтаратуры складалi апокрыфы тАУ розныя легендарныя аповесцi i апавяданнi, у якiх больш ярка, падрабязна i свабодна распрацоСЮвалiся бiблейскiя сюжэты, вобразы, матывы. Гэтыя творы афiцыйна не прызнавалiся хрысцiянскай царквою, нават забаранялiся, таму называлiся апакрыфiчнымi, гэта значыць патаемнымi. Паводле зместу апокрыфы падзяляюцца на старазапаветныя, новазапаветныя i жыцiйныя. Стварэнне Сусвету, гiсторыя першых людзей Адама i Евы, жыццё i дзейнасць РЖсуса Хрыста i апосталаСЮ, замагiльны свет, барацьба дабра са злом, светлых i цёмных сiл тАУ асноСЮная iх тэматыка. Будучы лёс чалавецтва i свету, паводле СЮяСЮленняСЮ хрысцiянства, раскрываецца СЮ так званых эсхаталагiчных апокрыфах. Апакрыфiчныя творы на працягу многiх стагоддзяСЮ прыцягвалi СЮвагу сярэдневяковага чытача. Яны задавальнялi яго цiкавасць да незвычайнага, легендарнага, жаданне дадаткова нешта СЮведаць пра славутых бiблейскiх герояСЮ i падзеi свяшчэннай гiсторыi, у несумненную сапраСЮднасць якой ён глыбока верыСЮ. Апрача таго, у некаторых апокрыфах закраналiся вострыя сацыяльныя праблемы, выказвалiся вальнадумныя, ерэтычныя iдэi, сцвярджаСЮся дэмакратычны, народны погляд на жыццё грамадства.
У часы Старажытнай Русi СЮсходнiм славянам былi вядомы многiя апокрыфы. Так, у старажытнарускiх спiсах XIтАУXIII ст. захавалiся ВлЖыццё прарока ЕрамiiВ», ВлСказанне прарока ДанiiлаВ», ВлЖыццё прарока РЖллiВ», ВлСказанне АфрадзiтыянаВ», ВлХаджэнне Агапiя СЮ райВ», ВлХаджэнне Багародзiцы па пакутахВ» i iнш. Ускосныя даныя дазваляюць далучыць да гэтага пералiку ВлСлова Мяфодзiя ПатарскагаВ», апакрыфiчныя апавяданнi пра Саламона, ВлХаджэнне апостала АндрэяВ» i шэраг iншых твораСЮ. Пазней колькасць апокрыфаСЮ, што бытавалi на СЮсходнеславянскiх землях, яшчэ больш павялiчылася. Як папулярныя творы для займальнага чытання яны дажылi СЮ асяроддзi веруючых да новага часу. Вялiкi СЮкраiнскi пiсьменнiк РЖван Франко апублiкаваСЮ, напрыклад, пяцiтомны збор апокрыфаСЮ паводле СЮкраiнскiх рукапiсаСЮ XVIIтАУXIX ст.
1.3 Жыцii
Сярод шматлiкiх вiдаСЮ i жанраСЮ некананiчнай царкоСЮна-рэлiгiйнай лiтаратуры бадай найбольшае распаСЮсюджанне мела агiяграфiя (у перакладзе з грэчаскай мовы тАУ жыццяпiсы святых). РЖнакш жыцii. Героi гэтых твораСЮ тАУ падзвiжнiкi хрысцiянства, якiя за розныя заслугi перад царквой i верай былi прызнаны святымi. РЖх жыццё павiнна было служыць прыкладам для веруючых, таму жыцii стваралiся па пэСЮнай схеме з выразнымi маральна-дыдактычнымi мэтамi. Набожнасць, сцiпласць, пакорлiвасць, строгае захаванне хрысцiянскага маральнага кодэксу, царкоСЮна-рэлiгiйных правiл i абрадаСЮ, жыццё па боскiх запаведзях тАУ вось асноСЮныя якасцi, якiмi павiнен валодаць кожны веруючы, калi ён хоча заслужыць лiтасць Бога. Пропаведзь аскетызму, падзвiжнiцтва СЮ iмя веры, сцвярджэнне i СЮмацаванне хрысцiянскiх нормаСЮ маралi, рэлiгiйнага светаразумення складае аснову iдэйнай накiраванасцi жыцiйнай лiтаратуры.
Жыцii бытавалi як у сiстэме спецыяльных агiяграфiчных зборнiкаСЮ (мiнеi, пралогi, альбо сiнаксары, пацерыкi), так i асобна, у зборнiках змешанага характару. Захавалiся, напрыклад, Супрасльскi (XI ст.) i Успенскi (XII ст.) рукапiсы, старажытнарускiя зборнiкi жыцiй тыпу ВлЧэццi мiнеiВ» на стараславянскай мове, у якiх творы размешчаны па месяцах года СЮ адпаведнасцi з датамi СЮшанавання таго цi iншага святога. На Русi чыталiся таксама Егiпецкi i Сiнайскi пацерыкi, перакладзеныя з грэка-вiзантыйскiх крынiц зборнiкi займальных i павучальных навел i анекдотаСЮ з жыцця манахаСЮ. Скарочаныя тэксты жыцiй змяшчалiся СЮ пралогах. У розных зборнiках перапiсвалiся жыцii Аляксея, Антонiя Вялiкага, Васiля Новага, Фёдара Страцiлата, Андрэя Юродзiвага, Фёдара Студзiта i шмат якiх iншых святых хрысцiянскай царквы.
