Лiтаратурная навука СЮ ХХ стагоддзi

1. Агульная характарыстыка развiцця лiтаратурнай навукi СЮ ХХ ст.

У ХХ ст. лiтаратуразнаСЮства СЮвайшло як самастойная i прызнаная грамадствам навука. З меркаваннямi i высновамi лiтаратуразнаСЮцаСЮ знаёмiцца даволi вялiкая колькасць людзей, прычым, не толькi вузкiх спецыялiстаСЮ, але i проста асоб культурных i адукаваных. Працы некаторых вучоных iстотна СЮплываюць на лiтаратурны працэс свайго i пазнейшага часу, а таксама на агульную атмасферу грамадска-культурнага жыцця. Наогул лiтаратуразнаСЮства i крытыка пачынаюць займаць вядучае месца СЮ сiстэме гуманiтарных ведаСЮ. Дададзiм сюды той факт, што амаль усе СЮплывовыя фiлосафы ХХ ст. (Ж.-П. Сартр, Э. Фром, М. Хайдэгер, Г. Маркузе i iнш.) зтАЩяСЮлялiся адначасова i лiтаратуразнаСЮцамi альбо актыСЮна выкарыстоСЮвалi лiтаратурны матэрыял для сваiх тэорый.

Адной з важных асаблiвасцей развiцця лiтаратурнай навукi СЮ ХХ ст. зтАЩяСЮляецца яе пэСЮная iнтэграцыя. У вынiку агульнага паступальнага руху чалавецтва да прагрэсу i СЮдасканалення сродкаСЮ масавай камунiкацыi пашыраюцца кантакты памiж вучонымi розных краiн i кантынентаСЮ, што дазваляе весцi гаворку аб выхадзе лiтаратуразнаСЮства на якасна новы СЮзровень.

Агульнапрызнана i заканамерна, што авангард лiтаратурнай навукi ХХ ст., (як, дарэчы, i ранейшага часу) знаходзiцца СЮ краiнах Заходняй ЕСЮропы. Менавiта там пачалi свой шлях практычна СЮсе т. зв. ВлнавейшыяВ» лiтаратуразнаСЮчыя канцэпцыi, метады, школы. Аднак, дзеля справядлiвасцi, трэба аддаць данiну павагi i айчыннай, асаблiва рускай лiтаратурнай навуцы ХХ ст. Нягледзячы на не надта спрыяльныя СЮмовы СЮ вынiку iдэалагiчнага дыктату i цiску (лiтаратуразнаСЮства пры СЮсёй яго спецыфiцы зтАЩяСЮляецца СЮсё-такi СЮ пэСЮнай ступенi навукай грамадазнаСЮчай), савецкая лiтаратурная навука (вядома, перадавая яе частка) не толькi не згубiла напрацаваныя СЮ свой час здабыткi i традыцыi, але i пэСЮным чынам узбагацiла iх. РЖ СЮ галiне тэорыi лiтаратуры, яе гiсторыi, а таксама СЮ шэрагу дапаможных i сумежных лiтаратуразнаСЮчых дысцыплiн. Дзеля пацвярджэння сказанага варта нагадаць хоць бы дзве этапныя, без перабольшвання, для СЮсяго сусветнага лiтаратуразнаСЮства працы: трохтомнiк ВлТеория литературы. Основные вопросы в историческом освещенииВ» (1962тАУ1965) i васьмiтомнiк ВлИстория всемирной литературыВ» (1983тАУ1994). Прозвiшчы Б. ТамашэСЮскага, В. ШклоСЮскага, В. Жырмунскага, Ю. Лотмана, М. Бахцiна, У. Пропа, Дз. Лiхачова, Г. Паспелава, М. Конрада i шэрагу iншых савецкiх вучоных ведаюць усе суртАЩёзныя лiтаратуразнаСЮцы свету.

ХХ ст., i асаблiва яго першая палова тАУ час надзвычай iмпульсiСЮнага i зменлiвага развiцця лiтаратуры i мастацтва СЮ цэлым. Адпаведна гэта знайшло адлюстраванне i СЮ асэнсаваннi гэтага складанага i шматграннага працэсу. Побач з адышоСЮшымi на заднi план, але не страцiСЮшымi поСЮнасцю сваю навуковую каштоСЮнасць т. зв. ВлкласiчнымiВ» альбо ВлакадэмiчнымiВ» метадамi даследавання лiтаратуры (бiяграфiчным, псiхалагiчным, культурна-гiстарычным i iнш.), узнiкаюць i фармiруюцца новыя лiтаратуразнаСЮчыя канцэпцыi i школы (псiхааналiтычная, фенаменалагiчная, структуралiсцкая i iнш.). УмоСЮна iх можна падзялiць на дзве асноСЮныя плынi: т. зв. ВлсайентысцкуюВ» i антрапалагiчную альбо гуманiстычную. Сайентысты (ад англ. science тАУ навука) iмкнуцца вырашыць праблемы даследавання лiтаратуры, абапiраючыся на дасягненнi розных галiн навукi. Яны працягваюць, такiм чынам, традыцыi пазiтывiстаСЮ ХРЖХ ст. ПрадстаСЮнiкi ж антрапалагiчнага альбо гуманiстычнага накiрунку зыходзяць з пераканання, што лiтаратура зтАЩяСЮляецца асаблiвым вiдам чалавечай дзейнасцi, якi не паддаецца строга навуковаму тлумачэнню.

2. Псiхааналiтычная школа

Псiхааналiз у лiтаратуразнаСЮстве тАУ гэта спосаб трактоСЮкi лiтаратурных твораСЮ у адпаведнасцi з вучэннем псiхалогii аб падсвядомым. Псiхааналiз разглядае лiтаратурную творчасць як сублiмаванае сiмвалiчнае выражэнне першапачатковых псiхалагiчных iмпульсаСЮ i памкненняСЮ асобы (iнфантыльна-сексуальных у сваёй аснове), якiя не прыняты рэальнасцю, адвергнуты ёю, але разам з тым знайшлi сваю пэСЮную кампенсацыю СЮ галiне фантазii. Псiхааналiз выяСЮляе СЮ гiсторыi лiтаратуры шэраг устойлiвых сюжэтных схем, у якiх аСЮтар, на думку прадстаСЮнiкоСЮ гэтай школы, iдэнтыфiкуе сябе з героем i малюе альбо здзяйсненне сваiх падсвядомых жаданняСЮ, альбо iх трагiчнае сутыкненне з сiламi сацыяльнай i маральнай забароны (так, у ВлЦары ЭдзiпеВ» Сафокла, ВлГамлецеВ» У. Шэкспiра, ВлБратах КарамазавыхВ» Ф. ДастаеСЮскага вартАЩiруецца, згодна з псiхааналiтычнай канцэпцыяй, адзiн i той жа матыСЮ бацьказабойства, звязаны з выцясненнем т. зв. Влэдзiпавага комплексуВ»).

