Образ белорусской хаты в белорусской культуре
Дыпломная праца прысвечана даследванню аднаго з найбольш змястоСЮных вобразаСЮ беларускай традыцыйнай культуры тАУ вобразу дома. Дадзены вобраз разглядаецца як абтАЩект матэрыяльнай i духоСЮнай культуры. У працы ён разглядаецца як сiмвал роднасцi, на якiм будуюцца творы беларускiх мастакоСЮ, пiсьменнiкаСЮ, мыслiцелей.
ЗМЕСТ
УВОДЗРЖНЫ............................................................... 3
РЖРЖ. ХАТА РО СРЖСТЭМЕ ТРАДЫЦЫЙНЫХ КАШТОРОНАiЯРО................... 7
2.1. КАСМАЛОГРЖЯ...................................................... 7
2.2. ХАТА РО ФРЖЛАСОФРЖРЖ ПРАШЧУРАРО................................... 10
2.3. ХАТА РО ВУСНАЙ НАРОДНАЙ ТВОРЧАЦРЖ........................... 16
РЖРЖРЖ. ВОБРАЗ ДОМУ РО БЕЛАРУСКАЙ КРЭАТЫРОНАЙ КУЛЬТУРЫ............ 21
3.1. ПРА СКАРЫНУ РЖ АЛРЖЗАРОРОСКАГА................................. 21
3.2. ВОБРАЗ ДОМУ РО БEЛАРУСКРЖМ ВЫЯРОЛЕНЧЫМ МАСТАЦТВЕ 19 СТАГОДДЗЯ. 27
3.3. ДОМ-ХАТА РО ТВОРАХ В. БЯЛЫНРЖЦКАГА-БРЖРУЛРЖ..................... 32
IV. СРЖМВОЛРЖКА НАЦЫЯНАЛЬНАЙ КУЛЬТУРНАЙ ПРАСТОРЫ XX СТАГОДДЗЯ. 37
4.1. РОЛЯ ХАТЫ РО ПАЭТЫЧНЫХ ТВОРАХ КУПАЛЫ..................... 37
4.2. СРЖМВАЛРЖЧНАiЬ ДОМА-ХАТЫ РО ДРАМЕ КУПАЛЫ тАЬРАСКРЖДАНАЕ ГНЯЗДОтАЭ 43
4.3. тАЬ..ЯК Я РО ХАТУ РОВАЙДУ, МЯНЕ ШТОСЬЦРЖ ГНЯЦЕтАЭ.................. 49
ЗАКЛЮЧЭННЕ.......................................................... 51
СПРЖС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛРЖТАРАТУРЫ................................... 56
УВОДЗРЖНЫ.
Дом, хата, сядзiба.. Гэта грунт iснавання, жыцця СЮвогулле. Жыллё. З iм звязаны лёс чалавека i ад яго залежыць.
Вусная народная творчасць шмат месца адводзiць хатняй тэматыцы. Вывучаючы яе, мы знаходзiм той магiчны сэнс, якi народ надаваСЮ свайму жыллю. Шмат народных абрадаСЮ падкрэслiваюць гэта, а загадкi, прымаСЮкi, прыказкi падцвярждаюць.
Вобраз дому, хаты безумоСЮная адзiнка беларускага мастацтва: лiтаратуры, жывапiсу, тэатра. Гэта як твар нашай Радзiмы тАУ Беларусi. Творцы СЮключаюць у свае працы гэты вобраз, каб быць блiжэй да народу.
Вобраз хаты выступае СЮ мастакоСЮ як сiмвал адзiнства з прыродай, як яе частка, на якую нават крытыкi не заСЮсёды звяртаюць увагу. Гэта уласцiва творчасцi Вiтольда Бялынiцкага-Бiрулi, мастака, чые творы зрабiлiся набыткам культуры Беларусi i Расii. У яго пейзажных творах вобраз хаты, млына вельмi арганiчны з прыродай роднага краю.
У лiтаратуры хата тАУ гэта сцэна, дзе разгортваюцца падзеi. У творчасцi пiсьменнiкаСЮ канца 19 тАУ пачатку 20 стагоддзяСЮ яна мае шматбаковую сiмвалiчную накiраванасць. Гэта быСЮ цяжкi час у нашай гiсторыi, якi знайшоСЮ свой адбiтак у творчасцi пiсьменнiкаСЮ. Хата тАУ гэта любоСЮ селянiна, якi глыбока прывязаны да свайго кута. Гэта як жывое для яго, гэта тое, што складае яго жыццё, што яднае з навакольным асяроддзем. РЖ СЮ той жа час вобраз дому можа быць як сiмвал пратэсту.
На думку прыходзяць параСЮнаннi: Беларусь тАУ хата тАУ Радзiма. А дзе была гэта Беларусь? Яна доСЮгi час блукала, шукала сваё месца: сваю зямлю, свой дах тАУ неба, свайго гаспадара тАУ беларуса. А той гаспадар разам з ёй не мог знайсцi прытулка, не мог зразумець, дзе яго Радзiма тАУ яго дом. Праз складаныя лёсы простых беларускiх сямей мы бачым складаны лёс Беларусi.
Дадзеная праца мае на мэце намаляваць агульную карцiну семантычнай дынамiкi вобразу хаты СЮ беларускай культуры, ад хаты-жылля СЮ архаiчнай свядомасцi прашчураСЮ да iдэi дзяржавы-дома.
Сярод асноСЮных задач працы трэба вылучыць наступныя:
1. Раскрыццё семантыкi традыцыйнай хаты-жылля СЮ фiласофii прашчураСЮ, якая выявiлася СЮ вуснай народнай творчасцi.
2. Адлюстраванне працэсу фалькларызацыi культуры.
3. Увасабленне iдэi Радзiмы СЮ вобразе хаты СЮ беларускiм выяСЮленчым мастацтве 19 стагоддзя.