Важныя iдэйна-мастацкiя задачы, якiя ставiлiся перад аiiяграфiчным жанрам нарматыСЮнай хрысцiянскай эстэтыкай, вызначалi асноСЮныя спосабы i прынцыпы адлюстравання рэчаiснасцi, паказу чалавека СЮ жыцiях. Змест гэтых твораСЮ мае выразна павучальны, iлюстрацыйны характар, а СЮ вобразе святога паказваецца не проста станоСЮчы, а iдэальны хрысцiянскi герой, якi пазбаСЮлены iндывiдуальных рыс жывога чалавека i дзейнiчае СЮ даволi СЮмоСЮных абставiнах. Аднак у асобных творах часткова пераадольваСЮся лiтаратурны схематызм, створаны даволi яркiя малюнкi жыцця эпохi, а перажываннi галоСЮных герояСЮ перададзены па-мастацку праСЮдзiва i пераканаСЮча. У жыцiях змяшчаецца таксама нямала каштоСЮных звестак па гiсторыi культуры, грамадска-палiтычнай i эстэтычнай думкi свайго часу, таму гэтыя творы i сёння маюць вялiкае пазнавальнае значэнне. Як папулярны жанр сярэдневяковай белетрыстыкi жыцii зрабiлi вялiкi СЮплыСЮ на станаСЮленне i развiццё мастацкай прозы СЮсходнiх славян даСЮняй пары, асаблiва старажытнарускай арыгiнальнай агiяграфii.
1.4 Патрыстыка
Адно а вядучых месц у сiстэме царкоСЮна-рэлiгiйнай лiтаратуры займала патрыстыка тАУ творы айцоСЮ альбо настаСЮнiкаСЮ царквы (ад грэчаскага патэр тАУ бацька), вядомых пiсьменнiкаСЮ-багасловаСЮ, яркiх прадстаСЮнiкоСЮ раннехрысцiянскай павучальнай i аратарскай прозы. Патрыстычная лiтаратура СЮзнiкла на пачатку хрысцiянства, у IIтАУIII ст., але найбольшага росквiту дасягнула пасля канчатковай яго перамогi i афiцыйнага прызнання СЮ Рымскай iмперыi СЮ IVтАУV ст. АсноСЮныя жанры патрыстыкi тАУ павучанне i пропаведзь (слова, казань), якiя прадстаСЮляюць два галоСЮныя вiды гэтай лiтаратуры тАУ дыдактычнае i СЮрачыстае красамоСЮства. Фiласофскае абгрунтаванне рэлiгiйных догматаСЮ хрысцiянскага веравучэння, яго абарона i СЮсхваленне (таму патрыстыку часам называлi апалагетыкай), пропаведзь хрысцiянскай маралi тАУ асноСЮны змест твораСЮ айцоСЮ царквы. Класiкамi патрыстычнай лiтаратуры з'яСЮляюцца РЖаан Златавуст, Васiль Вялiкi, Рыгор Назiанзiн (БагаслоСЮ), Рыгор Нiскi, РЖаан Дамаскiн, АСЮгусцiн. Творы СЮсiх гэтых пiсьменнiкаСЮ, апрача апошняга, якi стаСЮ заснавальнiкам заходнееСЮрапейскай лацiна-каталiцкай патрыстыкi, былi добра вядомы на Русi СЮ перакладах на царкоСЮнаславянскую мову.
Вялiкай славай i аСЮтарытэтам карыстаСЮся РЖаан Златавуст (347тАУ407 гг.), найболып выдатны прадстаСЮнiк урачыстага красамоСЮства. У сваiх словах, апрача чыста багаслоСЮскiх пытанняСЮ, ён закранаСЮ таксама важныя праблемы грамадскага жыцця, палка выкрываСЮ заганы багатых, абараняСЮ iнтарэсы i правы прыгнечаных, змагаСЮся за духоСЮную свабоду чалавечай асобы. Яго творы вылучаюцца эмацыянальнасцю, прастатою i пераканаСЮчасцю выкладу, высокай дасканаласцю мастацкай формы. Яны аб'ядноСЮвалiся СЮ асобныя зборнiкi (ВлЗлатавустВ», ВлЗлатаструйВ», ВлМаргарытВ» i iнш.), якiя на Русi дапаСЮнялiся творамi мясцовых аСЮтараСЮ. На традыцыях РЖаана Златавуста выхоСЮвалiся i вучылiся майстэрству цэлыя пакаленнi царкоСЮных аратараСЮ-прапаведнiкаСЮ хрысцiянскага свету. Яму наследавалi, яго традыцыi выкарыстоСЮвалi i развiвалi такiя таленавiтыя майстры старажытнарускай аратарскай прозы, як Кiрыла ТураСЮскi i Рыгор Цамблак, а пазней беларускiя i СЮкраiнскiя пiсьменнiкi-палемiсты.
1.5 Гiстарычная проза
Багаты i разнастайны гiстарычна-лiтаратурны матэрыял змяшчаюць перакладныя грэка-вiзантыйскiя хронiкi. Паводле зместу яны былi для свайго часу своеасаблiвымi сусветнымi гiсторыямi: у iх выкладаецца гiсторыя далёкага мiнулага народаСЮ ЕСЮропы i Блiзкага Усходу, пачынаючы ад Влстварэння светуВ». Найбольш характэрныя асаблiвасцi гэтых хронiк тАУ кампiлятыСЮнасць, спалучэнне гiстарычна сапраСЮднага i дакладнага з легендарным, выдуманым, багаслоСЮскае тлумачэнне гiсторыi, згодна з якiм усе падзеi i СЮчынкi людзей прадвызначаюцца воляй Бога i грамадзянская гiсторыя такiм чынам цалкам падпарадкавана свяшчэннай. У XIтАУXIII ст. на Русi добра ведалi СЮ перакладах з грэчаскай мовы на царкоСЮнаславянскую вiзантыйскiя хронiкi РЖаана Малалы (VI ст.) i Георгiя Амартала (IX ст.).