Першыя СЮзоры прымянення псiхааналiзу да лiтаратуры i мастацтва даСЮ аСЮстрыйскi СЮрач i псiхолаг Зыгмунд Фрэйд (1856тАУ1939) у працах ВлПаэт i фантазiяВ», ВлДастаеСЮскi i бацьказабойстваВ» i iнш. Дарэчы, той жа Фрэйд папярэджваСЮ супраць змешвання задач псiхааналiзу i лiтаратуразнаСЮства: псiхааналiз падыходзiць да лiтаратуры толькi як да сюжэтна-iлюстрацыйнага матэрыялу i сам па сабе не СЮ стане растлумачыць рознiцу памiж шэдэСЮрам i яго пераказам альбо рэпрадукцыяй, памiж вялiкiм пiсьменнiкам i радавым неСЮротыкам цi снаведам. Найбольш адэкватна псiхааналiз дапасуецца да прадуктаСЮ мiфалогii i т. зв. ВлмасавайВ» лiтаратуры, дзе свядомае ВляВ» яшчэ не выдзелена цi СЮжо растворана СЮ бессвядомым ВляноВ» i дзе амаль што адсутнiчаюць эстэтычныя крытэрыi. Наогул фрэйдысцкi псiхааналiз накiраваны на творчы працэс, спрабуючы выявiць бiяграфiчную падаплёку мастацкай дзейнасцi i яе прадуктаСЮ.

Дзейнасць Фрэйда праходзiла ва СЮмовах, калi псiхалагiчны падыход да вырашэння праблем грамадскага i асабiстага жыцця меСЮ вялiкае распаСЮсюджанне. Папярэднiкам Фрэйда быСЮ нямецкi псiхолаг Э. Гартман, якi абгрунтаваСЮ у сваёй даволi абтАЩёмiстай працы ВлФiласофiя падсвядомагаВ» (1869) палажэнне аб важнасцi гэтага самага падсвядомага. Фрэйд жа развiСЮ вучэнне Гартмана i галоСЮны СЮхiл у iм зрабiСЮ на сексуальныя памкненнi i iнстынкт самазахавання.

Мастацтва для Фрэйда тАУ гэта свет iлюзiй, галiна фантастычнага жыцця, вельмi блiзкая да сноСЮ. Акрамя таго, надзвычай вялiкая роля СЮ iм адводзiцца сiмвалам. У сувязi з гэтым Фрэйдам ствараецца i абгрунтоСЮваецца тэорыя сiмвалiзацыi, якая павiнна, на думку вучонага, складаць аснову мастацтва. У шматстайнасцi сiмвалiчнага зместу, атрыманага СЮ вынiку выяСЮлення праз фантазiю адвергнутых рэальнасцю жаданняСЮ i памкненняСЮ, ды яшчэ з сексуальным адценнем, Фрэйдам якраз i бачыцца сутнасць мастацтва.

Даволi своеасаблiва, поСЮнасцю СЮ русле СЮласнай тэорыi, Фрэйд дае трактоСЮку шэрагу твораСЮ выяСЮленчага мастацтва i лiтаратуры. Так, напрыклад, у артыкуле ВлЛеанарда да Вiнчы. Успамiны дзяцiнстваВ» аСЮтар тлумачыць жаночыя вобразы вялiкага фларэнцiйца СЮплывам дзiцячых перажыванняСЮ. Пры стварэннi ВлМоны ЛiзыВ» Леанарда знаходзiСЮся пад уплывам надзвычай востра перажытага iм у дзяцiнстве растання з мацi (што зусiм верагодна) i выразiСЮ быццам бы свае кровазмяшальныя памкненнi. Аналагiчным чынам трактуюцца трагедыi Шэкспiра ВлКароль ЛiрВ», ВлГамлетВ», ВлМакбетВ». Так, Гамлет для Фрэйда тАУ Влсусветна вядомы неСЮротыкВ» з яркай праявай эдзiпавага комплексу i хваравiтай псiхiкi. Раскаянне ледзi Макбет разглядаецца iм як рэакцыя на бяздзетнасць, якая быццам бы СЮмацавала яе СЮ думцы наконт бяссiлля перад законамi прыроды i адначасова напомнiла аб вiне. У творчасцi ДастаеСЮскага Фрэйд бачыць выражэнне псiхалагiчнага воблiку аСЮтара тАУ асобы Влгрэшнiка, маралiста i неСЮротыкаВ». ДастаеСЮскi СЮ яго СЮяСЮленнi тАУ ВлiмпульсiСЮная натура з разбуральнымi схiльнасцямiВ», якiя былi пераможаны Влвелiччу iнтэлектуВ» i велiзарнай любоСЮю да чалавецтва. Пазней падобная метадалогiя атрымала шырокае распаСЮсюджанне сярод вучняСЮ i адзiнадумцаСЮ Фрэйда СЮ многiх еСЮрапейскiх краiнах i ЗША.

Пры СЮсiх недахопах i адмоСЮных момантах канцэпцыя З. Фрэйда была пэСЮным крокам наперад у паступальным развiццi навукi. Ёсць у вучэннi Фрэйда рысы, якiя застаСЮляюць iмпанаваць дадзенай канцэпцыi. Фрэйд быСЮ перакананы СЮ тым, што неабходнай якасцю мастака павiнна быць здольнасць лепш за iншых разумець свае СЮласныя супярэчнасцi i недахопы i думаць аб творчасцi як аб сродку вылечвання недахопаСЮ i хвароб нашага недасканалага свету, сродку барацьбы за сапраСЮдную чалавечнасць. Мастак характарызуецца iм як чалавек, здольны да захавання свайго псiхiчнага здароСЮя СЮ Влхворым свецеВ» i, да СЮсяго яшчэ, мець жаданне лячыць iншых. Прыняцце гэтага палажэння прывяло СЮ шэраг прыхiльнiкаСЮ фрэйдызму такiх вядомых мастакоСЮ слова, як С. Цвейг, А. Цвейг, РЖ. Бергман i iнш.

Фрэйдысцкi псiхааналiз парадзiСЮ даволi прадстаСЮнiчую школу. Найбольшае распаСЮсюджанне ён атрымаСЮ у Германii, АСЮстрыi, Швейцарыi, ЗША. Некаторыя яго прыхiльнiкi ёсць у Англii i Францыi. Асаблiвая роля СЮ распрацоСЮцы вучэння Фрэйда належыць яго паслядоСЮнiкам К. Юнгу, О. Ранку, Л. Вальдштэйну, РЖ. Нейфельду, Э. ДжоСЮнзу.