4. Раскрыццё шматбаковага характара вобразу дома-хаты СЮ творчасцi Янкi Купалы.
РЖРЖ. ХАТА РО СРЖСТЭМЕ ТРАДЫЦЫЙНЫХ КАШТОРОНАiЯРОУ архаiчнай свядомасцi кожнае жытло надавала прасторавы сэнс, аддзяляла чалавека ад космаса. У доме як бы суiснавалi чалавек i Сусвет, унутраннае i вонкавае, таму станавiлiся магчымымi перакадзiроСЮкi памiж часткамi чалавечага цела, элементамi космасу i дэталямi хаты.
У семантыцы традыцыйнай хаты СЮ значнай ступенi закансервавалася СЮзаемная праекцыя макра- i мiкракосмасу, а СЮ нормах структуравання адбiлiся СЮяСЮленнi пра арганiзацыю СЮласнага свету i спосабы арыентацii СЮ iм, што знайшло праяву СЮ суаднясеннi адзначанных элементаСЮ жытла з асноСЮнымi параметрамi карцiны свету[4;17]. Так, своеасаблiвай воссю жытла выступае дыяганаль кут-печ, якая адным канцом (чырвоны кут) паказвае на святло, усход, божы бок, а другiм канцом (печ) тАУ на захад, цемру i да т.п.
Аснова, падмурак хаты асэнсоСЮвалiся як нiжнi свет, падземтАЩе, тАЬтойтАЭ свет, а дах, вышкi тАУ як верх, неба, крона, купал, што часам сiмвалiзаваСЮся з вобразам нябеснага агню.
УяСЮленнi пра верхнi i нiжнi свет у старажытнасцi злiвалiся СЮ адзiн непадзельны семантычны комплекс, якi палягаСЮ у кантамiнацыi верху i нiзу. Магчыма, падобнае сумяшчэнне СЮвасобiлася СЮ цэнтральным пячным слупе, недзе нават СЮ выглядзе антрапаморфнага iдала, з якiм самым цесным чынам былi звязаны СЮяСЮленнi аб бостве-продку.
Для традыцыйных грамадстваСЮ характэрна супрацьпастауленне памiж тэрыторыяй пражывання (гэта наш свет, космас) i невядомай, няпэСЮнай прасторай, якая набывала СЮсе рысы хаосу. Чалавек iмкнуСЮся жыць толькi СЮ цалкам арганiзаваным свеце, у космасе, i таму будаванне для сябе жытла, размяшчэнне на пэСЮнай тэрыторыi прыпадаблялася стварэнню свету.
Вiдаць, адным з першых актаСЮ абжывання прасторы станавiлася яе адмежаванне, вылучэнне тАЬсвайготАЭ локуса, за межамi якога заставаСЮся тАЬтойтАЭ свет.
Так уласна сцены, дах, вокны становяцца першымi гранiцамi, межамi памiж асвоеным i неасвоеным, памiж тАЬсваiмтАЭ i тАЬчужымтАЭ. Аднак гэта яшчэ не азначала, што вылучаная прастора i яе элементы набывалi цалкам станоСЮчыя характарыстыкi. ЗаСЮважым, што практычна кожная адзiнка традыцыйнага жытла захоСЮвала рысы тАЬчужогатАЭ, варожага, дэманiчнага, не СЮласцiвага чалавеку. Толькi ад часоСЮ прыняцця хрысцiянства пераважна станоСЮчым локусам становiцца кут з бажнiцамi.
Значную ролю СЮ семантызацыi жыллёвай прасторы i яе элементаСЮ грае традыцыйны iнтэртАЩер сялянскай хаты. Ля СЮваходу размяшчалася печ, ля якой знаходзiСЮся качарэжнiк, дзе тулiСЮся пячны рыштунак: качарга, чанняла, вiлкi ды iншае. Таму рытуальнае функцыянаванне i семiятычны статус гэтых прыладаСЮ вызначаСЮся галоСЮным чынам семантыкай самой печы.
Супраць печы каля СЮваходу размяшчаСЮся гаспадарчы кут (тАЬбабiн куттАЭ), дзе стаялi вёдры, кадушкi, а на сцяне вiсела палiца з посудам i лыжачнiк. У некаторых мясцiнах чалеснiкi выходзiлi СЮ сенцы, iстопку, куды выносiлiся пячныя прылады, частку посуду ды iншыя рэчы хатняга СЮжытку. РЖстопка лiчылася пераважна тАЬжаночымтАЭ памяшканнем, таму i яе начынне, посуд атрымлiвалi сiмволiку нiзу, жаночага пачатку[4;18].
Семантыка жыллёвай прасторы, семiянтычныя характарыстыкi хатняга начыння прачытваюцца СЮ кантэксце традыцыйнага рытуальнага сцэнарыя жыцця чалавека. Акрамя таго, семантызацыя элементаСЮ хатняга СЮжытку адлюстроСЮвае разуменне архаiчным чалавекам структуры карцiны свету.
Трэба адзначыць тое, што нашы прашчуры мелi сваю фiласофiю жылля, якая адлюстроСЮвалася СЮ розных абрадах, звычаях, павертАЩях.
У народным уяСЮленнi здаСЮна прасочваецца сувязь памiж пабудовай жытла i будовай сусвету. Хата асэнсоСЮвалася як частка сусвету i, адначасова, - мадэль сусвету, што можна СЮбачыць на дададзеным малюнку:
Пра сувязь з кiрункамi свету не забывалiся i тады, калi арыентавалi хату СЮ прасторы. Тая сцяна, на якой будуюць вокны, павiнна была глядзець цi то на СЮсход, цi то на поСЮдзень, але нiяк не на захад цi поСЮнач. РЖ гэта абумоСЮлiвалася не толькi патрэбамi асвятлення памяшкання. Дыяганаль покуць (тАЬчырвонытАЭ кут) тАУ печ i вызначала арыентацыю хаты СЮ прасторы сусвету. У народзе бытавала нават такое абрадавае дзейства: мацi, сын якой быСЮ у салдатах i ад якога даСЮно не было весткi, брала лусты першага навагодняга хлеба i клала на ноч у чатырох кутах хаты; калi ранiцай усе яны цэлыя, то i сын цэлы i здаровы, а калi ж якая знiкае, то i сын забiты СЮ той старане, на якую паказвае кут.
