Развiцце беларускай лiтаратуры СЮ 1930-я г.

Развiцце беларускай лiтаратуры СЮ 1930-я г.

1. Паэзiя 1930-х гадоСЮ

У гiсторыi развiцця беларускай паэзii 1930-я гады тАУ перыяд складаны i трагiчна цяжкi, як i СЮ самiм грамадскiм жыццi нашага народа. У беларускай паэзii, як i ва СЮсёй лiтаратуры i культуры, былi няшчадпа выцераблены, падсечаны пад корань вялiкiя жыццятворныя сiлы. Яшчэ на парозе 30-х гадоСЮ здарылiся арышты У. ДубоСЮкi, Я. Пушчы, А. Бабарэкi, спрабаваСЮ пакончыць з сабой Я. Купала. Пазней, у сярэдзiне 1930-х гг., былi рэпрэсiраваны С. ГрахоСЮскi, А. Вольны, В. МаракоСЮ, РЖ. Харык, У. Хадыка, З. Астапенка, А. Звонак, С. Шушкевiч, С. Ракiта, М. Багун i многiя iншыя паэты.

Улюбёнай формай становяцца заклiкi i лозунгi з ужываннем дзеясловаСЮ загаднага ладу. ПаэтаСЮ ахоплiвала iмкненне пiсаць i множыць маршы, але зыходзiлi яны з павярхоСЮна зразуметых радкоСЮ МаякоСЮскага (а яму старалiся падражаць тады многiя) наконт сапраСЮднасцi таго пiсьменнiка, якi напiша Влмарш i лозунгВ». Кнiжкi нават такога сур'ёзнага паэта, як Максiм Лужанiн тАУ ВлАднагалоснаВ» (1931), ВлГаласуе вясна за вяснуВ» (1931), тАУ выяСЮляюць вонкавае перайманне версiфiкацыi, бясконцай разбiСЮкi радкоСЮ на прыступкi ВллесвiчкайВ». Цяжкае СЮражанне пакiдае выкарыстанне СЮ такой форме палiтычнага верша з нервовай iнтанацыяй аСЮтара СЮ позе суддзi i выкрывальнiка. Зрэшты, дужа ВлскорыяВ» на вынясенне вердыктаСЮ чамусьцi рабiлiся многiя паэты тАУ М. Чарот, А. Дудар, А. Александровiч. Сёння горка чытаць, скажам, паспешлiвыя, непрыязныя асуджэннi СЮ вершы М. Чарота ВлСуровы прыгавор падпiсваю першымВ» (1930), накiраваныя супраць сваiх калег, ВлузвышэнцаСЮВ» (ВлВы марылi СЮзабрацца на СЮзвышшатАжВ»).

На пэСЮны час паэзiя калi i не ВлперапыняласяВ», то апыналася СЮ досыць крызiсным стане. Паэма з гучнай назвай ВлКрокi СЮ вякахВ» (1930) М. Багуна тАУ наглядная iлюстрацыя таго ж эпiгонства i схематызму. Прэтэнцыёзнасць формы, штучная ВлразрашэчанасцьВ» вершаванай разбiСЮкi не ратавалi ад выхалашчанасцi думак i пачуцця (ВлЯ выкiну з сэрца трывогi труптАж I зараз не песню, а лозунг ваструтАжВ») (Полымя рэвалюцыi. 1930. №8. С. 4.). Лозунгавая гiгантаманiя не iшла далей гучных абвяшчэнняСЮ. Утваралася iлюзiя значнасцi на мяжы парадыйнасцi. У паэме П. Шукайлы ВлАкорды дзёнВ» (1930) манументальнасць падзей аСЮтару бачылася СЮ постацях Влмагутных велiканаСЮВ», што iдуць пад выстралы з абрэзаСЮ, пад бадзёрыя воклiчы (ВлРаз, два, палi!. Направа i налева ббi!В»). Трывогi, роздум над складанасцямi пераСЮтварэнняСЮ падмянялiся дзяржурнай бадзёрасцю, гiпертрафiчнасцю натуральных чалавечых пачуццяСЮ (ВлТрэба СЮмець i шпалы кахаць i цалаваць семафортАжВ»). Голы сацыялагiзм рабiСЮ наступ на заваёвы духоСЮнасцi СЮ паэзii. У некаторых гарачых паэтычных галовах зелена буяла неасцярожная пропаведзь неразборлiвай жорсткасцi, бязлiтаснасцi. Так, напрыклад, праблема калектывiзацыi СЮ паэме А. Дудара ВлВайна за мiрВ» (1931) вырашалася СЮ зыходным ключы менавiта новай ВлвайныВ». Герой усцешаны тым, што на роднай зямлi, якая выпакутавала свой лад i мiр, зноСЮ Влшугаюць небывалыя пажары, тАУ у iх да астатку згiне свет старыВ».

Паэмы А. Александровiча ВлЦенi на сонцыВ» (1928тАУ1929), ВлПаэма iмя вызваленняВ» (1930), ВлПаэма пра ворагаВ» (1930) вызначалiся ваяСЮнiчай спробай рэалiзацыi СЮ мастацкiх формах тых iдэй, якiя аСЮтар жорстка прапаведаваСЮ у выступленнях i адмiнiстратыСЮным кiраваннi. Паэт таксама досыць адкрыта трымаСЮ раСЮненне на МаякоСЮскага, за што яго непамерна СЮзносiлi i хвалiлi. Творы былi пазначаны пэСЮнай самастойнасцю i адзнакамi таленту, дынамiзмам перабудовы, пагрознай напружанасцю атмасферы часу. Аднак праца таленту СЮ вынiку не можа быць плённай i гуманiстычнай па служэнню, калi падключаецца да агульнага нагнятання жорсткасцi, недаверу, культывацыi варожасцi, вышуквання наСЮмыснага шкоднiцтва (ВлценяСЮВ»). Эпiгонства станавiлася нормай, калi яно было асвечана немалым на той час аСЮтарытэтам аСЮтара: ВлУвысь галава! Раз, два! Будзе садам расцi песня радасцi. I, як бор, расцi песня гордасцiВ» (Полымя рэвалюцыi. 1930. №7. С. 53.). Можна падумаць, што гэта пераклад вядомых радкоСЮ МаякоСЮскага. Не, гэта арыгiнальны тэкст з ВлПаэмы iмя вызваленняВ» А. Александровiча.