Швейцарскi псiхолаг i фiлосаф Карл Юнг (1875тАУ1961) запазычыСЮ у свайго настаСЮнiка СЮяСЮленне аб дамiнанце бессвядомага над свядомасцю, але разам з тым выступiСЮ супраць перабольшвання сексуальных памкненняСЮ у чалавеку, асобе. Юнг даСЮ сваю трактоСЮку бессвядомага, якое разумелася iм як характэрная для СЮсiх людзей спадчына мiнулага. Палажэнне аб ВлкалектыСЮным бессвядомымВ» тАУ цэнтральнае паняцце Вланалiтычнай псiхалогiiВ» Юнга. Гэтая зтАЩява звязвалася швейцарскiм псiхолагам з бiялагiчным механiзмам спадчыннасцi, у якiм вучоны вызначыСЮ Влархетыпы бессвядомагаВ». Так, архетып ВлЦенiВ» тАУ гэта схаваная частка злачыннай асобы далёкiх звярыных продкаСЮ; архетып ВлАнiмаВ» тАУ iнфантыльнае СЮяСЮленне аб мацi. Растлумачваючы псiхалогiю творчай дзейнасцi, Юнг увёСЮ паняцце ВлсамасцiВ», якое СЮключае СЮ сябе свядомасць i бессвядомае i зтАЩяСЮляецца ядром творчага пачатку. У мастаку вучоны бачыць псiхааналiтыка i духоСЮнага лекара, здольнага адчуваць i Влгаварыць архетыпамiВ». Асаблiвы абавязак мастака, па Юнгу, заключаецца СЮ тым, каб, улавiСЮшы першым голас калектыСЮнага бессвядомага, папярэдзiць астатнiх аб зменах у iм i СЮ вынiку даць магчымасць чалавецтву СЮ некаторай ступенi прагназаваць будучае.

Юнгiянскi пункт гледжання на мастацтва не атрымаСЮ такога шырокага распаСЮсюджання СЮ мастацкай творчасцi, тэорыi i лiтаратурнай крытыцы, як уласна фрэйдысцкi. Толькi тэарэтыкi i крытыкi абстракцыянiзму СЮ выяСЮленчым мастацтве спрабуюць апраСЮдаць свае прынцыпы спасылкамi на ВлкалектыСЮнае бессвядомаеВ» чалавецтва.

Думкi Фрэйда аб ДастаеСЮскiм атрымалi развiццё СЮ кнiзе нямецкага псiхааналiтыка РЖ. Нейфельда ВлДастаеСЮскi. Псiхааналiтычны нарысВ». Тэндэнцыйна асвятляючы асобныя факты жыцця пiсьменнiка, аСЮтар робiць выснову наконт таго, што лёс ДастаеСЮскага тАУ пiсьменнiка i чалавека тАУ вызначаСЮся праяСЮленнем комплексу Эдзiпа. Радасць ахвяры для каханай у ВлБедных людзяхВ», самаадрачэнне героя разглядаюцца як праява сексуальнасцi. У апавяданнях ВлНетачка НязванаваВ», ВлЁлка i ВяселлеВ» падкрэслiваецца эротыка дзяцей i дарослых. У рамане ВлЗлачынства i пакараннеВ» даследчык спрабуе знайсцi пачатак барацьбы пiсьменнiка з насланнём эдзiпавага комплексу, ад якога пiсьменнiк быццам бы так i не вызвалiСЮся.

Як ужо адзначалася вышэй, вялiкае распаСЮсюджанне фрэйдызм атрымаСЮ у ЗША. Прафесар Калумбiйскага унiверсiтэта Л. Трылiнг у кнiзе ВлФрэйд i крызiс нашай культурыВ» (1955) падкрэслiСЮ велiчнасць аСЮстрыйскага вучонага-псiхiатра з яго разуменнем галоСЮнай функцыi лiтаратуры тАУ Влданесцi да нас асаблiвасцi ВляВ» i яго сутыкненне са сваiм грамадствам i сваёй культурайВ». Крызiс сучаснай культуры Трылiнг бачыць у памяншэннi Влдакладных звестакВ» аб ВляВ» i яго суадносiнах з культурай. Другi амерыканскi лiтаратуразнаСЮца Л. Фiдлер у кнiзе ВлКаханне i смерць у амерыканскiм раманеВ» (1960) зрабiСЮ спробу фрэйдзiсцкай трактоСЮкi гiсторыi амерыканскай лiтаратуры. Раманы Купера, Бiчэр-СтоСЮ, Мелвiла, Марка Твэна, Драйзера, Стэйбнека, Хэмiнгуэя i Фолкнера разглядаюцца iм як варыянты праяСЮлення эдзiпавага комплексу. З фрэйдысцкiх пазiцый тлумачыцца сутнасць такiх мадэрнiсцкiх плыняСЮ, як сюррэалiзм i абстракцыянiзм.

3. Фенаменалагiчная школа

Фенаменалагiчная школа СЮ лiтаратуразнаСЮстве (ад грэч. phainomenon тАУ тое, што зтАЩяСЮляецца, i logos тАУ слова, паняцце, вучэннне) склалася першапачаткова СЮ Германii СЮ 1920тАУ1930-я гг. пад уздзеяннем iдэй Э. Гусерля i iншых фiлосафаСЮ-фенаменолагаСЮ. У лiтаральным сэнсе слова фенаменалогiя тАУ гэта вучэнне аб феноменах, прадметах у пачуццёвым успрыманнi. Вучоныя-фенаменолагi асноСЮнай рэальнасцю лiчаць не абтАЩектыСЮны свет, а зтАЩявы свядомасцi альбо феномены.

На фармiраванне лiтаратуразнаСЮчай фенаменалогii побач з асноСЮным фiласофскiм вучэннем аказала таксама iстотны СЮплыСЮ канцэпцыя СЮзроСЮняСЮ (слаёСЮ) мастацкага твора, распрацаваная Н. Гартманам i iншымi тэарэтыкамi сiстэмна-структурнага падыходу да мастацкiх зтАЩяСЮ.

Адным з першых даследчыкаСЮ, якi паспрабаваСЮ прымянiць фенаменалогiю СЮ лiтаратуразнаСЮчым аналiзе, быСЮ нямецкi вучоны Вальдэмар Конрад, якi змясцiСЮ у 1908 г. у ВлЧасопiсе па эстэтыцы i агульнаму мастацтвазнаСЮствуВ» цэлую серыю артыкулаСЮ з абгрунтаваннем новай метадалогii даследавання. Услед за В. Конрадам да фенаменалогii звярнулiся яго суайчыннiкi М. Гейгер, А. Пергер i РЖ. Пфайфер, а таксама польскiя вучоныя Р. РЖнгардэн i Ю. Кляйнер. АсноСЮнай мэтай выкарыстання фенаменалогii для гэтых даследчыкаСЮ стала засяроджванне СЮвагi на спосабе быцця лiтаратурнага твора i параСЮнанне яго структуры са структурай iншых вiдаСЮ мастацтва.