Увесь iнтэртАЩер хаты адлюстроСЮваСЮ будову сусвету. Жылая прастора тАУ зямны свет, гарышча тАУ нябёсы. У гэтай структуры ролю самой зямлi, урадлiвай глебы выконвала падлога. Таму так распаСЮсюджана было СЮ беларусаСЮ абрадавае пасыпанне падлогi зернем. Напрыклад, ранiцай Новага года спраСЮляСЮся абрад засявання: дзецi хадзiлi па вёсцы з торбай, напоСЮненнай зернем, заходзiлi СЮ хаты i, павiтаСЮшы гаспадароСЮ, iмiтавалi сяСЮбу, пасыпаючы падлогу жытам i ячменем, каб сёлета добра СЮрадзiла. РЖ на вяселлi пасыпалi зернем падлогу, каб дом ведаСЮ багацце, дабрабыт.
Столь у хаце сiмвалiзавала неба. Па iм тАУ доСЮга трымалася СЮ народным уяСЮленнi тАУ рухалася сонца. Менавiта да столi СЮ чырвоным куце, што абазначаСЮ усход, святло СЮ хаце, на Каляды, старажытнае свята павароту сонца на лета, падвешваСЮся саламяны тАЬпавуктАЭ, якi сiмвалiзаваСЮ нябеснае свяцiла. Характэрна, што на Красную (Вялiкодную) суботу СЮ хатах усю ноч палiлi святло, бо старадаСЮнi Вялiкдзень быСЮ святам нябеснага агню, вясновага сонца, а святло СЮ хаце тАЬвiталатАЭ веснавое сонца.
Вышэй столi (тАЬнебатАЭ) завоблачны свет, якi абмяжоСЮваСЮся дахам хаты. Менавiта там, на гарышчы, паводле народных павертАЩяСЮ, жылi духi памерлых продкаСЮ. На гэта паказваюць некаторыя беларускiя абрады. Так, калi знахарка лячыла каго-небудзь у хаце, яна стукала венiкам столь тАУ клiкала на дапамогу хвораму духа-заступнiка сямтАЩi. Гэтак жа клiкалi духаСЮ продкаСЮ на дапамогу i падчас прыгатавання вясельнага караваю. А вось пры заручынах, калi пiлi гарэлку, то рэшткi з кiлiшкаСЮ выплюхвалi СЮверх, да столi, таксама духам продкаСЮ.
Падзел хаты на часткi, што адпавядаюць сферам светабудовы, стасаваСЮся i са знешнiм дэкорам хаты. Характэрнае СЮ гэтым плане дэкаратыСЮнае вырашэнне фасадаСЮ. Так, афармленне шчыта (франтона) тАУ верхняй трохкутнай часткi будынка, вядзе да небасхiлу, па якiм рухаецца дзённае свяцiла. Таму на шчыце звычайна рабiлi сiмвалiчныя выявы сонца[14;14].
Вышэй тАЬнебатАЭ знаходзiлася тАЬбездань нябеснаятАЭ, якая пралiвалася на зямлю дажджом. Таму закрылiны даху хаты аздаблялiся найчасцей хвалiстым арнаментам, якi СЮвасабляСЮ нябесную ваду. Закрылiны, якiя фармiравалi бакi трохкутнiка шчыта, заСЮсёды рабiлi вышэй яго паверхнi тАУ тАЬбездань нябеснаятАЭ над тАЬнебамтАЭ.
У адрозненнi ад шчыта, што суадносiСЮся з нябёсамi, паверхня зруба хаты адпавядала зямной сферы сусвету. Дэкор у гэтай частцы будынка прыпадаСЮ пераважна на вокны. Тут знаходзiм стылiзаваныя выявы раслiннага свету, жывёл, птушак тАУ усё, што датычыць зямной сутнасцi.
Мадэль сусвету, хата СЮспрымалася i як прастора, абжытая чалавекам у вялiкай неабжытай прасторы сусвету. Таму, закладка падмурка i СЮзвядзенне сценаСЮ зруба вызначалi i сiмвалiчнае аддзяленне асвоенай прасторы ад неасвоенага сусвету. Але калi сцены, падлога, дах як элементы канструкцыi жытла валодалi функцыяй мяжы, якая аддзяляе СЮнутранную прастору хаты ад знешняга свету, то дзверы i вокны, наадварот, ажыцяСЮлялi сувязь са знешнiм светам. Пры супрацьпастаСЮленнi асвоенай, дружалюбнай чалавеку СЮнутранай прасторы хаты i неасвоенай, чужынскай прасторы знешняга свету дзверы i вокны лiчылiся небяспечнымi пунктамi, праз якiя сiлы знешняга свету маглi пранiкнуць у дом.
Пераступанне цераз парог як мяжу памiж прасторай хаты i навакольным светам у народным побыце заСЮсёды суправаджалася рытуальнымi дзеяннямi. Напрыклад, у даСЮняй Беларусi, калi варочалiся з царквы пасля хрышчэння, бацька клаСЮ немаСЮлятка на некалькi хвiлiн на парозе, што звалася тАЬасвятлiць дзiця цераз парогтАЭ. Так адзначаСЮся СЮваход у хату новага члена сямтАЩi.