Да спасцiжэння i творчага засваення паэтыкi МаякоСЮскага наглядалася i сур'ёзнае стаСЮленне. Яе абжыванне iшло з поспехам не толькi праз пераклад, але i СЮ некаторых арыгiнальных творах, напрыклад у паэме П. БроСЮкi ВлПраз горы i стэпВ» (1932), у асобных частках паэмы П. Глебкi ВлМужнасцьВ» (1934тАУ1938). Хоць адчуваецца, што СЮ гэтых творах ёсць таксама плённая прыглядка на вопыт М. Асеева (ВлСямен ПраскакаСЮВ», 1928), Б. Пастарнака (ВлДзевяцьсот пяты годВ», 1925тАУ1926; ВлЛейтэнант ШмiтВ», 1926тАУ1927), I. Сяльвiнскага (ВлУляляеСЮшчынаВ», 1924, апубл. 1927). Усе яны моцна паСЮплывалi на СЮзровень паэтычнай культуры рускай паэзii даваенных гадоСЮ. Тым самым не маглi не паСЮплываць на выбар тэм i праблем, жанравых форм многiх беларускiх паэтаСЮ.

АгульнаСЮплывовай на той час была тэорыя факта, якая мела нямала гарачых прыхiльнiкаСЮ, што апантана верылi СЮ яе пераСЮтваральную сiлу. ВаяСЮнiча прапаведавалi яе лефаСЮцы. Спрэчкi наконт першаснай важкасцi факта напатыкалiся на праблему эстэтычнай патрэбы псiхалагiзму. Часопiс ВлМаладнякВ» (1930, №10) перадрукаваСЮ з ВлОктябряВ» (1930, №8) досыць грунтоСЮны артыкул М. Грыгор'ева тАУ пра псiхалагiзм i антыпсiхалагiзм. Псiхалагiзму няма месца там, сцвярджалася СЮ артыкуле, дзе культывуецца аголенасць фактаСЮ. Яго месца займае Влфiксуючы факт у яго фактычнасцiВ». На тэорыi факта цi дакладней тАУ на яе рэалiзацыi СЮ лiтаратуры тАУ прасочваСЮся генезiс антыпсiхалагiзму. Лiчылася, што бяда непаспявання за жыццём, адставання ад яго iндустрыяльных тэмпаСЮ тАУ у няСЮменнi мастака аперыраваць фактамi. Шчодрае выкарыстанне фактаСЮ, гнуткая i аператыСЮная карыснасць тАУ такая арыентацыя таiла небяспеку слiзгання па паверхнi фактаСЮ, неглыбокага iх адлюстравання. У многiх творах беларускiх аСЮтараСЮ уся СЮвага СЮдзяляецца апiсанню падзейнасцi, перадачы ВлпаэтычныхВ» фактаСЮ гiстарычнага змагання. I СЮ вынiку тАУ гiсторыя пачынае блякнуць у спробах апiсальнага пераказвання. Так, напрыклад, паэма ВлПрамова фактамiВ» (1930) П. БроСЮкi сведчыць, як добра быСЮ пасвечаны паэт у Влтэорыю фактаВ» i запалонены ёй. Зборнiк вершаСЮ ВлЦэхавыя буднiВ» (1931), як i ВлПрамова фактамiВ», засведчыСЮ не толькi зарыентаванасць аСЮтара на актуальнасць, на агiтку, але i на паспешлiвае паслугаванне тэорыi антыпсiхалагiзму i антылiрызму.

Эстэтычны СЮзровень твораСЮ на гiсторыка-рэвалюцыйную тэму СЮ гэты час аказаСЮся значна нiжэй не толькi славутага ВлБезназоСЮнагаВ» (1924) Я. Купалы, але i ВлБосых на вогнiшчыВ» (1921), гэтай ранняй паэмы М. Чарота. Паэмы Вл1914В» (1933) П. БроСЮкi, ВлКаршунВ» (1929) А. Звонака i ВлМужнасцьВ» (1934тАУ1938) П. Глебкi неслi густа на сабе сляды павярхоСЮнай апiсальнасцi, фактаграфii, не сагрэтай уласным сэрцам.

Творчай удачай многiх частак паэмы ВлПраз горы i стэпВ» (1932) П. БроСЮкi сталася не толькi тое, што аСЮтар адмовiСЮся ад нагрувашчвання падзей i сiтуацый i спынiСЮ свой выбар на адным эпiзадычным факце гiсторыi. У полi зроку апынуСЮся СЮнутраны стан чалавека пад навалай нечалавечых выпрабаванняСЮ. Эпiзоды аб'ектыСЮнага дзеяння апынулiся пад моцнай уладай суб'ектыСЮнага СЮспрыняцця праз асобу паэта. Унутраная далучанасць да сваiх герояСЮ, да выпрабаванняСЮ iх духу тАУ вось што заводзiла СЮнутраны ВлмеханiзмВ» твора.

Там жа, дзе вузлы рэальных супярэчнасцей у жыццi i псiхiцы герояСЮ падмянялiся панарамнай агляднасцю i апiсальнасцю, поспех быСЮ уяСЮны, штучна падагрэты. Яскравы пацверджанне сказанаму тАУ паэма П. Глебкi ВлМужнасцьВ». Твор на працягу амаль двух дзесяцiгоддзяСЮ шырока цытаваСЮся, гучаСЮ у эфiры. Пра яго гаварылася як пра Влпаэтычны помнiк рэвалюцыiВ». Аднак паэта падсцерагла небяспека таго агульнаагляднага пераказу, якога баялiся многiя вялiкiя таленты. У паэме П. Глебкi роля асобы зводзiцца да ролi апавядальнiка рэчаСЮ досыць вядомых, выкладзеных дасканала адпрацаваным вершам.

Прыкметнай з'явай свайго часу была паэма Я. Купалы ВлНад ракою АрэсайВ» (1933). Яна з'явiлася як бы СЮ вынiку шырокага прапаведвання тэорыi жывых уражанняСЮ, якiя трэба назапашваць, ездзячы па краiне, i пераводзiць на мову вершаСЮ i паэм. Тагачасныя хронiкi газет i часопiсаСЮ стракацяць паведамленнямi аб паездках пiсьменнiцкiх брыгад на будоСЮлi, заводы, у калгасы. Паведамлялася, напрыклад, аб ВлгулянцыВ» 250 заклiканых у лiтаратуру СЮдарнiкаСЮ, аб паездцы па толькi што закончаным Беламора-Балтыйскiм канале вялiкай пiсьменнiцкай брыгады, у складзе якой знаходзiСЮся i Я. Купала. Мерапрыемствы былi заклiканы хутчэй лiквiдаваць ВладставаннеВ» лiтаратуры ад тэмпаСЮ будаСЮнiцтва. Жывыя СЮражаннi ад паездкi да камунараСЮ на Арэсу Купала СЮвасобiСЮ СЮ паэме ВлНад ракою АрэсайВ», якая ацэньвалася доСЮгi час, паводле сацыялагiчных установак, як i паэмы П. Глебкi, вышэйшай адзнакай. Сцвярджалася, што СЮ гэтым творы Купала магутна вырас як мастак, што гэта вышэйшы этап яго творчасцi, а паэма тАУ лепшае дасягненне СЮвогуле СЮсёй лiра-эпiкi савецкага перыяду. Вядома, знаёмства з характарам новых пераСЮтварэнняСЮ не магло не спрыяць пашырэнню светапогляду паэта, дыяпазону яго бачання свету. Аднак будзе спрашчэннем лiчыць, што факты здольны СЮжо самi па сабе СЮздымаць на Влвялiкую iдэёвую вышынюВ». Жыццёвая iдэя СЮваходзiць у твор не iнакш як эстэтычная iдэя, па-мастацку засвоеная сутнасць. Эстэтычнае вымярэнне жыццёвых з'яСЮ у Купалавай паэме аказалася СЮсё ж недастатковым. БыСЮ абраны прынцып апiсальна-нарысны, далёка недастатковы для СЮзнiкнення значнай эпiчнай рэчы.