Найбольш поСЮна прынцыпы лiтаратуразнаСЮчага фенаменалагiчнага аналiзу (але, заСЮважым, са значным структуралiсцкiм ухiлам) атрымалi сваё выражэнне СЮ працы ВлЛiтаратурны твор мастацтваВ» (1931) польскага фiлосафа, эстэтыка, лiтаратуразнаСЮцы Рамана РЖнгардэна (1893тАУ1970). У ёй вучоны распрацаваСЮ мадэль шматслойнай структуры лiтаратурнага твора. РЖнгардэн выдзяляе чатыры неаднародныя функцыянальныя слаi, якiя не парушаюць цэласнасцi твора. Першы слой тАУ гэта слой ВлслоСЮ-знакаСЮВ», слой гучання, да якога належаць i больш складаныя гукавыя СЮтварэннi (сказы, часткi сказаСЮ). Гэтая структура несамастойная, бо з дапамогай гукаСЮ узнаСЮляецца другi структурны слой тАУ слой Влсемантычных адзiнакВ», што фармiруюць стыль твора. Трэцi слой структуры твора складаецца з т. зв. ВлвыяСЮленчых прадметнасцейВ». Чацвёрты слой структуры лiтаратурнага твора тАУ слой Влсхематызаваных наглядных вобразаСЮВ», якi надае ВлпрадметнасцiВ» эстэтычную каштоСЮнасць.

Значнае развiццё фенаменалагiчная метадалогiя атрымала СЮ Францыi. Тут фенаменалагiчнае апiсанне часцей за СЮсё вылiвалася СЮ адшукванне архетыпаСЮ (як Влпершасных феноменаСЮВ» альбо комплексаСЮ вобразаСЮ), якiя пераважаюць у творчасцi канкрэтнага пiсьменнiка альбо ва СЮсёй нацыянальнай лiтаратуры. Так, Г. Башлар прасочвае СЮ розных аСЮтараСЮ эвалюцыю такiх ВлпрафеноменаСЮВ», як дрэва i карэннi, дом i прастора, вада i агонь; метафар i асацыяцый, звязаных з вобразам жанчыны СЮ паэзii (Влкомплекс АфелiiВ»). БашлараСЮская Влфенаменалогiя СЮяСЮленняВ» (альбо Влсiнтаксiс вобразаСЮВ») паслужыла парадыгмай для даследавання Ж. Пуле аб архетыпе ВлколаВ» як сiмвале завершанасцi СЮ мастацтве, а таксама для нарысаСЮ М. Бланшо, А. Вашона, Ж. Рышара па гiсторыi вобразаСЮ, надзвычай цесна звязаных з катэгорыямi прасторы i часу. Французскiя прадстаСЮнiкi фенаменалагiчнай школы вялiкую СЮвагу надавалi даследаванню паэзii еСЮрапейскiх сiмвалiстаСЮ, i СЮ першую чаргу С. Малармэ. Разам з тым у iх працах прасочваецца тэндэнцыя да спалучэння СЮ адзiнае цэлае СЮласна фенаменалагiчнай метадалогii i структуральным псiхааналiзам.

У 1940тАУ1950-я гг. у ФРГ i ЗША атрымала пэСЮнае развiццё такая разнавiднасць фенаменалогii, як марфалагiчнае лiтаратуразнаСЮства (прадстаСЮнiкi тАУ Ж. Гебзер, Х. Мюлер, Х. Опель), якое зтАЩакцэнтоСЮвала СЮвагу на моманце цэласнасцi СЮ структуры асобнага лiтаратурна-мастацкага твора, непажаданасцi, ды i немагчымасцi расчлянення яго на асобныя часткi.

У СССР шэраг канструктыСЮных iдэй фенаменалагiчнай школы быСЮ прадугаданы СЮ 1920-я гг. Г. Шпетам, якi iмкнуСЮся СЮдакладнiць фенаменалагiчную методыку СЮвядзеннем матэматызаваных формул i паказаць, якiм чынам прастата i адзiнства мастацкага СЮспрымання выцякаюць са складанай i шматаспектнай структуры СЮспрымання як Влперапляцення актаСЮ свядомасцiВ».

4. ЛiтаратуразнаСЮчая герменеСЮтыка

Да фiласофскага экзiстэнцыялiзму даволi блiзкая герменеСЮтыка, якая атрымала даволi шырокае распаСЮсюджанне СЮ замежным лiтаратуразнаСЮстве СЮ апошнi час. Яна ахапiла многiя грамадскiя навукi, абсалютызаваСЮшы ролю мовы не толькi СЮ тэарэтычным i паСЮсядзённым мысленнi, але i СЮ сучасным жыццi людзей i СЮ гiсторыi СЮсяго чалавецтва.

Тэрмiн ВлгерменеСЮтыкаВ» грэчаскага паходжання, што абазначае СЮ лiтаральным сэнсе ВлтлумачэннеВ». Этымалогiя слова звязана з iмем бога Гермеса тАУ мiфiчнага пасланца алiмпiйскiх багоСЮ. Перадаючы iх загады i паведамленнi людзям, Гермес павiнен быСЮ яшчэ тлумачыць i боскiя тэксты. Сучасная фiласофiя вызначае герменеСЮтыку як тэорыю iнтэрпрэтацыi, вучэнне аб разуменнi сэнсу. На сённяшнi дзень герменеСЮтыка СЮ шэрагу краiн зтАЩяСЮляецца асновай лiтаратуразнаСЮства i крытыкi, выконвае функцыю СЮскрыцця СЮ мастацкiм тэксце культурных традыцый як сутнасцi чалавечай гiсторыi.

ГерменеСЮтыка зарадзiлася СЮ антычнай культуры, гiстарычна эвалюцыянавала СЮ двух накiрунках (александрыйскай i антыахiйскай школ): гiстарычнага i сiмвалiчна-алегарычнага тлумачэння. У сярэднiя вякi значнае развiццё атрымала т. зв. ВлсапраСЮднаяВ» iнтэрпрэтацыя свяшчэнных тэкстаСЮ у свеце царкоСЮных традыцый. У эпоху Адраджэння СЮмацоСЮваецца тэкстуальна-гiстарычнае паведамленне СЮ iмя СЮдасканалення пазнання (Ф. Бэкон). У часы Асветнiцтва вучоныя iмкнулiся да СЮзнаСЮлення гiстарычных умоСЮ стварэння тэксту з мэтай яго разумення.

ВлБацькамВ» сучаснай герменеСЮтыкi заходнiя тэарэтыкi лiчаць нямецкага фiлолага-класiка эпохi рамантызму Ф. Шлейермахера, якi бачыСЮ прызначэннне гэтай дысцыплiны СЮ разуменнi чужой iндывiдуальнасцi, спасцiжэннi духоСЮнага свету аСЮтара СЮ акце яго творчасцi. Шлейермахер размяжоСЮваСЮ у герменеСЮтычнай iнтэрпрэтацыi тэксту два моманты: сферу моСЮнай, граматычнай iнтэрпрэтацыi i сферу псiхалагiчнага СЮваходжання СЮ думку. ГерменеСЮтыка Шлейермахера арыентавалася СЮ асноСЮным на лiнгвiстыку.

