Тэорыя нацый i нацыяналiзму Э. Гэллнера

Змест

Уводзiны

1. Вызначэннi.Нацыя. Нацыяналiзм. Дзяржава

1.1 Нацыяналiзм

1.2 Нацыя

1.3 Дзяржава

2. Генезiс i прырода нацыяналiзму па Э. Гэллнеру

3. Тыпалогiя нацыяналiзму

3.1 ВлГабсбургскай класiчныВ» нацыяналiзм

3.2 Нацыяналiзм па прынцыпе перыяду аб'яднання РЖталii i Германii XIXв

3.3 Нацыяналiзм дыяспары

4. Слабасць нацыяналiзму

5. Будучыня нацыяналiзму

Заключэнне

Лiтаратура

Уводзiны

Мне хацелася б разгледзець найбольш папулярны СЮ апошнi час пункт гледжання СЮ навуцы на прыроду нацыяналiзму. Яна належыць прафесару Кембрыджскага унiверсiтэта, вядучаму спецыялiсту СЮ галiне сацыяльнай антрапалогii Э. Геллнеру, якую ён выкладае СЮ сваёй кнiзе ВлНацыi i нацыяналiзмВ».

Гэтая кнiга, прысвечаная агульнай тэорыi нацыяналiзму, дае адно з магчымых тлумачэнняСЮ тых выбухаСЮ i СЮзрушэнняСЮ, якiя ахоплiваюць цяпер шматнацыянальныя дзяржавы.

Наогул тэорыя нацыяналiзму тлумачыць многiя рэчы i дае магчымасць зразумець сутнасць такiх паняццяСЮ як нацыяналiзм, нацыя. Пытаннi нацыянальнасцi, нацыi, нацыянальных груп СЮстаюць усё часцей у нашым свеце. Гэта робiць кнiгу яшчэ больш актуальнай. Дадзеная тэорыя дае магчымасць разабрацца СЮ асновах пабудовы дзяржавы, пабудовы грамадства на падмурку нацыi, бо нацыя з'яСЮляецца апорнай структурай дзяржавы, яго начыннем. Таксама як дрэва мае свае каранi, так i дзяржава мае крынiцу паходжання - нацыю, нацыянальную iдэю, якая дае сiлу для росту, прагрэсу, з'яСЮляецца прабацькам дзяржавы i, разам з тым, моцная нацыя з магутнай нацыянальнай iдэяй з'яСЮляецца будучыняй, а дакладней адной з асноСЮных умоСЮ дынамiчнага развiцця грамадства СЮ далейшым.

Даследаванне Э. Гэллнера раскрывае асноСЮныя паняццi тэорыi нацыi i нацыяналiзму, апiсвае генезiс i асаблiвасцi станаСЮлення iдэi нацыяналiзму, раскрываюцца тэмы сiлы-слабасцi нацыяналiзму, прыводзiць тыпалогiю нацыяналiзму.

АСЮтар мае свой арыгiнальны погляд на праблему, кожны тэзiс, агучаны СЮ даследаваннi мае лагiчны шэраг разваг i тлумачэнняСЮ, прыводзiцца канкрэтная аргументацыя. Тэорыя нацыяналiзму разглядаецца аСЮтарам як неад'емная рыса жыцця i развiцця грамадства, любой народнасцi, любой групы, iншая справа, што СЮ некаторых груп гэтыя рысы выяСЮляецца больш вiдавочна, у некаторых менш, а некаторыя не СЮстаюць на шлях нацыяналiзму i аказваюцца праглынутымi iншай Влкультурай, нацыянальнай iдэяйВ» i СЮ дадзеным выпадку нацыяналiзмам. РЖ толькi тая культура, якая атрымала верх, (не абавязкова валодала нейкiмi прывiлеямi або звышмагчымасцямi), проста развiццё нацыi адбылося там раней i СЮ больш моцнай форме.

Кнiга СЮяСЮляе сабой даволi цiкавы матэрыял, якi дае адказы на многiя пытаннi, у тым лiку некаторыя тэарэтычныя палажэннi, пераносяцца на якую небудзь рэальную сiтуацыю i даюць практычнае СЮяСЮленне пра жыццё i СЮзаемадзеяннi чалавечых мас, што прыводзiць да разнастайных сацыяльных узрушэнняСЮ.

1. Вызначэннi.

Нацыя. Нацыяналiзм. Дзяржава

Выклад любы гiпотэзы неабходна пачаць з вызначэння агульных паняццяСЮ, якiя СЮ ёй фiгуруюць, i менавiта так, як разумее iх аСЮтар выкладання гiпотэзы. Так Геллнер СЮ першай главе пад назвай тАЬАпiсаннi" пачынае сваю кнiгу з вызначэння паняцця "нацыяналiзмтАЭ. Само паняцце нацыяналiзм узнiкла некалькi стагоддзяСЮ таму, фенромен нацыяналiзму даследваСЮся велiзарнай колькасцю даследчыкаСЮ, хтосьцi яго вызначае: тАЬНацыяналiзм - гэта праява павагi, кахання i адданасцi, адданасцi да самаахвяравання СЮ сучаснасцi, павагi i пакланення перад мiнулым i жаданне дастатку, славы i поспеху СЮ будучынi той нацыi, таго народу, да якога дадзены чалавек належыць. Кожны член нацыi ёсць частка цэлага, i як нацыя не можа i не павiнна пакiдаць свайго члена безабаронным i неотомщенным як унутры, так i па-за месца яе пасялення, так i частка яе, яе сябры, павiнны быць заСЮсёды гатовыя ахвяраваць сабою для сваёй народнасцi.тАЭ [12]

1.1 Нацыяналiзм

ВлНацыяналiзм - гэта перш за СЮсё палiтычны прынцып, сутнасць якога складаецца СЮ тым, што палiтычная i нацыянальная адзiнкi павiнны супадаць.В». РЖ на яго базе выводзiць свае далейшыя пабудовы. ВлНацыяналiзм, як пачуццё або як рух, прасцей за СЮсё растлумачыць, зыходзячы з гэтага прынцыпу. Нацыяналiстычнае пачуццё - гэта пачуццё абурэння, выклiканае парушэннем гэтага прынцыпу, або пачуццё задавальнення, выклiканае яго ажыццяСЮленнем. Нацыяналiстычны рух - гэта рух, натхнёны пачуццём падобнага роду. [1] Далей Гэллнер апiсвае магчымыя спосабы СЮзнiкнення сiтуацыi парушэннi Влпрынцыпу нацыяналiзмуВ».