Жывыя СЮражаннi СЮ значна большай меры знайшлi сваё непасрэднае СЮвасабленне СЮ Купалавай нiзцы вершаСЮ, напiсанай летам 1935 г. у ЛяСЮках (ВлГосцiВ», ВлАлесяВ», ВлВечарынкаВ», ВлХлопчык i лётчыкВ», ВлЛёнВ»). У гэтых творах моцна адчуваецца фактычная аснова, узятая як бы з самой ВлнатурыВ» навакольнага жыцця. Яны пранiзаны лiрызмам новага светаадчування чалавека, прасветленай i СЮсцешанай яго далучанасцю да здзяйсненняСЮ i перамен у жыццi вясковага люду. Паэт, вядома, не мог не бачыць драматызму хуткай ломкi сялянскага СЮкладу, але ён абнадзеена захоплены быСЮ тым кiрункам, што мройна прыадчыняСЮся СЮ бок новых форм гаспадарання. Разам з тым у ляСЮкоСЮскай нiзцы паэт iмкнуСЮся адмежавацца ад одапiсу, застольных тоставых услаСЮленняСЮ. У вершы ВлГосцiВ» на стол паэта леглi сцiпла дары прыроды тАУ пiрог, лёну горсцi, мёду плейстары тАУ леглi сiмвалiчна, як хлеб-соль. Хоць i за такой сiмволiкай сёння робiцца неспакойна думцы-запытанню: шчодрасць мядовых плейстароСЮ тАУ з чыiх вулляСЮ? Асабiстых? Ды i сам гасцiнны прыход тАУ стыхiйны цi кiмсьцi прадбачлiва арганiзаваны? Пытаннi не такiя i празаiчныя, рацыянальныя, калi мець на СЮвазе пашырэнне стылю розных гасцяванняСЮ, прыёмаСЮ, банкетаванняСЮ, што СЮвайшлi СЮ норму жыцця на многiя дзесяцiгоддзi. Нават верш ВлЛёнВ», на рукапiсу якога Горкi напiсаСЮ ВлслаСЮнаВ», ужо СЮ пэСЮнай меры пазначаны выдаткамi агульнавясёлкавага стылю iдэалiзацыi.

Далёка не СЮсе з паэтаСЮ запалонена паддалiся стылю iдэалiзацыi нялёгкай рэчаiснасцi. Рамантычная вера, якая захапiла паэзiю 20-х гадоСЮ, патрохi прыцьмявалася, суправаджалася падчас роздумам, смуткам, цяжкiм уздыхам. Нават ледзь улоСЮнай iронiяй, як гэта СЮгадваецца СЮ ВлкультаСЮскiхВ» вершах Купалы. Дый у такога песняра Влрэвалюцыйнага ранняВ», Влсонечнага паходуВ» СЮ будучыню, як М. Чарот, сям-там праступае як бы разарванасць цi ВлдваеннеВ» душы, якая СЮглядаецца СЮ Влпотнае акноВ» (!) мройнай будучынi. Што там, Влсхаваныя СЮ магiлах гурбы целВ»? Яны вырастуць, Влкалi там лягу яВ», тАУ з прарочай гаркотай прамаСЮляе аСЮтар.

У. Хадыка, аднагодак П. БроСЮкi i П. Глебкi, са значна большым, чым яны, даверам адносiСЮся да сумленнай працы свайго самабытнага лiрычнага дару, да схiльнасцi вобразнага выяСЮлення СЮнутранага суперажывання i спавядання тАУ ускосных сродках асэнсавання складанасцей свайго часу. Паэту iмпанавала вытанчаная метафарычнасць Пастарнака i шырокi духоСЮны склад i лад такiх нацыянальных велiчынь, як Купала i ДубоСЮка. Свежы вобразны лад вершаСЮ У. Хадыкi (ВлНа СЮзбярэжжы дзёнВ», 1930) не страчвае самастойнасцi дыхання, калi за радкамi СЮгадваецца нярэдка роднасная блiзкасць да Купалы Влз яго напружанасцю лiрычнай гаворкi, з яго смелай, уздымнай, часам нават фантастычнай вобразнасцюВ» (М. СтральцоСЮ). Да таго ж патрэбна СЮнутраная адвага, каб у 30-я гады метафарычна занатаваць свае нялёгкiя трывогi-прадчуваннi: ВлРОзнiмае ноч свой чорны вэлюм перад вянком маiх трывогВ» (Хадыка У. На СЮзвеях дзён. Мн., 1986. С. 106.).

Не падуладны быСЮ таксама афiцыёзным устанаСЮленням i нарматыСЮнай маралi З. Астапенка. Невыпадкова на рукапiсу яго кнiгi ВлЯк шум дажджуВ» (1933), знятай з выдавецкага плана, красуецца размашысты прысуд: ВлЗабракованоВ». Вiдаць, стыль выяСЮлення самапачуванняСЮ не СЮпiсваСЮся СЮ адыёзнасць культаСЮскiх iдылiй i кан'юнктурнай нарматыСЮнасцi. У рамантычнасць яшчэ не ацiхлых парыванняСЮ i мройнай веры СЮсё часцей урываецца, нiбы з нетраСЮ самой прыроды, сумота, нейкае адчуванне дзiкай адзiноты (ВлЯ зусiм адзiн, адзiн ад адчаюВ», ВлУвесь повен сад глухога плачуВ», ВлСамота нялюдская скрозьВ») (Астапенка З. Пад шум дажджу. Мн., 1991. С. 88, 91.). Позiрк углыб тАУ самакрытычны, з цвярозым самадакорам: ВлКалiсьцi я сам давяраСЮся хiмерыВ» (Там жа. С. 103, 105.). I тая ж непадданая iншым i няздрадная сабе гатоСЮнасць заставацца на службе сумлення, голасам часу, чаго б гэта нi каштавала, адмятаючы нападкi: ВлМне, прызнацца, каяцца дарэмна з даСЮняе пары СЮжо абрыдлаВ», i таму з мужчынскай сталасцю i суровым спакоем з'яСЮляецца яснасць усведамлення: ВлКалi б трэба тАУ у твар звычайнай смерцi я б зiрнуСЮ спакойнымi вачымаВ» (Там жа. С. 98.). Усё гэта СЮ сваiх прадчуваннях, як i СЮ Хадыкi, як i СЮ Чарота, пацверджана СЮласным лёсам, трагiчна паламаным расправамi рэпрэсiй.