Нямецкi лiтаратуразнаСЮца i фiлосаф В. Дыльтэй глядзеСЮ на герменеСЮтыку СЮ свеце духоСЮна-гiстарычнай канцэпцыi: гэта Влнавука аб духуВ», такi раздзел сацыяльна-гуманiтарных даследаванняСЮ, якi заснаваны на псiхалагiчным разуменнi. ГерменеСЮтычная iнтэрпрэтацыя павiнна ажыццяСЮляцца з дапамогай уяСЮлення, пераСЮвасаблення i iнтуiцыi. Працэс разумення мыслiСЮся Дыльтэем як пазнанне аднаго жыцця iншым.

ВаБуйнейшы нямецкi фiлосаф-экзiстэнцыялiст М. Хайдэгер распрацаваСЮ новы падыход СЮ герменеСЮтычнай метадалогii. Ён iмкнуСЮся ачысцiць тэорыю разумення тэксту ад субтАЩектывiзму i псiхалагiзму. Разуменне СЮ дадзеным выпадку павiнна дапамагчы iндывiду СЮбачыць сэнс iснавання i такiм чынам знайсцi сябе СЮ жыццi. Для чалавека, якi не валодае такiмi здольнасцямi, недаступны сапраСЮдны сэнс мастацкай культуры. Акт разумення, на думку Хайдэгера, заСЮсёды ажыццяСЮляецца СЮ рамках т. зв. ВлгерменеСЮтычнага колаВ», распрацаванага яшчэ Ф. Шлейермахерам. Самае распаСЮсюджанае СЮяСЮленне аб ВлколеВ» наступнае: цэлае нельга зразумець, не разумеючы яго частак, а разуменне часткi гаворыць аб тым, што цэлае СЮжо зразумета.

Вучань Хайдэгера, заходнегерманскi тэарэтык Г. Гадамер, у даследаваннi ВлРЖсцiна i метадВ» (1960) разглядае герменеСЮтыку як вучэнне аб быццi СЮ анталагiчным плане. У працэсе разумення тэксту няма неабходнасцi цiкавiцца асобай iнтэрпрэтатара i СЮзнаСЮляць культурны кантэкст эпохi. РЖнтэрпрэтацыя пачынаецца, па Гадамеру, з Влпапярэдняга разуменняВ», якое задаецца традыцыяй. Яно карэкцiруецца i паглыбляецца СЮ працэсе аналiзу тэксту i вядзе, ва СЮяСЮленнi нямецкага вучонага, да Влзлiцця гарызонтаСЮВ». ВлГарызонтыВ» iнтэрпрэтатара i аСЮтара тэксту розныя СЮ сувязi з гiстарычнай дыстанцыяй. Аднак гэта рознiца праяСЮляецца толькi на пачатковай стадыi разумення тэксту. У працэсе тлумачэння ВлгарызонтВ» рэцыпiента (успрымаючага) ВлпашыраеццаВ» за кошт ВлгарызонтаВ» аСЮтара твора, у вынiку чаго СЮзнiкае ВлагульныВ» гарызонтВ».

У русле герменеСЮтыкi СЮ 1960тАУ1970-я гг. атрымалi iнтэнсiСЮнае развiццё канцэпцыi т. зв. ВлрэцэптыСЮнай эстэтыкiВ».

ГерменеСЮтычная метадалогiя знаходзiцца яшчэ СЮ стадыi станаСЮлення i дыскусiй. У шэрагу прац айчынных даследчыкаСЮ у якасцi недахопаСЮ герменеСЮтыкi i рэцэптыСЮнай эстэтыкi адзначаецца перабольшванне мастацка-сэнсавых значэнняСЮ i недаацэнка аксiялагiчнага (каштоСЮнаснага) боку твора мастацтва. У той жа час даследчык дадзенага метаду Ю. БораСЮ лiчыць, што Влвопыт герменеСЮтыкi зтАЩяСЮляецца даволi важным для сучаснай лiтаратуры, бо гэтае фiласофскае вучэнне аб iнтэрпрэтацы:

1) ставiць пытанне аб тым, што трэба бачыць за тэкстам: аСЮтарскую асобу? пытаннi сучаснай эпохi? рэальнасць гiстарычнай эпохi, якая парадзiла дадзены твор? культурную традыцыю? i г. д.;

2) дае метадалагiчныя прынцыпы iнтэрпрэтацыi <..>;

3) арыентуе на выяСЮленне канкрэтна-гiстарычнага зместу культуры;

4) накiроСЮвае крытыка на неэмпiрычны, цэласны, канцэптуальна-фiласофскi падыход да твора;

5) садзейнiчае прымяненню тэксту СЮ сучасным культурным жыццiВ».

СтаноСЮча ацэньвае герменеСЮтычны падыход да лiтаратуры i В. ХалiзеСЮ тАУ аСЮтар аднаго з найноСЮшых i, на нашую думку, самых лепшых падручнiкаСЮ па тэорыi лiтаратуры на сучаснай постсавецкай прасторы, прысвяцiСЮшы СЮ iм цэлы падраздзел разгляду дадзенай метадалогii.

5. Эстэтыка, лiтаратурная тэорыя i крытыка экзiстэнцыялiсцкага накiрунку

лiтаратурная навука постструктуралiзм дэканструктывiзм

З фiласофiяй экзiстэнцыялiзму звязаны лiтаратурны накiрунак, якi атрымаСЮ найбольшае развiццё СЮ Францыi СЮ 30тАУ40-я гг. ХХ ст. у творчасцi Ж.-П. Сартра i А. Камю. Апошнiя стварылi сваю эстэтыку, лiтаратурную тэорыю i крытыку. У другiх краiнах ЕСЮропы i СЮ ЗША экзiстэнцыялiсцкiя iдэi СЮ мастацкай лiтаратуры не выявiлiся так цэльна i паслядоСЮна, як у Францыi. Наогул жа экзiстэнцыялiзм не атрымаСЮ такога шырокага распаСЮсюджання СЮ лiтаратурнай тэорыi i крытыцы, як, напрыклад, фрэйдызм, Влновая крытыкаВ», структуралiзм.

Пачынальнiкам фiласофскага экзiстэнцыялiзму лiчыцца дацкi фiлосаф Серэн КтАЩеркегор (1813тАУ1855), якi вылучыСЮ iдэю наконт разваг аб быццi на аснове свайго асабiстага iснавання (экзiстэнцыi). Пазнанне iсцiны тАУ гэта Влпазнанне сябе СЮ экзiстэнцыiВ».

У аснове экзiстэнцыялiзму ХХ ст. ляжыць, акрамя фiласофii С. КтАЩеркегора, канцэпцыя мастацкай творчасцi Нiцшэ (у мастацтве, якое належыць толькi абраным, усё падпарадкавана свядомасцi, свабоднай волi чалавека) i фенаменалагiчная тэорыя Гусерля, яго вучэнне аб Влчыстай свядомасцiВ» i Влчыстай сутнасцiВ».