У хронiцы РЖаана Малалы апiсваецца галоСЮным чынам гiсторыя Старажытнага Егiпта, Грэцыi, Рыма i Вiзантыi. Яна каштоСЮная таксама багаццем звестак па антычнай мiфалогii. Дзякуючы гэтай хронiцы старажытнарускi чытач упершыню пазнаёмiСЮся з папулярнымi грэчаскiмi мiфамi пра ЗеСЮса, Геракла, Арфея, Дзядала i РЖкара, Тэзея i Арыядну, з трагiчнымi гiсторыямi цара Эдзiпа, герояСЮ Траянскай вайны i iнш. Паводле лiтаратурнай формы хронiка нагадвае звод займальных апавяданняСЮ. Яна прываблiвае чытачоСЮ багаццем разнастайнага гiстарычнага i легендарнага матэрыялу, жывасцю i прастатой выкладу. Гэты твор паслужыСЮ крынiцай для шэрага гiстарыяграфiчных кампiляцый, хранографаСЮ i летапiсных зводаСЮ.
Тыпова сярэдневяковая па характары тАУ хронiка Георгiя Амартала, складзеная на аснове папярэднiх вiзантыйскiх хронiк, розных жыцiй, твораСЮ патрыстычнай лiтаратуры, Бiблii i iншых крынiц. Гэта i вызначыла яе напоСЮненасць легендамi i паданнямi, паведамленнямi пра розныя цуды, незвычайныя выпадкi i здарэннi. Вялiкая цiкавасць да бiблейскай i царкоСЮнай гiсторыi, схiльнасць да багаслоСЮскiх разважанняСЮ i рэлiгiйнага маралiзатарства тАУ характэрныя асаблiвасцi творчай манеры Амартала. Нягледзячы на клерыкальныя пазiцыi хранiста, твор меСЮ важнае значэнне для старажытнарускiх чытачоСЮ як каштоСЮная крынiца разнастайных, пададзеных у пэСЮнай сiстэме звестак па мiфалогii i гiсторыi народаСЮ антычнага свету (асаблiва Вiзантыi, гiсторыя якой даведзена да 842 г.). На хронiку Георгiя Амартала неаднаразова спасылаСЮся аСЮтар найбольш выдатнага летапiсу Старажытнай Русi ВлАповесцi мiнулых гадоСЮВ».
Вялiкай папулярнасцю СЮ сярэдневяковай ЕСЮропе i на Русi карысталася ВлГiсторыя РЖудзейскай вайныВ» РЖосiфа Флавiя, прысвечаная апiсанню падзей 60тАУ70-х гг. I ст. тАУ паСЮстання РЖудзеi супраць рымскага панавання i разбурэння рымлянамi Ерусалiма. АСЮтар, удзельнiк гэтага паСЮстання, пасля яго паражэння трапiСЮ у палон, перайшоСЮ на бок ворага, пасялiСЮся СЮ Рыме, дзе i апiсаСЮ гiсторыю тых трагiчных падзей, каб захаваць пра iх памяць у наступных стагоддзях i хоць часткова апраСЮдацца перад суайчыннiкамi за сваю здраду. Ад вiзантыйскiх хронiк твор РЖосiфа Флавiя адрознiваецца большай дэталёвасцю апiсання, цэласнасцю i закончанасцю. Драматычная барацьба РЖудзеi з Рымам выкладзена гiстарычна дакладна i па-майстэрску, у лепшых традыцыях антычных гiстарыёграфаСЮ. Флавiй не бясстрасны рэгiстратар фактаСЮ, а гiсторык-пiсьменнiк, якi iмкнуСЮся спасцiгнуць сэнс падзей, абгрунтаваць i сцвердзiць сваю канцэпцыю iх разумення. Гэта дасягаецца СЮмелай пабудовай апавядання, жывасцю выкладу, акцэнтаваннем увагi чытача на найбольш яркiх эпiзодах, шырокiм выкарыстаннем простай мовы, дыялогаСЮ i маналогаСЮ герояСЮ i iншымi прыёмамi. Таму ВлГiсторыя РЖудзейскай вайныВ», будучы дакументальна дакладнай i СЮ цэлым аб'ектыСЮнай хронiкай сапраСЮдных падзей, чытаецца як захапляючая гiстарычная аповесць.
1.6 Перакладная белетрыстыка
Зусiм iншыя па характары перакладныя творы пра Траянскую вайну i Аляксандра Македонскага. Яны не заснаваны на дакладных запiсах, успамiнах сучаснiкаСЮ цi непасрэдных удзельнiкаСЮ падзей, а СЮяСЮляюць сабою больш познюю лiтаратурную апрацоСЮку вусна-паэтычных паданняСЮ пра вайну грэкаСЮ з траянцамi, пра незвычайнае жыццё, прыгоды, ваенныя паходы i гераiчныя СЮчынкi славутага палкаводца старажытнага свету. ВлТрояВ» i ВлАлександрыяВ» тАУ не гiстарычныя хронiкi, а займальныя мастацкiя творы, хоць яны i СЮспрымалiся чытачамi эпохi Сярэднявечча як дакладныя сведчаннi пра далёкае мiнулае. Гэтыя аповесцi бытавалi на Русi СЮ розных варыянтах i рэдакцыях (больш падрабязна пра ВлАлександрыюВ» i ВлТроюВ» i iх лёс на землях будзе сказана нiжэй, пры разглядзе перакладной лiтаратуры XVтАУXVII ст.).
Яшчэ блiжэй да СЮласна мастацкай белетрыстыкi стаяць аповесцi пра Акiра Прамудрага, пра Варлаама i РЖасафа, а таксама раман ВлДзяСЮгенiевы дзеiВ». Яны непасрэдна не звязаны з сапраСЮднымi гiстарычнынi падзеямi. Вельмi розныя гэтыя творы паводле iдэйнай накiраванасцi, зместу i характару выкладу матэрыялу.
