Белоруская мова

1. Сацыяльная прырода мовы

ГалоСЮнай дыфэрэнцыяльнай прыкметай чалавека сярод iншых вiдаСЮ жывых iстот тАУ валоданне членапаздельнай мовай. Без паняцця мовы немагчыма даць азначэнне чалавеку. Падлiчана, што каля 80% усяго жыцця чалавек так цi iнакш звязана з мовай: 19 гадзiн у суткi мы размаСЮляем, слухаем, чытаем, пiшам, думаем самi сабе, разважаем, бачым сны, нешта мармочучытАж

Мова тАУ СЮнiкальнейшая зтАЩява. Яна адначасова зтАЩява iдэяльная i матэрыальная, iндывiдуальная i сацыяльная, самая старажытная i самая свежая; яна адначасова i адрознiвае чалавека ад усяго свету жывых iстот, i абтАЩядноСЮвае вялiкi клас жывых iстот у адзiн чалавечы род.

З дапамогай мовы чалавек мае доступ да СЮсiх незапашаных чалавецтвам ведаСЮ, да СЮсяго таго, што СЮспрымаюць, ведаюць усе iншыя людзi. Людi здавальняюць свае патрэбы, словамi прымушаючы iншых рабiць што-небудзь за iх. Мы можам гаварыць адно, а думаць другое. Мова злучае не толькi прадстаСЮнiкоСЮ аднаго пакалення, але i розныя гiстарычныя пакаленнi людзей (дзякуючы пiсьмовай форме).

У гiсторыi навукi iснавалi розныя погляды на мову. Адны вучоныя разглядалi мову як бiялягiчную зтАЩяву (такую ж, як здольнасць есцi, пiць, хадзiць, колер вачэй i г.д.), другiя тАУ як псiхiчную. Але зафiксаваны выпадкi, калi навароджаныя траплялi СЮ асяроддзе звяроСЮ, i там, зразумела, у iх не развiвалася мова, нават не зтАЩяСЮляецца патрэба СЮ ей. З гiсторыi вядомы i варварскiя эксперыменты старажытных часоСЮ, калi грудных дзяцей ад этнiчна розных бацькоСЮ пазбаСЮлялi СЮзаемаадносiн з людзьмi, каб даведацца, якая мова першародная. Але мэты такiя вопыты не дасяглi, бо чалавек павiнен навучыцца мове ад iншых людзей, сама па сабе не сфармiруецца нават у генiя. Дзiця, незалежна ад нацыянальнасцi i генаСЮ бацькоСЮ, пачынае размаСЮляць на той мове, якую чуе з першых дзен жыцця.

2. Гiпотэзы паходжання мовы

Пытанне аб паходжання мовы зтАЩяСЮляецца адным з самых складаных i да канца не вырашаных навукай. Пiсьменства iснуе СЮсяго каля 5000 гадоСЮ, а дзесяткi тысяч гадоСЮ мова СЮжывалася толькi СЮ вуснай форме, таму дакладных, строга аргументаваных звестак пра тое, калi i як узнiкла мова, якiя этапы развiцця яна прайшла, у вучоных няма.

У гiпотэзах паходжання мовы можна СЮмоСЮна выдзелiць два падходы:

1) мова зтАЩявiлася натуральным шляхам;

2) мова створана штучна нейкай актыСЮнай стваральнай сiлай.

На раннiх этапах цывiлiзацыi СЮзнiкла лагасiчная (логасная) тэорыя паходжання мовы. Яна iснуе СЮ некалькiх разнавiднясцях тАУ ведычнай, бiблейскай i канфуцыянскай тАУ i пабудована на мiфолага-рэлiгiйных уяСЮленнях з гэтай гiпотэзай, у аснове свету ляжыць духоСЮны пачатак, якi СЮдзейнiчае на матэрыю, што знаходзiцца СЮ хаатычным стане, уладкоСЮвае яе формы i стварае свет i чалавецтва. Такiм чынам, згодна з Бiблiяй, Бог даСЮ людзям дзольнасць да мовы, якую яны выкарысталi для наймення рэчаСЮ.

У канцы ХХ ст. лагасiчная гiпотэза набыла новае, навуковае, гучанне СЮ сувязi з адкрыццем структурнага iзамарфiзму слова, мовы, свядомасцi, генетычнага кода, абтАЩектаСЮ мiкра- i макрасвету.

З часоСЮ Старажытнай Грэцыi бярэ пачатак гукапераймальная гiпотэза, падтрыманая i развiтая СЮ ХVРЖРЖРЖ тАУ ХVХ стст. Яе сутнасць у тым, што мова СЮзнiкла праз перайманне (iмiтацыю) чалавекам гукаСЮ навакольнага свету тАУ шуму ветру, крыку звяроСЮ i г.д. Напрыклад: кi-гiк тАУ кiгiкаць, туп-туп-туп тАУ тупаць, га-га-га тАУ гагатаць i iнш. Пры гэтым у розных мовах гэтая iмiтацыя можа адбывацца па-рознаму. Але такiх слоСЮ няшмат.

Таксама з антычнай фiласофii дайшла да нас выклiчнiкавая гiпотэза, якая СЮ больш складаных варыянтах iснуе СЮ навуцы i зараз. Паводле яе, паходжанне мовы звязана з тымi натуральнымi гукамi, якiмi насычана бiялагiчнае жыцце самога чалавека. Ад iх узнiкаюць словы тыпу ахаць, войкаць, мыкаць. Пазней, на думку прыхiльнiкаСЮ гэтай гiпотэзы, сувязь памiж гучаннем слова i эмацыянальным станам чалавека становiцца толькi СЮскоснай.

У ХVРЖРЖРЖ ст. у ЕСЮропе пашыраецца тэорыя грамацкай дамоСЮленасцi. Некаторыя яе iдэi былi сфармуляваны СЮ ХVРЖРЖРЖ ст. англiйскiм фiлосафам Т.Гобсам, якi лiчыСЮ, што маСЮленне было вынайдзена людзьмi падобна да таго, як пазней яны вынайшлi кнiгадрукаванне: нашым першабытным продкам тАЬпрыйшло СЮ галавутАЭ даць назвы рэчам, i дзякуючы гэтаму яны атрымалi магчымасць утрымлiваць у памяцi думкi, абменьвацца iнфармацыяй, бавiць час. Паводле Ж.-Ж. Руссо, у прыродны перыяд жыцця чалавецтва пануюць эмацыянальныя выкрыкi, але па меры наблiжэння да цывiлiзованнага жыцця людзi шукаюць больш зручныя знакi для адносiн, якiмi становяцца жэсты i гукаперайманнi. А далейшая замена жэстаСЮ на гукi патрабавала калектыСЮнай згоды i слоСЮ, каб увесцi СЮ карыстанне новыя словы i дамовiцца аб iх значэннi.