Эстэтычныя канцэпцыi экзiстэнцыялiзму засноСЮваюцца на такiх iдэалiстычных аксiёмах, як прызнанне сапраСЮдным толькi iндывiдуальнага iснавання чалавека (i несапраСЮдным як члена калектыву), як неабходнасць арыентацыi iндывiда на СЮнутранае ВляВ», на прастор субтАЩектыСЮных пажаданняСЮ, на магчымасць пазнання ВлэкзiстэнцыiВ» толькi пры дапамозе iнтуiцыi, iнтуiтыСЮнага ВлазарэнняВ».

Нямецкi экзiстэнцыялiст Карл Ясперс (1883тАУ1969) лiчыСЮ мастацтва адной з важнейшых форм такога ВлазарэнняВ». Ён надаваСЮ выключнае значэнне негатыСЮнай эмоцыi для мастацкага спасцiжэння экзiстэнцыi. Страх, адзiноцтва, пачуццё вiны, адчай тАУ вось, на думку Ясперса, рухавiкi духоСЮнага жыцця i мастацкай творчасцi.

Французскi фiлосаф i лiтаратар Жан-Поль Сартр (1905тАУ1980) у фiласофскiм трактаце ВлБыццё i нiштоВ» (1943) i СЮ рэцэнзii на аповесць А. Камю ВлЧужыВ» (1943) выразiСЮ разуменне iндывiда сучаснага заходняга грамадства як адчужанай iстоты. Адчужанасць тАУ усеагульны стан гэтага грамадства. Асоба адлучана ад гiсторыi, падначалена калектыСЮным формам жыцця, эканамiчнай стыхii, дзяржаве, прымусовым стандартам. Сартр салiдарны з Камю СЮ прызнаннi абсурднасцi чалавечага iснавання. Лiтаратурная дзейнасць уяСЮляецца Сартру адной з нешматлiкiх форм выражэння чалавечай актыСЮнасцi, найбольш арганiчным спосабам спалучэння асобы i грамадства. Дадзенай праблематыцы прысвечана серыя артыкулаСЮ, абтАЩяднаных у зборнiку ВлШто такое лiтаратура?В» (1947). Сартр свярджае тут сацыяльную i гiстарычную адказнасць мастака, т. зв. ВлангажаванасцьВ» лiтаратуры. Разам з тым ён указвае на iлюзорнасць прыгожага наогул i асобнага твора мастацтва СЮ прыватнасцi. Усе вiды мастацтва дзеляцца, па Сартру, на два тыпы па сваiх адносiнах да рэальнага свету: на лiтаратуру, якая павiнна быць ВлангажаванайВ», i паэзiю з музыкай, якiя не павiнны быць такiмi. Мастацкасць твора, яго эстэтычныя СЮласцiвасцi СЮзнiкаюць пры звароце мастака да iрэальнага. У творах мастацтва няма прамога, напасрэднага адлюстравання рэчаiснасцi. Сувязь мастацтва з рэчаiснасцю, ва СЮяСЮленнi французскага фiлосафа i пiсьменнiка, адбываецца праз Влансамбль iрэальных абтАЩектаСЮВ». Абсалютнай рэальнасцю валодае толькi эстэтычная асалода. У адрозненне ад Фрэйда, Сартр адказваецца разглядаць бiялагiчныя рысы асобы СЮ якасцi асноСЮных прычын яе паводзiн. КаштоСЮнасць псiхааналiзу для французскага вучонага заключаецца СЮ магчымасцi з яго дапамогай зразумець духоСЮную эвалюцыю асобы. Вельмi важным Сартр лiчыць выяСЮленне сацыяльных уздзеянняСЮ на асобу СЮ час ранняга дзяцiнства, калi толькi пачынаецца яе станаСЮленне.

Такiя вось своеасаблiвыя, у многiм, заСЮважым, эклектычныя эстэтыка-лiтаратурныя погляды Ж.-П. Сартра. У той жа час яны найбольш поСЮна характарызуюць экзiстэнцыялiзм як лiтаратурны стыль, эстэтыку i сiстэму светапогляду наогул.

Выражэннем эстэтычных i СЮласна лiтаратуразнаСЮчых поглядаСЮ Альбера Камю (1913тАУ1960) зтАЩяСЮляецца заключны раздзел яго фiласофскага трактата ВлМiф аб СiзiфеВ» (1942), галоСЮная iдэя якога заключаецца СЮ сцвярджэннi абсурднасцi iснавання чалавека, яго заблытанасцi СЮ свеце, немагчымасцi спазнаць канчатковы сэнс быцця. ВлАбсурдВ» становiцца асновай светапогляднай сiстэмы пiсьменнiка i прадметам адлюстравання практычна СЮ кожным мастацкiм творы Камю.

Фiласофiя экзiстэнцыялiзму амаль што не адбiлася на Беларусi, на творчай практыцы прадстаСЮнiкоСЮ яе мастацкай культуры. Толькi СЮ некаторых творах Я. Купалы (ВлАдвечная песняВ»), М. Багдановiча (ВлОй, чаму я стаСЮ паэтамтАжВ»), К. Чорнага (ВлМлечны шляхВ»), В. Быкава (аповесцi i апавяданнi 1980тАУ1990-х гг.), у шэрагу твораСЮ iншых пiсьменнiкаСЮ маюць месца выяСЮленнi экзiстэнцыялiсцкiх матываСЮ канечнасцi, няпэСЮнасцi жыцця, яго пэСЮнай безабароннасцi перад грамадскiмi катаклiзмамi. Яшчэ больш нязначныя выяСЮленннi Влфiласофii iснаванняВ», арыентацыя на яе СЮ працах беларускiх вучоных i крытыкаСЮ.

6. ВлНовая крытыкаВ»

ВлНовай крытыкайВ» (англ. Влnew criticismВ») называецца плынь у замежнай крытыцы i лiтаратуразнаСЮстве ХХ ст., якая СЮзнiкла як рэакцыя на шэраг адмоСЮных момантаСЮ у сацыяльна-гiстарычным аналiзе лiтаратуры, лiтаратуразнаСЮчым навуковым пазiтывiзме i iмпрэсiянiстычнай крытыцы. Дадзеным метадам даследавання лiтаратуры Влновая крытыкаВ» супрацьпаставiла методыку аналiтычнага чытання, тэорыю ВлэксплiкацыiВ» тэксту, наогул метадалогiю фармальна-стылiстычнага тлумачэння мастацкiх твораСЮ.