Шчодры, метафарычна iмпульсiСЮны дар Сяргея Астрэйкi, расстралянага, калi яму было 25 гадоСЮ, быСЮ таксама непакорны, з рызыкоСЮнай мужнасцю наследавання СЮжо рэпрэсiраванаму У. ДубоСЮку, духоСЮна-творчаму настаСЮнiку. Толькi нядаСЮна СЮбачыла свет яго таленавiтая паэма ВлСмарагды крозВ» (1931) (Шляхам гадоСЮ. Гiсторыка-лiтаратурны зборнiк. Мн., 1990. С. 130тАУ150.), свядома зарыентаваная на пераклiчку i як бы працяг размовы, шырока распачатай У. ДубоСЮкам у драматычнай форме паэм ВлКругiВ», ВлI пурпуровых ветразей узвiвыВ», ВлШтурмуйце будучынi аванпостыВ». Спрэчка аб праблемах нацыянальнай спадчыннай культуры i сацыяльных зломаСЮ атрымалася неСЮтаймаванай, няСЮступнай у вобразных персанiфiкацыях, на СЮзроСЮнi запавяданых урокаСЮ настаСЮнiка (у ДубоСЮкi: постацi Лiрыка i Матэматыка, у Астрэйкi тАУ Знябыцiча i Прышлевiча).

Аркадзь КуляшоСЮ тАУ таленавiты, творча дапытлiвы, апантаны СЮ бясконцых пошуках паэт (а к сярэдзiне 1930-х гг. КуляшоСЮ быСЮ ужо прызнаным паэтам, аСЮтарам некалькiх паэм тАУ ВлКрыСЮдаВ» (1931), ВлАманалВ» (1932), ВлАнтон ШандабылаВ» (1934)) на працягу 30-х гадоСЮ вельмi цяжка iшоСЮ да сталасцi i на гэтым шляху рана пачаСЮ усведамляць тупiковасць свайго становiшча. Штосьцi не дазваляла вялiкiм задаткам таленту на працягу цэлага перыяду СЮзняцца да эстэтычна значнага СЮвасаблення часу. Дапамагла тут, як прызнаваСЮся пазней сам паэт, арыентацыя на творчыя здабыткi i вопыт выдатнага рускага паэта, у прынцыпе земляка А. Куляшова (МагiлёСЮшчына i Смаленшчына знаходзяцца побач) А. ТвардоСЮскага i найперш на яго ВлКраiну МуравiюВ», на стварэнне якой, у сваю чаргу, моцна паСЮплываСЮ, паводле прызнанняСЮ самога ТвардоСЮскага, лiра-эпас Я. Коласа i найперш яго славутая ВлНовая зямляВ». Аднак А. КуляшоСЮ перш за СЮсё вырастаСЮ з самога сябе тАУ нават у той час, калi ён востра адчуСЮ уласны крызiсны стан творчасцi. З'яСЮленне ВлКраiны МуравiiВ» толькi прыспешыла развiццё тых якасцей, якiм у куляшоСЮскiх вершах i паэмах не пагражала крызiснасць (умоСЮнае разгортванне дзеяння, рамантызавана-казачная паэтызацыя). ПэСЮны зрух засведчыла паэма ВлУ зялёнай дубровеВ» (1939), а яшчэ больш наступная паэма ВлХлопцы апошняй вайныВ», якая пiсалася тады, калi на Захадзе СЮжо грымела другая сусветная вайна. Менавiта з гэтых твораСЮ пазней вырасла славутая ваенная паэма А. Куляшова ВлСцяг брыгадыВ».

Незваротнасць страт у 30-я гады не магла не адкладвацца негатыСЮна на патэнцыяле мужнага роздуму i духу многiх наступных пакаленняСЮ. I СЮсё ж родная зямля не хацела скупiцца з нараджэннем новых талентаСЮ. У паэзiю 30-х гадоСЮ прыходзiлi новыя iмёны тАУ П. Панчанка, А. Русецкi, К. Кiрэенка, М. Калачынскi, М. АСЮрамчык, А. Вялюгiн i iнш. тАУ тыя, каму неСЮзабаве суджана было праз агонь i новыя выпрабаваннi несцi мiсiю паэтаСЮ франтавога пакалення.

2. Проза 1930-х гадоСЮ

Самай асноСЮнай асаблiвасцю развiцця малой эпiчнай формы СЮ 1930-я гг. з'яСЮлялася тое, што яна, у параСЮнаннi з папярэднiм перыядам, стваралася СЮ iншых грамадскiх умовах, якiя стымулявалi пiсьменнiкаСЮ да палiтычнай дзейнасцi, але мала спрыялi сапраСЮднаму творчаму пошуку. Прыкметна палiтызавалася пiсьменнiцкая пазiцыя, iдэалагiзаваСЮся змест твораСЮ. Гэта не магло не адбiвацца на мастацкiх вартасцях апавяданняСЮ.

Адным з самых значных празаiкаСЮ 1920-х гг., якi шмат працаваСЮ у галiне малой формы, з'яСЮляецца К. Чорны. У яго творчасцi пачатку 30-х гадоСЮ узнiкла цiкавая для беларускай прозы разнавiднасць апавядальнага жанру. Апавяданнi ВлСям'я Юрыя ГарэйкiВ» (1930) i ВлСемнаццаць годВ» (1932) адчулi на сабе СЮплыСЮ эпiчнай задумы празаiка, што выявiлася ва СЮзмацненнi раманнага пачатку. Сюжэт гэтых твораСЮ будуецца на лёсе асобнага чалавека, разгорнутага СЮ часе i прасторы. Гэта сапраСЮдны эпас Влпрыватнага жыццяВ», у якiм выявiла сябе Влэпоха войнаСЮ i рэвалюцыйВ». РЖншыя ж апавяданнi К. Чорнага, асаблiва са зборнiка ВлБрыгадзiравы апавяданнiВ» (1932), не валодаюць дадзенай якасцю i характарызуюцца мастацкай слабасцю СЮ вынiку палiтыка-iдэалагiчнай зададзенасцi.