У ХРЖХ ст. французкiм фiлосафам Л. Нуарэ была выказана гiпотэза пра тое, што мова СЮзнiкла СЮ час калектыСЮнай працы людзей, якiя дапамагалi сабе выкрыкамi пры яе выкананнi, i гэтыя працоСЮныя выкрыкi ляглi СЮ аснову мовы людзей. Гэтая гiпотэза атрымала назву тэорыi працоСЮных выкрыкаСЮ.

У апошняй трэцi ХРЖХ ст. Ф. Энгельсам была сфармулявана працоСЮная (сацыяльная) теорыя паходжання мовы. У адпаведнасцi з ей, мова СЮзнiкае СЮ вынiку сумеснай працоСЮнай дзейнасцi першабытных людзей. Неабходнасць узгадняць свае дзеяннi СЮ час працы стымулявала СЮзнiкненне i развiцце пэСЮных гукавых комплексаСЮ, якiя СЮскладнялiся паралельна з развiццем грамацтва, ускладненнем сродкаСЮ працы i СЮдасканаленнем свядомасцi i мыслення.

3. Функцыi мовы

Мова тАУ слова мнагазначнае, яно абазначае важнейшы сродак чалавечай камунiкацыi (чалавечых зносiн) увогуле i пэСЮнай нацыянальнасцi, мову асобнага, звычайна творчага, чалавека. Мова тАУ гэта не толькi сiстэма гукавых i пiсьмовых сродкаСЮ перадачы iнфармацыi. Словам тАЬмоватАЭ можа абазначацца СЮвогуле сiстэма выразных сродкаСЮ: мова музыкi i мова тэатра i г.д.

Мова СЮ жыццi чалавека i грамацства выконвае самыя розныя функцыi. АсноСЮныя функцыi любой мовы тАУ камунiкатыСЮная, г.зн. мова з'яСЮляецца асноСЮным сродкам зносiн памiж людзьмi, i кагiнтыСЮная, або пазнавальная. Пры дапамозе гэтых дзвюх функцый асоба атрымлiвае iнфармацыю ад iншых людзей цi грамацкай суполкi, людзi разумеюць адзiн аднаго, перадаюць патрэбную iнфармацыю iншым асобам. Але з дапамогай мовы людзi не толькi могуць, паведамляць адзiн аднаму патрэбную iнфармацыю, але i назапашваць веды, фiксаваць, класiфiксаваць, абагульняць пэСЮныя iнтэлектуальныя дасягненнi чалавецтва.

3 пазнавальнай цесна звязана намiнатыСЮная функцыя мовы, якая ажыццяСЮляе сувязь чалавека з навакольным светам. Пры дапамозе намiнатыСЮнай функцыi чалавек называе прадметы, з'явы рэчаiснасцi, дзеяннi, прыкметы i г.д. Часам вельмi легка растлумачыць, чаму той цi iншы прадмет назвалi пэСЮным словам. Напрыклад, слова панядзелак утворана ад дзвюх частак тАУ па, пасля i нядзеля, г.зн. якi iдзе пасля нядзелi. Аднак паходжанне большасцi слоСЮ беларускай мовы зараз вельмi цяжка, а часам i СЮвогуле немагчыма растлумачыць.

Сярод iншых функцый моСЮ можна адзначыць, напрыклад, рэгулятыСЮную, цi фактычную, пры дапамозе якой людзi наладжваюць кантакты памiж сабой, уступаюць у дыялогi i замыкаюць iх, рэгулююць адносiны памiж сабой.

Пры дапамозе слоСЮ i iншых лiнгвiстычных сродкаСЮ чалавек не толькi можа перадаваць iнфармацыю, але i выражаць разнастайныя пачуццi, а праз iх выражаць сябе як асобу. Такая функцыя мовы называецца эмацыянальнай. Гэтая функцыя праяСЮляецца СЮ iнтанацыях, ацэнках, выклiчнiках.

Паколькi словы з'яСЮляюцца сродкамi мастацкай творчасцi, то мова валодае яшчэ i эстэтычнай функцыяй. Пры дапамозе слова можна СЮздзейнiчаць на пачуццi i думкi чалавека, рэгуляваць яго дзейнасць, вклiкаць у яго шмат эмоцый. Прычым гэта дасягаецца не толькi змястоСЮным афармленнем тэксту, але i самой вонкавай формай слоСЮ: падборам гукаСЮ, гукавых спалучэнняСЮ, рытму, мiлагучнацi, вобразнасцi маСЮлення.

Адной з важных функцый мовы з'яСЮляецца этнiчная, калi мова выступае як сiмвал нацыi. Як правiла, у працэсе маСЮлення названыя функцыi мовы перакрыжоСЮваюцца, спалучаюцца памiж сабой.

4. Мова i культура

У кожнай мове адбiваецца жыццевы i духоСЮны вопыт народа тАУ стваральнiка i карыстальнiка мовы. Некаторыя вучоныя нават лiчаць, што кожны народ бачыць свет праз прызму сваей роднай мовы, бо, зтАШяСЮляючыся своеасаблiвым кодам культуры, мова СЮ пэСЮнай ступенi вызначае светапогляд i менталiтэт народа, г.зн. яго псiхiчную i нацыянальна-культурную адметнасць. Прадметы i з'явы, якiя адыгрываюць важную ролю СЮ жыццi пэСЮнага народа, маюць больш разнастайных назваСЮ, чым аб'екты, якiя не сустракаюцца або рэдка сустракаюцца СЮ жыццi.

Напрыклад, прыкметнай адзнакай ландшафту Беларусi з'яСЮляецца балота, i беларуская мова мае больш за 20 яго назваСЮ. Затое СЮ нашай мове зафiксавана толькi адна назва такой жывелiны, як вярблюд, у той час як у арабскай мове даследчыкамi адзначаецца каля 5000 розных яго назваСЮ.

Самымi старажытнымi помнiкамi, якiя даюць магчымасць пранiкаць у глыбiню гiсторыi, культуры народа, з'яСЮляюцца тапонiмы. На карце Радзiмы няма, напэСЮна, нi воднай выпадковай народнай назвы: яна заСЮседы вынiкае з асаблiвасцей прыроднага асяроддзя, умоСЮ вытворчай дзейнасцi, звязана з гiстарычным мiнулым чалавека.

