Белорусский народный календарь (Народны каляндар беларусаСЮ)
МРЖНРЖСТЭРСТВА АДУКАЦЫРЖ РЭСПУБЛРЖКРЖ БЕЛАРУСЬ
БЕЛОРУСКРЖ НАЦЫЯНАЛЬНЫ ТЭХНРЖЧНЫ УНРЖВЕРСРЖТЭТ
Кафедра: тАЬГiсторыi, сусветнай i айчыннай культурытАЭ.
РЭФЕРАТ
на тэму: тАЬНародны каляндар беларусаСЮтАЭ.
Выканала: Крупенько Ю.У.
2 курс
Мiнск, 2002 г.
План.
- Фармiраванне i эвалюцыя беларускага каляндара. Сувязь элементаСЮ паганскай i хрысцiянскай абраднасцi.
- Беларускiя каляндарныя святы: зiмовыя, вясновыя, летнiя i восеньскiя.
тАЬКаб зразумець сябе сапраСЮдным чалавекам, уявiць
прыналежнасць да свайго роднага, беларускага, сла-
вянскага, зразумець свае месца СЮ сусвеце, неабход-
на вывучаць народныя каштоСЮнасцi, тое, што стагод-
дзямi стваралi, выкарыстоСЮвалi захоСЮвалi нашы
продкi тАЭ.
I. В. Казакова
У кожнага народа спрадвеку веСЮся свой каляндар, у якiм з пакалення СЮ пакаленне перадавалiся мудрасць, веды, вопыт жыццевых назiранняСЮ. Мелi такi каляндар i беларусы. Багацейшы духоСЮны свет нашых продкаСЮ, iх надзвычайны талент, яскравая фантазiя, гумар адбiлiся СЮ абрадах i звычаях, гульнях i песнях, прыкметах i павертАЩях. Беларускi працаСЮнiк прымаСЮ у памяцi шматлiкiя парады i забароны, выказаныя вобразным словам. Ен добра ведаСЮ, калi можна весялiцца, а калi СЮстрымлiвацца ад забаСЮ, калi можна брацца за тую цi iншую працу, а калi наадварот, адкласцi яе, каб не нашкодзiць сабе i блiзкiм.
Каляндар ахоплiвае дзень за днем увесь год, змяшчае СЮ сабе шматлiкiя абрады, звычаi, прыкметы, павертАЩi, прыказкi. Шматвякавы вопыт назапашаны многiмi пакаленнямi папярэднiкаСЮ, быСЮ для земляроба азбукай i граматыкай усяго яго жыцця. Перададзены СЮ спадчыну, ен дапамагаСЮ арыентавацца СЮ зтАЩявах прыроды, ад якiх нярэдка залежаСЮ ураджай тАУ крынiца iснавання селянiна, усей яго сямтАЩi.
Асобныя днi года i нават цэлыя перыяды СЮстрымалiся селянiнам як сваеасаблiвы паказчык для прыняцця тых цi iншых мер у гаспадарчых справах. Многiя з гэтых дзен акружалiся магiчнай таямнiчасцю, шэрагам патрабаванняСЮ, парушэнне якiх, ва СЮяСЮленнi сялян, магло прынесцi шмат шкоды. Таму так трывала СЮрасталi СЮ свядомасць людзей карэннi розных прыкмет, вераваняСЮ i прымхаСЮ.
Кожны дзень года СЮ хрысцiянскiм календары (як праваслаСЮным, так i каталiцкiм), быСЮ запоСЮнены iменамi святых, прарокаСЮ, апосталаСЮ, пакутнiкаСЮ. Не СЮсе яны, зразумела, адзначалiся СЮ будзенным жыццi роСЮнай СЮвагай. Адны даты праходзiлi зусiм непрыкметна; з другiмi звязаны пасобныя павертАЩi , парады выконваць цi, наадварот, не выконваць тую цi iншую працу; трэцiя шанавалiся як вялiкiя святы i былi акружаны абавязковымi СЮрачыстымi абрадамi.
Беларускi народны каляндар раскрывае перад намi складаны светапогляд беларускага селянiна, яго глыбокае веданне прыроды i любоСЮ да яе, цягавiтасць да працы, дэманструе багатыя творчыя здольнасцi, невычэрпную фантазiю, палет дапытлiвай думкi.
Слова тАЬкаляндартАЭ паходзiць ад старажытнарымскага тАЬкалендытАЭ (тАЬcalendaeтАЭ), што азначала: першыя чыслы кожнага месяца (днi маладзiка). Найменне адпавядае i слову тАЬкаляндарыумтАЭ тАУ кнiга, куды запiсвалiся даСЮгi, працэнты па якiх патрэбна было плацiць, i маладзiковыя днi.
Месяцавыя (тАЬлунныятАЭ) меры часу тАУ найстаражэйшыя. Лiк часу толькi па звароту Месяца, што iснаваСЮ у першабытным грамадстве, называСЮся месяцавым каляндаром. Дагэтуль захавалася СЮ побыце сялян завядзенка пачатак розных работ суадносiць з пэСЮнымi квадратамi Месяца: маладзiк, веташок, падпоСЮня, поСЮня, зыход i г.д. Развiцце земляробства, жывелагадоСЮлi прывяло першабытнага чалавека да карыстання i большымi храналагiчнымi мерамi: сезонамi, гадамi. Так зтАЩявiлiся СЮ старажытным свеце сонечна i сонечна-месяцавы каляндары. Апошнi СЮжо змяшчаСЮ некалькi месяцавых параСЮ (прыблiзна 12,4). Праз шэраг гадоСЮ дадавалi цэлую месяцавую пару, каб прыблiзiць месяцавы год да сонечнага.
Чалавецтва на працягу свайго iснавання СЮдасканальвала меры часу, каб каляндар лепш адпавядаСЮ астранамiчнамСЮ году. У 46 годзе да н.э. у Старажытным Рыме, дзе дзейнiчаСЮ складаны i нязручны сонечна-месяцавы каляндар, праслаСЮлены палкаводзец i СЮладар Гай Юлiй Цэзар здейснiСЮ рэформу СЮ летазлiчэннi. Згодна новаСЮвядзенню, Новы год пачалi святкаваць з 1 студзеня, а працягласць года стала раСЮняцца 365,25 сутак. Але ж суткi бываюць толькi поСЮнымi, таму СЮ яго сiстэме тры гады былi на 365 сутак, а чацверты тАУ 366. Дзеля СЮшанавання такой важнай падзеi сiстэма летазлiчэння пачала называцца юлiянскай, а месяц нараджэння Цэзара тАУ юлiСЮсам.