ВлНацыяналiстычны прынцып можа парушацца рознымi спосабамi. Палiтычная мяжа дзяржавы можа не ахапiць усiх прадстаСЮнiкоСЮ адпаведнай нацыi; або, ахапiСЮшы iх усiх, таксама СЮключыць чужынцаСЮ, або зрабiць i тое i другое адначасова: не ахопiць усiх прадстаСЮнiкоСЮ дадзенай нацыi i СЮключыць прадстаСЮнiкоСЮ iншай. Акрамя таго, нацыя можа жыць, не змешваючыся з iншапляменцамi, у мностве дзяржаСЮ, не маючы СЮласнага нацыянальнай дзяржавытАЭ.

Але ёсць адна форма парушэння нацыяналiстычнага прынцып тАУ пiша аСЮтар - на якую асаблiва хваравiта рэагуе нацыяналiстычны пачуццё: нацыяналiсты лiчаць цалкам недапушчальным з пункту гледжання палiтычных нормаСЮ, калi кiраСЮнiкi палiтычнай адзiнкi належаць не да той нацыi, да якой адносiцца большасць насельнiцтва. Гэта можа быць альбо вынiкам далучэння нацыянальнай тэрыторыi да большай дзяржавы, альбо вынiкам дамiнавання чужароднай групы.

тАЬКарацей кажучы, нацыяналiзм - гэта тэорыя палiтычнай законнасцi, якая складаецца СЮ тым, што этнiчныя межы не павiнны перасякацца з палiтычнымi, i СЮ прыватнасцi, што этнiчныя межы СЮнутры адной дзяржавы - верагодна, не павiнны аддзяляць кiраСЮнiкоСЮ ад асноСЮнага насельнiцтва. Разумны падлiк пакажа, што спiс патэнцыйных нацый па СЮсёй бачнасцi нашмат, нашмат больш, чым колькасць магчымых жыццяздольных дзяржаСЮ. Калi гэты аргумент, або разлiк, верны, то не СЮсе нацыяналiстычныя iнтарэсы могуць быць у роСЮнай ступенi выкананыя, ва СЮсякiм выпадку адначасова. Задавальненне адных прыводзiць да СЮшчамлення iншых. Важкiм падмацаваньнем гэтага аргументу з'яСЮляецца i той факт, што вельмi многiя з патэнцыйных нацый не жывуць або да нядаСЮняга часу не жылi тэрытарыяльна згуртаванымi групамi, а перамяшаныя адзiн з адным у самых складаных суадносiнах. Адсюль вынiкае, што тэрытарыяльная палiтычная адзiнка можа стаць этнiчна аднастайнай толькi СЮ тым выпадку, калi будуць вынiшчаны, выгнаныя цi асiмiляваныя СЮсе чужынцы. РЖх нежаданне мiрыцца з падобнай доляй можа моцна СЮскладнiць мiрнае ажыццяСЮленне нацыяналiстычнага прынцыпу.тАЭ [2]

Разуменне тэорыi нацыяналiзму Геллнера немагчыма без азначэнняСЮ ВлнацыiВ» i ВлдзяржавыВ» у яго асвятленнi. Ён лiчыць, што нацыя - гэта перш за СЮсё прадукт чалавечых перакананняСЮ, прыхiльнасцяСЮ i схiльнасцяСЮ, два чалавекi належаць да адной нацыi толькi СЮ тым выпадку, калi яны прызнаюць прыналежнасць адзiн аднаго да гэтай нацыi. Менавiта СЮзаемнае прызнанне такога аб'яднання i ператвараюць iх у нацыю.

1.2 Нацыя

Вызначэнне нацыi звязана са значна больш сур'ёзнымi цяжкасцямi, чым вызначэнне дзяржавы.

АСЮтарам падымаецца пытанне значнасцi нацыi як для чалавека, так i для дзяржавы, прыводзiцца прыклад магчымасцi iснавання нацыi без дзяржавы i праблемнай для прадстаСЮлення дзяржавы без нацыi: ВлХоць сучасны чалавек схiльны СЮспрымаць цэнтралiзаваную дзяржаву як нешта, што само сабой разумеецца, аднак ён без адмысловай працы можа СЮразумець сабе яе выпадковы характар i СЮявiць сацыяльную сiтуацыю, пры якой дзяржава адсутнiчае. Ён цалкам здольны прадставiць сабе Влпершабытны станВ». Антраполаг можа растлумачыць яму, што племя - гэта не заСЮсёды паменшаны дзяржава, што iснуюць формы племянной арганiзацыi, якiя можна лiчыць недзяржаСЮнымi. Наадварот, уяСЮленне пра чалавека без нацыi з працай СЮкладваецца СЮ сучасным свядомасцi. Шамиссо, француз, якi эмiграваСЮ у Нямеччыну СЮ напалеонаСЮскi перыяд, напiсаСЮ яркi протакафкiанскi раман пра чалавека, якi страцiСЮ свой цень. Хоць СЮздзеянне гэтага рамана шмат у чым грунтуецца на наСЮмыснай дваiстасцi iншасказаннi, нельга не здагадацца, што для аСЮтара Чалавек без Ценi - гэта Чалавек без Нацыi. Калi яго прыхiльнiкi i сябры заСЮважаюць гэтую ненармальнуя адсутнасць ценi, яны адварочваюцца ад Петэра Шлемиля, нягледзячы на яго iншыя перавагi. Чалавек без нацыi кiдае выклiк агульнапрынятым нормам i таму выклiкае непрыязнасцьВ». Яшчэ блiжэй да паняцця нацыi Гэллнер паходзiць СЮ наступных меркаваннях:

ВлРазгляданне двух вельмi прыблiзных, папярэднiх азначэнняСЮ дапаможа дабрацца да сутнасцi гэтага расплывiстага паняцьця.

1. Два чалавекi належаць да адной нацыi толькi толькi СЮ тым выпадку, калi iх аб'ядноСЮвае адна культура, якая СЮ сваю чаргу разумеецца як сiстэма iдэй, умоСЮных знакаСЮ, сувязяСЮ, спосабаСЮ паводзiн i зносiн.