Надзвычай ярка нацыянальная адметнасць праяСЮляецца СЮ фразеалогii. Напрыклад, сквапны рускi тАЬза копейку удавитсятАЭ, а беларус тАЬза рубель жабу СЮ Вiльню пагонiцьтАЭ; у беларусаСЮ многа тАУ гэта тАЬсабакi не лiжуцьтАЭ; у рускiх тАУ тАЬкуры не клююттАЭ. Старажытныя рымляне пра непатрэбную працу казалi тАЬin silvаm lignа fеrrетАЭ (насiць дровы СЮ лес). У беларусаСЮ на гэты выпадак есць прыказка: тАЬУ крынiцу ваду не носяцьтАЭ, у рускiх тАЬЕхать в Тулу со своим самоваромтАЭ, у французаСЮ тАУ тАЬРоtеr dе РЖтАЩеаu а lа mеrтАЭ (Насiць ваду СЮ мора) i г.д.

Такiм чынам, пры супастаСЮленнi аналагiчных паняццяСЮ, сiтуацый у розных культурах i мовах вiдавочна праяСЮляецца нацыянаяьна-культурная спiцыфiка.

У любой мове есць словы, якiя значаць больш, чым вызначаны аб'ем iх значэння СЮ слоСЮнiку, набылi дадатковае культуралагчнае значэнне, выступаюць сiмвалам краiны. Вельмi часта гэта назвы раслiннага i жывельнага свету. Такiмi словамi-сiмваламi для беларусаСЮ, напрыклад, з'яСЮляюцца бусел i зубр, васiлек i шыпшына, вярба i рабiна. Сакура асацыiруецца з Японiяй, бяроза тАУ з Расiяй, а лаСЮр тАУ сiмвал РЖспанii.

Формы маСЮленчага этыкету таксама залежаць ад нацыянальна-культурных традыцый грамадства.

Такiм чынам, у назвах прадметаСЮ, з'яСЮ рэчаiснасцi адлюстроСЮваюцца адметнасцi жыцця, характару, мыслення, светапогляду народа. У моСЮных адзiнках, у словах-сiмвалах мова зберагае гiстарычную памяць народа, захоСЮвае яго культуру i духоСЮныя здабыткi.

5. Беларуская мова: яе паходжанне i развiцце

АсноСЮнае тэрытарыяльнае ядро СЮсходнiх славян вызначылася СЮ VРЖ тАУ VРЖРЖ стст. н. э. Славяне рухалiся з ПаСЮдневага Захаду на ПоСЮнач i РОсход. Спрадвеку на тэрыторыi СЮсходняй ЕСЮропы жылi балцкiя i СЮгра-фiнскiя плямены. Але гэта былi рэдкiя пасяленнi, таму асiмiляцiя, аславянванне мясцовых плямен iшло без асаблiвых перашкод. 3 часу прыходу славян на тэрыторыю Беларусi i пачатку iх сумеснага жыцця з балтамi i пачынаецца самазараджэнне беларускага народа i яго самаразвiцце.

Старажытныя крывiцкiя i дрыгавiцкiя племянныя саюзы паступова перараслi СЮ дзяржаСЮныя супольнасцi (Полацкае i Турава-Пiнскае княствы). Ужо на пачатку VРЖРЖРЖ ст. узнiк самы буйны на той час цэнтр крывiчоСЮ тАУ Полацк. У РЖХ ст. Полацк канцэнтруе вакол сябе велiзарныя тэрыторыi i становiцца адным з наймагутнейшых палiтычных i культурных цэнтраСЮ ва СЮсходняй ЕСЮропе.

Прыкладна СЮ гэты час умацоСЮвае свае пазiцыi i другi цэнтр усходнiх славян тАУ КiеСЮ.

У канцы Х ст. усходнiя славяне прынялi хрысцiянства. Разам з хрысцiянствам пiсьменнасць (на стараславянскай, цi царкоСЮнаславянскай, мове). Паступова выпрацоСЮваецца свой варыянт пiсьмовай (кнiжнай) мовы, якая iснуе паралельна са шматлiкiмi мясцовымi гаворкамi СЮсходнiх славян. Менавiта гэты час быСЮ пачаткам пiсьмовага перыяду у мастацкай славеснасцi будучых беларусаСЮ, рускiх, украiнцаСЮ,

Але палiтычную i эканамiчную стабiльнасць памiж часткамi СЮ феадальных дзяржавах усходiх славян падрывалi мiжусобныя войны князеСЮ. У такiх умовах усе большую ролю набываюць мясцовыя дыялекты. Вучоныя мяркуюць, што гаворкi насельнiкаСЮ будучых беларускiх, рускiх, украiнскiх земляСЮ мелi к ХРЖРЖРЖ ст. столькi адметнага, што можна гаварыць аб трох самастойных усходнеславянскiх мовах.

У складзе Вялiкага княства ЛiтоСЮскага СЮ ХРЖV тАУ ХVРЖ стст. сфармiавалася беларуская народнасць i яе мова (вучоныя называюць яе тАЬстарабеларускаятАЭ). У той час яна называлася тАЬпростаятАЭ, цi тАЬрускаятАЭ, тэрмiн тАЬбеларускаятАЭ узнiк пазней. Яна складвалася, сiнтэзуючы пiсьмовую спадчыну старажытнай усходнеславянскай мовы i жывыя гаворкi былых пляменаСЮ тАУ дрыгавiчоСЮ, крывiчоСЮ, радзiмiчаСЮ.

Лiтаратурная мова Вялiкага княства ЛiтоСЮскага склалася на аснове паСЮночна-заходнiх беларускiх гаворак. Яна была афiцыйнай дзяржаСЮнай мовай у Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм. На беларускай мове СЮпершыню СЮ гiсторыi СЮсходнiх славян на пачатку ХVРЖ ст. з'явiлiся друкаваныя кнiгi.

Аднак пасля абтАЩяднання Вялiкага княства ЛiтоСЮскага з Польшчай беларускiя землi СЮвайшлi СЮ феадальную федэратыСЮную дзяржаву тАУ Рэч Паспалiтую i паступова пачалося апалячвавнне i акаталiчванне беларусаСЮ. У 1696 г. ВаршаСЮскi сейм прыняСЮ пастанову, паводле якой пiсаць дзелавыя дакументы трэба было толькi па-польску. Паступова беларуская мова выцясняецца i з iншых жанраСЮ тагачаснай лiтаратуры i беларуская мова прыходзiць у поСЮны заняпад.