У 324 г. Рымскi iмператар Канстанцiн абвясцiСЮ хрысцiянства дзяржаСЮнай рэлiгiяй. А на настСЮпны год ен сабраСЮ у Нiкеi царкоСЮны сабор, на якiм было вырашана святкаваць дату СЮваскрэсення Хрыста СЮ перыяд памiж 22 сакавiка i 25 красавiка. Есць меркаваннi хранiстаСЮ, што Iсус Хрыстос быСЮ распяты на крыжы 23 красавiка, а СЮваскрос 25 сакавiка. У сувязi з гэтым дата святкавання Вялiкадня вызначаецца наступным чынам: гэта павiнна быць першая нядзеля пасля першай поСЮнi (фаза месяца), якая надыходзiць пасля дня веснавога раСЮнадзенства.
Новую рэформу календара правеСЮ папа рымскi Грыгорый ХШ на аснове праекта iтальянскага доктара i матэматыка Луiджы Лiпiе. Вядома, што аналагiчную структуру календара яшчэ СЮ 1560 г. распрацаваСЮ астраном Петрус Пiтат. Справа СЮ тым, што юлiянскi каляндар страцiСЮ за некалькi стагоддзяСЮ 10 дзен i дату святкавання веснавога раСЮнадзенства не адпавядала астранамiчнаму календару. Папа Грыгорый ХШ прапанаваСЮ новую сiстэму, у якой улiчвалася гэта папраСЮка. Новае летазлiчэнне было распачата СЮ кастрычнiку 1582 г. (замест 5 кастрычнiка адразу перайшлi да 14) i атрымалi назву грыгарыянскай.
Вядома, што СЮ 1054 г. хрысцiянства падзялялася на дзве канфесii: праваслаСЮе, якое прытрымлiвалася юлiянскай сiстэмы (або старога стылю), i каталiцызм, якi прытрымлiваСЮся новага стылю (або грыгарыянскай сiстэмы).
Практычна СЮсе каталiцкiя краiны Заходняй ЕСЮропы адразу ж перайшлi на грыгарыянскую сiстэму СЮпарадкавання часу. ПраваслаСЮе, якое панавала СЮ краiнах Усходняй ЕСЮропы, упарта трымалася старой традыцыi. I толькi СЮ 1918 г. 24 студзеня саСЮнарком РiСР прыняСЮ Дэкрэт аб увядзеннi заходнееСЮрапейскага календара. Пастанова прымушала адразу пасля 31 студзеня лiчыць не 1, а 14 лютага.
Якi каляндар iснаваСЮ у беларусаСЮ? Як сведчаць археалагiчныя знаходкi, усходнiя славяне мелi рэчыйныя календары тАУ на iх язычнiкi СЮмоСЮнымi знакамi абазначалi днi свят i iгрышчаСЮ, земляробчых работ. Акадэмiк Б.А. РыбакоСЮ налiчвае каля дзесятка сасудаСЮ II тАУ IV вякоСЮ, па якiх раней тАЬчтааху (считали) i гатааху (гадали)тАЭ. Спецыяльнага даследвання на матэрыяле беларускiх знаходак пакуль невядома. Акрамя гэтага, усходнеславянскiя народы карысталiся драСЮлянымi брускамi даСЮжыней 30 тАУ 50 сантыметраСЮ з трыма, чатырма цi шасцю гранямi, дзе рабiлiся спецыяльныя розныя календары, вырабленные памiж XII i XVIII стагоддзямi.
Калi ж адзначаСЮся Новы год у Беларусi? Земляробчыя светкаваннi Новага года вядомы вясной, летам, восенню i зiмой. Такi дзень звычайна прыстасоСЮваСЮся да адпаведнага становiшча на небе свяцiлаСЮ: сонца, месяца, магчыма нават, i асобных зорак. Часцей гэта было тАЬпасля поСЮнi, веташамтАЭ, як гаварылi СЮ народзе, у першы маладзiк пасля веснавога раСЮнадзенства (20 -21 сакавiка), летняга сонцастаяння (21 -22 чэрвеня), асенняга раСЮнадзенства (22 тАУ 23 верасня) i зiмовага сонцастаяння (21 -22 снежня).
У народным календары блiжэй да названых дзен стаяць i адпавядаюць навагодняй традыцыi наступныя святы: вясною тАУ Вялiкдзень, Пасха (нядзеля СЮ перыяд з 4 красавiка па 8 мая / ст. ст. з 22 сакавiка па 25 красавiка); Збор, Iзбор (нядзеля першага тыдня пасля
Масленiцы); АСЮдоцця ВясноСЮка (14 сакавiка / 1 сакавiка, першы дзень вясны); Казiмiр у католiкаСЮ (4 сакавiка), Благавешчанне, Звеставанне (7 красавiка / 25 сакавiка, свята прылету бусла, абрад тАЬгукання вяснытАЭ); i iнш.
Летам тАУ Купалле (раней подчас сонцастаяння, затым у адных рэгiенах 23 чэрвеня, у другiх 6 лiпеня).
Восенню тАУ Багач, Багатнiк, Багатуха, Другая Прачыстая, Другая спажа (21 верасня / 8 верасня, старажытнае свята заканчэння СЮборкi зерневых); Сямен, на якiх выконвалi абрад тАЬжанiцьбы комiнатАЭ(14 верасня / 1 верасня).
Зiмою тАУ Каляды (з 7 па 18 студзеня); Каляды СЮ беларусаСЮ-католiкаСЮ (з 25 снежня па 5 студзеня); варвары (17 снежня / 4 снежня).
Старажытныя славяне, якiя карысталiся тАЬпаганскiмiтАЭ мерамi часу, у тым лiку i сонечна-месяцавым календаром, з прыняццем хрысцiянства прынялi юлiянскае летазлiчэнне па вiзантыйскаму СЮзору, але Новы год пачыналi не з 1 студзеня, як у Рыме, а па сваей старажытнай традыцыi тАУ вясною, 1 сакавiка. Пра гэта яскрава сведчаць валачобныя песнi:
тАЬтАжДа СЮ тым крэсле сам Бог сядзiць,
Каля бога СЮсе святыя
Шахуюцца, рахуюцца,
Каму СЮперад на работку выходзяць.
АСЮдахея, первая святца, -
Вясна СЮ сходзетАжтАЭ
(Iлукстэнскi павет;
СахараСЮ, 1940)
У iншых вырыянтах валачобных песень у якасцi першага свята года выступаюць розныя, блiзкiя да веснавога раСЮнадзенства:
Святыя Саракi напярод пайшлiтАж
(Вiцебская губерня;
Шэйн, 1887)
Благавешчанька,
Перша святка
Жытцо рушыцьтАж
(Дзiсенскi павет;
Чэрны, 1895)
тАжПерша святца i чым заняцца.