2. Два чалавекi належаць да адной нацыi толькi толькi СЮ тым выпадку, калi яны прызнаюць прыналежнасць адзiн аднаго да гэтай нацыi. РЖншымi словамi, нацыi робiць чалавек, нацыi - гэта прадукт чалавечых перакананняСЮ, прыхiльнасцяСЮ i схiльнасцяСЮ.тАЭ [3]

Звычайная група людзей становiцца нацыяй, калi сябры гэтай групы цвёрда прызнаюць пэСЮныя агульныя правы i абавязкi СЮ адносiнах адзiн да аднаго СЮ сiлу аб'ядноСЮвае iх членства. Менавiта СЮзаемнае прызнанне такога аб'яднання i ператварае iх у нацыю, а не iншыя агульныя якасцi - якiмi б яны нi былi, - якiя аддзяляюць гэтую групу ад усiх, якiя стаяць па-за яе.

Кожнае з гэтых папярэднiх азначэнняСЮ - i па прынцыпе культурнай супольнасцi, i па прынцыпе добраахвотнасьцi - па-свойму каштоСЮна. Кожнае з iх вылучае элемент, якi сапраСЮды важны для разумення нацыяналiзму. Але нi адно з iх яшчэ не дастаткова. тАЬВызначэння культуры, маецца на СЮвазе СЮ першым выпадку хутчэй у этнаграфiчным, чым у нарматыСЮным сэнсе, вiдавочна складана i нездавальняльна. Вiдаць, лепш за СЮсё падысцi да праблемы не занадта iмкнучыся даць фармальнае вызначэнне гэтага тэрмiну, а разгледзеСЮшы, якая ж у рэчаiснасцi роля культуры.тАЭ [3]

1.3 Дзяржава

Не менш важна азначэнне ВлдзяржавыВ», якое аСЮтар кнiгi запазычвае СЮ М. Вебера i трохi вiдазмяняе, каб яно больш адпавядала сучаснасцi: ВлДзяржава - гэта iнстытут або шэраг iнстытутаСЮ, асноСЮная задача якiх (незалежна ад усiх iншых задач) - ахова парадку. Дзяржава iснуе тамака, дзе з стыхii сацыяльнай жыцця вылучылiся спецыялiзаваныя органы аховы парадку, такiя, як палiцыя i суд. Яны i ёсць дзяржаваВ» [5]. У сваiм даследаваннi Э. Гэллнер не раз звяртаецца да вызначэння дзяржавы, дадзенаму М. Вэберам. ВлРазважаньнi над пытаннем, што ёсць дзяржава, можна пачаць са знакамiтага вызначэння Макса Вебера: тАЬДзяржава - гэта такая арганiзацыя СЮнутры грамадства, якая валодае манаполiяй на законнае гвалт.тАЭ [4]Якая складаецца СЮ iм iдэя: простая i прыцягальная: у добра арганiзаваных грамадствах, у якiх большасць з нас жыве цi iмкнецца жыць, прыватны цi групавы гвалт лiчыцца беззаконнем. Сам па сабе канфлiкт не беззаконьне, але яго рашэнне пры дапамозе прыватнага цi групавога гвалту не дапускаецца. Гвалт можа прымяняцца толькi цэнтральнай палiтычнай уладай i тымi, каму яна дае такое права. З розных мер падтрымання парадку крайняя мера - сiла - можа прымяняцца толькi адной адмыслова створанай, выразна пазначанай, арганiзацыяй СЮнутры грамадства. Гэтая арганiзацыя цi сукупнасць арганiзацый i ёсць дзяржава. Зыходзячы з разумення ВлдзяржавыВ» Вэберам, Э. Гэллнер СЮ тлумачэньнi тэорыi нацыяналiзму дапрацоСЮвае i асэнсоСЮвае значэнне ВлдзяржавыВ» у звязцы з нацыяй.

Па тэорыi Э. Геллнера, нацыяналiзм стаiць на тым, што нацыя i дзяржава прызначаны адзiн для аднаго; што адно без iншага няпоСЮна; што iх неадпаведнасць абарочваецца трагедыяй: тАЬФактычна нацыi, як i дзяржавы, - усяго толькi выпадковасць, а не СЮсеагульная неабходнасць. Нi нацыi, нi дзяржавы не iснуюць ва СЮсе часы i пры любых умовах. Больш таго, нацыi i дзяржавы - выпадковасць не адной i той жа СЮласцiвасцi. Нацыяналiзм стаiць на тым, што яны прызначаны адзiн для аднаго; што адно без iншага няпоСЮна; што iх неадпаведнасць абарочваецца трагедыяй. Але перш чым яны сталi прызначанымi адзiн для аднаго, яны павiнны былi паСЮстаць, i iх СЮзнiкненне было незалежным i выпадковым. Дзяржава, безумоСЮна, паСЮстала без дапамогi нацыi. Некаторыя нацыi, безумоСЮна, склалiся без спрыяння сваей дзяржавы.

Больш спрэчным аСЮтару здаецца пытанне: мяркуе тАЬЦi нарматыСЮная iдэя нацыi СЮ яе сучасным сэнсе - апрыёрнае iснаванне дзяржавы?тАЭ.

Што ж у такiм выпадку СЮяСЮляе сабой унiверсальная i нарматыСЮная iдэя нацыi? Размовы пра два прыблiзных, папярэднiх азначэння дапаможа дабрацца да сутнасцi гэтага паняцця.

тАЬ1. Два чалавекi належаць да адной нацыi толькi толькi СЮ тым выпадку, калi iх аб'ядноСЮвае адна культура, якая СЮ сваю чаргу разумеецца як сiстэма iдэй, умоСЮных знакаСЮ, сувязяСЮ, спосабаСЮ паводзiн i зносiн.