Так, духоСЮная ВлАповесць пра Варлаама i РЖасафаВ» шмат у чым нагадвае жыцiе. У аснове яе сюжэта гiсторыя жыцця галоСЮных герояСЮ тАУ iндыйскага царэвiча РЖасафа i яго духоСЮнага настаСЮнiка Варлаама. Нягледзячы на СЮсе жыццёвыя перашкоды i зямныя спакусы, язычнiк РЖасаф пад уплывам хрысцiянскага пустэльнiка Варлаама прымае новую веру i становiцца яе заСЮзятым прыхiльнiкам. Ён адмаСЮляецца ад царства, якое пакiнуСЮ яму бацька, iдзе СЮ пустыню, пасяляецца СЮ пячоры Варлаама i жыве там аскетам-падзвiжнiкам да самай смерцi. Прыклад РЖасафа садзейнiчаСЮ хрысцiянiзацыi язычнiкаСЮ. Аснову аповесцi складаюць народныя iндыйскiя паданнi пра Буду, легендарнага заснавальнiка будызму, якiя СЮ эпоху ранняга Сярэднявечча былi выкарыстаны прыхiльнiкамi хрысцiянства i перапрацаваны СЮ духу царкоСЮна-рэлiгiйных iдэалаСЮ дзеля прапаганды новага веравучэння.
Свецкая маральна-псiхалагiчная драма выкладаецца СЮ ВлАповесцi вра Акiра ПрамудрагаВ». ГалоСЮны герой, саветнiк цара Сiнагрыпа Акiр, абгавораны няСЮдзячным пляменнiкам Анаданам, дзякуючы сваёй дасцiпнасцi, знаходлiвасцi i высокiм маральным якасцям выходзiць пераможцам у барацьбе з нечакаяымi i неспрыяльнымi паваротамi лёсу. У ВлДзяСЮгенiевых дзеяхВ» апавядаецца пра незвычайныя прыгоды i рыцарскiя подзвiгi сына сарацынскага цара Амiра Дзiгенiса-Акрыта, надзеленага ад прыроды надзвычайнай фiзiчнай сiлай i iдэальнымi духоСЮнымi якасцямi. У старажытнарускiм перакладзе гэты эпiчны, казачны элемент твора яшчэ больш узмоцнены.
Апрача вышэй згаданых помнiкаСЮ зарубежнай лiтаратуры, на Русi СЮ XIтАУXIII ст. бытавалi таксама i iншыя творы i зборнiкi. Разнастайныя звесткi па гiсторыi, геаграфii i касмаграфii, пра жывую i нежывую прыроду чэрпаСЮ старажытнарускi чытач з ВлХрысцiянскай тапаграфiiВ», напiсанай у VI ст. купцом-падарожнiкам з Александрыi Кузьмой РЖндыкапловам. Да гэтага твора прымыкаюць ВлФiзiёлагВ» i ВлШасцiднёвiкВ», якiя адлюстроСЮваюць сярэдневяковыя СЮяСЮленнi людзей пра акаляючы свет. Энцыклапедычны характар мае ВлЗборнiк 1073 г.В», якi быСЮ перапiсаны з балгарскага арыгiнала для кiеСЮскага князя Святаслава i змяшчае шмат твораСЮ фiласофскага, гiстарычнага i прыродазнаСЮчага зместу. Вельмi папулярнай была ВлПчалаВ» тАУ зборнiк афарызмаСЮ, прымавак, крылатых выказванняСЮ, кароткiх апавяданняСЮ i анекдотаСЮ пераважна на маральна-этычныя тэмы, запазычаных са Свяшчэннага Пiсання, з твораСЮ антычных фiлосафаСЮ i пiсьменнiкаСЮ. Бытавалi таксама творы, у якiх у сцiслай форме выкладаСЮся змест Бiблii Ветхага Запавету (ВлТалковая палеяВ», ВлГiстарычная палеяВ»).
2. Арыгiнальная лiтаратура
Даволi высокi СЮзровень культурна-гiстарычнага развiцця СЮсходнiх славян, дасягнуты iмi СЮ XтАУXI ст., а таксама iдэйна-мастацкая сталасць зарубежнай, перакладной лiтаратуры, якая служыла СЮзорам для пераймання, паскорылi станаСЮленне арыгiнальнай старажытнарускай лiтаратуры i прадвызначылi яе вельмi хуткi СЮзлёт. За адносна кароткi час яна дасягнула вялiкай iдэйна-ма-стацкай вышынi i жанравай разнастайвасцi, стала СЮпоравень з развiтымi лiтаратурамi сярэдневяковай ЕСЮропы i дала чалавецтву творы сусветнага значэння. Вядучымi лiтаратурнымi жанрамi на Русi былi жыцiе, аратарская проза (слова, казань, пропаведзь) i гiстарычная аповесць тАУ летапiс.
2.1 Жыцii
Зараджэнне арыгiнальнай старажытнарускай агiяграфii стала магчымым дзякуючы СЮзнiкненню на Русi культу мясцовых святых, што СЮ сваю чаргу было цесна звязана з важнымi iдэйна-палiтычнымi задачамi часу. КiеСЮская дзяржава i руская царква настойлiва iмкнулiся да палiтычнай незалежнасцi ад Вiзантыi. Гэтай мэце i служылi заснаванне СЮ Кiеве СЮ XI ст. асобнай мiтраполii i кананiзацыя першых рускiх святых.
Найбольш значныя помнiкi старажытнарускай жыцiйнай лiтаратуры тАУ ВлСказанне пра Барыса i ГлебаВ» i ВлЖыццё Феадосiя ПячорскагаВ».