У канцы ХVРЖРЖРЖ ст. Рэч Паспалiтая перастала iснаваць i беларускiя землi СЮвайшлi СЮ склад Расiйскай iмперыi. Сацыяльны i нацыянальны прыгнет беларускага народа не зменшыСЮся, а СЮ афiцыяльны СЮжытак цяпер пачала выкарыстоСЮвацца толькi руская мова.

Менавiта СЮ час нацыянальнага заняпаду у асяроддзi навукоСЮцаСЮ-беларусаСЮ, выхаваных на традыцыях польскай i рускай культур, умацоСЮваецца разуменне самабытнасцi беларускага народа. Пачынаецца беларускае нацыянальнае Адраджэнне. Аднак ва СЮмовах адсутнасцi СЮласнай дзяржаСЮнасцi, забароны беларускай мовы СЮ сферы афiцыйна-справавых зносiн працэс складвання сучаснай лiтаратурнай мовы расцянуСЮся больш чым на стагоддзе.

Найбольш спрыяльнымi для беларускай мовы былi 20-я гады ХХ ст., калi ажыццяСЮлялася палiтыка беларуазацыi i беларускай мова набыла статус дзяржаСЮнай.

Але СЮ 1938 г., выходзiць пастанова тАЬАб абавязковым вывучэннi СЮ школах рускай мовытАЭ. РЖ з гэтага часу пачынаецца мэтанакiраванае выцясненне нацыянальнай мовы са сферы навучальна-выхаваСЮчага працэсу СЮ школе. Беларуская мова выцясняецца i з iншых сфер зносен.

У аношнi час ствараюцца СЮмовы для свабоднага развiцця беларускай мовы. Законам прадугледжана сiстэма мер, якiя павiнны забяспечыць выкарыстанне беларускай мовы СЮ якасцi дзяржаСЮнай ва СЮсiх сферах культурнага, грамадска-палiтычнага i эканамiчнага жыцця рэспублiкi.

6. Формы беларускай нацыянальнай мовы

Функцыянальныя слылi лiтаратурнай мовы

Як i iншыя нацыянальныя мовы, беларуская мова iснуе СЮ дзвюх формах: дыялектнай i лiтаратурнай.

Дыялектная мова тАУ гэта сукупнасць мясцовых гаворак, што бытуюць (у вуснай форме) на Беларусi. На сучасным этапе дыялекты не развiваюцца, а паступова разбураюцца. Перавага аддаецца вышэйшай форме нацыянальнай мовы тАУ лiтаратурнай мове.

Лiтаратурная мова тАУ СЮнармаваная, агульнапрынятая i абавязковая для СЮсiх членаСЮ грамацтва. РЖснуе СЮ вуснай i пiсьмовай разнавiднасцях, мае разгалiнаваную сiстэму стыляСЮ.

Разнастайныя мясцовыя гаворкi, што бытуюць на тэрыторыi Беларусi, на аснове свайго падабенства аб'ядноСЮваюцца СЮ тэрытарыяльныя дыялекты, якiя СЮ сукупнасцi СЮтвараюць дыялектную мову. Можна выздялiць два дыялекты: паСЮночна-СЮсходнi i паСЮднева-заходнi. Сярэднябеларускiя гаврокi спалучаюць некаторыя рысы паСЮночна-СЮсходняга i паСЮднева-заходняга дыялектаСЮ, маюць свае асаблiвасцi, iх можна выдзялiць у асобную междыялектычную групу. Таксама СЮ склад сучаснай беларускай дыялектнай мовы СЮваходзiць яшчэ адасобленная група заходнееСЮрапейскiх, цi брэсцка-пiнскiх гаворак.

Беларускiя дыялекты i асобныя гаворкi СЮнСЮтры iх адрознiваюцца таксама лексiкай, словаСЮтварэннем. Аднак агульных элементаСЮ СЮ iх значна больш, таму наяСЮнасць тэрытарыяльных дыялектаСЮ не парушае адзiнства беларускай нацыянальнай мовы.

Тэрытарыяльныя дыялекты тАУ гэта самыя старажытныя моСЮныя адзiнствы, нават больш старыя, чым сама беларуская мова. У дапiсьмовы перыяд дыялекты былi адзiнай формай зносiн.

Сацыяльны прагрэс разбураСЮ вузкiя рамкi феадальнай гаспадаркi. ПашыраСЮся капiталiстычны рынак, людзi наладжвалi больш цесныя палiтычныя, эканамiчныя, культурныя сувязi, значыць тАУ i моСЮныя кантакты памiж сабой. А гэта патрабавала СЮнiверсалiзацыi сродку сувязi, вяло да паступовага фармiравання на базе асобных дыялектаСЮ i гаворак адзiнай нацыянайльнай мовы.

У наш час новыя дыялекты не толькi не СЮтвараюцца, але паступова сцiраюцца адрозненнi памiж сабой. Дыялектнае маСЮленне, натуральнае СЮ гутарцы з землякамi, недапушчальнае СЮ афiцыйных зносiнах. Каб пазбегнуць дыялектычных звычак маСЮлення, пазбавiцца ад мешанiны лiтаратурнага i дыялектнага, патрэбна добра СЮсведамляць рознiцу памiж лiтаратурнымi i дыялектнымi моСЮнымi сродкамi, валодаць лiтаратурнымi нормамi.

Сучасная лiтаратурная мова грунтуецца на гаворках цэнтральнай часткi Беларусi але СЮ працэсе развiцця яна сiнтэзавала найбольш характэрныя для большасцi беларускiх гаворак рысы i таму не супадае цалкам з якiм-небудзь тэрытарыяльным дыялектам, г. зн. мае наддыялектны характар.

Сення беларуская лiтаратурная мова тАУ гэта вышэйшая, унармаваная, стылiстычна разгалiнаваная форма нацыянальнай мовы, якая выступае СЮ вуснай i пiсьмовай разнавiднасцях.