Падчас сватання сват, пераступiСЮшы парог, нiзка кланяСЮся i казаСЮ пахвалёнага, а потым у сваiм слове велiчаСЮ парог тАЬзалатымтАЭ. Сваццi ж, пакуль не дагаворацца з бацькамi нявесты, не мелi права адысцi ад парога. У час прыезду сватоСЮ з жанiхом, калi яны праходзiлi СЮ хату, жанiх павiнен быСЮ стаяць ля парога, бо не быСЮ яшчэ прыняты як суджаны. А вось калi малады прыязджаСЮ у хату нявесты СЮ дзень вяселля, яе мацi станавiлася са свечкай на парозе i, падняСЮшы талерку з хлебам i соллю, трымала, пакуль пад ёю не праходзiлi цераз парог усе, хто прыехаСЮ. На вяселлi, калi СЮ хату неслi каравай, скрыпач, пераступаючы парог, пераставаСЮ граць, а сват, на момант спынiСЮшыся на парозе, гучна казаСЮ пахвалёнага.
Пра небяспечнасць парога можна меркаваць i з павертАЩя, што кiнутыя на парозе рэчы нельга падымаць, бо яны могуць быць зачараваны[11;95].
У адрозненнi ад дзвярэй, кантакт прасторы хаты са знешнiм светам праз вокны меСЮ некалькi iншы, так бы мовiць, больш касмiчны характар. Праз вокны СЮнутранная прастора хаты лучылася з сонцам, кiрункамi свету. Так, у адной з валачобных песень пелася:
Пан хазяiн
Адчынi аконца
На СЮсход сонца.
Калi сувязь са знешнiм светам праз дзверы ацэньвалася як рэгламентаваная, то сувязь праз акно як нерэгламентаваная[14;15]. Калi СЮ дзверы праходзiлi людзi, то у вокны тАУ духi. Так, праз акно кантактавалi з душамi памерлых продкаСЮ, што сыходзiлi з неба. Таму на святкаванне Асянiнай (асеннiх ДзядоСЮ) лыжку кожнай абрадавай стравы клалi СЮ асобную пасуду на падаконнiку тАУ для памёрлых продкаСЮ. Калi ж у час абрадавай вячэры зазвiнiць шыба, значыць, душы продкаСЮ прыйшлi i нябачна прысутнiчаюць на абрадзе. Праз вокны, лiчылася, могуць пранiкнуць у хату ведзьмакi i вядзьмаркi, таму, каб абаранiцца ад iх, шыбы часам абкладавалi крапiвой, за якой прызнавалi засцерагальныя СЮласцiвасцi.
Нерэгламентаванасць сувязi знешняга свету i СЮнутраннай прасторы хаты праз акно вiдаць i СЮ калядным абрадзе падслухоСЮвання пад вокнамi, i СЮ спяваннi свавольных шчадровак пад вокнамi хаты. Характэрна, што свавольнасць песенек шчадроСЮшчыкаСЮ заСЮважна знiжаецца, калi яны СЮваходзяць у дзверы, а тут iх спяванне набывае афарбоСЮку слаСЮлення гаспадароСЮ[4;18].
Такiм чынам, хата СЮ старажытных уяСЮленнях беларусаСЮ выступала як невялiчкая абжытая частка агромiстага неабжытага сусвету i адначасна як паменшаная мадэль сусвету.
Жыллё i СЮсё, што акружала беларускага селянiна СЮ яго хаце, паслужыла абтАЩектамi вуснай народнай творчасцi тАУ гэта прыказкi, прымаСЮкi i загадкi.
Прыказкi, што датычаць хатняга быту, пры многiх супольных рысах з творчасцю iншых народаСЮ адзначаны i рысамi нацыянальнай своеасаблiвасцi культуры. Тады, калi прыказка разважае пра хату i яе СЮнутраны выгляд, пра печ, пра качаргу цi гаршок, адчуваецца, што гаворка вядзецца пра тыя рэчы, да якiх прызвычаены iменна беларускi селянiн. Прыказкi бытавога характару яскрава раскрываюць патрэбы i вечныя клопаты селянiна.
У прыказках таксама выразна прасочваецца момант, што неабходна мець свой Родны кут, сваю хату. РЖ гэта зтАЩяСЮлялася найвялiкшым шчасцем. У прыказках хату параСЮноСЮваюць нават з мацi:
Свая хатка як родная матка[20;209].
Што, безумоСЮна, паказвае пэСЮнае стаСЮленне да свайго кута.
У шмат прыказках можна заСЮважыць што акцэнт зроблены менавiта на слове тАЬсваётАЭ: тАЬсвая хаткатАЭ, тАЬсвой куттАЭ, тАЬсвой вугалтАЭ, тАЬсваё гняздотАЭ, тАЬсвая лаватАЭ, тАЬсвая саломатАЭ, i, нават, тАЬсвой сметнiктАЭ.
Гэта паказвае, што кожная сямтАЩя iмкнулася мець сваю незалежную гаспадарку. РЖ пытанне свабоды, волi заСЮжды было актуальным пытаннем у гiстарычным развiццi беларусаСЮ. Свая СЮласная хата тАУ гэта як i свая Радзiма (не проста радзiма, а менавiта тАЬсваятАЭ), дзе СЮсе члены сямтАЩi поСЮнаСЮладарныя гаспадары:
Чужая хата гаршэй ката.
Нават лiчылася горам, няшчасцем не мець сваёй прытулiны:
Бяда не мець свайго СЮгла.
У кожнага чалавека ёсць рысы СЮладара, але ва СЮсiх яны выяСЮляюцца па рознаму. Хтосьцi можа выявiць сабе СЮ вышэйшых структурах, падпарадкаваць вялiкую групу людзей. А звычайны селянiн дае выхад сваiм здольнасцям, нейкiм майстэрскiм навыкам у сваiм куце:
Кожны пан у сваёй хаце
Цi яшчэ:
На сваём сметнiку i певень гаспадар.
Гэта здаСЮна вядома, што асоба зусiм у iншым свеце раскрываецца СЮ сваёй гаспадарцы. Тут усё вядома, усе дзеяннi выпрацаваны i СЮпэСЮненны тАУ гэта СЮсё сваё:
РЖ курыца на сваём сметнiку раскошна[20;210-211].