Казiмiрка тАУ дроСЮцы сячытАж
(Мiерскi раен; 1970)
Перша святца тАУ новае летца
Святы Яня, боскi зданя,
УзяСЮ кмочы залатыя, адамкнуСЮ зямлю, пусцiСЮ расутАж
(БраслаСЮскi раен; 1963)
А святы Барыс тАУ ен у бога павыш,
Ен канi пасе СЮ зяленых лугах
(Шырма, 1962).
Гэтыя прыклады адлюстроСЮваюць шматварыянтнасць язычнiцкага светаСЮспрымання, iмкненне прыстасаваць сваю веру да новай. У тАЬвалачобным календарытАЭ прадстаСЮлены СЮ якасцi Новага года i святы, час правядзення якiх залежыць ад становiшча нябесных свяцiл.
Первага свята тАУ святога Вялiкдзень,
Свят Вялiкдзень з красным яечкамтАж
(Шэйн, 1874)
Святы Iзбор
Упярод ступiць,
Зiмку зрадзiць,
Сошку ладзiць.
(Мiерскi раен, 1972)
Адначасова з варыянтамi валачобных песень, у якiх на першае месца ставiлiся вясновыя днi, бытавала i значная частка iх, дзе СЮпамiналася зiмовае свята Ражаство:
Свято Ражаство
Упярод пашло
Новы гадок
ПавеСЮ радок
(Лепльскi раен, 1976)
Гiсторыя змен у каляндары, звязаны з перанясеннем святкавання Новага года, не простая. Рэформы натыкалiся на супрацiСЮленне народа, якi даражыСЮ традыцыямi мiнулага i не прымаСЮ душой новаСЮвядзеннi. Адчуваецца, што мацнейшыя веснавыя i зiмовыя традыцыi, якiя пусцiлi глыбокiя каранi СЮ свядомасцi народа, не далi развiцца новай рэлiгiйнай абраднасцi СЮ сялянскiм побыце. Тая частка Беларусi. Што была СЮ федэратыСЮным саюзе з Польшай, у 1582 годзе перайшла на грыгарыянскi стыль. Нечаканы пераход прынес шмат блытанiны i нават гора.
9 студзеня 1584 года СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм выйшла спецыяльная грамата, што прадпiсвала адзначаць святы СЮ новым стылi. Прынцыпова доСЮга карысталася старым календаром унiяцтва. У 1596 годзе пачынальнiкi СЮнii Iпацiй Пацей i Кiрыла Тарлецкi зрабiлi спробу пераводу на новы стыль, але яна была няСЮдалай. У сваю чаргу сiнод Рэчы Паспалiтай сваiмi актамi неаднаразова прадпiсваСЮ меры пакарання тых, хто выкарыстоСЮваСЮ стары стыль. А царскiя СЮлады СЮ далучаных беларускiх землях устанаСЮлiвалi стары юлiянскi каляндар i жорстка распраСЮлялiся з унiятамi. Цяпер беларускiя СЮнiяты прыстасоСЮваюць свой каляндар да сучаснага летазлiчэння (грыгарыянскага стылю), а СЮкраiнскiя карытаюцца старым.
Унiяцкi каляндар добра захоСЮваецца СЮ беларускай вуснай народнай творчасцi. Ен адлюстрованы СЮ народных прыказках, паданнях, песнях. Больш таго, можна мераваць, што СЮнiяцкае асяроддзе з яго талерантнасцю, сувязю з народам, роднай мовай магло творча i дзейсна спрыяць у XVI тАУ XVII стагоддзях як зтАЩяСЮленню новых вусных твораСЮ, так i развiццю многiх жанраСЮ фальклору. Асаблiва гэта адносiцца да тАЬкаляндарныхтАЭ жанраСЮ: прыказак, павертАЩяСЮ, паданнях, валачобных песень i iнш.
Народная памяць любоСЮна зберагае як нядаСЮнiя, так i старажытныя вераваннi сваiх продкаСЮ.
Яшчэ да рэвалюцыi неаднаразова ставiлася пытанне аб рэформе календара, бо ен не быСЮ дастаткова дакладны, у параСЮнаннi з астранамiчным разыходзiСЮся на некалькi сутак. У 1918 годзе дэкрэтам СаСЮнаркома краiны перайшла на грыгарыянскi каляндар. Згодна дэкрэту, датаю, што iшла за 31 студзеня, у тым годзе стала не 1, а 14 лютага. Прысвяткi i святы народнага календара на Беларусi сярод праваслаСЮных замацавалiся па старым стылi, а сярод католiкаСЮ тАУ па новым. Таму афiцыйны грамадзянскi Новы год адзначаецца па новым тАУ 31 снежня, а на большай тэрыторыi Беларусi Каляды тАУ з 7 па 19 снежня.
Першыя звесткi аб календары знаходзяцца СЮ тАЬАстрамiравым евангеллiтАЭ (1056 - 1057).
Лiчыцца, што першы беларускi каляндар выдадзены СЮ 1587 годзе, аб чым засведчылi вiленскiя беларускiя календары 20 тАУ 30-ых гадоСЮ нашага стагоддзя. Магчыма, маецца на СЮвазе тАЬКалендаръ римски новытАЭ, выпушчаны СЮ згаданым годзе Герасiмам Сматрыцкiм у Астрозе, цi што-небудзь iншае. Але, як вядома, яшчэ СЮ 1522 годзе СЮ беларусаСЮ iснавала тАЬМалая падарожная кнiжкатАЭ тАУ каляндар, тАЬвыложенный из греческого на русский язык доктором Франциском с ПолоцкатАЭ. У гэтым друкаваным усходнеславянскiм царкоСЮна-астранамiчным календары, разлiчанным на 1523 тАУ 1543 гады, побач з грыгарыянскiм летазлiчэннем дадзена i юлiянскае. Змешчаны тАЬПсалтыртАЭ, тАЬЧасаслоСЮтАЭ, некалькi канонаСЮ, тАЬШасцiдневецтАЭ, тАЬСаборнiктАЭ, куды СЮвайшлi тАЬСвятцытАЭ i тАЬПасхалiятАЭ. У тАЬМалой падарожнай кнiжцытАЭ славуты Скарына для сваiх землякоСЮ на роднай беларускай мове тлумачыСЮ асновы пазнання летазлiчэння.
Хрысцiянскi каляндар адлюстрованы на многiх гравюрах скарынаСЮскiх выданняСЮ.
Новы этап у гiсторыi беларускага народнага календара звязаны з падзвiжнiцкай дзейнасцю фалькларыстаСЮ i этнографаСЮ А. Багдановiча, I. Бермана, Е. Раманава,
Я. Чачата, Ф.Карскага, М. НiкiфароСЮскага i iнш. Яны сабралi багаты матэрыял, якi адлюстроСЮвае шматграннае духоСЮнае жыцце беларускага народа СЮ прыказках, прыкметах, песнях, абрадах, паданнях, гульнях, святах.