У залежнасцi ад мэты выказвання i абставы маСЮлення гаворачая асоба набiрае найбольш прыдатныя сродкi для выражэння сваей думкi. Адказ студэнта на экзамене, напрыклад, iстотна эдрознiваецца ад яго размовы з сябрамi наборам моСЮных элементаСЮ, характарам iх спалучэння, шырыней ахопу лексiкi. Магчымасць выбару абумоСЮлена стылявым расслаеннем лексiкi, г. зн. наяСЮнасцю СЮ мове слоСЮ з замацаваным функцыянальным прызначэннем, характар моСЮных зносiн залежыць ад разнавiднасцi мовы тАУ пiсьмовай або вуснай. Вызначальная форма кiравання тАУ пiсьмовая або вусная тАУ СЮласцiва i кожнаму з функцыянальных стыляСЮ тАУ такiх форм увасаблення мовы, якiя абслугоСЮваюць пэСЮную сферу чалавечай дзейнасцi i характарызуюцца своеасаблiвым наборам моСЮных сродкаСЮ. Да кнiжных стыляСЮ належаць навуковы, афiцыйна-справавы, публiтыстычны i стыль мастацкай лiтаратуры, стылем вуснай мовы з'яСЮляецца гутарковы.

Найбольш тыповыя рысы навуковага стылю абумоСЮлены характэрнай для яго функцыяй паведамлення. Навуковы выклад дае iнфармацыю аб фактах, якiя iснуюць аб'ектыСЮна, незалежна i адцягнена ад асобы аСЮтара, таму для яго характэрна лагiчнасць i доказнасць, словы абстрактнага значэння i абагуленыя паняццi, вузкаспецыяльная i агульнанавуковая тэрмiналогiя, абрэвiятуры, пэСЮны парадак слоСЮ у сказе, уставСЮыя канструкцыi i разгорнутыя сiнтаксiчныя структуры. Лексiка з эмацыянальна-экспрэсiСЮнай афарбоСЮкай, таксама як i вобразныя сродкi, не СЮжываецца.

Афiцыйна-справавы стыль абслугоСЮвае сферу пiсьмовых афiцыйных i справавых адносiн людзей i СЮстаноСЮ. Пiсьмовы характар i дакументальнае СЮвасабленне афiцыйна-справавых тэкстаСЮ абумоСЮлiваюць нязменнасць выпрацаваных i замацаваных у практыцы лексiчных фармулiровак, застылы характар iх сiнтаксiчнага афармлення, якiя iграюць канструктыСЮную ролю iменна СЮ межах гэтай разнавiднасцi мовы, а для iншых стыляСЮ не абавязковыя. Афiцыйна-справавы стыль адрознiваецца ад iншых стыляСЮ таксама высокай ступенню стандартызацыi, трафарэтнасцi, аб'ектыСЮнасцi выкладу i змястоСЮнай паСЮнатой. Эмацыянальна афарбаваная i пераасэнсаваная лексiка не СЮжываецца.

Публiтыстычны стыль тАУ такая разнавiднасць мовы, якая выконвае функцыю СЮздзеяння на чытача або слухача, яна здольная СЮплываць на яго перакананнi i паводзны. Сярод адметных рыс можна назваць папулярнасць, вобразнасць, грамадзянскасць, наяСЮнасць сродкаСЮ станоСЮчай або адмоСЮнай экспрэсii. Аснову гэтага стылю складае грамадска-палiтычная лексiка, эмацыянальна-ацэначныя словы i фразеалагiзмы, вобразныя параСЮнаннi i экспрэсiСЮна-звязаныя спалучэннi слоСЮ. Разам з тым для яго характэрна дакументальная дакладнасць iнфармацыi, некаторая афiцыйнасць.

Мастацкi стыль, або стыль мастацкай лiтаратуры, не валодае сваей характэрнай лексiчнай сiстэмай, як iншыя стылi, i гэта акалiчнасць дае падставы некаторым вучоным разглядаць яго як больш складаную i неаднародную з'яву, што выходзiць за межы функцыянальных стыляСЮ мовы. Мастацкi стыль увасабляецца СЮ творах мастацкай лiтаратуры, пiсьменнiк не абмежаваны СЮ выбары i СЮжываннi лексiчных сродкаСЮ у iмя дасягнення эстэтычных i выяСЮленчых мэт. Таму усе адзiнкi iншых функцыянальных стыляСЮ пiсьмовай i вуснай разнавiднасцей мовы прыдатны для мастацкага стылю, якi не падпадае нарматыСЮным ацэнкам.

Гутарковы стыль абслугоСЮвае сферу бытавых зносiн i часцей выкарыстоСЮваецца СЮ форме вуснага маСЮлення (у пiсьмовах форме СЮ тэкстах мастацкага стылю, асобных жанрах публiтыстычнага). Асаблiвасцi жывога, вуснага маСЮлення вызначаюць у большасцi асаблiвасцi размоСЮнага стылю, для якога характэрна нязмушанасць, суб'ектыСЮнасць, дыялагiчнасць i эмацыянальнасць.

белоруская мова культура вымаСЮлення

7. АсноСЮныя нормы беларускага лiтаратурнага вымаСЮлення

Каб трывала авалодаць арфаэпiчнымi нормамi, трэба не толькi СЮмець дакладна вымаСЮляць гукi, з якiх складаецца слова, але i ведаць, чаму i якi гук павiнен быць вымаСЮлены СЮ кожным канкрэтным выпадку. Звычайна наяСЮнасць тых цi iншых гукаСЮ у словах абумоСЮлена гiстарычнай моСЮнай традыцыяй, але СЮ адных выпадках нiчога, акрамя традыцыi, нельга назваць, у другiх жа выпадках iснуюць пэСЮныя заканамернасцi цi правiлы з'яСЮлення СЮ слове менавiта гэтага, а не якога-небудзь iншага гука. Так, напрыклад, вымаСЮленне СЮ слове вiда зычных [в], [д], нацiскнога [а] не рэгулюецца спецыяльнымi правiламi, а вось наяСЮнасць ненацiскнога [а] можна растлумачыць: ен з'яСЮляецца СЮ першым пераднацiскным складзе СЮ вынiку чаргавання з нацiскным [о] (параСЮн.: воды).Ва

Канкрэтныя правiлы лiтаратурнага вымаСЮлення шматлiкiя, але iх можна звесцi СЮ некалькi груп:

1) правiлы вымаСЮлення некаторых (спецыфiчных для беларускай мовы) гукаСЮ моцных пазiцый;

2) правiлы, заснаваныя на пазiцыйных чаргаваннях гукаСЮ (вымаСЮленне гукаСЮ слабых пазiцый);

3) правiлы вымаСЮлення запазычаных слоСЮ.