РЖ вельмi не складана больш даведацца аб гаспадарах хаты, бачыСЮшы саму хату. Унутранны i знешнi выгляд дома тАУ гэта другi твар гаспадара:
Якая Агатка, такая i хатка.
Не здарма хату параСЮноваюць з мацi. Мацi клапоцiцца, забяспечвае СЮтульнасць, абараняе ад бяспек, але СЮ сваю чаргу яе дзеткi павiнны неяк адказваць на яе цяплыню; даваць ёй той клопат, на якi яна сама не здольна:
Хата рагата, на каждым рагу найдзеш работу.
Канешне, мужчынская рука тАУ гэта аснова звычайнай будынiны, яе знешнi выгляд. Але СЮнутраны камфорт, аСЮру цяплынi i спакою стварае жанчына. Менавiта жанчына надае дому жыццё, таксама як i жанчына надае жыццё дзiцяцi:
Гумно плача без гаспадара, а хата без гаспадынi[20;213].
Загадкi, якiя датычацца хаты i яе абсталявання СЮ асноСЮным закранаюць тыя рэчы хатняга быту, якiя лiчылiся найбольш каштоСЮнымi
Вось напрыклад:
Стаiць рубiшча, у рубiшчы варацiшча, у варацiшчы гогаль, а СЮ гогаля шчогаль.
(Дом, дзверы, печ, гаршчок)
Увогулле вельмi цiкава асыятыСЮная пабудова гэтай загадкi i, вядома, што не кожны сучаснiк зможа адгадаць яе.
Дом, дзверы, печ, гаршчок тАУ гэта фундамент кожнай хаты. Гэта тыя рэчы, без якiх хата СЮжо не хата.
Цi яшчэ загадкi такога кшталту:
Стаiць турыца, у турыцы лiсiца, у лiсiцы лаханька, у лаханьке чорны жук плыве[10;247].
Альбо:
Стаiць разрубiха, у разрубiхi развалiха, у развалiхi гогаль, у гогаля тыкаль[10;247].
(Хата, дзверы, печ, качарга).
На прыкладзе гэтых загадак можна СЮбачыць, што хата-дом у народзе выклiкае падабенства да нейкага тАЬрубiшчатАЭ, тАЬразрубiхiтАЭ i тАЬтурыцытАЭ. Самi словы гавораць аб нечым агромiстым i значным. А таксама паслядоСЮнасць хатнiх рэчаСЮ, якiя iдуць па чарзе, залежна ад сваёй каштоСЮнасцi.
ЗаСЮсёды лiчылася, што печ у хаце тАУ гэта другая мацi. Яна кормiць, грэе, стварае цяплыню, дае прытулак i сон. РЖ СЮ загадках печ зтАЩяСЮляецца першым арыентырам хаты. Таму, натуральна, шмат загадак вуснай народнай творчасцi прысвечана печы.
У загадках печ часта называюць як тАЬмацi таСЮстухатАЭ, тАЬмацi галадухатАЭ. РЖ разам з печчу СЮ загадках у адзiн рад ставяць агонь i дым, дзе агню надаюць ролю тАЬдачкi краснухiтАЭ цi тАЬдачкi залатухiтАЭ; а дым тАУ тАЬсын разбойтАЭ, тАЬсын перапёлтАЭ:
Мацi таСЮсцюха, дачка залатуха, а сын перабор выскачыСЮ ва двор[10;254].
Вельмi дакладныя параСЮнаннi. Загадку такой пабудовы цiкава як загадваць, так i адгадваць. Элементам хатняга быту нададзены тыя ролi, якiя так цi iнакш датычаць кожнага.
Хата тАУ гэта збудаванне, дзе па СЮсiх правiлах павiнна жыць сямтАЩя. РЖ сама канструкцыя, структура хаты атаясамлiваецца з так званай сямтАЩёй. Калi браць за прыклад тую ж самую загадку, то СЮ ёй нiчога не гаворыцца пра бацьку-гаспадара i СЮладара. РЖ вiдавочна, што дом, хата i ёсць той самы бацька тАУ галава сямтАЩi i гэта само сабой зразумела. Дом-бацька галоСЮны i СЮсё астатняе тАУ печ, агонь, дым iдзе ад яго i належыць яму. Калi пайсцi глыбей, то нават магчыма правесцi паралель ад гэтага тыпу загадак да патрыярхальнага СЮкладу жыцця беларусаСЮ.
У хатнiх загадках не мала месца адводзiцца дзверам i вокнам тАУ гэта як ротавая адтулiна i вочы хаты:
Хто нi йдзе, дык вядзе, а на кут цi разачку не завядзе[10;264].
А СЮ наступнай загадцы нават сама пабудова прымушае задумацца: цi не пра вочы тут кажацца?
Побач стаяць, на вулiцу глядзяць, а сябе нiколi не бачаць[10;271].
Усе асноСЮныя рэчы хатняга iнтэртАЩеру СЮвасобiлiся СЮ вуснай народнай творчасцi. Тут прысутнiчае гумар, без чаго немагчыма СЮ быце.
Прыказкi, прымаСЮкi, загадкi прымушаюць па-iншаму глядзець на тыя рэчы, што навокал нас, палягчаюць паСЮсядзённасць.
РЖРЖРЖ. ВОБРАЗ ДОМУ РО БЕЛАРУСКАЙ КРЭАТЫРОНАЙ КУЛЬТУРЫДзейнасць i подзвiг Скарыны СЮпiсваюцца СЮ агульнаеСЮрапейскую культурную гiсторыю. Але Скарына беларус i яго спадчына дае нам мажлiвасць зiркнуць на сябе як бы з вышынi часу, убачыць сябе побач з iншымi народамi, тАУпераканацца, што наша гiсторыя не горшая за iншыя, што яна такая ж багатая падзеямi i iмёнамi, як i СЮ iншых народаСЮ, што СЮ нас былi свае генii, якiя пакiнулi след не толькi СЮ гiсторыi i культуры свайго краю, а сталi як бы здабыткамi СЮсяго чалавецтва, бо заслугi iх выходзяць далёка за нацыянальныя рамкi[22;11].