Да рэвалюцыi Беларускiя календары з рознымi патрэбнымi звесткамi друкавалiся СЮ Варшаве, Кракаве, Маскве, Петраградзе, Бярэсцi, Вiльнi, Гомелi, Гродне, Магiлеве, Менску, Полацку i iнш. Аднак сталую традыцыю iх выпуска па сутнасцi сфармiравалi выдаСЮцы тАЬНашай нiвытАЭ. Першы выйшаСЮ на 1910 год у друкарнi Марцiна Кухты СЮ Вiльнi. АСЮтары iкнулiся, каб гэтыя невялiкiя кнiжачкi сталiся карыснымi i неабходнымi асноСЮнаму чытачу тАУ селянiну. Каляндар падаваСЮся па месяцах у трох разделах: праваслаСЮным, рымска-каталiцкiм, грэка-каталiцкiм (унiяцкiм) i адпаведна на трох мовах тАУ царкоСЮнаславянскай, польскай i беларускай. Ва СЮнiяцкай частцы назвы свят i прысвяткаСЮ траплялiся прастамоСЮныя, у канцы змяшчалi некаторыя прыказкi: Вялiкдзень (Пасха); Ражаство св. Iвана Хрысцiцеля (Рождество Iоанна Предтечи), i iнш. Хаця i каротка, але быСЮ прадстаСЮлены яСЮрэйскi каляндар, што сведчыла аб дэмакратычнасцi i верацярпiмасцi СЮкладальнiкаСЮ.
У календары змешчаны розныя цiкавыя i карысныя матэрыялы тАУ змены фаз Месяца, надвортАЩе, даты кiрмашоСЮ на Беларусi i iнш. Акрамя таго, друкавалiся творы пiсьменнiкаСЮ, фальклорныя матэрыялы, асвятлялiся палiтычныя i эканамiчныя пытаннi.
Прыблiзна па такому прынцыпу створаны наступныя выданнi: тАЬБеларускi календар на 1917 годтАЭ, тАЬБеларускi гаспадарчы календар на 1926 годтАЭ, тАЬБеларускi гаспадарчы календар на 1930 годтАЭ i iнш.
На станаСЮленне i развiццё беларускай традыцыйнай абраднасцi на працягу апошняга тысячагоддзя аказалi значны СЮплыСЮ розныя рэлiгiйныя веравучэннi, якiя, умацоСЮваючы свае пазiцыi СЮ нашым краi, нярэдка iмкнулiся абвергнуць спрадвечныя мясцовыя абрады, звычаi, вераваннi i г. д., падмяняючы iх аналагiчнымi новаСЮвядзеннямi цi падробкамi, якiя грунтавалiся на СЮласнай светапогляднай аснове. Але, як сведчыць гiстарычная рэальнасць, народныя традыцыi нельга наСЮмысна нi выжыць, нi падмянiць, нi забаранiць, акрамя тых выпадкаСЮ, калi яны свядома губляюцца i адыходзяць у нябыт у этнiчнай памяцi, як аджыСЮшае i непатрэбнае звяно СЮ культурным укладзе жыцця. Яскравым сведчаннем таму СЮпартая барацьба хрысцiянства з язычнiцтвам, што вялася на працягу цэлага тысяча-годдзя, але, вiдавочна, вынiкi яе малазначныя, бо яна не змагла канчаткова зламаць рэлiгiйныя светапоглядныя пастулаты нашых далёкiх продкаСЮ-язычнiкаСЮ, якiя так i захавалiся СЮ свядомасцi людзей да нашых часоСЮ. У сённяшнiм выглядзе i язычвiцтва, i хрысцiянства хутчэй утвараюць цэласную аснову культурнага здабытку нацыi.
Хрьiсцiянства, павёСЮшы СЮпартую барацьбу за знiшчэнне язычвiцтва, выкарыстоСЮвала самыя розвыя метады для дасягнення сваёй мэты, ад забарон да актыСЮнай iдэалагiчнай хрысцiянiзацыi народных мас. Ужо з самага пачатку СЮвядзення вовай рэлiгii хрысцiянскiя прапаведвiкi аб'явiлi язычвiцтва паганскай верай, людзей, якiя СЮпарта адстойвалi i абаранялi веру СЮ сваiх дахрысцiянскiх БагоСЮ, называлi пагавцамi, нават БагоСЮ язычнiкаСЮ перайменавалi СЮ iдалаСЮ. У 1551 годзе СЮ шырока вядомай пастанове Стоглавага сабора язычнiцкiя звычаi i абрады былi асуджавы i СЮвогуле забаронены.
Трэба зазначыць, што хрысцiянскiя прапаведнiкi падобныя пастановы выконвалi даволi сумленна.
Правядзенне хрысцiянскiх пастоСЮ, калi не дазвалялiся любыя СЮвесяленнi, гуляннi, спяваннi, прыпадае на двi правядзення мвогiх найбольш важвых язычнiцкiх рытуальных дзён. Так, перадвелiкодны сямiтыднёвы пост сумяшчаецца з Гуканнем вясны, пятроСЮскi пост (з канца Траечнага тыдня да 12 лiпевя тАФ дня апосталаСЮ Пятра i ПаСЮла) прыпадае на двi Купалля, а двухтыднёвы Успенскi (спажынны) пост супадае са СпасаСЮскiмi святкамi.
Але наш народ цярплiва перажываСЮ i падобныя асуджэннi сваёй рэлiгii, i забароны, прадаСЮ - жаючы i захоСЮваючы традыцыi язычнiцкiх часоСЮ. Нават у XIX стагоддзi, калi, здавалася, хрысцiянства СЮжо даволi трывала тАЬабжылосятАЭ на нашых землях як новая дзяржаСЮная рэлiгiя, тагачасны люд упарта прытрымлiваСЮся шматлiкiх рэлiгiйных свят i абрадаСЮ, якiя паходзяць з язычнiцтва.