Многа апавяданняСЮ у 1930-я гг. стварыСЮ М. ЛынькоСЮ. Неблагiя яго творы ВлКвартармайстар БадайВ» (1932) i ВлСаСЮка-агiцiрнiкВ» (1932). Аднак ужо СЮ апавяданнях ВлКротВ» i ВлСiнiя галiфэВ» (1933) узнёслая iнтанацыя, змякчаная цёплым гумарам, што была адметнай рысай творчай манеры М. Лынькова, падмяняецца выкрывальным пафасам. Сатырычны вобраз дэзерцiра РЖвана Гнёта свядома утрыруецца i знiжаецца пры дапамозе натуралiстычных падрабязнасцей: здраджваючы сябрам па зброi, герой квапiцца на сiнiя галiфэ, якiя засталiся пасля забiтага камандзiра Ермальчука. Класавы падыход, партыйныя лозунгi (аб чым, у прыватнасцi, сведчыць назва аднаго з артыкулаСЮ М. Лынькова пачатку 30-х гадоСЮ ВлЗа ваяСЮнiчую партыйнасць у пралетарскай лiтаратуры i мастацтве, за стварэнне сапраСЮднага вобраза бальшавiкаВ» (Лiт. i мастацтва. 1932. 26 лют.)) прыкметна СЮплывалi на пiсьменнiцкую пазiцыю i звужалi магчымасцi вобразнага даследавання рэчаiснасцi. У апавяданнi М. Лынькова з характэрнай, падкрэслена палемiчнай назвай ВлАб чалавечым сэрцыВ» (1935) ужо свядома супрацьстаСЮляюцца хрысцiянскi гуманiзм i гуманiзм ВлпралетарскiВ», ВлсацыялiстычныВ».

М. Тычына звяртае СЮвагу на такую якасць i асаблiвасць апавядання 1930-х гг., як драматызацыя жанру, прычым не СЮ лепшым накiрунку. Гэта адбывалася за кошт спрашчэння складанай карцiны рэальнага жыцця, свядомага абвастрэння супярэчнасцей памiж героямi, носьбiтамi супрацьлеглых грамадскiх iдэй, паказу сацыяльных жанфлiктаСЮ, за якiмi часта знiкалi жывое жыццё сучаснiка i сапраСЮдныя праблемы, асабiстыя трагедыi людзей. У апавяданнi 30-х гадоСЮ прыкметна скарацiСЮся рэестр мастацкiх iдэй, знiкла зусiм Влiдэя асобыВ», якая цiкавiла празаiкаСЮ у папярэдняе дзесяцiгоддзе, бяднейшай стала тэматыка твораСЮ, нягледзячы на тое, што з'явiлiся Влвытворчы нарысВ» i тэма змагання з Влворагамi народаВ». Фармальнае абнаСЮленне тэматыкi не магло кампенсаваць прыкметнае абмяленне гуманiстычнага зместу Влмалой прозыВ». Многiя з хiбаСЮ апавядання гэтага часу тлумачылiся тым, што беларускiя празаiкi працавалi над эпiчнымi задумамi. Аднак не СЮсе. Нават такiя таленавiтыя празаiкi, як Я. Колас, З. Бядуля, Ц. Гартны, К. Чорны, М. ЛынькоСЮ, В. Каваль, Б. Мiкулiч, Р. Мурашка, Я. Скрыган, не асмельвалiся выходзiць за межы журналiсцкага фактаграфiзму i павярхоСЮнай публiцыстыкi. Напрыклад, апавяданне ВлАдзiнВ» (1930) Я. Коласа друкавалася з уводнай заСЮвагай аСЮтара: ВлГэты расказ запiсаны са слоСЮ самога героя, т. Т-га, з якiм аСЮтару давялося сустрэцца СЮ паездцы на Асiнбуд вясною 1929 г. Пятрусь Клiмко тАУ прозвiшча выдуманае, Яворскi тАУ перайначанаеВ» (Колас Я. Зб. тв. Т. 5. С. 609.). З такой жа заСЮвагай маглi б публiкавацца i iншыя апавяданнi празаiка гэтага часу, такiя, як ВлНе з таго канцаВ» i ВлАрынiна перамогаВ» (1931), у якiх пераважае бытаапiсальнiцтва i газетная публiцыстыка.

З. Бядуля, усведамляючы небяспеку апiсальнасцi, калi засвойваецца новая тэматыка, нават такая традыцыйная, як вясковае жыццё, ахвотна выкарыстоСЮваСЮ навелiстычны, востры, цэнтраiмклiвы сюжэт. Апавяданнi з цыкла ВлНезвычайныя гiсторыiВ» (1931) свядома будуюцца на рэзкiх антытэзах i кантрастных супрацьстаСЮленнях. Так, напрыклад, Сымон Канцавы, герой апавядання ВлДзве ночыВ», запiсаСЮшыся СЮ калгас, апынаецца памiж двух агнёСЮ, бо яго жонка супраць таго, каб аддаць карову i пазбавiць уласную дачку пасагу, а багаты хутаранiн Антон пагражае са свайго боку. Сымон, актыСЮны агiтатар на людзях, застаСЮшыся сам-насам, не можа пазбавiцца ад трывожных прадчуванняСЮ i сумненняСЮ. З. Бядуля iмкнуСЮся стварыць вобраз дзейснага чалавека, якi не толькi сузiрае, але разважае i прымае рашэнне, авалодвае сiтуацыяй, а гэта СЮжо герой навелы тАУ жанру, якi СЮзнiк у новы час. У апавяданнях ВлСвiнарка ФрэйдаВ» (1934) i асаблiва ВлВiхорВ» (1935) пераважае новы тып апавядальнага жанру, для якога характэрны вострая iнтрыга, дынамiчны сюжэт, раманны пачатак. Аднак жанравае i стылявое вынаходнiцтва празаiка слаба ратавала яго апавяданнi ад павярхоСЮнасцi i дэкларатыСЮнасцi.

Вызначэнне ВлнавелаВ» адпавядае i апавяданням М. Зарэцкага i М. Лынькова. М. Зарэцкi СЮжыСЮ яго нават у назве ВлНавела пра каханнеВ» (1935): сюжэт твора трымаецца на раптоСЮнай змене жыццёвай сiтуацыi, у якой дзейнiчаюць героi. Трактарыст Уладзiк, адстойваючы сябе як асобу перад спакойнай i разумнай жонкай Верай, песцiць у душы мару Влаб невядомым подзвiгуВ». Яго мара заканчваецца тым, што герой трапляе СЮ аварыю i толькi апынуСЮшыся на бальнiчным ложку, нарэшце згаджаецца з жонкай, што трэба проста Влжыць, вучыцца, працавацьВ». У адпаведнасцi з вызначэннем жанру ВлНавела пра каханнеВ» сапраСЮды паэтызуе выпадак з жыцця i не прэтэндуе на нешта большае.