Браты Барыс i Глеб, сыны кiеСЮскага князя Уладзiмiра Святаславiча, у 1015 г., пасля смерцi свайго бацькi, былi забiты старэйшым братам Святаполкам, якi баяСЮся iх палiтычнай канкурэнцыi. ЯраслаСЮ Мудры СЮ цяжкай барацьбе за вярхоСЮную СЮладу перамог Святаполка, авалодаСЮ стольным Кiевам i неСЮзабаве дамогся афiцыйнай кананiзацыi сваiх братоСЮ-нябожчыкаСЮ як першых рускiх святых. Дзесьцi СЮ сярэдзiне XI ст. у Кiеве i было напiсана невядомым аСЮтарам ВлСказанне пра Барыса i ГлебаВ». Твор не зусiм адпавядае класiчнай схеме агiяграфiчнага жанру, паводле якой звычайна складалiся тыповыя жыцii хрысцiянскiх святых. Гэта не бiяграфii герояСЮ, якiя вызначылiся сваiмi СЮчынкамi перад царквой i пацярпелi за веру. У цэнтры жыцiя трагiчная гiсторыя двух князёСЮ, якiя загiнулi па палiтычных матывах. Барыс i Глеб тАУ прыкладныя сыны i браты, паслухмяныя сваiм бацькам i старшым у родзе князям, яны свята захоСЮваюць традыцыi продкаСЮ, феадальны васальны этыкет. Яны пакорлiва сустракаюць смерць, не змагаюцца за сваё жыццё. Гэтая пакорлiвасць яшчэ не давала падставы разглядаць iх як хрысцiянскiх герояСЮ, як святых, таму СЮ творы подзвiгу Барыса i Глеба нададзена царкоСЮна-рэлiгiйнае гучанне. РЖх паводзiны, iх здзiСЮляючае ВлнепрацiСЮленне злу насiллемВ» пададзены як прыемныя Богу найвышэйшыя хрысцiянскiя дабрачыннасцi. АСЮтар прымушае сваiх герояСЮ самаахвярна i пакорлiва, з малiтвай на вуснах, прасякнутай пачуццём выкананага абавязку i глыбокай любвi да Усявышняга, з аптымiзмам i надзеяй сустракаць смерць. Аповесць завяршаецца СЮзнёсла-рытарычнай пахвалой святым, якiя называюцца Влблажэннымi пакутнiкамi ХрыстаВ», абаронцамi Рускай зямлi. Гэтая тэндэнцыйнасць i публiцыстычнасць, пэСЮны схематызм i СЮмоСЮнасць твора, яго насычанасць мастацкiм вымыслам абумоСЮлены законамi агiяграфiчнага жанру, а таксама тым комплексам маральна-палiтычных, царкоСЮна-рэлiгiйных i лiтаратурных задач, якiя стаялi перад аСЮтарам жыцiя. Аднак вялiкая драматычная напружанасць i агульны лiрычны тон апавядання, яго гiстарызм, мастацкая праСЮдзiвасць апiсання асобных сцэн, у цэлым занадта зямныя вобразы князёСЮ i iх трагiчны лёс не толькi надаюць гэтаму твору значную пазнавальную вартасць, але i робяць яго яркай лiтаратурнай з'явай свайго часу. Нездарма ВлСказанне пра Барыса i ГлебаВ» было СЮ лiку найбольш чытэльных твораСЮ жыцiйнай лiтаратуры на землях усходнiх славян у эпоху Сярэднявечча.
У iншым плане складзена ВлЖыццё Феадосiя ПячорскагаВ», вядомага царкоСЮна-палiтычнага дзеяча Старажытнай Русi. Твор напiсаны СЮ канцы XI тАУ пачатку XII ст. Нестарам, манахам Кiева-Пячорскага манастыра, заснавальнiкам якога быСЮ Феадосiй. Паводле агульнай кампазiцыi гэтае жыцiе значна блiжэй да класiчных узораСЮ агiяграфiчнага жанру, чым ВлСказанне пра Барыса i ГлебаВ»: мае традыцыйны СЮступ, гiсторыю жыцця i падзвiжнiцкай дзейнасцi галоСЮнага героя, апавяданне пра цуды i заключэнне. Феадосiй тАУ сапраСЮдны, паводле сярэдневяковых хрысцiянскiх уяСЮленняСЮ, герой свайго часу, святы, якi СЮвасабляе светла-СЮзнёслы, iдэальны пачатак у жыццi. Яму супрацьпастаСЮляецца СЮ творы яго мацi тАУ сiмвал усяго зямнога, матэрыяльна-бытавога. Горача любячы сына, яна СЮсiмi сiламi i сродкамi перашкаджае Феадосiю стаць манахам-аскетам i аддацца служэнню Богу. На гэтым i будуецца канфлiкт у пачатку жыцiя. АсноСЮная частка твора прысвечана апiсанню падзвiжнiцкага жыцця Феадосiя СЮ манастыры, яго духоСЮнага самаСЮдасканальвання i кар'еры ад простага манаха да iгумена. Тут сумяшчаюцца два планы: з аднаго боку, агiяграфiчная iдэалiзацыя вобраза святога СЮгоднiка i яго панегiрычна-рытарычнае СЮслаСЮленне, а з другога тАУ праСЮдзiвы паказ рэальна-гiстарычнага чалавека з будзённымi, зямнымi клопатамi i справамi, рэалiстычнае апiсанне суровага манастырскага жыцця. Паступова бiяграфiчная аповесць пераходзiць у своеасаблiвы збор навел, кожная з якiх служыць iлюстрацыяй святасцi галоСЮнага героя, яго найлепшых чалавечых дабрачыннасцей. Характэрная асаблiвасць гэтага жыцiя тАУ спалучэнне жыццяпiсу Феадосiя з гiсторыяй Кiева-Пячорскага манастыра, важнага цэнтра культуры КiеСЮскай Русi, дзе былi створаны многiя выдатныя помнiкi старажытнарускага пiсьменства i СЮзгадаваны цэлы шэраг вядомых царкоСЮна-палiтычных i культурных дзеячаСЮ усходнiх славян.