Да групы правiл, якiя вызначаюцца пераважна моСЮнай традыцыяй, можна аднесцi:

а) заСЮседы цвердае вымаСЮленне гукаСЮ [р] (рабiна, рака, цяпер) i [ж], [ш], [дж], [ч] (чалавек, ноч, шэры, сяджу);

б) вымаСЮленне фрыкатыСЮнага, працяжнага гука [г] (голад, гутарка, праграма), толькi СЮ нешматлiкiх даСЮнiх запазычаных з польскай i нямецкай моСЮ вымаСЮляецца выбухны (гонта, швагер, гестка, ганак i iнш.);

в) вымаСЮленне як аднаго гука афрыкат [дж], [дзтАЩ], [дз] (ураджай, дзень, дзынкаць), вымаСЮленне афрыкат як двух асобных гукаСЮ [д] i [ж], [д] i [зтАЩ] (урад-жай, д-зед), а таксама вымаСЮленне [дзтАЩ] як мяккага [дтАЩ] тАУ парушэнне арфаэпiчнай нормы;

г) цвердае вымаСЮленне афрыкаты [ц] (крынiца, цана, цэгла) i мяккае вымаСЮленне афрыкаты [цтАЩ] на месцы мяккага [ттАЩ] (цень, цемны), а таксама на месцы [т] цвердага СЮ вынiку яго чаргавання з [цтАЩ] (хата тАУ СЮ хаце, брат тАУ браце);

д) вельмi мяккае (мякчэй, чым у суседнiх славянскiх мовах) вымаСЮленне свiсцячых [з'] i [с'] (сеяць, зелкi, змена).

Правiлы другой групы, заснаваныя на пазiцыйных чаргаваннях гукаСЮ, складаюць аснову сучаснай беларускай арфаэпii. Гэтыя правiлы з'яСЮляюцца практычным, нарматыСЮным адлюстраваннем пазiцыйных змен, разгледжаных у фанетыцы (такiх, напрыклад, як асiмiлятыСЮныя змены зычных, аканне i iнш.). Разгледзiм iх асобна для зычных i галосных.

ВымаСЮленне зычнага залежыць ад таго, у суседстве з якiмi зычнымi ен знаходзiцца, а таксама ад пазiцыi СЮ слове: канец слова цi сярэдзiна.

1. Звонкiя зычныя на канцы слоСЮ i перад глухiмi вымаСЮляюцца як глухiя: хле[п], ле[х]ка; а глухiя перад звонкiмi тАУ як звонкiя: лi[дж]ба (лiчба), про[з']ба (просьба).

У звязанай мове звонкiя зычныя аглушаюцца таксама на канцы слоСЮ i перад санорнымi, i галоснымi: са[т] у квеценi, сне[х] растаСЮ. Аднак гэтаму правiлу не падпарадкоСЮваюцца прыназоСЮнiкi на звонкая зычныя: яны аглушаюцца толькi перад глухiмi: а[т] пены, [с] просьбай, але: а[д] яго, 6е[з] вiны.

Для вымаСЮлення глухiх перад звонкiмi на стыку слоСЮ няма адзiнай нормы. Яно часта залежыць ад тэмпу маСЮлення: пры хуткiм тэмпе глухiя СЮ гэтай пазiцыi азванчаюцца, пры запаволеным тэмпе азванчэння не адбываецца (параСЮн.: жы[дз'] добра, не гор[ж] за iншых тАУ хуткi тэмп маСЮлення, жы[ц'] добра, не гор[ш] за iншых тАУ запаволены тэмп маСЮлення).

2. Зубныя зычныя перад мяккiмi зычнымi вымаСЮляюцца СЮ беларускай мове мякка (асiмiлятыСЮнае памякчэнне).

Зубныя [з] i [с] вымаСЮляюцца мякка перад мяккiмi губнымi i зубнымi зычнымi: [стАЩлтАЩ]iва. Толькi СЮ некаторых выпадках не СЮ пачатку слова яны застаюцца цвердымi перад губнымi [втАЩ] i[мтАЩ]: у назве, аб прызме. Нiколi не змягчаюцца [з] i [с] перад мяккiмi заднеязычнымi [гтАЩ], [ктАЩ], [хтАЩ]: скiнуць, схiлiць, згнiць. Перад губным [фтАЩ] у запазычаных словах дапускаюцца варыянты тАУ цвердае i мяккае вымаСЮленне: сфера i [стАЩ]фера.

Зубныя [н] i [л] вымаСЮляюцца мякка перад зубнымi [дзтАЩ], [цтАЩ], [нтАЩ], [j]: на фро[нтАЩцтАЩ]е, малi[нтАЩ]iк, ка[нтАЩj]ак. Зычны [л] заСЮседы мяккi перад спалучэннем ск: сельскi. У словах з трохгукавым спалучэннем зычных гук [н] не змякчаецца: дранцвець. Перад зубнымi [стАЩ], [зтАЩ], [лтАЩ] гук [н] у большасцi выпадкаСЮ не змякчаецца: гартэ[н'з']iя.

Зубныя [д] i [т] перад мяккiмi губнымi [втАЩ] i [мтАЩ] вымаСЮляюцца як мяккiя [дз'] i [цтАЩ]: [дзтАЩвтАЩ]еры. Не адбываецца такога змякчэння на стыку прыстаСЮкi i кораня: падвязаць, а таксама СЮ форме давальнага i меснага склонаСЮ назоСЮнiкаСЮ на -тве: клятве.

На стыку самастойных слоСЮ, калi папярэдняе слова канчаецца на цверды, а наступнае пачынаецца з мяккага, змякчэння не адбываецца: лес зiмой. У службовых словах канцавыя зычныя [зтАЩ] i [стАЩ] змякчаюцца: [зтАЩ] лесу. Не змякчаецца апошнi зычны толькi СЮ прыназоСЮнiках праз i цераз: цераз лес, праз цябе.

3. Губныя зычныя [б], [п], [м], [ф], перад мяккiмi зычнымi не змякчаюцца. Цверда вымаСЮляюцца яны i СЮ канцы слоСЮ: ся[мjа].

4. Губна-зубны гук [в] вымаСЮляецца перад галоснымi: гала[в]а. Пасля галоснага перад зычнымi i пасля галоснага СЮ канцы слова ен змяняецца губна-зубным гукам [СЮ]: гало[СЮ]ка.

5. Свiсцячыя зычныя перад шыпячымi вымаСЮляюцца як шыпячыя: [ш]ытак; шыпячыя перад свiсцячымi вымаСЮляюцца як свiсцячыя: на до[с]цы. Аднак пры запаволеным тэмпе маСЮлення гукi ж i ш могуць не прыпадабняцца да свiсцячых.