Апавяданне як малафарматны жанр давала магчымасць для творчай самарэалiзацыi i маладым празаiкам, якiя, хоць i не так бурна, як iх папярэднiкi, усё ж уваходзiлi СЮ лiтаратуру i СЮ 30-я гады. РЖ. Грамовiч, У. КраСЮчанка, М. ЛупсякоСЮ, А. МiронаСЮ, М. Паслядовiч, А. Стаховiч, некаторыя менш вядомыя празаiкi, iмёны якiх згадваСЮ, а асобныя апавяданнi аналiзаваСЮ у сваiх аглядных артыкулах К. Чорны, адрознiвалiся ад сваiх папярэднiкаСЮ большай лiтаратурнай адукаванасцю, пазiтыСЮным стаСЮленнем да традыцыi i культуры творчасцi, былi назiральнымi i добра ведалi народную гаворку. У апавяданнях М. Лупсякова ВлСустрэчаВ», ВлБелахвостыВ» (1938), ВлБагна смерцiВ», ВлПомстаВ» (1939) назiраецца СЮвага да псiхалагiчнай матывацыi людскiх учынкаСЮ, уменне СЮзнаСЮляць беларускiя ландшафты, прысутнiчае каларытная гутарковая мова персанажаСЮ. М. Паслядовiча, з аднаго боку, вабiла да сябе жыццё простага чалавека з яго звычайнымi радасцямi i маленькiмi адкрыццямi (ВлШто было на балоцеВ», 1930; ВлНебяспечны зверВ», 1933; ВлМечаны заяцВ», 1934; ВлВучоны верабейВ», 1936), а з другога тАУ цiкавiлi падзеi, у якiх гучала рэха класавых бiтваСЮ (ВлМарсельВ», 1931; ВлСуддзяВ», 1934; ВлЭспада ФлоркаВ», 1936). ВлМастакоСЮскае вокаВ», па словах К. Чорнага, якi пiльна сачыСЮ за поспехамi i няСЮдачамi маладых празаiкаСЮ, меСЮ I. Грамовiч (ВлКашмiровая хусткаВ», 1937). Вялiкiя надзеi падаваСЮ У. КраСЮчанка, якi выявiСЮ умельства СЮ абмалёСЮцы каларытных вясковых тыпаСЮ (ВлПанас КарасiкВ», 1933; ВлГантар ЛёнькаВ», 1934; ВлНа крутым павароцеВ», 1936; ВлЗастольная Сiльвестра НаСЮныкiВ», 1938). Аднак час, эпоха не далi па-сапраСЮднаму разгарнуцца маладым талентам.

Сярод маладых празаiкаСЮ, якiя пачалi друкавацца у канцы 20-х i пачатку 30-х гадоСЮ, прыкметна вылучалася творчасць Э. Самуйлёнка. У апавяданнi ВлПаляСЮнiчае шчасцеВ» (1933), якое СЮвайшло СЮ школьныя хрэстаматыi, выявiлiся найбольш прыкметныя якасцi пiсьменнiцкай iндывiдуальнасцi Э. Самуйлёнка: дакладнае адчуванне псiхалогii герояСЮ, майстэрскае валоданне маналогам, паэтычны погляд на чалавека працы, уменне стварыць вострую сiтуацыю, у якой чалавек раскрываецца дарэшты, схiльнасць да яркай фабулы i дынамiчнага сюжэта. Многiх гэтых якасцей якраз i не ставала апавяданню 30-х гадоСЮ. Празаiка захапляла СЮласнае СЮменне ствараць заблытаны сюжэт, будаваць вострую iнтрыгу, нагружаць фабулу падзеямi (ВлРусалчыны сцежкiВ», 1931; ВлЦаглiна казематуВ», 1932; ВлПункт апорыВ», 1934). Э. Самуйлёнак быСЮ блiзкi да вырашэння складанай задачы, над якой марна бiлiся i больш таленавiтыя, i больш вопытныя празаiкi: ён стварыСЮ вобраз Влновага чалавекаВ», ВлстаноСЮчага герояВ», калектывiста па сваiх поглядах i жыццёвых паводзiнах.

У творах на тэму барацьбы за мiр, супраць фашызацыi ЕСЮропы напярэдаднi другой сусветнай вайны (а дадзеная тэма з'яСЮлялася як бы ВладкрытайВ», нават заахвочваемай савецкай СЮладай) пафасна выяСЮлялася непрыняцце антычалавечых iдэй, якiя атрымалi распаСЮсюджанне не толькi СЮ Заходняй ЕСЮропе. Адным з першых апавяданняСЮ на гэту тэму было апавяданне Ц. Гартнага ВлСмерць Германа ВасерманаВ» (1930). АСЮтар удала выкарыстаСЮ тут прыём гратэску СЮ паказе абсурднай нямецкай рэчаiснасцi рубяжа 1920тАУ1930-х гг., дзе пачынае браць верх атмасфера падазронасцi, палiтычнага шпiянажу, распальвання чалавеканенавiснiцкiх iдэй, знiшчэння дэмакратычных свабод. Дарэчы, многае з адлюстраванага Ц. Гартным, праецыравалася i на савецкую рэчаiснасць.

Пашырэнне тэматычных абсягаСЮ апавядальнага жанру было не толькi фармальнай прыкметай, яно закранала i змястоСЮнасць твораСЮ. У апавяданнi К. Чорнага ВлМакаркавых ВолькаВ» (1938), апублiкаваным у самы разгар сталiнскiх рэпрэсiй, ад якiх пацярпеСЮ i аСЮтар, прадэманстравана псiхалогiя мыслення i паводзiн даносчыка i ананiмшчыка як аднаго з разнавiднасцей тыпова Влновага чалавекаВ», выхаванага за гады савецкай улады. Партрэт Сафрона Дзядзюлi, ВлкааператараВ», Влдушы СЮсiх спраСЮВ», Влраённага актывiстаВ», якi з паталагiчнай страсцю праследуе маладую жанчыну за тое, што яна адмовiлася выйсцi за яго замуж, намаляваны сатырычнымi фарбамi, вельмi рэдкiмi СЮ лiтаратуры таго часу, а яго ганебныя СЮчынкi ацэнены адкрыта i бескампрамiсна з пункту погляду гуманiзму (без азначэння ВлсацыялiстычныВ» цi ВлбуржуазныВ»). Апавяданне К. Чорнага ВлМакаркавых ВолькаВ» так i засталося адзiным выключэннем з агульнага правiла, паводле якога празаiкi выкрывалi капiталiзм, (ВлЯдвiсiн дубВ» М. Лынькова, 1940), адмоСЮную ролю каталiцтва (ВлКапля малакаВ» i ВлТры злотыхВ» М. Лынькова, 1940), услаСЮлялi камунiстычнае падполле Заходняй Беларусi (ВлНавела без назвыВ» (1934) i ВлСпатканнеВ» (1936) П. Галавача, ВлНе згасне сонцаВ» X. Шынклера, 1939).

ЗноСЮ жа, як i СЮ жанры апавядання, адным з самых актыСЮных стваральнiкаСЮ аповесцей у 1930-я гг. быСЮ К. Чорны. У 1930 г. iм была напiсана аповесць ВлВяснаВ», у якой яшчэ можна адшукаць рудыменты лiрычнага светаСЮспрыняцця аСЮтара. У творы апiсваецца Влцiхая радасцьВ» селянiна, якi нарэшце, як яму здавалася, атрымаСЮ магчымасць працаваць у дружным калектыве на роднай зямлi i пазбыСЮся вечнага клопату Влпра хлеб надзённыВ». Дзеянне разгортваецца тут па законах лiрычнага верша, плаСЮна нарастаючы i гэтак жа плаСЮна завяршаючыся. Акаляючая ж К. Чорнага рэчаiснасць яСЮна кантраставала з унутраным спакойным клiматам аповесцi ВлВяснаВ».