Скарына iмкнуСЮся несцi культуру да беларусаСЮ. Ён быСЮ першы, хто даСЮ фiласофскую iнтэрпрэтацыю Бiблii. У яго творчасцi такая рыса гуманiзму, як любоСЮ да роднай зямлi i суайчыннiкаСЮ, выявiлася асаблiва яскрава. Гэта любоСЮ кiравала iм на працягу СЮсяго жыцця. Каб выхаваць у сваiх чытачоСЮ любоСЮ да радзiмы, ён выкарыстоСЮваСЮ нават бiблейскiя кнiгi. Прыкладам гэтага служыць яго трактоСЮка кнiгi тАЬСтарога ЗапаветутАЭ тАЬЮдзiфтАЭ: гутарка iдзе пра гераiчны СЮчынак легендарнай яСЮрэйскай жанчыны. Калi асiрыйцы асадзiлi родны горад Вiфулiю, Юдзiф пранiкла СЮ палатку асiрыйскага палкаводца Алаферна i адсякла яму галаву. ЗастаСЮшыся без кiраСЮнiка, войска было дэмаралiзавана i асада знята.
Добра вядома, што майстры Адраджэння даволi часта звярталiся да бiблейскiх гiсторый, каб тлумачыць актуальныя фiласофскiя iдэi i сацыяльна-палiтычныя задачы свайго часу i свайго народа. Скарына таксама СЮ якасцi прыклада гераiчнага i самаахвярнага служэння сваёй айчыне апiсвае подзвiг Юдзiф. Ён лiчыСЮ, што тАЬКнiга ЮдзiфтАЭ дана тАЬк нашему научению, абыхом, яко зерцало, жену сию преславную пред очима имеющее, в добрых делех и в любви отчины не толико жены, но и мужи наследовали и всякого тружания и скарбов для посполитого доброго и для отчины своея не лютовалитАЭ[25;59].
Сваю любоСЮ да Радзiмы Францыск Скарына iмкнуСЮся прывiць народу. Так гаворачы пра гераiчны СЮчынак Юдзiфi, Скарына робiць шырокiя абагульненнi: тАЬПонеже от прирожения звери, ходящие в пустыни, знають ямы своя; рыбы, плавающие по морю и в реках, чують виры своя; пчелы и тым падобныя боронять ульев своих, тАУ тако ж и люди, игде зродилися и ускормлены суть по бозе, к тому месту великую ласку имаютьтАЭ[25;59]. Цяжка пераацанiць значэнне гэтых слоСЮ любвi i замiлаванасцi да роднага краю. Этыка Скарыны, такiм чынам, выхоСЮвала СЮ чалавеку грамадзянiна i патрыёта, фармiравала якасцi, неабходныя для актыСЮнай грамадска-практычнай дзейнасцi на карысць свайго народа.
Па скарынаСЮскiх прадмовах багата рассыпаны розныя выслоСЮтАЩi i афарызмы, глыбокадумныя выказваннi першадрукара, якiя сталi крылатымi. Гэта i яго патрыятычнае, па-народнаму простае i мудрае слова пра тАЬвялiкую ласкутАЭ, г.зн. любоСЮ чалавека да роднага краю СЮ прадмове да той жа кнiгi тАЬЮдзiфтАЭ[21;35].
Увогуле аповесць пра Юдзiф, якая выратавала свой горад ад ворагаСЮ, ён рэкамендуе трымаць перад сабою, як узор патрыятызму, самаахвярнасцi i бескарыслiвага служэння грамадскаму дабру. У гэтай прадмове Скарына звяртаецца да чытача з узнеслым публiцыстычным словам пра любоСЮ да Радзiмы як самае натуральнае i першаснае пачуцце СЮсiх жывых iстот, а тым больш надзеленага розумам чалавека[24;72].
Пазней палiтычны мыслiцель i правазнаСЮца Беларусi i Лiтвы сярэдзiны XVII стагоддзя Аарон (Адам) Аляксандр АлiзароСЮскi разгледзiСЮ ланцуг тАЬдом тАУ грамадства тАУ дзяржаватАЭ у сваёй галоСЮнай працы тАЬАб палiтычнай супольнасцi людзейтАЭ (1651).
Увогуле паняцце тАЬдомтАЭ АлiзароСЮскi разглядае як сацыяльны канструкт, змест якога складаюць зносiны, звязаныя з узнiкненнем i функцыянаваннем сямтАЩi, а таксама зносiны памiж гаспадаром i яго подданымi. У такiм значэннi гэтае паняцце даволi часта выкарыстоСЮвалася СЮ антычнай лiтаратуры. Блiзкiм да яго па значэнню зтАЩяСЮляецца тэрмiн тАЬдвортАЭ.
Паводле класiфiкацыi АлiзароСЮскага, iснуюць боскае, натуральнае i права народу[15;169-171]. Пры гэтым боскае i натуральнае права знаходзяцца не СЮ падпарадкаваннi другога першаму, а выступаюць як самастойныя вiды i дапаСЮняюць адзiн аднаго. АлiзароСЮскi аналiзаваСЮ пераважна натуральнае права, якое прырода закладвае СЮ чалавеку як сацыяльнай i бiялагiчнай iстоце. У сацыяльным аспекце прынцыпы натуральнага права выяСЮляюцца праз развiццё i СЮдасканаленне сацыяльнай арганiзацыi жыцця людзей: сямтАЩя, фальварак, паселiшча, грамадства, дзяржава.