ВлКожнае з гэтых папярэднiх азначэнняСЮВ» - пiша Гэллнер - Влi па прынцыпе культурнай супольнасцi, i па прынцыпе добраахвотнасьцi - па-свойму каштоСЮна. Кожнае з iх вылучае элемент, якi сапраСЮды важны для разумення нацыяналiзму В». [5]

2. Генезiс i прырода нацыяналiзму па Э. Гэллнеру

ВысвятлiСЮшы важныя паняццi, мне б хацелася непасрэдна перайсцi да выкладу канцэпцыi Э. Геллнера пра генезiс i прыроду нацыяналiзму. Сучасны нацыяналiзм узнiк на зломе старых традыцыйных структур, з пачаткам iндустрыялiзацыi. Менавiта яна, на думку даследчыка, кардынальна змянiла i культуру, i грамадства, яго структуру, спосабы i напрамкi сацыяльнай мабiльнасцi. Доказам служыць той факт, што небывалы напал нацыяналiзму паСЮстаСЮ менавiта СЮ дзевятнаццатым i дваццатым стагоддзях. Ён з'яСЮляецца адлюстраваннем i следствам iндустрыялiзму - спосабу вытворчасцi, якi СЮзнiк i пашырышся менавiта СЮ гэты перыяд. Некаторымi дасьледчыкамi iндустрыяналiзм вызначаецца як тАЬспосаб развiцця, пры якiм галоСЮнымi крынiцамi прадукцыйнасцi з'яСЮляецца колькасны рост фактараСЮ вытворчасцi (працы, капiталу i прыродных рэсурсаСЮ) разам з выкарыстаннем новых крынiц энергii. У процiвагу яму инфармацыянiзм СЮяСЮляе сабой спосаб развiцця, у якiм галоСЮным крынiцай прадукцыйнасцi з'яСЮляецца Влякасная здольнасць аптымiзаваць спалучэнне i выкарыстанне фактараСЮ вытворчасцi на аснове веды i iнфармацыiВ»тАЭ . [6] Сучасная iндустрыяльная культура стаiць на школьнай адукацыi, на пiсьмовай iнфармацыi. Для сацыяльнага прасоСЮвання вельмi важны мова школы, а не мова мацi. Як лiчыць Геллнер, у аснове сучаснага нацыяналiзму - праблема мовы. Таямнiца гэтай праблемы, перш за СЮсё - у вялiзнай ролi iнфармацыi, мовы, усяго семiятычны шэрагу сучаснай нацыянальнай культуры для сацыяльнага становiшча чалавека СЮ грамадстве. Калi людзi СЮ краiнах, дзе пачалася iндустрыялiзацыя, перайшлi ад прамой манiпуляцыi з прадметамi, ад прамых кантактаСЮ з прыродай да манiпуляцый, апасродкаваныя праз мову, праз iнфармацыю, iншых людзей, тады пiсьменнасць, якая цалкам не цiкавiла сярэднявечнага селянiна, набывае першараднае значэнне. Паступова губляла значэнне прыналежнасць чалавека да нейкай пэСЮнай групы старой сацыяльнай структуры - рэлiгiйнай, саслоСЮнай. РЖ СЮсё большую ролю СЮ яго лёсе пачынае адыграваць прыналежнасць да той цi iншай моСЮнай групы, яго адукацыя, яго выхаванне, якiя дазваляюць яму арыентавацца СЮ свеце iнфармацыi сучасных прафесiй i афiцыйнага жыцця грамадства. Рознасць нацыянальных культур, на думку аСЮтара, стала адчувацца так востра менавiта таму, што яна СЮ шматнацыянальных дзяржавах давала вiдавочныя перавагi выбрацца з беднаты, набыць становiшча СЮ грамадстве людзям той нацыянальнасцi, чыя мова - мова адмiнiстрацыi, школы, палiтыкi. Нацыяналiзм высунуСЮ новы прынцып - дзяржаСЮныя межы павiнны супадаць з межамi культурнага арэалу, мовы - з межамi пражывання нацыi. Пры дапамозе розных спалучэнняСЮ асноСЮных фактараСЮ, якiя СЮплываюць на фармiраванне сучаснага грамадства, Э. Геллнер вылучае карысную тыпалогiю нацыяналiзму. Гэта фактары - улады i даступнасцi адукацыi або жыццяздольнай сучаснай культуры. Грамадства, дзе адны валодаюць уладай, iншыя - не, а даступнасць адукацыi не прадвызначаная загадзя, аСЮтар дзелiць па магчымасцях: 1) адукацыя даступная толькi тым, хто ва СЮладзе, 2) адукацыя даступная СЮсiм, 3) адукацыя не даступна тым, хто ва СЮладзе , 4) нi тым, нi iншым адукацыя не даступна. ВлКожная з названых чатырох магчымасцяСЮ (усiм iм адпавядаюць па два альтэрнатыСЮных стану) суадносяцца з рэальнай гiстарычнай сiтуацыяй.

Калi група людзей, якая валодае СЮладай, прыблiзна адпавядае тым, у каго ёсць магчымасць атрымаць такую адукацыю, якая падрыхтуе iх да новага жыцця, назiраецца нешта, адпаведнае СЮ цэлым ранняму перыяду iндустрыялiзацыi. ПазбаСЮленыя СЮлады новыя мiгранты, толькi што адарваныя ад зямлi, палiтычна i культурна бяспраСЮныя, аказваюцца бездапаможнымi, сутыкнуСЮшыся тварам да твара з абставiнамi, занадта цяжкiмi i недасягальнымi для iх разумення. тАЬЯны i складаюць той самы класiчны пралетарыят на ранняй стадыi iндустрыялiзацыi, апiсаны Марксам i Энгельсам (i абсалютна памылкова адносяцца iмi да наступных стадыях развiцця iндустрыяльнага таварыства)тАЭ. [7]Другое спалучэнне, насупраць, адносiцца да позняга iндустрыяльнага грамадства, калi значнае няроСЮнасць у размеркаваннi СЮлады застаецца, а адрозненняСЮ у адукацыi i СЮ ладзе жыцця становiцца iстотна менш. Сiстэма расслаення тут досыць вольная i цэласная, не палярызаванае i не змяшчае якасна розных пластоСЮ. Змешванне розных стыляСЮ жыцця, памяншэнне сацыяльнай дыстанцыi, даступнасць новых ведаСЮ ва СЮсякiм разе не маючая сур'ёзных перашкод, для тых iмкнецца да iх.