На стыку слоСЮ шыпячыя гукi змяняюцца толькi па глухасцi тАУ звонкасцi: не гор[ж]. Свiсцячыя перад шыпячымi на стыку самастойных слоСЮ захоСЮваюцца нязменна: лес шумеСЮ, а СЮ межах фанетычнага слова вымаСЮляюцца як шыпячыя: [бтАЩаш] шуму.

6. Зычныя [д] i [т] перад афрыкатамi [ч] i [ц] вымаСЮляюцца адпаведна як [ч] або [ц]: ле[ч]ык, у ло[ц]ы. Спалучэннi зск i дск вымаСЮляюцца адпаведна як [ск] або [цк]: каСЮка[ск']i, грама[цк']i.

7. Беларускай мове СЮласцiвы падоСЮжаныя зычныя. ПадоСЮжана вымаСЮляюцца памiж галоснымi шыпячыя [ж], [ч], [ш] i мяккiя зубныя [зтАЩ], [стАЩ], |дзтАЩ], [цтАЩ], [лтАЩ], [нтАЩ]: збо[ж]а, узвы[ш]а. ВымаСЮленне СЮ такiх выпадках аднаго гука цi спалучэнне зычнага з [j] (напрыклад, жыце цi жыцье) тАУ парушэнне лiтаратурнай мовы.

У запазычаных словах вымаСЮленне зычных мае свае адметнасцi. Яны найперш звязаны з перадачай цвердасцi тАУ мяккасцi зычных. Так, большасць слоСЮ iншамоСЮнага паходжання не падпарадкоСЮваюцца тАЬдзеканнютАЭ i тАЬцеканнютАЭ, г. зн. зычныя [д] i [т] не змякчаюцца перад галоснымi [э], [i]: дэкан, апладысменты. Выключэнне складаюць словы з суфiксамi -iн-, -iр-, -iк-, -ер-, -(ей)ск-, -(е)ец: каранцiн, апладзiраваць.

РЖншыя зычныя перад галоснымi [э], [i] у запазычанай лексiцы, як i СЮ словах спрадвечна беларускiх, вымаСЮляюцца СЮ асноСЮным мякка: вектар. Толькi СЮ некаторых даСЮнiх запазычаннях вымаСЮляюцца СЮ гэтай пазiцыi цвердыя зычныя: бэлька, бэз.

ВымаСЮленне галосных залежыць ад нацiску i суседнiх гукаСЮ.

Пад нацiскам (у моцнай пазiцыi) усе галосныя маюць найбольш выразнае гучанне: праца, добры. Нацiскны галосны [i] пасля галоснага, апострафа i мяккага знака, а таксама СЮ пачатку слова вымаСЮляецца СЮ спалучэннi з [ji]: кра[ji]на.

У ненацiскных (слабых) пазiцыях галосныя гучаць карацей за нацiскныя. Некаторыя з iх змяняюць сваю якасць. Але адметнасць беларускай арфаэпii, у тым, што i ненацiскныя галосныя вымаСЮляюцца даволi выразна: падзяка.

Галосныя [э], [о], [а], калi з iх сыходзiць нацiск, вымаСЮляюцца пасля цвердых зычных (ва СЮсiх перад- i паслянацiскных складах) як выразны гук [а], толькi крыху карацейшы за нацiскны (аканне на пiсьме абазначаецца лiтарай а): цана, двары. Словы з нацiскным складамi ро, ло, рэ не падпарадкоСЮваюцца аканню. Не пад нацiскам [о], [э] замяняюцца гукам [ы]: глотка тАУ глыток.

Пасля мяккiх зычных галосныя [э], [о], [а] вымаСЮляюцца як [а] толькi СЮ першым складзе перад нацiскам (яканне на пiсьме абазначаецца лiтарай я): вядро, святло. Галосныя [а] у гэтай пазiцыi даволi выразны, яго нельга вымаСЮляць як [э] або [i] (тАЬiкаючаетАЭ вымаСЮленне характэрна для рускай мовы: [в'и]сна. Ва СЮсiх iных ненацiскных складах пасля мяккiх зычных у спрадвечна беларускiх словах вымаСЮляецца гук [э] або [э], наблiжаны да [а]: [в'э]рабей. На месцы спрадвечнага [а] i СЮ ненацiскных складах вымаСЮляецца выразны гук [а]: су[втАЩа]зь.

У лiчэбнiках дзевяты, дзесяты, семнаццаць, васемнаццаць у першым пераднацiскным складзе дапускаецца варыянтнае вымаСЮленне тАУ гукаСЮ [э] або [э^а]: [дзтАЩэ]вяты i [дзтАЩэ^а]вяты (але на пiсьме тАУ лiтара е).

Часцiна не i прыназоСЮнiк без падпарадкоСЮваюцца правiлу iкання, [а] вымаСЮляецца, калi наступнае слова пачынаецца ненацiскным складам: [нтАЩа]ведаСЮ, але [нтАЩэ] дазволiСЮ (аднак на пiсьме тАУ е).

Галосныя [i], [ы], [у] не пад нацiскам захоСЮваюць савю асноСЮную якасць: пытанне. Але СЮ моСЮнай плынi iх вымаСЮленне залежыць i ад становiшча СЮ слове. Так, ненацiскны [i] (як i нацiскны) пасля апострафа i мяккага знака вымаСЮляецца СЮ спалучэннi з [j] як [ji]: у выра[ji].

У пачатку слова, калi папярэдняе слова канчаецца на галосны, замест [i] можа вымаСЮляцца [j] а6о [ji]: да [j]вана (да Йвана). гэта датычыць i злучнiка i: пасля галоснага ен можа вымаСЮляцца як [й]: сястра [j] брат (сястра й брат). Аднак пры запаволеным тэмпе маСЮлення гук [i] у гэтай пазiцыi звычайна захоСЮваецца; да РЖвана, сястра i брат.

Пасля цвердых зычных (апрача [г], [к], [х]) на стыку слоСЮ, частак складаных слоСЮ, прыстаСЮкi i кораня вымаСЮляецца гук [ы]: пед[ы]нстытут.

Галосны [у] пасля галоснага перад зычным вымаСЮляецца як [СЮ]: спеСЮ. Замена [у] на [СЮ] адбываецца i ва СЮласных назвах: на РОкраiне (на пiсьме не абазначаецца), а таксама СЮ словах iншамоСЮнага паходжання: ва [СЮ]нiверсiтэце.