Як пацверджанне таму i сёння СЮ большасцi традыцыйных абрадаСЮ беларусаСЮ мы знаходзiм адлюстраванне як хрысцiянскай, так i язычнiцкай рэлiгiйных плыняСЮ, зыходзячы з чаго нават ужыванне назваСЮ многiх абрадаСЮ i свят захавалася паралельнае: Каляды тАФ Ражство Хрыстова, Грамнiцы тАФ Срэценне Божае, Зялёныя святкi тАФ Тройца, Купалле тАФ дзень РЖванаХрысцiцеля, Багач тАФ Ражство Мацi Божай i г. Д. Тут варта зазначыць, што прыналежнасць гэтых свят да розных рэлiгiй выразва характарызуе i працягласць iх па часе. Як вядома, у нашых продкаСЮ-язычнiкаСЮ месцамi правядзення рытуалаСЮ i набажэнстваСЮ з маленнямi да БагоСЮ i Добрых ДухаСЮ былi рошчы, гаi, узвышшы, рэкi, свяцiлiшчы, дзе рытуальныя святкаваннi праводзiлiся на працягу некалькiх дзён, а то i тыдняСЮ. Прырода, адкрыты прастор, неабмежаваная колькасць удзельнiкаСЮ садзейнiчалi таму. Хрысцiянскiя ж святы i абрады тАФ гэта храмавыя цырымонii, якiя СЮ большасцi сваёй разлiчаны на аднадзённыя СЮрачыстасцi i маленнi. Таму СЮ сённяшняй цесна пераплеценай канве язычнiцкай i хрысцiянскай духоСЮных плыняСЮ заСЮсёды на час правядзення таго цi iншага язычнiцкага свята прыпадае некалькi хрысцiянскiх: Каляды i Ражство Хрыстова, Васiлле, Вадохрышча; Гуканне вясны i Саракi, Вялiкдзень, Дабравешчанне, Юр'е, Мiкола; Зялёныя святкi i Тройца, ДухаСЮ дзень i г. д.
Паколькi на працягу многiх стагоддзяСЮ у нашым краi не было адзiнага i пастаяннага веравызнання, беларускi народ у большасцi выпадкаСЮ упарта прытрымлiваСЮся спрадвечнай дзедаСЮскай веры часоСЮ язычнiцтва, якая хоць i забаранялася i крытыкавалася хрысцiянствам i iншымi рэлiгiйнымi плынямi i дзяржаСЮнымi структурамi, але была адзiным, пастаянным i агульнавядомым на СЮсёй тэрыторыi веравучэннем, якое трактавалася няпiсанымi законамi продкаСЮ, што бытавалi i перадавалiся з пакалення СЮ пакаленне, як самае сакральнае, i захавалася да нашых дзён у выглядзе традыцыйных рытуалаСЮ, звычаяСЮ, вераванняСЮ i г. д.
Падобная сiтуацыя даволi пераканаСЮча сведчыць пра тое, што спрадвечная традыцыйная аснова i СЮсё, што на ёй створана, уяСЮляе сабой найболын устойлiвае i актыСЮнае звяно ва СЮкладзе жыцця чалавека.
Абраднасць тАФ гэта традыцыйная норма паводзiн, якая вынiкае з гiстарычнага вопыту жыцця многiх i многiх пакаленняСЮ.
У народным календары самы актыСЮны абрадавы комплекс прыпадае на вясну i восень тАФ менавiта на тыя поры года, калi чалавек засяваСЮ нiву i СЮбiраСЮ яе. Такая акалiчнасць невыпадковая. Пасля доСЮгага зiмовага сну ажывала прырода, абуджалася да новага вiтка жыцця мацi-зямля. Думы i надзеi чалавека СЮ гэты час былi прасякнуты разважаннямi аб ранняй i цёплай вясне, будучым ураджаi, спрыяльным пладавiтасцi зямлi, надвор'i. Але перш чым прыступiць да актыСЮнай сялянскай працы, трэба было дачакацца, пакуль сонейка прагрэе зямлю, ажывiць яе i адзене СЮ зялёны СЮбор. Чалавек не жадаСЮ быць толькi пасiСЮным назiральнiкам i чакаць прыходу вясенняга цяпла i пачатку земляробчых работ. Ён
iмкнуСЮся праз прызму вясеннiх абрадаСЮ, розных магiчных рытуалаСЮ звярнуцца з просьбамi i маленнямi да Добрых ДухаСЮ i БагоСЮ, каб наблiзiць прыход вясны i абудзiць жыватворную сiлу зямлi. Гуканне вясны, Саракi, Благавешчанне, Юр'е, Мiкола i многiя iншыя вясеннiя святы i прысвяткi былi прасякнуты гэтай надзённай марай людзей. А дачакаСЮшыся цяпла i засеяСЮшы нiву, трэба было звярнуцца i да ДухаСЮ-продкаСЮ, каб разлiчваць i на iх благаславенне i спрыянне СЮ паСЮсядзённых справах земляроба. I таму напярэдаднi Духава дня, альбо Тройцы, у суботу спраСЮлялi духаСЮскiя цi, як iх яшчэ называюць, траечныя, Дзяды.
У аналагiчнай паслядоСЮнасцi праходзiць i восеньская абраднасць, сэнс якой зводзiСЮся да таго, каб аддзячыць БагоСЮ за здабыты СЮраджай i багацце СЮ сялянскiх засеках i каморах. МакаСЮе, яблычны i арэхавы Спас, Прачыстая, Багач, ПакроСЮ вызначаюцца рытуаламi, маленнямi i ахвярапрынашэннямi Багам i мацi-зямлi за iх ласку i клопат пра дабрабыт чалавека i шчодрыя дары сялянскай нiвы. Вянцом восеньскай абраднасцi зноСЮ жа былi асянiны, цi змiтраСЮскiя Дзяды, на якiх дзякавалi ДухаСЮ-продкаСЮ за iх садзеянне i спрыянне СЮ земляробчых i гаспадарчых справах чалавека i здабьггкi на сялянскiх палях.
Зiмовы i летнi перыяды, як вядома, характарызавалiся актыСЮнай працай людзей. Пачынаючы з ПiлiпаСЮкi i амаль да Вялiкадня абраблялi лён, ткалi палатно, шылi, вышывалi. ПачынаСЮся стойлавы перыял для жывёлы, якую штодзённа трэба было даглядаць, а таксама трымаць у цяпле жыллё, навучыць грамаце дзетак i г. д. Лета ж у сваю чаргу патрабавала актыСЮнай аддачы сiл на полi, у лузе, у лесе: тАЬЛета працуе на зiму, а зiма на летатАЭ альбо тАЬШто СЮлетку прыдбаеш, то зiмой з'ясiтАЭ, тАФ сведчыць народная мудрасць. Таму летняя i зiмовая абраднасць прадстаСЮлена значна вузей у народным календары, за выключэннем калядных (раждзественскiх) i купальскiх дзён, якiя былi прымеркаваны да перыядаСЮ зiмовага i летняга сонцастаяння.