Трэцяя, прычым СЮяСЮная парадаксальная, сiтуацыя, калi тыя, хто валодае СЮладай, сутыкнуСЮшыся з неабходнасцю набываць новыя навыкi, аказваюцца СЮ пройгрышы, сустракаецца на самой справе i СЮяСЮляе сабой зусiм не незвычайную гiстарычную канструкцыю. Прасякнуты ваяСЮнiчым духам кiруючы пласт традыцыйнага аграрнага грамадства прызнае СЮ першую чаргу такiя вартасцi, як здольнасць здяйсьняць неапраСЮданыя жорсткасцi, уладалюбства, валоданне зямлёй, бяздзейнасць, марнатраСЮнасць, i пагарджае уменнем планаваць i гандляваць, любоСЮю да парадку, беражлiвасцю, працавiтасцю. Як следства, згаданыя якасцi аказваюцца тыповымi толькi для больш цi менш пагарджаных гарадскiх, занятых гандлем, жадаючых вучыцца груп насельнiцтва, да якiх кiраСЮнiкi часам ставяцца памяркоСЮна, але, як правiла, увесь час пераследуюць. Тым не менш пры традыцыйным укладзе становiшча застаецца досыць стабiльным. Могуць мяняцца дзеючыя асобы, структура застаецца нязменнай. Працавiтым назапашвальнiкам не СЮдаецца замянiць клас гультаёСЮ, якiя СЮмеюць толькi расходаваць, так як апошнiя пастаянна абiраюць iх, а часам i знiшчаюць iх фiзiчна. Аднак з надыходам iндустрыяльнага парадку СЮ форме распаСЮсюджвання рынкавых адносiн i СЮзнiкненнем ваенных i вытворчых тэхналогiй, пачаткам каланiяльных заваёСЮ, былая стабiльнасць губляецца назаСЮсёды.

Уменне лiчыць становiцца больш каштоСЮным, чым СЮменне валодаць шпагай. Па-майстэрску валоданне шпагай цяпер мала што дае. Вядома, старыя кiраСЮнiкi, пачуСЮшы вецер перамен, могуць паспрабаваць змянiць свае звычкi. Менавiта так яны i паступiлi СЮ Прусii i Японii. Але псiхалагiчна iм зусiм не лёгка зрабiць гэта хутка (а часам i проста вырашыцца на гэта). У вынiку перавагi аказваюцца СЮ тых, кiм кiруюць (цi, ва СЮсякiм выпадку, у некаторых з iх), калi гаворка iдзе аб атрыманнi адукацыi i набыццi неабходных навыкаСЮ.

РЖ нарэшце, iснуе чацвёрты сцэнар: нi тыя, хто кiруе, нi тыя, кiм кiруюць, не маюць магчымасцi атрымаць адпаведныя навыкi. Гэта звычайная сiтуацыя для любога адсталага аграрнага грамадства, не якi паддаецца СЮплыву iндустрыяльнага свету, калi i кiраСЮнiкi, i кiраваныя аддаюцца мноства разнастайных заганаСЮ, такiх, як забабоны, алкагалiзм (або любыя iх варыянты, аддаюць перавагу СЮ розных месцах), i калi нi тыя, нi iншыя не хочуць i не могуць пайсцi па новым шляху.

тАЬСпалучаючы няроСЮнасць СЮ дачыненнi да СЮлады з разнастайнымi магчымасцямi даступнасцi адукацыi, мы атрымалi чатыры верагодныя сiтуацыi: аднолькавая даступнасць, аднолькавая немагчымасць даступнасцi, даступнасць, выкарыстоСЮваная альбо СЮ iнтарэсах пэСЮных, уладу маючых, альбо накiраваная супраць iх В» [11].

Кожная з названых чатырох магчымасцяСЮ, кажа даследчык, суадносiцца з рэальнай гiстарычнай сiтуацыяй. У кожную з чатырох верагодных сiтуацый Э. Геллнер СЮводзiць элемент, найбольш iстотны з пункту гледжання нацыяналiзму: аднастайнасць або неаднароднасць культуры (у паняцце культуры тут СЮкладваецца пэСЮны стыль паводзiнаСЮ i зносiн, прыняты дадзеных соцыумам). УжыСЮшы гэта процiпастаСЮленне Влкультурнае адзiнства / культурная дваiстасцьВ» памiж уладу маючых i астатнiмi людзьмi да СЮжо выбудаванай чатырохступенiстай тыпалогii, атрымлiваецца восем магчымых сiтуацый. АСЮтар аналiзуе кожную з iх i атрымлiвае, што пяць з васьмi сiтуацый, прапанаваных дадзенай мадэллю, апынулiся ненацыяналiстычнымi: чатыры з-за таго, што не адбылася культурная дыферэнцыяцыя, а дзве - з-за недаступнасцi высокай культуры для СЮсiх.

3. Тыпалогiя нацыяналiзму

Такiм чынам, у кнiзе ВлНацыi i нацыяналiзмВ» разглядаецца тры тыпу нацыяналiзму.

3.1 ВлГабсбургскай класiчныВ» нацыяналiзм

Першы можна вызначыць як Влкласiчны ГабсбургскiйВ». Па гэтай мадэлi тыя, хто ва СЮладзе, маюць перавагi СЮ даступнасцi да цэнтральнай дзяржаСЮнай культуры, пазбаСЮленыя ж улады пазбаСЮляюцца таксама i магчымасцi атрымаць адукацыю. Для iх або часткi з iх даступная народная культура, якая з вялiкай працай можа ператварыцца СЮ новую высокую культуру, якiя супрацьпастаСЮлялi сябе старой. Гэтай задачы сябе аддаюць найбольш свядомыя прадстаСЮнiкi дадзенай этнiчнай групы.

3.2 Нацыяналiзм па прынцыпе перыяду аб'яднання РЖталii i Германii XIXв

Другi тып - у адных ёсць улада, у iншых - не. Адрозненнi супадаюць i выяСЮляюцца так жа, як культурныя. АдрозненняСЮ у даступнасцi адукацыi няма. Дадзены нацыяналiзм унiфикатарскага роду дзейнiчае СЮ iмя распаСЮсюджвання высокай культуры i мае патрэбу СЮ Влпалiтычным дахуВ». АСЮтар прыводзiць у прыклад спробу аб'яднання СЮ 19 стагоддзi РЖталii i Нямеччыны:

ВлРэальная гiстарычная сiтуацыя, якой адпавядае гэтая мадэль, - гэта нацыяналiзм перыяду аб'яднання РЖталii i Германii XIX стагоддзя. Большасць iтальянцаСЮ знаходзiлася пад уладай чужакоСЮ i былi СЮшчэмленыя СЮ палiтычным дачыненнi. Большасць немцаСЮ жыло СЮ раздробненых дзяржавах, многiя з якiх былi дробнымi i слабымi, ва СЮсякiм выпадку па еСЮрапейскiх маштабах, i таму не маглi служыць нямецкай культуры як цэнтралiзаванму сучаснму асяроддзю палiтычным дахам. Як нi дзiСЮна, калi шматнацыянальная магутная АСЮстрыя паспрабавала ажыццявiць нешта падобнае, гэта выклiкала незадаволенасць некаторых яе грамадзян. Такiм чынам, палiтычная абароненасць iтальянскай i нямецкай культуры была вiдавочна i абразлiва малая для iтальянцаСЮ i немцаСЮ у параСЮнаннi з абароненасцю французскай i ангельскай культуры. Але магчымасць атрымаць адукацыю, прадстаСЮленая дзвюма гэтымi высокiмi культурамi тым, хто ад нараджэння валодаСЮ iх дыялектнымi варыянтамi, была анi не меншай. РЖ iтальянская, i нямецкая былi лiтаратурнымi мовамi, якiя мелi устаноСЮленыя нарматыСЮныя варыянты. На iх аснове стваралiся квiтнеючыя лiтаратуры, тэхнiчная мова, правiлы паводзiнаСЮ, яны выкарыстоСЮвалiся СЮ навучальных установах i акадэмiях. Калi i назiралася культурная непаСЮнавартаснасць, то вельмi малаважная. Узровень пiсьменнасцi i адукацыi немцаСЮ не быСЮ iстотна нiжэй, чым у французаСЮ, не быСЮ ён значна нiжэй i СЮ iтальянцаСЮ, нават у параСЮнаннi з панавальнымi аСЮстрыйцамi. Нямецкая культура СЮ параСЮнаннi з французскай або iтальянская у параСЮнаннi з нямецкай, распаСЮсюджаная СЮ аСЮстрыйцаСЮ, не была адсталай, i носьбiтам не даводзiлася пераадольваць перашкоды на шляху да даступнасцi сучасных сусветных дасягненняСЮ. Неабходна было лiквiдаваць толькi няроСЮнасць у дачыненнi даступнасцi СЮлады i забяспечыць культуру (i эканомiку) палiтычным дахам, змянiць у адпаведнасцi з новымi патрабаваннямi неабходныя СЮстановыВ». [8]

3.3Нацыяналiзм дыяспары

Трэцi тып нацыяналiзму Геллнер называе нацыяналiзмам дыяспары. Гаворка iдзе аб этнiчных меншасцях, пазбаСЮленых палiтычных правоСЮ, але не адсталых СЮ эканамiчным дачыненнi (i нават наадварот), такiм чынам уключаных да Влвысокай культурыВ»: ВлЗ адукацыяй мабiльнага, цэнтралiзаванага масавага грамадства сiтуацыя СЮ коранi змяняецца. Асаблiва гэта адбiваецца на меншасцях, якiя спецыялiзуюцца на фiнансавых, гандлёвых i наогул гарадскiх вiдах дзейнасцi. З распаСЮсюджваннем мабiльнасцi i змены занятасцi пэСЮная культурная група СЮжо не здольная СЮтрымлiваць манаполiю на якi-небудзь вiд дзейнасцi. Калi значная колькасць членаСЮ большай супольнасцi жадае займацца гэтымi прыбытковымi (калi даход не падвяргаецца канфiскацыi) прафесiямi, то яны наСЮрад цi могуць застацца здабыткам меншасцi i тым больш - меншасцi, адзначанай якiм-небудзь культурным або сацыяльным таСЮром.

Ва СЮмовах мадэрнiзацыi з былых спецыялiзаваных меншасцяСЮ здымаюцца прававыя абмежаваннi, але адначасова яны пазбаСЮляюцца i свайго манапольнага права, а таксама абароненасцi. РЖх ранейшы вопыт i арыентацыя часта даюць iм магчымасць дзейнiчаць з вялiкiм поспехам у СЮмовах поСЮнай эканамiчнай свабоды для СЮсiх. РЖх веды таксама аказваюцца вельмi карыснымi. Але СЮ той жа час iх ранейшы вопыт выпрацоСЮваСЮся ва СЮмовах палiтычнага бяссiлля i падпарадкавання суполцы права на самаабарону. Гэта i была цана, заплачаных iмi за першачарговае права авалодання прафесiяй: яны вымушаны былi змiрыцца са сваёй палiтычнай i ваеннай бездапаможнасцю, каб атрымаць доступ да тых сродкаСЮ, якiя СЮ дрэнных руках станавiлiся занадта магутнымi або небяспечнымi.

Але нават i без такой традыцыi палiтычнае i ваеннае бяссiлле гэтых груп часта было следствам самога статусу меншасцi, рассеянага па шматлiкiх гарадскiх цэнтрах i таму пазбаСЮленага кампактнай i абароненай тэрытарыяльнай базы. Некаторыя эканамiчна квiтнеючыя групы такога роду маюць даСЮнiя традыцыi рассеяння, урбанiзацыi i знаходжання СЮ статусе меншасцi: гэта, бясспрэчна, адносiцца да габрэяСЮ, грэкаСЮ, армянаСЮВ». [9]

У гэтым жа раздзеле Гэллнер прыводзiць прыклад (РЖзраiль) ажыццяСЮлення мадэлi-тыпу Влнацыяналiзм дыяспарыВ»:

"Найбольш знакамiты i драматычны прыклад паспяховага нацыяналiзму дыяспары - гэта РЖзраiль. Ён таксама з'яСЮляецца, па словах Х'ю Тревора-Ропера, Влапошнiм i найменш тыповым з еСЮрапейскiх нацыяналiзмаСЮВ». (Паколькi ён вырашыСЮ еСЮрапейскую праблему, стварыСЮшы азiяцкую, пра якую iзраiльцяне толькi пачалi задумвацца.)