У запазычаных словах вымаСЮленне галосных мае пэСЮныя адрозненнi. Многiя словы iншамоСЮнага паходжання не падпарадкоСЮваюцца аканню i яканню. Так, у большасцi запазычанняСЮ пасля цвердых зычных захоСЮваецца не над нацiскам [э]: эпоха, рэкорд. Толькi СЮ некаторых даСЮнiх запазычаннях [э] замянiСЮся на [а]: адрас, рамонт. У асобных словах, запазычаных праз рускую мову, пасля [р]i [ц] вымаСЮляецца [ы]: брызент.

ЗахоСЮваецца[э] у першым пераднацiскным складзе i пасля мяккiх зычных (няма якання): герой, медаль. Выключенне складаюць даСЮнiя запазычаннi, якiя вымаСЮляюцца з [а]: сяржант.

У словах, якiя канчаюцца спалучэннем галосных, захоСЮваецца ненацiскны [о]: трыо.

Перад пачатковым [i] не развiваецца прыстаСЮны [j]: iмпарт, iмперыя.

8. Тэрмiналагiчная лексiка

Прагрэс навукi непазбежна вядзе да СЮзнiкнення спецыяльных слоСЮ для абазначэння прадметаСЮ, аб'ектаСЮ паняццяСЮ, з'яСЮ, якiя вывучаюцца, даследуюцца.

Тэрмiн тАУ гэта спецыяльнае слова цi спалучэнне слоСЮ, створанае (прынятае, запазычанае i пад.) для дакладнага выражэння спецыяльных паняццяСЮ i абазначэння спецыяльных прадметаСЮ. Тэрмiнам называецца спецыяльнае паняцце, якое СЮзнiкае СЮ пэСЮнай галiне навукi, тэрмiн тАУ гэта iмя паняцця.

Асаблiвасць тэрмiнаСЮ заключаецца СЮ тым, што значэнне звычайнага слова можа быць растлумачана, а значэнне, сутнасць тэрмiна павiнна быць вызначана. Мова, паводле вобразнага выказвання вучоных, тАЬуваходзiцьтАЭ у навуку перш за СЮсе тэрмiналогiяй, а iншыя элементы мовы не могуць iсцi СЮ параСЮнанне з тэрмiналогiяй. Слова тэрмталогiя мае два асноСЮныя значэннi: 1) сiстэма тэрмiнаСЮ адной галiны навукi, тэхнiкi, мастацтва i 2) сукупнасць усiх тэрмiнаСЮ пэСЮнай мовы.

Тэрмiналогiя тАУ замкнуты слоСЮны кантэкст. Тэрмiналогiя пэСЮнай навукi тАУ гэта штучна створаны лексiчны пласт, кожная адэiнка якога мае пэСЮныя абмежаваннi для свайго СЮжывання i аптымальныя СЮмовы для свайго iснавання i развiцця.

Словы агульнай лексiкi засвойваюцца людзьмi па меры iх авалодвання мовай. Тэрмiны ж патрабуюць спецыяльнай падрыхтоСЮкi СЮ пэСЮнай галiне навукi, тэхнiкi, культуры, яны зразумелыя толькi тым, хто вывучае, займаецца, працуе СЮ гэтай сферы. Вось чаму прафесiйная падрыхтоСЮка патрабуе авалодвання тэрмiнамi.

Адназначнасць тэрмiна вызначаецца у тым, што кожны тэрмiн павнiен абазначаць толькi адно паняцце СЮ навуцы цi тэхнiцы, а кожнаму паняццю павiнен адпавядаць толькi адзiн тэрмiн.

Мнагазначнасць, цi полiмесiя, асаблiва назiраецца сярод дзеясловаСЮ як больш абстрактных слоСЮ, напрыклад, у справаводнай i архiСЮнай тэрмiналогii маем мнагазначныя тэрмiны тыпу: адтэрмiнаваць тАУ 1) вызначыць тэрмiн на больш познi час i 2) працягнуць тэрмiн.

Адсутнясць экспрэсii, эмоцыi наглядаецца, калi тэрмiны СЮзнiкакаюць рознымi шляхамi i спосабамi, у тым лiку i на аснове метафарызацыi, вобразнага пераасэнсавання паняццяСЮ.

Кожны тэрмiн з'яСЮляецца адзiнкай пэСЮнай тэрмiналагiчнай сiстэмы. А пэСЮная тэрмiналагiчная сiстэма абмежавана адной галiной навукi. Тэрмiны СЮ межах пэСЮнай сiстэмы тАУ члены адной сямтАЩi. Яны залежаць адзiн ад аднаго, кожны мае свае месца. Гэтая сiстэмная залежнасць тэрмiнаСЮ, строгая залежнасць адзiнак унутры тэрмiналогii тАУ галоСЮная характарыстыка адзiнак гэтага тыпу.

Тэрмiны СЮ пэСЮнай тэрмiнасiстэме могуць уступаць у сiнанiмiчныя, антанiмiчныя i нават аманiмiчныя адносiны, хоць яны велмi спiцыфiчныя.

НаяСЮнасць розных слоСЮ, кампанентаСЮ у словазлучэннях цi розных словазлучэнняСЮ як тэрмiнаСЮ для абазначэння аднаго i таго ж паняцця вызначаецца адметнасцю СЮ параСЮнаннi з агульнамоСЮнымi сiнонiмамi. У тэрмiналогii яны не выконваюць стылiстычнай функцыi. Акрамя сiнонiмаСЮ, а часам i тое, што сiнонiмы, выдзяляюць у тэрмiналогii варыянтнасць, цi тэрмiналагiчныя варыянты, што выклiкаюцца, як правiла, нераспрацаванасцю тэрмiналогii цi СЮзнiкненнем тэрмiнаСЮ на пачатку развiцця i станаСЮлення навукi, яе галiны, паняцця. Сярод сiнанiмiчных тэрмiнаСЮ маем i варыянтныя (заработок тАУ заробак) i лексiчныя дублеты (заробак тАУ плата тАУ цэна).

Як i СЮ агульналiтаратурнай лексiцы, у тэрмiналогii словы-тэрмiны або кампаненты тэрмiнаСЮ-словазлучэнняСЮ уступаюць у антанiмiчныя адносiны. Антонiмы СЮ тэрмiналогii падзяляюцца на

Вместе с этим смотрят:

A history of the english language

AIDS

Airplanes and security

American Riddles

An Evergreen topic in British classical literature, childrenтАЩs poems and everyday speech: patterns of climate in the British isles