Варта зазначыць i такую асаблiвасць каляндарвых абрадаСЮ, што многiя з iх характэрны толькi для пэСЮных рэгiёнаСЮ Беларусi i хутчэй захавалiся як рэлiкты племянной культуры нашых продкаСЮ. Так, абрад Пахаванне стралы бытуе толькi на тэрыторыi, якую насялялi радзiмiчы, Ваджэнне куста i Жанiцьба Пасвета тАФ Дрыгвiчы i Яцвягi, Жанiцьба Цярэшкi i Камаедзiца тАФ крывiчы. У кантэксце сённяшняй агульнанацыянальнай традыцыйнай культуры гэтыя абрады СЮяСЮляюць сабой парэгiянальныя абрадавыя локусы, якiя значна дапаСЮняюць i СЮзбагачаюць нашу духоСЮную спадчыну.
Сямейная абраднасць ахоплiвае найбольш важныя вехi СЮ жыццi чалавека тАФ нараджэнне, вяселле, провады СЮ войска, перасяленне СЮ новую хату, пахаванне i памiнанне нябожчыка тАФ якраз усе тыя моманты, якiя былi найбольш значнымi i адказнымi, пэСЮнай мяжой на жыццёвым шляху. I хоць усе яны абгрунтаваны практычнай неабходнасцю, iх змест у асноСЮным напоСЮнены клопатам аб прадаСЮжэннi чалавечага роду, здаровым развiццi будучага патомства. Нездарма ж у народзе кажуць: тАЬКалi дзiця на свет прыходзiць, новы кусок хлеба родзiцьтАЭ, тАЬБез дзяцей цiха, ды на старасцi лiхатАЭ цi тАЬДзiцятка хоць i крыва, ды бацьку з маткаю мiлатАЭ.
У беларусаСЮ з нараджэннем дзiцяцi звязаны два абрады тАФ адведкi (адведзiны), калi сваякi i знаёмыя прыходзiлi да бацькоСЮ немаСЮляткi, каб павiншаваць iх i раздзялiць iх радасць, падтрымаць маладых бацькоСЮ слушным словам, практычным павучаннем альбо матэрыяльнай дапамогай, i радзiны (хрэсьбiны) тАФ абрад хрышчэння дзiцяцi СЮ царкве або касцёле. Жаданне здароСЮя мацi i дзiцяцi, шчаслiвага будучага лёсу нованароджанаму СЮласцiва многiм рытуальным дзеянням, звычаям i павертАЩям, што суправаджаюць радзiнную абраднасць.
Менавiта СЮ сям'i i дзецях тАФ шчасце чалавека i яго вечнасць.
Стварэнню новай сям'i з даСЮнiх часоСЮ надавалася важвае значэнне. Па тых, хто будзе бацька i мацi, яшчэ задоСЮга да вяселля судзiлi аб лёсе будучай сям'i i яе нашчадкаСЮ. Невыпадкова, што сярод усiх сямейных абрадаСЮ вясельная абраднасць самая працяглая па часе. Пачынаецца яна звычайна сватаннем, калi жанiх з двума-трыма сваякамi прыходзiСЮ да бацькоСЮ дзяСЮчыны прасiць яе рукi. АтрымаСЮшы згоду на выданне дачкi, праз тыдзень-два збiралiся на заручыны, дзе сустракалiся родзiчы жанiха i нявесты, i СЮжо пасля такога знаёмства i згоды двух родаСЮ на маючы адбыцца шлюб дамаСЮлялiся аб часе правядзення вяселля, якое звычайна гулялi некалькi дзён. Заканчвалiся ж беларускiя вясельныя абрады пярэзвамi, калi на працягу тыдня, а то i больш, госцi маладога i маладой запрашалi адзiн аднаго да сябе СЮ госцi.
Провады навабранцаСЮ у войска таксама на працягу апошнiх стагоддзяСЮ вылiлiся СЮ характэрны для гэтай падзеi абрад, якi хутчэй быСЮ выклiканы заклапочанасцю родных i бацькоСЮ аб вяртаннi будучага салдата жывым i здаровым да роднай хаты, у сваю сям'ю.
Беларускi абрад провадаСЮ на армейскую службу складаецца з некалькiх рытуалаСЮ, такiх, як паездка навабранца з роднымi СЮ храм, дзе за яго здароСЮе служылi абедню, развiтанне з аднавяскоСЮцамi тАФ абход будучым салдатам родных i знаёмых у сваёй вёсцы, якiя яму зычылi хутчэйшага вяртання дадому, а старэйшыя людзi, бывалыя салдаты дзялiлiся сакрэтамi вайсковага жыцця, вечар-провады, што спраСЮлялi за дзень да ад'езду на зборны пункт, на якiм будучага воiна аплаквалi i благаслаСЮлялi тАЬчэсна служыць АйчынетАЭ, надзялялi грашыма i рэчамi тАЬна дарогутАЭ, а таксама провады непасрэдна СЮ дзень адпраСЮлення з сваёй хаты, калi родныя рабiлi шматлiкiя рытуалы i магiчныя дзеяннi, тАЬкаб хлопец жывым i здаровым вярнуСЮся назадтАЭ.
Перасяленне СЮ новую хату атрымала назву тАФ улазiны альбо СЮваходзiны, для якiх характэрны рытуалы, накiраваныя на шчаслiвае i заможнае пражыванне пэСЮнай сям'i на новым месцы.
Смерць была канчатковай мяжой зямнога iснавання чалавека. Жалоба i пашана, з якой праводзяць у апошнi шлях нябожчыка, тАФ гэта своеасаблiвая данiна павагi i СЮдзячнасцi за пакiнуты iм след на зямлi, сярод людзей.
Беларускiя жалобныя абрады складаюцца з двух частак тАФ пахавання памёршага i памiнальных дзён аб iм: трацiны, шасцiны, саракавiны i г. д. Па вераваннях беларусаСЮ, пахаванне тАФ гэта провады чалавека тАЬна той светтАЭ, дзе ён прадаСЮжае сваё бясконцае i вечнае iснаванне СЮ выглядзе Духа-продка i з'яСЮляецца апекуном свайго роду i сям'i.
Як бачым, традыцыйная абраднасць беларусаСЮ складаецца з характэрных рытуальных цыклаСЮ, якiя адлюстроСЮваюць спрадвечны СЮклад жыцдя людзей, культуру iх быту, светапоглядную аснову. I хоць каляндарныя i сямейныя абрады вельмi старажытныя па сваiм паходжавнi, аднак да сённяшнiх дзён яны не страцiлi мэтавай накiраванасцi i прызначэння СЮ народным жыццi, здолелi захаваць у сабе адну з цiкавейшых старонак народнага побыту, нашай вацыянальнай культурнай спадчыны.
Калядныя святы займаюць асобнае месца сярод iншых свят народнага календара. З гэтымi святамi нашы продкi звязвалi свае надзеi на шчаслiвае жыцце у будучым годзе, на багаты СЮраджай i дабрабыт сямтАЩi, на перамогу лета над зiмой, цяпла тАУ над холадам, святла тАУ над цемрай.