У дыяспары габрэйская рэлiгiя заСЮсёды была звернутая да Ерусалiма. ВярнуСЮшыся СЮ Ерусалiм, паСЮсекулярызаваны сiянiзм выкарыстаСЮ састарэлыя да таго часу сацыялiстычныя або народнiцкiя клiшэ ЕСЮропы XIX стагоддзя. Амаль двухтысячагадовай гiсторыя рассеяння пазбавiла габрэяСЮ якой-небудзь тэрытарыяльнай базы, i больш за СЮсё СЮ зямлi РЖзраiля, i зрабiла iх хутчэй страцiСЮшым цэласнасць i моцна спецыялiзаваным пластом усярэдзiне структуры iншых таварыстваСЮ, чым збалансаванай папуляцыяй, здольнай стаць асновай больш цi менш аСЮтакратычнай сучаснай дзяржавы. Тым не менш гэта дзiСЮнае ператварэнне было ажыццёСЮлена СЮ значнай ступенi дзякуючы iнiцыятыве, выклiканай пераследамi, распачатымi у Усходняй ЕСЮропе, а затым i ва СЮсёй ЕСЮропе СЮ перыяд катастрофы. Гэтыя перасьледы - самы наглядны прыклад лёсу культурна выдзеленых, эканамiчна паспяховых i палiтычна безабаронных супольнасцяСЮ у момант, калi эпоха такiх спецыялiзаваных супольнасцяСЮ i традыцыйнай формы арганiчнага падзелу працы падыходзiць да канца.

Асобасныя змены, якiя давялося зведаць габрэям, якiя прыехалi з розных краiн у РЖзраiль, iшлi насуперак з агульнай тэндэнцыяй сусветнага развiцця: гарадское, касмапалiтычнае насельнiцтва з высокiм узроСЮнем пiсьменнасцi i ведаСЮ было па крайняй меры часткова вернута на зямлю i абмежавана больш жорсткiмi тэрытарыяльнымi рамкамi. Звычайна нацыяналiстычны працэс супярэчыць сваiм уласным фармулёСЮкам i лозунгам: кажучы аб сялянах, ён на справе стварае гараджан. У дадзеным выпадку было зусiм неабходна стварыць некаторую колькасць ВлштучныхВ» сялян. Па сутнасцi справы, гэта апынулiся сяляне, аб'яднаныя пэСЮнымi асноСЮнымi племяннымi прыкметамi: тыпам мясцовай арганiзацыi, якая складалася з адзiнак, якiя ажыццяСЮляюць адначасова вытворчыя i ваенныя задачы. ВлВырабВ» такiх сялян-супляменнiкаСЮ з людзей гарадскога паходжання - вiдавочна нялёгкая задача, i штучныя сяляне-салдаты былi, у сутнасцi, створаны па СЮзоры несекулярнага манаскага статута. Гэты працэс меСЮ патрэбу СЮ сваёй iдэалогii; i СЮ сiлу гiстарычнай выпадковасцi падыходная сумесь з сацыялiзму i народнiцтва аказалася найбольш даступнай i распаСЮсюджанай у тым iнтэлектуальным асяроддзi, з якой статут прыцягваСЮ сваiх новых членаСЮ. Такiя рысы гэтай iдэалогii, як прапаганда сельскага ладу жыцця, калектывiзму, непрыманне падзелу працы, знаходзiлiся СЮ iдэальнай адпаведнасцi з яе мэтамi. Адказаць на пытанне, цi так добра жывецца сучаснаму чалавеку СЮ кiбуцах, як верылi i спадзявалiся стваральнiкi гэтай iдэалогii, пакуль не СЮдалося. Але СЮ якасцi спосабу паспяховага засваення зямлi i вяртання на яе прадстаСЮнiкоСЮ моцна СЮрбанiзаванага насельнiцтва i гэтак жа паспяховай абароны гэтай зямлi СЮ перыяд ваеннага крызiсу з дапамогай мiнiмальных i абмежаваных сродкаСЮ кiбуцаСЮ даказалi сваю выключную мэтазгоднасць i эфектыСЮнасць.

Праблемы грамадскiх пераСЮтварэнняСЮ, культурнага адраджэння i набыцця тэрыторыi, непазбежнасць сутыкненняСЮ з натуральнай варожасцю тых, хто прэтэндаваСЮ на гэтую тэрыторыю раней, сведчаць аб тых асаблiвых i вельмi сур'ёзных цяжкасцях, з якiмi сутыкаюцца нацыяналiзмы дыяспары. У лепшым становiшчы аказваюцца тыя, хто утрымлiваСЮ за сабой хоць бы частка старажытнай тэрыторыi. Але праблемы, якiя паСЮстаюць перад культурай дыяспары, не зрабiла нацыяналiстычнага выбару, могуць быць гэтак жа сумнымi i трагiчнымi, як i СЮ выпадку, калi яна прыме iдэю нацыяналiзму.В» [9]

4. Слабасць нацыяналiзму

Адной з найважнейшых частак тэорыi нацыi i нацыяналiзму з'яСЮляецца раздзел ВлПераход да стагоддзю нацыяналiзмуВ». У дадзенай главе СЮ раздзеле Влслабасць нацыяналiзмуВ» разглядаюцца пытаннi сiлы i слабасцi нацыяналiзму, разглядаюцца дэталi фармiравання нацыянальнай iдэалогii, некаторыя крытычныя моманты. Размову аб слабасцi нацыяналiзму Э. Гэллнер пачынае з таго, што ключ да разумення нацыяналiзму столькi ж у яго слабасцi, колькi СЮ сiле.

"Звычайна прынята казаць пра сiлу нацыяналiзму. Гэта iстотная памылка, хоць i лёгка вытлумачальная, паколькi СЮсюды, дзе нацыяналiзм пускае каранi, ён звычайна без працы атрымлiвае перамогу над iншымi сучаснымi iдэалогiямi.

Тым не менш ключ да разумення нацыяналiзму столькi ж у яго слабасцi, колькi СЮ яго сiле."

Але нават у нацыяналiстычны стагоддзе нацыяналiзм застаецца дзiСЮна уразлiвым яшчэ СЮ адным, вельмi важным сэнсе. Нацыяналiзм вызначаны аСЮтарам як плынь, якая iмкнецца злучыць культуру i дзяржаву, Влзабяспечыць культуру сваiм уласным палiтычным дахам, i пры гэтым не больш чым аднымВ». Нацыяналiзму як такому наканавана перамагчы, але не якому-небудзь вызначанаму нацыяналiзму. ВлМы ведаем, што досыць аднастайныя культуры, кожная са сваiм палiтычным дахам, з уласным палiтычным кiраваннем, становяцца нормай, зацьверджанай амаль паСЮсюдна, за нешматлiкiмi выключэннямi. Але мы не можам прадказаць, якiя менавiта культуры, з якiмi палiтычнымi дахамi даб'юцца поспеху. У той жа час выраблены намi падлiк колькасцi культур, цi патэнцыяльных нацыяналiзмаСЮ, i абмежаванага прасторай лiку паСЮнавартасных нацыянальных дзяржаСЮ ясна паказвае, што патэнцыйныя нацыяналiзмы атрымлiваюць паражэнне, альбо - што больш верагодна - СЮстрымаюцца нават ад спроб знайсцi палiтычнае выраз В».