АлiзароСЮскi распрацаваСЮ гуманiстычную канцэпцыю Новага часу тАУ грамадскага дагавору, паводле якога прызначэнне i мэты дзяржавы звязваюцца з агульнаграмадзянскай карысцю, СЮзаемазацiкаСЮленнасцю людзей у стварэннi палiтычных саюзаСЮ-супольнасцей. Перадумовы гэтага складваюцца СЮ рэгуляваннi адносiн у сямтАЩi, двары (сукупнасцi некалькiх семтАЩяСЮ) або панскiм фальварку, паселiшчы, дзе СЮ рознай ступенi фармiруюцца iнстытуты СЮлады: бацькоСЮ над дзецьмi, пана над падданымi i iнш. Дзяржаву АлiзароСЮскi вызначае тАЬяк створаны з мноства паселiшчаСЮ саюз i абтАЩяднанне людзей якiя звязаны правам, што i СЮвайшлi СЮ згоду СЮ iмя добрага i шчаслiвага жыццятАЭ. Дзяржава тАУ гэта працiлеглае дому i сямтАЩе. Але ж безумоСЮна iдзе адтуль. Апошнiя таксама зтАЩяСЮляюцца нейкiмi супольнасцямi, аднак створаныя не з паселiшчаСЮ, як дзяржава, а з пэСЮных асоб, а дакладней: з гаспадара i нявольнiка, мужа i жонкi, бацькоСЮ i дзяцей, якiя жывуць разам цi асобна. РЖснуе таксама прыватная СЮласнасць, яна мае назву маёмасць i служыць таму, каб сямтАЩя i СЮсе яе члены жылi разам, разам працавалi на карысць неабходных жыццёвых патрэб. У такой супольнасцi галавой сямтАЩi мае быць той, хто зтАЩяСЮляецца старэйшым i пануе над астатнiмi. Яго кiраСЮнiцтва СЮ сямтАЩi жонкай як супруга, бацькаСЮскае тАУ дзецьмi, гаспадарчае тАУ працаСЮнiкамi мае назву домаСЮладкаванне. Такiм чынам, з такога рода семтАЩяСЮ, з мноства дамоСЮ ствараюцца вёскi, а мноства вёсак злiваецца СЮ супольнасць грамадзян, якую мы называем дзяржавай. Яе праблемы ён цесна звязвае з пытаннямi грамадзянства. Паводле тагачаснай палiтычнай iдэалогii сапраСЮднымi грамадзянамi была толькi шляхта, арганiзаваная СЮ замкнёнае каставае кола. АлiзароСЮскi лiчыСЮ, што грамадзянамi дзяржавы зтАЩяСЮляюцца СЮсе жыхары, акрамя рабоСЮ i iншаземцаСЮ. Пры гэтым адзначаСЮ, што СЮ грамадстве iснуюць вышэйшыя i нiжэйшыя саслоСЮi, але для кожнага павiнен iснаваць свабодны пераход з аднаго саслоСЮя СЮ другое, i грамадзяне СЮсiх саслоСЮяСЮ роСЮныя перад законам[18;131-139].
РЖгнараванне прынцыпаСЮ грамадскага дагавору, паводле АлiзароСЮскага, вядзе да гiбелi дзяржавы. Разбуральнымi фактарамi зтАЩяСЮляюцца дзеяннi людзей, якiя парушаюць чалавечыя сувязi, дрэннае кiраванне, адсутнасць законнасцi i справялiвасцi, няроСЮнасць, эгаiзм пануючых саслоСЮяСЮ, несправядлiвае выкарыстанне права, асаблiка СЮ судах. Ён прытрымлiваСЮся думкi, што дасканаласць дзяржавы залежыць ад найбольш рацыянальна выбранай формы кiравання. Сiмпантыi АлiзароСЮскага былi на баку спадчыннай манархii, i СЮ той жа час ён быСЮ працiСЮнiкам тыранii. На яго думку, у выключных выпадках у народа павiнна iснаваць права на паСЮстанне i забойства тырана[15;616].
У працы АлiзароСЮскага iдэя тАЬдзяржавы-доматАЭ тАУ узор працэсу фалькларызацыi. Праца бярэ свае вытокi з традыцыйнай народнай культуры прасякнутай iдэяй роднасцi. Ва СЮсiх вiдах беларускага фальклору паэтызуецца гаспадар, якi па сутнасцi зтАЩяСЮляецца культурным героем беларускай традыцыйнай культуры i перш за СЮсё земляробчага цыкла.
Цяжка знайсцi дзе-нiбудзь канкрэтнай тэматыкi тАЬвобраз дома СЮ мастацтветАЭ. Але не складана заСЮважыць вобраз беларускай хаты, нацыянальных беларускiх будынкаСЮ у бытавым жанры i пейзажы беларускiх мастакоСЮ.
УзяСЮшы не такое далёкае 19 стагоддзе, знойдзеш шмат знаёмых iмён мастакоСЮ, у творчацi якiх прысутнiчае вобраз iх Радзiмы тАУ хаты, дома, млына..
У творах перадаюцца рысы беларускiх будынкаСЮ таго часу. ЗаСЮважаецца частая аднолькавасць назваСЮ твораСЮ. Найчасцей сустракаюцца такiя назвы як тАЬНа радзiметАЭ, тАЬМлынтАЭ, тАЬЖнiвотАЭ.
НапэСЮна менавiта вобраз дому асацыiруецца з Радзiмай, з нечым родным, сваiм. Здаецца, што мастак, стварыСЮшы твор, нават не задумваецца над назвай, яна СЮзнiкае як бы сама сабою, арганiчна.
Млын тАУ гэта тыповы беларускi будынак таго часу. Гэта не жыллё, але назваць млын у некаторым сэнсе домом безумоСЮна магчыма. Гэта зараз млын зтАЩяСЮляецца музейным экспанатам, а яшчэ стагоддзе назад ён быСЮ апорай жыцця сялян, iх надзеяй i хлебам. Млын можна назваць другiм домам селянiна, дзе ён праводзiСЮ часта большую частку дня i жыцця СЮвогулле. Там снедалi i адпачывалi, весялiлiся i сумавалi, але галоСЮнае тАУ працавалi. Млын таксама карцiна Радзiмы ва СЮяСЮленнях многiх беларусаСЮ.