Увесь земляробны каляндар трымаецца на такiх цыклах свят: Вялiкдзень i iнш. веснавыя святы i прысвяткi, у тым лiку Гуканне вясны, ЮртАЩе, Мiкола; летам тАУ Купалле; восенню тАУ Дзяды, Багач, Пакрова; зiмой тАУ Каляды.
ВЯЛРЖКДЗЕНЬ
У хрысцiянскiм календары Вялiкдзень рухомае свята i штогод прыпадае на перыяд з 4 красавiка па 8 мая. Яно адзначаецца СЮ католiкаСЮ у нядзелю пасля поСЮнi, якая наступае следам за 21 сакавiка, цi дакладней, перыядам вясенняга раСЮнадзенства, а СЮ праваслаСЮных вернiкаСЮ пасля 21 сакавiка адлiчваецца СЮперад 13 дзен i таксама вызначаецца нядзеля пасля поСЮнага месяца.
У жыццi нашых продкаСЮ-язычнiкаСЮ Вялiкдзень адзначаСЮся СЮ гонар Бога Сонца тАУ Даждзьбога. Менавiта адтуль i прыйшла гэта назва СЮ сучасную беларускую лексiку, бо, як вядома, хрысцiянская назва свята тАФ Пасха. Вясеннiя шматкантрастныя тАЬпаводзiнытАЭ прыроды выклiкалi СЮ анiмiстычных разважаннях старажытных людзей уяСЮленнi аб барацьбе прыродных стыхiй: цiхiх i ветраных дзён, снегападу i дажджоСЮ, цемры i святла, холаду i цяпла, кантрастнасць якiх выразна падкрэслiвала воблачнае або чыстае неба. АктыСЮнае сонечнае цяпло СЮ красавiку днём суправаджалася журчаннем ручаёСЮ i спевам жаСЮрукоСЮ, ноччу ж, наадварот, у свае правы СЮступала цемра, пад пакровам якой яшчэ заСЮважна праяСЮляСЮ свае здольнасцi мароз. Так паСЮтаралася многiя суткi. Але час ночы i цемры няСЮмольна звужаСЮся, працягласць дня станавiлася большай за ноч, што давала магчымасць чалавеку разважаць аб пераканаСЮчай перамозе Сонца над цемрай i холадам, своеасаблiвым уваскрашэннi яго да новага вiтка жыцця. На новае кола жыцця пад сонечнымi промнямi адраджалася i зямелька. Усё гэта не магло не радаваць славянiна-земляроба. Вiтаючы перамогу Сонца (Даждзьбога) i пачатак аднаСЮлення зямной прыроды, нашы продкi-язычнiкi спраСЮлялi свята вялiкага дня тАФ Вялiкдзень.
Як i славяне, у дахрысцiянскiя часы падобныя святкаваннi адзначалi егiпцяне, фiнiкiйцы, грэкi, фрыгiйцы i iншыя народы. У старажытных егiпцян уваскрэсенне вярхоСЮнага Бога Асiрыса нават сустракалi словамi тАЬАсiрыс уваскрэс!тАЭ. Зразумела, што хрысцiянства, як рэлiгiя больш позняга перыяду, увасобiла лепшыя традыцыi язычнiцтва i стваралася на iх. Да дзен паслявясенняга раСЮнадзенства СЮ хрысцiянстве прымеркаваны днi смерцi i уваскрэсення РЖсуса Хрыста.
Згодна хрысцiянскай мiфалогii, у пятнiцу iудзеi асудзiлi Сына Божага на смерць праз распяцце яго на крыжы. У суботу прыхiльнiкi РЖсуса Хрыста выпрасiлi СЮ iудзейскага цара дазвол на пахаванне i перанеслi яго цела СЮ пячору, завалiСЮшы СЮваход вялiзным каменем. А СЮ нядзелю, калi Мацi Божая з сваiмi сяброСЮкамi прыйшла, каб апрануць свайго сына-нябожчыка СЮ пас-мяротнае адзенне i зрабiць адпаведнае СЮбранне яго пасмяротнага ложа, Анёл у белым адзеннi абвясцiСЮ ёй i жанчынам, што РЖсус Хрыстос уваскрэс. Менавiта таму, як толькi пачынаецца нядзеля (апоСЮначы з суботы на нядзелю) у царквах i касцёлах робiцца тройчы абыход вакол храма, пасля чаго свяшчэннiкi СЮрачыста абвяшчаюць: тАЬХрыстос уваскрэс!тАЭ Са словамi тАЬХрыстос уваскрэс!тАЭ на працягу нядзелi i наступных двух дзён, сустракаючыся са сваiмi знаёмымi, роднымi, сябрамi, вiтаюцца СЮсе хрысцiяне, на што адказваюць тАЬВа iсцiну СЮваскрэс!тАЭ i цалуюцца.
У народным жыццi гэта свята мае свае адметныя адценнi i каларыт. Напярэдаднi да чацвярга, якi вазываюць тАЬчысты чацвертАЭ, старанна прыбiралi СЮ хаце, мылi падлогу, вокны, бялiлi цi аб-клейвалi шпалерамi хату, мылiся СЮ лазнi. А СЮ суботу зранку завешвалi на вокны новыя фiранкi, на абразы тАФ набожнiкi, замешвалi СЮ дзяжы цеста на пiрагi i з абеда распальвалi СЮ печы. Кожная гаспадынька рыхтавала святочныя стравы: смажыла мяса, каСЮбасу, варыла цыбульнае шалyпiнне i фарбавала СЮ яго адвары велiкодныя яйкi.
тАЬСвята Вялiчка тАФ з красным яiчкамтАЭ, тАФ гавораць у народзе. Яйка з'яСЮляецца вельмi важным атрыбутам велiкодных дзён. Яно сiмвалiзавала сабой, з аднаго боку, сусветную прастору, нашу галактыку, а з другога тАФ кругаварот i бясконцасць жыцця, пачатак усякага адраджэння да жыцця. Як i СЮ большасцi iншых славянскiх народаСЮ, нашы продкi афарбоСЮвалi велiкодныя яйкi СЮ зялёны, блакiтны, чырвоны, жоСЮты колер, рабiлi яйкi-пiсанкi, расчэрчаныя або расфарбаваныя рознымi сiмвалiчнымi СЮзорамi i колерамi. Такому яйку надавалася магiчная сiла: з iм выганялi першы раз на пашу жывёлу, каб засцерагчы яе ад злых чараСЮ ведзьмакоСЮ, закопвалi СЮ першую баразну цi на СЮскрайку нiвы, каб тая добра радзiла, i г. д. Са спрадвечных часоСЮ у нашым народзе шырока вядома традыцыя адорваць адзiн аднаго на Вялiкдзень святочнымi яйкамi. 3 прыняццем хрысцiянства гэта традыцыя была пераасэнсавана пад новую рэлiгiю. Паводле праваслаСЮных бiблейскiх паданняСЮ Святая Марыя Магдалiна, даведаСЮшыся аб пакараннi смерцю РЖсуса Хрыста, прынесла СЮ падарунак рымскаму iмператару Цiберыю чырвонае яйка, як знак нявiннасцi Сына Божага i сiмвалiчнае сведчанне таго, што з гэтага часу СЮвесь сусвет нясе на сабе адбiтак яго нявiнна пралiтай крывi. Магчыма, што гэта падзея i стала прычынай таго, што, адпаведна хрысцiянскай традыцыi, у наш час велiкодныя яйкi фарбуюць пераважна СЮ чырвоны колер.