Так яно i ёсць на самой справе. Большасць культур, цi патэнцыяльных нацыянальных груп нават не спрабуе СЮстаць на шлях афармлення, на шлях нацыi. Некаторыя нацыянальныя групы дамаглiся нацыянальнага афармлення, дамаглiся магчымасцi стварыць сваю дзяржаву, атрымаць сувэрэнiтэт, а пасля апусцiлi рукi, i дзяржава паступова пачынае забываць, пра тое, адкуль яна СЮзялася, i што без гэтай жыццёва неабходнай звязкi з нацыяй, ёй ня выжыць, ня захаваць суверэнiтэту. Гэтак жа як дрэва, якое страцiла каранi, дзяржава, якая страцiСЮшы або задушыСЮшы (гледзячы якiя групы iнтарэсаСЮ знаходзяцца ва СЮладзе) нацыю, нацыянальную самасвядомасць, адмiрае i пераходзiць у нябыт.

Некаторыя даследчыкi падкрэслiваюць неабходнасць iмкнуцца да прыхiльнасьцi сваей нацыi i атаясамлiваюць нацыю i змаганне за яе будучыню з уласным жыццем чалавека i кажуць аб поСЮнай адданасцi чалавека сваей нацыянальнай iдэi: тАЬНацыяналiзм ёсць вера СЮ яго духоСЮную i iнстыктыСЮна сiлу; вера СЮ яго духоСЮнае паклiканне. Нацыяналiзм ёсць воля да творчаму росквiту майго народа - у зямных справах i СЮ нябесных здзяйсненнях. Нацыяналiзм ёсць сузiранне свайго народа перад тварам Божым, сузiранне яго гiсторыi, яго душы, яго талентаСЮ, яго недахопаСЮ, яго духоСЮнай праблематыкi, яго небяспек, яго спакус i яго дасягненняСЮ. Нацыяналiзм ёсць сiстэма учынкаСЮ, якiя вынiкаюць з гэтай любовi i веры, з гэтай волi i гэтага сузiрання. Вось чаму праСЮдзiвы нацыяналiзм можна апiсаць як духоСЮны агонь, якiя СЮзводзяць чалавека да ахвярнага служэння, а народ - да духоСЮнага росквiту. Гэта ёсць захапленне ад сузiрання свайго народа СЮ плане Божым, у дары Яго ласкi. Нацыяналiзм ёсць падзяку Богу за гэтыя дары, але ён ёсць i смутак аб сваiм народзе, калi народ аказваецца не на вышынi гэтых дароСЮ.тАЭ [13]

Такiх нацыянальных груп, якiя маглi б паспрабаваць стаць нацыямi, велiзарнае мноства. РЖ СЮсё ж большасць з iх пакорлiва падпарадкоСЮваецца сваёй долi: быць сведкамi таго, як iх культура (хоць не яны самi як асобы) павольна знiкае, раствараецца СЮ больш шырокай культуры аднаго з новых нацыянальных дзяржаСЮ. Гэта ж канстатуе i Гэллнер: ВлБольшасць культур без усякага супрацiву адправiлася на звалку гiсторыi пад напорам iндустрыяльнай цывiлiзацыiВ».

РЖ далей ён развiвае сваю думку: ВлВялiкi адсотак пагружаных у непрабудны сон ВлнацыйВ», якiя нiколi не СЮстануць i не зазьзяюць i якiя нават не жадаюць прачынацца, дазваляе нам крытыкаваць нацыяналiстычную дактрыну з яе жа СЮласных пазiцый. Крытыкi нацыяналiзму, якiя асуджаюць нацыяналiстычны рух, але не адмаСЮляюць iснавання схаваных нацый, не шмат дасягнуць. Нацыi як натуральны, дадзены ад Бога спосаб класiфiкацыi людзей - гэта мiф. Нацыяналiзм, якi часам бярэ раней iснавалыя культуры i ператварае iх у нацыi, часам вынаходзiць новыя культуры i часта знiшчае старыя, - гэта рэальнасць, добрая яна цi дрэнная, i, увогуле, рэальнасць непазбежная. Гiстарычныя носьбiты нацыяналiзму не разумеюць сутнасцi таго, што яны робяць, але гэта СЮжо iншае пытаннеВ».

Аднак, напэСЮна не варта кiравацца мiфам. Нацыi не дадзены нам ад прыроды, яны не з'яСЮляюцца вынiкам натуральнага развiцця свету. РЖ нацыянальныя дзяржавы не былi загадзя наканаванай стадыяй развiцця этнiчных цi культурных груп. У рэчаiснасцi iснуюць культуры, часта з цяжкасцю выдзяляюцца, паступова пераходзячыя адна СЮ iншую, перакрыжоСЮваюцца i пераплятаюцца, а таксама iснуюць, палiтычныя адзiнкi розных тыпаСЮ i памераСЮ. У мiнулым яны часцей за СЮсё не супадалi. Для гэтага СЮ многiх выпадках былi важкiя прычыны. КiраСЮнiкi палiтычных адзiнак самасцвярджаюцца, адлучаючы сябе ад нiзоСЮ, а падуладныя iм мiкрасупольнасцi аддзялялi сябе ад сваiх суседзяСЮ, аб'яднаных у такiя ж супольнасцi.

У канцы раздзела аСЮтар ставiць пытанне аб тым, моцны нацыяналiзм цi не.

ВлГэтая сiла - рух да новых супольнасцяСЮ, заснаваных на прынцыпах, якiя адказваюць новым падзелам працы, - вельмi магутны, але гэта не адзiная сiла СЮ сучасным свеце, i яе нельга лiчыць

Вместе с этим смотрят:

Выявление основных проблем молодежной политики КПРФ и поиск путей их решения

Грузино-абхазский тупик

Евроскептицизм в структуре европейской внутренней политики

Западные трактовки социальной справедливости

Использование Интернета в избирательных кампаниях