ГалоСЮную задачу Влновая крытыкаВ» бачыць у выяСЮленнi канкрэтнага i адначасова СЮсеагульнага сэнсу тэксту, значнасцi метафар, параСЮнанняСЮ, усёй вобразнай сiстэмы твора. Лiтаратурна-мастацкi твор для яе прадстаСЮнiкоСЮ iснуе як нешта надзвычай абтАЩектыСЮнае, не звязанане з якiмi-небудзь гiстарычнымi i сацыяльнымi фактарамi i СЮмовамi. Асаблiвую СЮвагу Влновая крытыкаВ» надае расшыфроСЮцы сiмволiкi тэксту, якая, згодна з К. Бёркам, адным з тэарэтыкаСЮ дадзенага напрамку, адлюстроСЮвае глыбiнныя матывы паводзiн чалавека (праца ВлФiласофiя лiтаратурнай формы. Даследаваннi сiмволiкi дзеянняСЮВ», 1941). ВлНовая крытыкаВ» накiравана таксама на выяСЮленне мнагазначнасцi (у тым лiку i амбiвалентнасцi) сэнсу паэтычных твораСЮ, на iнтэрпрэтацыю стылю як пэСЮнага настрою думак.

ЗаСЮважым, што некаторыя з прыёмаСЮ, якiя прымяняюцца ВлнеакрытыкамiВ» пры аналiзе лiтаратурных твораСЮ, зтАЩяСЮляюцца даволi прадуктыСЮнымi. Разам з тым, разглядаючы мастацкi твор як замкнёную СЮ сабе i практычна самаiсную моСЮную структуру (Влзакрытае чытаннеВ»), Влновая крытыкаВ» iгнаруе яго сацыяльна-гiстарычны генезiс i грамадскую скiраванасць, а таксама свядомую СЮстаноСЮку аСЮтара на закрананне СЮ творы той альбо iншай праблемы i яе вырашэнне СЮ святле пэСЮнай аСЮтарскай iдэi. Да СЮсяго яшчэ, т. зв. Влпiльнае, уважлiвае чытаннеВ» часта прыводзiць да надзвычай вытанчанага, нават, можна сказаць, рафiнаванага мудрагельства Влз нагоды тэкстуВ».

Найбольш раннiм выражэннем ВлнеакрытыцызмуВ» стала праца ВлЭстэтыка як навука аб выражэннi i як агульная лiнгвiстыкаВ» (1902) вядомага iтальянскага фiлосафа, гiсторыка, лiтаратуразнаСЮцы i крытыка Бендзето Крочэ (1866тАУ1952). Гэтая кнiга зтАЩявiлася найбольш закончанай i цэльнай апалогiяй iнтуiцыi СЮ мастацкай творчасцi i СЮ мастацтвазнаСЮчых навуках, тэарэтычнай асновай многiх мадэрнiсцкiх плыней навейшага часу. Наогул эстэтычная i СЮласна лiтаратуразнаСЮчая канцэпцыя Крочэ даволi своеасаблiвая, бо iдзе СЮразрэз з цэлым шэрагам агульнапрынятых тэорый i меркаванняСЮ. Так, напрыклад, iтальянскi вучоны адвяргае эстэтычную тэорыю тыповага, тэорыю лiтаратурных родаСЮ, вiдаСЮ i жанраСЮ, нарматыСЮную граматыку, абтАЩяСЮляючы пры гэтым Владзiнай лiнгвiстычнай рэальнасцюВ» сказ.

Вядучае месца СЮ распрацоСЮцы метадалогii Влновай крытыкiВ» належыць англа-амерыканскай школе, падрыхтаванай працамi Д. Спiнгарна i Т. Элiёта.

Адным з першых ВлнеакрытыкаСЮВ» у ЗША лiчыцца Джоэл Спiнгарн (1875тАУ1939). У сваёй лекцыi ВлНовая крытыкаВ» (1911) ён, як i Крочэ, лiчыць, што для ацэнкi твора мастацтва непатрэбны нiякiя знешнiя меркi. Крытык-iмпрэсiянiст, па Спiнгарну, адыходзiць ад твора мастацтва, бо выражае толькi свае СЮласныя СЮражаннi; гiстарычны падыход Влвядзе нас ад твора мастацтва СЮ пошуках асяроддзя, эпохi <..> псiхалагiчная крытыка прызывае паглыбляцца СЮ бiяграфiю пiсьменнiкаВ».

Англiйскiм паэтам, драматургам i СЮплывовым крытыкам Томасам Элiётам (1888тАУ1965) мастацкi твор аналiзуецца як аСЮтаномная адзiнка, iзаляваная ад асобы аСЮтара i грамадска-гiстарычных фактараСЮ. У зборнiку крытычных артыкулаСЮ ВлСвяшчэнны лесВ» (1920) Элiёт абмяжоСЮвае аналiз толькi эстэтычнымi i тэхнiчнымi аспектамi лiтаратуры, Влдакладным i пiльным аналiзам тэкстуВ». Паэт, у яго СЮяСЮленнi, выражае свой светапогляд праз лiнгвiстычную структуру, сiстэму сiмвалаСЮ. Спалучэнне слоСЮных знакаСЮ i сiмвалаСЮ разглядаецца Элiётам больш значнай рэальнасцю, чым рэчаiснасць i СЮнутраны свет мастака.

Заснавальнiкам школы англа-амерыканскай Влновай крытыкiВ» звычайна называюць англiйскага крытыка Айвара Рычардса (1893тАУ?). У сваёй галоСЮнай працы ВлПрынцыпы лiтаратурнай крытыкiВ» (1924) ён дэклараваСЮ успрыманне мастацкага тэксту з улiкам яго каштоСЮнасцi i камунiкатыСЮнасцi, выкарыстоСЮваючы дасягненнi псiхалогii i семантыкi. Паэзiя, ва СЮяСЮленнi Рычардса, валодае СЮ асноСЮным псiхiчнай функцыяй. Сакрэт яе СЮздзеяння на чытача заключаецца СЮ псiхалагiчным водгуку на знешнiя iмпульсы. У працы ВлПрактычная крытыкаВ» (1929) Рычардс сцвярджае, што задача паэзii не столькi СЮ пазнаваСЮчай iнфарматыСЮнасцi, колькi ва СЮздзеяннi на эмоцыi, пачуццi, у арганiзацыi iмпульсаСЮ i СЮстановак. РЖнтэлектуальная рэакцыя можа быць перашкодай эмацыянальнаму СЮзбагачэнню асобы.