Вечарам з кожнай сям'i звычайна гаспадар цi старэйшыя людзi iшлi СЮ храм тАЬна СЮсенашнуютАЭ. 3 сабою бралi па кавалачку кожнай стравы: мяса, сала, пiрог, яйкi, соль i iнш. Зразумела, што нi адна царква або касцёл не маглi СЮмясцiць усiх жадаючых, таму людзi часцей збiралiся СЮ блiжэйшых хатах, у сваякоСЮ i знаёмых, каб апоСЮначы выйсцi да храма i разам з усiмi хрысцiянамi сустрэць радасны час уваскрэсення РЖсуса Хрыста i прысутнiчаць у час вынасу з храма святых харугваСЮ з лiкам святых i СЮрачыстага шэсця.
Набажэнствы СЮ гэту ноч заканчваюцца гадзiн каля чатырох. На заканчэнне тАЬусенашнайтАЭ свяшчэннiкi асвяцаюць тАЬпасхутАЭ тАФ прынесеныя з дому харчы. У вялiкiх населеных пунктах гэты хрысцiянскi рытуал паСЮтараецца некалькi разоСЮ на працягу СЮсяго нядзельнага дня.
У гэту ж ноч i тыя, хто заставаСЮся дома, iмкнулiся не спаць. У хатах да ранку гарэла святло, запальвалi свечкi перад абразамi, малiлiся Богу, расказвалi бiблейскiя паданнi аб жыццi РЖсуса Хрыста, святых АпосталаСЮ i iншых святых.
Пасля тАЬусенашнайтАЭ зранку СЮсе, хто правёСЮ гэту ноч у царкве (касцёле), спяшалiся СЮ свае сем'i. Дома кожная гаспадыня накрывала святочны стол, за якi, папярэдне памалiСЮшыся Богу, садзiлiся, тАЬкаб разгавеццатАЭ. Толькi цяпер упершыню пасля доСЮгага сямiтыднёвага посту можна было СЮволю паласавацца рознымi стравамi. Есцi пачыналi з асвечанага яйка, солi i пiрага, а пасля выпiвалi па чарцы гарэлкi i смачна снедалi.
Вельмi радаснымi i жаданымi велiкодныя днi былi для дзетак. Да iх у госцi прыходзiлi хросныя бацька i мацi, бабуля-пупарэзнiца, дзядзькi, цёткi, якiя кожнаму з дзяцей прыносiлi чырвонае яйка. У некаторых мясцовасцях (РагачоСЮскi, СлаСЮгарадскi i iншыя раёны) дзецi самi абыходзiлi двары сваiх хросных i блiзкiх сваякоСЮ, каб атрымаць велiкодныя падарункi. Гэты звычай вызначаецца лакальнымi асаблiвасцямi традыцыйных зон у нашым краi.
Абыходы дзеткамi цi дарослымi двароСЮ у сваёй вёсцы на Вялiкдзень маюць вельмi старажытнае паходжанне. Такiх хадакоСЮ у розных рэгiёнах называюць валачобнiкамi, галыкальнiкамi, валоСЮнiкамi, лалыншчыкамi, кукольнiкамi i iнш. тАЬВалачобнiкi тАФ людзi Божыя..тАЭ, тАФ падкрэслiваецца СЮ песнях гэтага часу. Лiчылi, што абыходы iмi двароСЮ прыносiлi пладавiтасць жывёлы, ураджайнасць на палях, засцярогу падвор'я ад розных прыродных стыхiй. Падыходзячы пад акно, валачобнiкi, падобва калядоСЮшчыкам, спявалi песнi, ухваляючыя гаспадара, гаспадыню, iх сыноСЮ i дачок.
Кожны радок такой песнi суправаджаСЮся адным з прыпеваСЮ тАЬХрыстос уваскрос, Сын Божы!тАЭ, тАЬСлава табе, Божа, на СЮвесь свет!тАЭ, тАЬДа й вiно ж, вiно зеляно!тАЭ, тАЬВясна красна, зялёна!тАЭ i iнш.
Па заканчэннi песнi гаспадары надзялялi валачобнiкаСЮ яйкамi, гарэлкай, пiрагамi i iншай стравай са святочнага стала.
Варта зазначыць, што СЮ сусветнай традыцыйнай культуры валачобныя песнi да гэтага часу захавалiся i зафiксаваны толькi СЮ беларусаСЮ, што характэрна падкрэслiвае нацыянальную адметнасць нашай культурнай спадчыны.
ЗавяршыСЮшы абыходы двароСЮ у сваёй вёсцы, валачобнiкi па папярэдняй дамоСЮленасцi збiралiся СЮ адной з хат цi СЮ апошняй хаце, да якой яны прыходзiлi з рытуальным спяваннем, i наладжвалi там застолле з цiкавымi i вясёлымi гульнямi, танцамi, песнямi, жартамi.
На Вялiкдзень дзяСЮчаты гадалi аб будучым лёсе, пераскокваючы праз санi: хто пераскочыць тАФ да таго СЮвосень прыедуць сваты, а хто не тАФ будзе чакаць да наступнага года.
3 гэтымi ж днямi СЮ народзе было звязана вельмi многа павер'яСЮ i прадказанняСЮ.
У многiх мясцовасцях у першы велiкодны дзень выходзiлi з хат, каб убачыць усход сонца. Гаварылi, што СЮ гэты час сонца быццам тАЬiграе на СЮсходзетАЭ, пералiваецца рознымi колерамi. Такую тАЬгульню сонцатАЭ звязвалi з тАЬвяшчаннем на добрае летатАЭ i шчаслiвымi вяселлямi на пр
Вместе с этим смотрят:
"Quo vadis": проекцiя на сучаснiсть
"Звезды" немого кино и русская мода 1910-х годов
"Культура": типология определений
"Рабочий и колхозница" (Из биографии В. И. Мухиной)
"Русские сезоны" в Париже