Аповесць ВлМежыВ» С. Баранавых (1930), як i ВлВяснаВ» К. Чорнага, пiсалася СЮ час ВлмiрнагаВ» разгортвання калектывiзацыi, калi яшчэ не было iнспiраванага СЮладаю рэзкага размежавання на ВлкулакоСЮВ» i ВлбеднякоСЮВ», а партыйны лозунг Влхто каго?В» хаваСЮся СЮ запаснiках. Будучыя вострыя канфлiкты яшчэ толькi спеюць, а розныя адносiны да падзей выяСЮляюцца СЮ сутыкненнях бацькi i сына, якiя не выходзяць за межы сям'i. Старога Пракопа хвалюе не сама калектывiзацыя (ВлМая гаспадарка. МаяВ»), а працэс руйнавання ранейшага, выпрабаванага за стагоддзi ладу жыцця, якi здаецца яго сыну ЯСЮгену кансерватыСЮным i бесперспектыСЮным. АСЮтар пераводзiць спрэчку з побытава-сямейнага плана СЮ сферу фiласофii: Пракоп глыбей разумее чалавечую прыроду, калi сумняваецца СЮ магчымасцях калектыСЮнай працы на зямлi, бо СЮвесь вопыт iснавання продкаСЮ сцвярджаСЮ, што плён дае толькi iндывiдуальная iнiцыятыва. Наступная аповесць С. Баранавых ВлНовая дарогаВ» (1932) з'явiлася СЮ друку СЮ разгар класавага змагання на вёсцы, i змены СЮ поглядзе на падзеi закранулi яе жанравую структуру. Тут упершыню СЮ беларускай прозе СЮзнiкла сюжэтная мадэль, якая пазней неаднаразова будзе выкарыстоСЮвацца iншымi аСЮтарамi. Мадэль гэта была прамым адлюстраваннем рэчаiснасцi, дзе адбывалася рэзкая палярызацыя грамадскiх сiл. Своеасаблiвы Влсацыяльны трохкутнiкВ» прадстаСЮлялi, з аднаго боку, рабочы Вацiк Такарскi, якi прыехаСЮ у вёску Муравейнiкi Влправодзiць партыйную лiнiюВ», а з другога тАУ хiтры i затоены вораг савецкай улады Ахрэм Танцулька, якi ВлСЮ курсе справыВ» i разумее, што час адкрытага змагання мiнуСЮ, а таму спрытна падладжваецца пад Влпалiтычную лiнiюВ», спадцiшка дыскрэдытуючы яе. ВлГолас народаВ» персанiфiкуецца СЮ вобразах вясковай беднаты. ВлПерагiбшчыкiВ» СЮ вынiку iнтрыг ВлкулакоСЮВ» раскулачваюць сумленнага чалавека, былога чырвонаармейца Мiхася КляСЮко. У друку з'яСЮляецца артыкул I. Сталiна ВлГалавакружэнне ад поспехаСЮВ», пасля якога наступае шчаслiвая развязка. У сюжэце пераважае сацыялагiчная схема, а iмкненне паказаць псiхалагiчныя спружыны паводзiн герояСЮ адсоСЮваецца на другi план.

У аповесцi П. Галавача ВлСпалох на загонахВ» (1931) драматызм дзеяння дасягае свайго апагею, бо супрацьстаянне класаСЮ перарастае СЮ канфлiкт. ВлЦяпер уся краiна тАУ фронттАж Сёння я СЮяСЮляю свет суцэльным фронтамВ» (Галавач П. Зб. тв. Т. 2. С. 108.), тАУ пiша СЮ лiсце свайму сябру Панас, галоСЮны герой гэтага твора, якi не толькi дзейнiчае, але i разважае над сэнсам падзей. ПрыехаСЮшы СЮ ЦярэшкаСЮ Брод з мэтаю дапамагчы землякам разабрацца СЮ сваiх сумненнях, Панас спрабуе мыслiць не толькi сацыяльна-класавымi катэгорыямi, але i выходзiць да агульначалавечых праблем: ВлАгульначалавечае шчасце, бачу я, iдзе пад палотнiшчам, афарбаваным у кроСЮ. Гэта сiмвал нашае веры. Гэта сiмвал таго, што агульначалавечае шчасце можна толькi заваяваць у жорсткiм змаганнiВ» (Там жа. С. 109.). Думкi Панаса больш падобныя на гатовыя палiтычныя лозунгi. Пiсьменнiк пераадольвае рэшткi нарысавасцi i лiрычнай расслабленасцi СЮ апiсаннi падзей i паказвае шпаркае нарастанне напружання, завяршаючы аповесць трагiчным фiналам, калi Панас гiне СЮ час Влбабскага бунтуВ».

Сацыялагiчная схема, якая запанавала СЮ сферы iдэалогii, уплывала не толькi на маладзейшых i менш вопытных празаiкаСЮ, але i на такiх, як Я. Колас. У яго аповесцi ВлАдшчапенецВ» (1931), з аднаго боку, выявiлася глыбокае разуменне трагедыi селянiна, якi як ВлсераднякВ» яшчэ не паспеСЮ перажыць асалоду працаваць на СЮласнай зямлi i павiнен Влударнымi тэмпамiВ» псiхалагiчна перабудавацца на новы лад, а з другога тАУ досыць наiСЮная вера СЮ перавагi калектыСЮнага гаспадарання, што адлюстравалася СЮ iдылiчным апiсаннi калгаса, у якiм па волi аСЮтара пабываСЮ герой-праСЮдашукальнiк.

ПэСЮная павярхоСЮнасць у адлюстраванннi калектывiзацыi характарызуе таксама СЮ цэлым неблагую аповесць Б. Мiкулiча ВлЧорная ВiрняВ» (1931). Адна з цiкавых асаблiвасцей сюжэта гэтага твора СЮ тым, што СЮ цэнтры СЮвагi яе вобраз пiсьменнiка, iнтэлiгента, якi прыехаСЮ ажыццяСЮляць калектывiзацыю на вёску. Адпаведна СЮ аповесцi былi так цi iнакш закрануты пытаннi лiтаратуры i мастацтва, iх месца СЮ грамадстве.