ВлЖыццё Феадосiя ПячорскагаВ» паслужыла адной з лiтаратурных крынiц Кiева-Пячорскага пацерыка, што СЮяСЮляе сабой серыю займальных дыдактычных навел з жыцця пячорскiх манахаСЮ. Пачатак зборнiку паклала перапiска СЮладзiмiра-суздальскага епiскапа Сiмона з кiеСЮскiм манахам Палiкарпам, якiя жылi СЮ канцы XII тАУ першай палове XIII ст. Да iх апавяданняСЮ былi далучаны ВлЖыццё Феадосiя ПячорскагаВ», летапiсныя апавяданнi пра пячорскiх манахаСЮ i iншыя творы. АсноСЮнай жа крынiцай Кiева-Пячорскага пацерыка паслужылi вусныя легенды i паданнi, якiя бытавалi СЮ сценах славутага манастыра. Зразумела, рэчаiснасць адлюстравана СЮ пацерыку з пункту погляду царкоСЮна-рэлiгiйных iдэалаСЮ, у iм услаСЮляецца аскетычнае жыццё, а станоСЮчымi героямi выступаюць манахi, якiх сёння мы СЮяСЮляем нейкiмi дзiвакамi, людзьмi, адарванымi ад жыцця, крайне адсталымi, прымiтыСЮнымi i кансерватыСЮнымi. Не трэба, аднак, забываць, што СЮ эпоху Сярэднявечча манастыры былi важнымi цэнтрамi пiсьменства, а найбольш адукаваныя манахi тАУ актыСЮнымi СЮдзельнiкамi культурнага прагрэсу. Менавiта як помнiк культуры свайго часу, старажытнарускай лiтаратуры i выклiкае гэты зборнiк найбольшую цiкавасць. Жывасць i разнастайнасць займальнага сюжэтнага апавядання, спалучэнне гiстарычна-дакладнага i лiтаратурнага, рэальнай жыццёвай праСЮды i фантазii, будзённа-бытавога i СЮзнёслага, незвычайнага, Влпрывабнасць прастаты i вымыслуВ» Кiева-Пячорскага пацерыка, пра якую гаварыСЮ А.С. Пушкiн, на працягу стагоддзяСЮ прыцягвалi чытачоСЮ.
Апрача жыцiй агульнарускага характару, якiя стваралiся СЮ Кiеве, у эпоху феадальнай раздробленасцi СЮ сувязi з ростам грамадска-палiтычнай самастойнасцi асобных зямель, развiццём у iх культуры i пiсьменства, агiяграфiчныя творы пачалi СЮзнiкаць у iншых гарадах Русi: у Полацку, Смаленску, Пскове, НоСЮгарадзе. Як i кiеСЮскiя жыцii, яны СЮяСЮляюць сабою своеасаблiвыя гiстарычныя аповесцi, мастацкiя нарысы жыцця герояСЮ, выдатных людзей часу, якiя вызначылiся сваiмi СЮчынкамi, сваёй дзейнасцю, сваiмi духоСЮнымi якасцямi i заслужылi добрай памяцi i СЮшанавання.
У XII ст. у Полацку жыла Ефрасiння-Прадслава, унучка князя Усяслава Чарадзея. Яшчэ зусiм юнай яна пакiнула свецкае жыццё i пайшла СЮ манастыр. Падзвiжнiцкая дзейнасць Ефрасiннi спрыяла развiццю асветы, культуры i мастацтва СЮ Полацкай зямлi. З яе iмем звязана будаСЮнiцтва дзвюх цэркваСЮ у Полацку, заснаванне манастыра, стварэнне выдатнага помнiка прыкладнога мастацтва Старажытнай Русi тАУ славутага крыжа Лазара Богшы i iншыя культурныя пачынаннi. Пад канец жыцця яна падарожнiчала СЮ Влсвятую зямлюВ» Палесцiну, памерла СЮ Ерусалiме СЮ 1173 г. У канцы XII тАУ пачатку XIII ст. было напiсана на царкоСЮнаславянскай мове ВлЖыццё Ефрасiннi ПолацкайВ». ГалоСЮная гераiня паказана як асветнiца, што з маладых гадоСЮ выявiла незвычайную любоСЮ да ведаСЮ, да духоСЮнага самаСЮдасканалення i бачыла сваё прызванне СЮ тым, каб служыць умацаванню хрысцiянства СЮ Полацкай зямлi i СЮзняць культурна-асветнiцкi i маральны СЮзровень сваiх суайчыннiкаСЮ. Яна сама перапiсвала кнiгi, клапацiлася пра будаСЮнiцтва СЮ Полацку новых храмаСЮ i манастыроСЮ, маладзейшых вучыла Влчистоте душевнойВ». У ВлЖыццi Ефрасiннi ПолацкайВ» у храналагiчнай паслядоСЮнасцi выкладзены асноСЮныя этапы бiяграфii гераiнi. Твор вылучаецца спакойным тонам апавядання, павольным разгортваннем падзей. Кульмiнацыi дзеянне дасягае тады, калi зусiм яшчэ юная Прадслава (свецкае iмя) канчаткова вырашае назаСЮсёды пакiнуць свет i самаахвярна падацца СЮ манастыр. Горка плача цётка, у роспачы бацька. ВлЖалостно терзаше власы главы своеяВ», ён галосiць: ВлГоре мне, чадо мое! По что се сотворила еси, печаль души моей принесе? Люте мне, чадо мое сладкое, жалости сердца моего! О горе мне, чадо мое милое!В» Аднак мэтаiмкнёная i настойлiвая Ефрасiння застаецца непахiснай. Паступова, але СЮпэСЮнена яна здзяйсняе СЮсе свае планы i задумы. Нягледзячы на адсутнасць знешняй займальнасцi, у жыцii адчуваецца СЮнутраная напружанасць, высокая духоСЮная страсць i апантанасць падзвiжнiка, якi глыбока верыць у сваю высокую мiсiю на зямлi. Твор завяршае панегiрычная пахвала гераiнi. З аднаго боку, аСЮтар не меСЮ права не прытрымлiвацца асноСЮных правiл нарматыСЮнай хрысцiянскай эстэтыкi для агiяграфiчыага жанру, якiя патрабавалi паказу iдэальнага героя, таму Ефрасiння значна прыСЮзнята, iдзалiзавана i пазбаСЮлена многiх жывых, iндывiдуальных рыс. З другога тАУ ён не мог зусiм адрывацца ад жыцця, цалкам iгнараваць факты бiяграфii гераiнi, таму СЮ творы адносна мала цудоСЮнага, незвычайнага, а лiтаратурны схематызм i СЮмоСЮнасць, дыдактычная рыторыка i мастацкi вымысел спалучаюцца з гiстарычнай дакладнасцю, жывасцю i жыццёвай праСЮдзiвасцю апавядання. Сэнс жыцiя СЮ гарачай пропаведзi асветы, духоСЮнай дасканаласцi чалавека, падзвiжнiцтва СЮ iмя iдэi, хрысцiянскага гуманiзму. ВлЖыццё Ефрасiннi ПолацкайВ» асаблiва цiкавае i каштоСЮнае як адзiн з першых твораСЮ, напiсаных на тэрыторыi сучаснай Беларусi. Твор мясцовы па змесце i паходжаннi, помнiк рэгiянальнага пiсьменства, якое было своеасаблiвым пераходным мостам ад лiтаратуры агульнарускай да СЮласна беларускай. Гэтае жыцiе СЮ жанравых адносiнах аб'ядноСЮвае бiяграфiчную аповесць, хаджэнне i пахвалу i стаiць ля вытокаСЮ беларускай арыгiнальнай гiстарычнай прозы старажытнага перыяду.