У 1920-я гг. пры Вандэрбiлдскiм унiверсiтэце СЮ г. Нэшвiле (ЗША) утварылася група лiтаратараСЮ i крытыкаСЮ, за якiмi замацавалася назва ВлфтАЩюджытывiстыВ». КiраСЮнiкамi i найбольш актыСЮнымi членамi гэтага абтАЩяднання амерыканскiх ВлнеакрытыкаСЮВ» былi Д. Рэнсам, А. Тэйт, Р. Уорэн, К. Брукс. ВлФтАЩюджытывiстыВ» выступалi супраць буржуазнай камерцыйнай i тэхнiчнай цывiлiзацыi, дыскрэдытаваных асветнiцкiх iдэалаСЮ, але разам з тым выхад з гэтага становiшча бачылi СЮ аграрным, патрыярхальным традыцыяналiзме паСЮднёвых штатаСЮ. Эстэтычная праграма гэтай плынi СЮ ВлнеакрытыцызмеВ» найбольш яскрава выявiлася СЮ працах Д. Рэнсама ВлПлоць светуВ» (1938) i ВлНовая крытыкаВ» (1941). РЖх аСЮтар выступае супраць фiласофскiх, прагматычных абстракцый, падкрэслiваючы важнае значэнне дэталi СЮ творах мастацтва. Яна ёсць выражэнне, аснова вопыту, ВлплоцьВ» агульнай канцэпцыi. Узаемаадносiны iдэi i дэталi СЮ творы даюць Влсвет у мiнiяцюрыВ». Рэнсам указвае на пазнавальны характар паэзii, на унiкальнасць ведаСЮ i вопыту, атрыманага з гэтай галiны лiтаратуры. Дадзенае палажэнне, тым не менш, звязана з асноСЮным прынцыпам неакрытычнай тэорыi, якi разглядае твор мастацтва як абтАЩект, а не як паведамленне. Ён, на думку ВлфтАЩюджытывiстаСЮВ», узяСЮшы тыя альбо iншыя жыццёвыя матэрыялы, губляе СЮ далейшым усе сувязi з рэчаiснасцю i жыве па асабiстых законах. Задачай крытыка СЮ гэтым выпадку лiчыцца адшуканне Влспосабу iснаванняВ» структуры твора. У паэзii гэтым спосабам абтАЩяСЮляецца рытмiка, метрыка, фонiка; у прозе тАУ Влпункт гледжанняВ», арганiзацыя часу i прасторы, пабудова сцэн. Даследуюцца арганiзацыя вобразаСЮ, сiмвалаСЮ, выкарыстанне мiфалагiчных форм. Твор мастацтва разумеецца як арганiчная сiстэма адносiн; яго каштоСЮнасць вызначаецца кантэкстуальнай узгодненасцю СЮсiх яго элементаСЮ, якiя, у адрозненне ад рэчаiснасцi, больш цэльныя.

Паняцце Вларганiчная формаВ» пакладзена СЮ аснову эстэтычнай тэорыi Влновай крытыкiВ». У ВлфтАЩюджытывiстаСЮВ» акрамя Д. Рэнсама яго распрацоСЮвалi Р. Уорэн (ВлРазуменне паэзiiВ», 1938) i К. Брукс (ВлРЖронiя як прынцып структурыВ», 1937).

Не зусiм у духу Влновай крытыкiВ», але з даволi моцнай арыентацыяй на яе метадалогiю аналiзуюць мастацкую лiтаратуру вядомыя англiйскiя вучоныя i крытыкi Ф. Лiвiс i Дж. Найт.

Джон Найт, вядомы англiйскi шэкспiразнаСЮца, размяжоСЮвае iнтэрпрэтацыю i крытыку, замацоСЮваючы за апошняй супастаСЮленне аналiзуемага твора з яму падобнымi. Але iнтэрпрэтацыя, па Найту, павiнна раскрыць унутраны сэнс твора, спасцiгнуць значэнне яго сiмволiкi. ВлМы павiнны разглядаць птАЩесу, тАУ пiша ён, тАУ як нейкае адзiнае бачанне <..> Кожны эпiзод, кожны паварот думкi, кожны змястоСЮны сiмвал у ВлМакбецеВ» цi ВлКаралi ЛiрыВ» iмкнецца СЮ сэнсавых адносiнах з павярхоСЮнай плынi птАЩесы да яе палаючага цэнтральнага ядра, без ведання якога мы прапусцiм усё значэнне гэтых сiмвалаСЮ, iх неабходнасцьВ». Аднак нярэдка сiмвалiчная iнтэрпрэтацыя СЮ Найта не дапаСЮняе нашыя веды аб творы, а зтАЩяСЮляецца як бы канчатковай мэтай (Влсюжэт будуецца на аснове буры, а не бура СЮводзiцца СЮ сюжэтВ»). У дадзеным выпадку сiмволiка, па сутнасцi, ператвараецца СЮ самамэту. Такая сiмвалiчная iнтэрпрэтацыя зацямняе асэнсаванне мастацкага твора. У свеце сiмвалiчнай антытэзы: Влжыццё тАУ смерцьВ» Найт вытлумачвае вобраз Гамлета як ВлстрыжаньВ» творчасцi Шэкспiра.

Вельмi блiзкая па метадалогii да Влновай крытыкiВ» папулярная СЮ Заходнiм свеце кнiга-падручнiк ВлТэорыя лiтаратурыВ» (1949) амерыканцаСЮ Рэнэ Уэлека i Осцiна Уорэна (выдадзена СЮ СССР у перакладзе з англiйскай мовы СЮ 1978 г.). АСЮтары кнiгi, разглядаючы асноСЮныя напрамкi лiтаратуразнаСЮчай метадалогii, аддаюць перавагу iманентнаму вывучэнню мастацкага твора, адмаСЮляюць магчымасць генетычнага падыходу да яго. Па гэтай прычыне iмi невыпадкова не ацэнены дасягненнi бiяграфiчнай, псiхалагiчнай i культурна-гiстарычнай школ; даволi тэндэнцыйныя адносiны да марксiсцкага, а таксама да савецкага лiтаратуразнаСЮства, якое ледзь не поСЮнасцю атаясамлiваецца з вульгарнай сацыялогiяй. ВлЗнешнi падыходВ» да вывучэння лiтаратуры Уэлекам i Уорэнам хоць i прызнаецца, але iстотна карэкцiруецца на карысць iманентнасцi, Вллiнгвiстычнай лiтаратурнай традыцыiВ»: ВлРЖснуе вялiкая лiтаратура, суаднесеная з грамадствам слаба, нават зусiм не суаднесеная <..> Лiтаратура не павiнна падмяняць сацыялогiю i палiтыку. У ёй самой яе апраСЮданне i прызначэннеВ». Мастацкi твор уяСЮляецца амерыканскiмi вучонымi як абтАЩект асаблiвай прыроды, што не iснуе СЮ рэальным жыццi, як структура, у якой выдзяляюцца наступныя кампаненты: гукавая арганiзацыя (рытмiка, метрыка); сэнсавыя адзiнкi фармальнай лiнгвiстыкi, якiя характарызуюць стыль; сiстэма сiмвалаСЮ (паэтычны ВлмiфВ»); тэхнiка апавядання; праблема ацэнкi. У метафарызацыi i мiфалагiзацыi Уэлек i Уорэн бачаць асноСЮнае прызначэнне i функцыю лiтаратуры. Вядома, шмат у кнiзе амерыканскiх вучоных i станоСЮчага. КаштоСЮнасцю падручнiка Уэлека i Уорэна зтАЩяСЮляецца яго iнфарматыСЮнасць, прыцягненне вялiкай колькасцi лiтаратуразнаСЮчых прац розн

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Слово о полку Игореве" - золотое слово русской литературы

"Университетский роман" в британской литературе