Асобныя захады па СЮзмацненню гуманiстычнага пафасу прозы назiралiся на працягу дзесяцiгоддзя, але не былi належным чынам ацэнены СЮ неспрыяльнай атмасферы iдэалагiчнага нагляду i жорсткiх рэпрэсiй. Гэтыя захады выявiлiся не толькi СЮ творчасцi прызнаных майстроСЮ слова, але i менш вядомых празаiкаСЮ, якiм абставiны не далi магчымасцi раскрыць свой талент. У аповесцi В. СташэСЮскага ВлПад местачковым месяцамВ» (1930) створаны сакавiтыя малюнкi местачковага побыту, асобныя каларытныя вобразы (гандляра Майзельсона, старога Лейбы). Пазбягаючы публiцыстычных спрашчэнняСЮ, аСЮтар мiжволi паглыбляСЮся СЮ апiсанне звычайнага жыцця звычайных людзей i з асалодай узнаСЮляСЮ мiлыя яго сэрцу падрабязнасцi. Тое самае адбывалася i СЮ аповесцях С. Знаёмага ВлГанчарыВ» (1933) i ВлБiяграфiя майго герояВ» (1934), у якiх спачуванне аСЮтара простаму чалавеку выявiлася СЮ шырокiм выкарыстаннi Влсентыментальнага стылюВ», названага тагачаснай крытыкай прыналежнасцю ВлнаццэмаСЮшчыныВ». Аднак у другой палове 30-х гадоСЮ Влздаровая рэалiстычнасцьВ» перамагла, i СЮ прозе запанавалi партыйная публiцыстыка, аСЮтарытарны стыль, жорсткiя сiнтаксiчныя канструкцыi, запазычаныя з тэкстаСЮ урадавых пастаноСЮ i iнструкцый.

Асаблiва моцна змены закранулi ВлгарадскуюВ», ВлiндустрыяльнуюВ» аповесцi, якiя з'явiлiся водгукам на заклiк ствараць Влгiсторыю фабрык i заводаСЮВ». Ужо СЮ аповесцi З. Бядулi ВлТаварыш МiнкiнВ» (1930) выходзiць на пярэднi план вобраз кiраСЮнiка, вылучэнца з рабочых, якi змагаецца з бюракратызмам, з адсталымi мяшчанскiмi настроямi, дзеля чаго спасцiгае азы фiнансавай справы i заваёСЮвае Влпапяровы фронтВ». Псiхалагiчная матывацыя паводзiн Саламона Мiнкiна часта наiСЮная, бо кiруе iм галоСЮным чынам Влкласавы iнстынктВ». П. БроСЮка на заклiк партыi Влвывучаць жыццёВ» адказаСЮ тым, што паСЮгода ВлжыСЮ жыццём папяровай фабрыкiВ», каб потым напiсаць нарысавую аповесць ВлКаландрыВ» (1931). А аповесць Б. Мiкулiча ВлНаша сонцаВ» (1931) узнiкла як спроба стварыць вобраз Влновага чалавекаВ»: у творы тАУ гэта камсамолец Анатоль ШастакоСЮ, якi жыве выключна грамадскiмi iнтарэсамi, а да СЮсяго асабiстага абсалютна абыякавы. Абсалютызацыя тэмы працы заСЮважаецца СЮ аповесцях А. Стаховiча ВлПампей ШчупакВ» (1940) i М. Паслядовiча ВлМагiстральны каналВ» (1940). Такiм чынам аповесць апынулася перад пагрозай знiкнення, ператварыСЮшыся СЮ апiсанне вытворчага працэсу з выкарыстаннем асобных элементаСЮ мастацкасцi.

Эпiчны пачатак аповесцi, якая прэтэндуе на аб'ектыСЮны паказ рэчаiснасцi, спрабавалi падтрымаць старэйшыя празаiкi тАУ Я. Колас, З. Бядуля, К. Чорны. У аповесцi Я. Коласа ВлДрыгваВ» (1932тАУ1933), якая неСЮзабаве пасля публiкацыi СЮ друку набыла вялiкую папулярнасць, свядома падкрэслiваСЮся летапiсна-легендарны маштаб падзей грамадзянскай вайны. Вобраз дзеда Талаша таксама задумваСЮся як вобраз, якi СЮвасабляСЮ нацыянальны характар беларуса, а палеская экзотыка толькi адцяняла гэту характарнасць героя. Шырокая СЮрачыстая танальнасць апавядання час ад часу знiжалася за кошт падрабязнага апiсання побыту i добразычлiвага аСЮтарскага гумару. Дзед Талаш тАУ паСЮстанец, партызан, вольналюбiвы чалавек, для якога галоСЮнае тАУ уласная незалежнасць i адмаСЮленне унiфiкацыi, што запанавала СЮ савецкiм грамадстве падчас напiсання аповесцi. ЗахаваСЮшы псiхалагiчную праСЮдзiвасць у абмалёСЮцы персанажаСЮ, Я. Колас здолеСЮ надаць твору эпiчны размах i драматычную напружанасць сюжэта. Нездарма ВлДрыгваВ» неСЮзабаве набыла сцэнiчнае СЮвасабленне пад назвай ВлУ пушчах ПалессяВ».

Неблагiмi СЮ цэлым творамi сярэдзiны тАУ канца 1930-х гг. сталi аповесцi З. Бядулi ВлНаблiжэннеВ» (1935) i ВлУ дрымучых лясахВ» (1939). У бiяграфii героя аСЮтар бачыСЮ выяСЮленне бiяграфii свайго пакалення, вядучых тэндэнцый эпохi войнаСЮ i рэвалюцый. У гэтых творах шмат праСЮдзiвых апiсанняСЮ побыту яСЮрэйска-беларускiх мястэчак, моцны пафас гуманiзму СЮ паказе трагiчнага лёсу землякоСЮ празаiка i складанага шляху галоСЮнага героя Левiна. Разам з тым, З. Бядуля не змог супрацьстаяць уплыву вульгарна-сацыялагiчных схем, якiя запанавалi СЮ гэты час у лiтаратуры, што выявiлася СЮ фарсiраваннi выспявання рэвалюцыйнай свядомасцi i Левiна, i местачкоСЮцаСЮ.

Аповесць К. Чорнага ВлЛюба Лук'янскаяВ» (1936) адчула на сабе моцнае СЮздзеянне эпiчных задум празаiка, што выявiлася СЮ яе раманным па свайму характару змесце, у маштабным развароце падзей, людскiх лёсаСЮ, у фiласофскай заглыбленасцi i псiхалагiчнай матывацыi СЮчынкаСЮ герояСЮ. Узмацненне эпiчнага пачатку заСЮважаецца i СЮ пераносе цэнтра цяжару са статычнага апiсання асобных эпiзодаСЮ i характараСЮ на драматычны рух сюжэта, на паказ скразнога дзеяння, якое дасягае сваёй кульмiнацыi СЮ эпiзодзе нечаканай сустрэчы СЮ адным месцы адразу СЮсiх герояСЮ, калi адкрываецца гiстарычны сэнс Влфiласофii жыццяВ» кожнага з персанажаСЮ аповесцi. ВлЛюба Лук'янскаяВ» поСЮнiцца гуманiстычным пафасам сцвярджэння чалавечай асобы, яе права на шчасце i адмаСЮленне носьбiтаСЮ iдэi Влчалавек чалавек

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Слово о полку Игореве" - золотое слово русской литературы

"Университетский роман" в британской литературе