Вобраз Ефрасiннi Полацкай стала ВлпрапiсаСЮсяВ» ва СЮсходнеславянскай культуры. Адразу пасля смерцi яна была СЮзведзена рускай праваслаСЮнай царквой у ранг святых, а СЮ 1547 г. афiцыйна кананiзавана. 23 мая лiчыцца у рускiм праваслаСЮным календары яе днём. У 1870 г. рэшткi святой Ефрасiннi былi перавезены з Кiева-Пячэрскай лаСЮры (туды яны трапiлi СЮ 1178 г.) у Полацк; у 1910 г. усе мошчы беларускай асветнiцы вярнулiся на радзiму, у Полацк (Спаса-ЕфрасiнеСЮская царква). Дарэчы, дзякуючы гэтым падзеям, да гiсторыi выдатнай усходнеславянскай асветнiцы далучылася пэСЮным чынам i Гомельшчына. Як сведчанне вялiкай папулярнасцi Е. Полацкай ва СЮсходнiх славян зтАЩяСЮляюцца дайшоСЮшыя да нас царкоСЮныя спевы 16тАУ18 стст. аб ёй. Легендарнае жыццё Ефрасiннi Полацкай стала абтАЩектам адлюстравання СЮ творах многiх беларускiх пiсьменнiкаСЮ (У. АрлоСЮ, В. РЖпатава, РЖ. ЧыгрынаСЮ i iнш.).
У XIIтАУXIII ст. мясцовая лiтаратура пачала зараджацца i СЮ суседнiм з Полацкам Смаленску. Як i полацкая, яна таксама развiвалася СЮ русле агульнарускiх культурных традыцый i моцна апiралася на кiеСЮскую лiтаратурную спадчыну. Дзесьцi СЮ сярэдзiне XIII ст. мясцовы манах Яфрэм напiсаСЮ жыцiе, прысвечанае смаленскаму прапаведнiку АСЮрамiю, якi жыСЮ у другой палове XII тАУ пачатку XIII ст. У цэнтры твора апiсанне цяжкiх фiзiчных i духоСЮных выпрабаванняСЮ галоСЮнага героя, яго вельмi нялёгкага, цярнiстага шляху да СЮсеагульнага прызнання. Высокая адукаванасць i папулярнасць АСЮрамiя выклiкалi зайздрасць i лютую нянавiсць мясцовага духавенства. Яно СЮзвяло на яго паклёп, абвiнавацiла СЮ ерасi i разам з фанатычным раз'юшаным натоСЮпам учынiла публiчны здзек з яго i асмяянне. Толькi дзякуючы незвычайнай вытрымцы, стойкасцi, высакароднасцi АСЮрамiй змог атрымаць маральную перамогу. Дынамiчнае развiццё дзеяння i драматычнае напружанне сюжэта прыкметна запавольваецца i паслабляецца СЮ творы лiрычнымi адступленнямi i багаслоСЮскiмi разважаннямi аСЮтара, для якога царкоСЮна-рэлiгiйныя i маральна-дыдактычныя мэты былi галоСЮнымi. ВлЖыццё АСЮрамiя СмаленскагаВ» вылучаецца сярод iншых агiяграфiчных твораСЮ як сваiм зместам i героем, так i тым, што СЮ аснове яго сюжэта ляжыць новы тып канфлiкту: галоСЮнаму герою супрацьстаяць не паганыя iншапляменнiкi тАУ язычнiкi, а фанатычны, варожа настроены натоСЮп адзiнаверных хрысцiян.
2.2 Аратарская проза
Значнага развiцця дасягнула на Русi аратарская проза. Яна СЮзнiкла пад уплывам класiчных узораСЮ грэка-вiзантыйскай патрыстыкi, створанай айцамi царквы. Помнiкi царкоСЮнага i свецкага красамоСЮства паводле характару падзяляюцца на дыдактычныя (павучальныя) i СЮрачыстыя. Сярод нешматлiкiх твораСЮ арыгiнальнай старажытнарускай павучальнай лiтаратуры найбольш вядомы павучаннi Лукi Жыдзяты, Феадосiя Пячорскага i Уладзiмiра Манамаха, у якiх аСЮтары, зыходзячы з прынцыпаСЮ хрысцiянскай этыкi i народнай маралi, выкладаюць правiлы паводзiн чалавека.
Вiдным прадстаСЮнiком урачыстага красамоСЮства старажытнай Русi быСЮ кiеСЮскi мiтрапалiт РЖларыён. Яму належыць славутае ВлСлова пра закон i дар божыВ» (1037тАУ1050). АсноСЮны змест гэтага твора тАУ услаСЮленне новай веры i магутнасцi КiеСЮскай дзяржавы; галоСЮная iдэя тАУ пропаведзь яе палiтычнай i царкоСЮнай незалежнасцi ад Вiзантыi. Цэнтральную частку твора займае пахвала-панегiрык князю Уладзiмiру як храбраму воiну, мудраму валадару, настаСЮнiку-асветнiку, што садзейнiчаСЮ умацаванню мiжнароднага аСЮтарытэту Рускай зямлi i СЮсталяваСЮ на землях усходнiх славян хрысцiянства. Узнёсла-рытарычнае паводле стылю, стройнае па кампазiцыi i глыбока патрыятычнае ВлСловаВ» РЖларыёна тАУ своеасаблiвы гiмн Русi, што, як кажа аСЮтар, Влведома и слышима есть всеми концы землиВ».
Высокаадукаванай асобай у XII ст. быСЮ Клiмент Смаляцiч, царкоСЮны дзеяч i пiсьменнiк-прапаведнiк. Сваю кар'еру ён пачаСЮ манахам у Смаленску, у 1147 г. быСЮ узведзены на пасаду кiеСЮскага мiтрапалiта. Як пiша старажытнарускi летапiсец, Клiмент Влбысть книжник и философ так, якож в Руской земли не бяшеть, бо зело книжен и учителен и философ великий, и много писання написавВ». ЗахаваСЮся адзiн яго твор тАУ ВлПасланне Фаме прэсвiтэруВ», якi абвiнавачваСЮ пiсьменнiка СЮ тым, што апошнi СЮ сваiх творах больш апiраСЮся на фiлосафаСЮ-язычнiкаСЮ Арыстоцеля i Платона, чым на хрысцiянскiя аСЮтарытэты. Для творчай манеры Смаляцiча характэрны алегарычна-сiмвалiчны падыход да Свяшчэннага Пiсання, iншасказальнае тлумачэнне бiблейскiх тэкстаСЮ.
Славай Златавуста карыстаСЮся на Русi Кiрыла ТураСЮскi (каля 1130тАУ1182 гг.), пiсьменнiк-прапаведнiк i царкоСЮна-палiтычны дзеяч, выдатны майстар аратарскай прозы. Ён нарадзiСЮся СЮ Тураве, сталiцы княства, якое знаходзiлася тады СЮ сферы магутнага культурна-палiтычнага СЮплыву блiзкага Кiева. ПаходзiСЮ з сям'i багатых мяшчан. У родным горадзе Кiрыла атрымаСЮ вельмi высокую на той час адукацыю. Даволi рана пастрыгся СЮ манахi СЮ мясцовым манастыры i аддаСЮся лiтаратурнай творчасцi. Дзякуючы СЮсебаковай падрыхтаванасцi, глыбокаму веданню хрысцiянскай лiтаратуры, вялiкаму таленту пiсьменнiка i аратара, прыкладным паводзiнам ён набыСЮ высокi аСЮтарытэт у родным горадзе i быСЮ абраны тураСЮскiм епiскапам.
Кiрыла ТураСЮскi быСЮ яркай творчай асобай, арыгiнальным i таленавiтым мастаком слова, сапраСЮдным паэтам. Ён праславiСЮся як выдатны прамоСЮца, пранiкнёны прапаведнiк, што горача клапацiСЮся пра культурнае развiццё i духоСЮную дасканаласць суайчыннiкаСЮ. Абапiраючыся на лепшыя традыцыi антычнай i вiзантыйскай аратарскай прозы, ён давёСЮ старажытнарускае СЮрачыстае красамоСЮства да СЮзорных вяршынь. Захавалася значная творчая спадчына гэтага пiсьменнiка. Яго пяру бясспрэчна належаць ВлАповесць пра беларызца i манастваВ», ВлКазанне пра чарнарызскi чынВ», ВлАповесць пра бяспечнага цара i яго мудрага саветнiкаВ», 2 каноны, 8 слоСЮ-павучанняСЮ, як напрыклад, ВлСлова на вербнiцуВ», ВлСлова на вялiкдзеньВ», ВлСлова на СЮшэсцеВ» i каля 30 малiтваСЮ.
Найбольш ярка магутны паэтычны талент пiсьменнiка-мастака выявiСЮся СЮ яго словах з нагоды розных царкоСЮна-рэлiгiйных свят. Праз традыцыйнасць зместу, звязанага з бiблейскай тэматыкай, i рэлiгiйную абалонку гэтых твораСЮ шырока прарываецца сапраСЮднае захапленне чалавека радасцю жыцця i пазнання, хараством прыроды, яго неадольнае iмкненне да духоСЮнай дасканаласцi, да iдэалу. Словы вылучаюцца незвычайным багаццем вобразаСЮ i паэтычнай мовы, глыбокай эмацыянальнасцю i лiрычным драматызмам, вялiкай мастацкай сiлай. Пiсьменнiк шырока карыстаСЮся эпiтэтамi i метафарамi, воклiчамi i зваротамi, ствараСЮ разгорнутыя параСЮнаннi, тонка адчуваСЮ стылiстычнае адзiнства i мастацкую цэласнасць твора. Каб зрабiць больш зразумелымi, даступнымi i нагляднымi высокiя iдэi i абстрактныя iсцiны, але не збiцца на прамы дыдактызм i голую рыторыку, Кiрыла ТураСЮскi найчасцей звяртаСЮся да алегарычна-сiмвалiчнага тлумачэння бiблейскiх тэкстаСЮ i з'яСЮ прыроды тАУ галоСЮнага яго ма
Вместе с этим смотрят:
"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)
"Донские рассказы" Михаила Шолохова
"Живопись слова" в японской поэзии
"Слово о полку Игореве" - золотое слово русской литературы
"Университетский роман" в британской литературе