Сярод скарбаСЮ ДзяржаСЮнай ТраццякоСЮскай галерэi СЮ Маскве захоСЮваецца сцiплы пейзаж, на якiм намалявана СЮскраiна беларускай вёскi. Праз невялiчкую ручаiнку, што струменiць уздоСЮж драСЮлянага плота, перакiнуты масток. Вiецца СЮдаль пясчаная дарога. На гарызонце вiдаць саламяныя стрэхi СЮбогiх сялянскiх хатак. Вакол цiшыня i запусценне.. Вячэрнiя ценi ляжаць на свеях пяску.
РЖ гэтая закiнутасць, гэты холад бязмежны, гэтая нязнанасць шляху балюча СЮваходзiць у чалавечае сэрца[9;64].
Такi пейзаж не мог напiсаць выпадковы сузiральнiк. Бачна, што аСЮтар добра ведаСЮ гэтыя мясцiны, што ён правёСЮ сярод гэтай прыроды СЮсё сваё жыццё. Жывапiсца, пэндзлю якога належыць пейзаж тАЬНа радзiметАЭ, быСЮ акадэмiк Апалiнарый Гiлярыевiч ГараСЮскi. Гэты твор быСЮ створаны СЮ вёсцы Брадзец Мiнскай губернi. Тут знайшлi СЮвасабленне думкi i пачуццi мастака, яго роздум аб лёсе сваёй радзiмы. У гэтай карцiне тАУ усё блiзкае i дарагое сэрцу мастака. Кожная дэталь напiсана з вялiкай цеплынёй i любоСЮю i гэтая любоСЮ мiжвольна перадаецца гледачу.
З выкрывальнай праСЮдай ГараСЮскi адкрывае перад намi запусценне беларускай вёскi. РЖ хаця СЮ карцiне сялян няма, глядач добра адчувае iх беднасць i разарэнне[9;70].
БезумоСЮна вобраз дома надае карцiне пэСЮны сэнс, дапамагае гледачу СЮбачыць тое, што хацеСЮ падкрэслiць мастак. Дом надае творам, прысвечаным Радзiме поСЮнасць i пэСЮную закончанасць.
Вiкенцiй ДмахоСЮскi тАУ тАЬКлод Ларэн вiленскiх аколiцтАЭ, як называлi яго сучаснiкi[9;50]. Такое сказалi пра беларускага пейзажыста не выпадкова. Пейзажы ягоныя роднiць з пейзажамi французкага жывапiсца XVII стагоддзя той асаблiвы, крыху iдылiчны дух, тая цiкавасць да небагатага, звычайнага, што дазваляе знаходзiць у штодзённым эмацыянальны настрой, паэзiю i велiч.
З раннiх работ ДмахоСЮскага цiкавы пейзаж тАЬНа радзiметАЭ. Патрыярхальны лад жыцця дробнай беларускай шляхты перададзены тут ярка i пераканаСЮча.
Мастак адступiСЮ ад традыцыйных акадэмiчных канонаСЮ, якiя былi яшчэ моцныя СЮ жывапiсе пачатку XIX стагоддзя. Ужо СЮ самiм выбары сюжэта бачна прывязаннасць i любоСЮ да родных мясцiн.
Прасторны фальваркавы двор тАУ з тых, зарослых гусiнай траСЮкаю i дробнымi пахучымi рамонкамi. Пад наглядам нянек гуляюць на iм панскiя дзецi. Пасвяцца куры i снежна бялеюць на гладзi рачулкi гусi. На беразе сушацца сецi, сплываюцца кроплi з перакатаСЮ, тырчыць драСЮляная ручка таптухi. Удалечынi, у карэтнiку, расчынены дзверы. Праз iх вiдаць аглоблi брычкi. У цянi тАУ звычайны сялянскi воз. А яшчэ крыху далей аднапавярховы драСЮляны прыземiсты будынак фальварка над насунутым высокiм дахам[9;54].
Такая характэрная, такая тыпова беларуская будынiна. А перад ёю лiпы i свечы пiрамiдальных таполяСЮ, што СЮскiнулiся СЮ гарачае неба, i такi кашлаты, i такi мяккi мрэе за домам сад.
РЖ СЮсё выпiсана з вялiкай любоСЮю. Карцiна шматбаковая, але галоСЮная роля належыць дому. Ён зтАЩяСЮляецца цэнтрам карцiны i на яго скiравана галоСЮная СЮвага, гэта СЮвасабленне думак мастака.
Таксама прыцягвае СЮвагу твор Фердынанда Рушчыца тАЬМлынтАЭ. Тут мастак глядзiць на прыроду, якую яму трэба СЮславiць з вышынi птушынага палёту. Такi прыём дазваляе намаляваць на палатке СЮсё зямное, а неба паказаць светлым адбiткам у вадзе, люстрам у зялёнай раме. Архiтэктура млына i навакольныя рэчы пададзены СЮ непрывычным для гледача ракурсе. РЖ будынак млына надзвычай тыповы для беларускага пейзажу тАУ прыземiсты, нiзкi, над насупленай саламянай страхой. Усё СЮ iзумрудна-зялёных i чырванаватых танах[9;103].
Тут мастак услаСЮляе прыроду, а млын дапамагае гледачу СЮбачыць беларускую прыроду вачамi простага чалавека, працоСЮнiка-селянiна.
Вобраз беларускага будынка, дома дае мастакам магчымасць выразiць сваю думку, надаць карцiне той сэнс, якi жадаюць данесцi да гледача. А мы праз гэты вобраз лягчэй i вельмi абвострана адчуваем пачуццi аСЮтараСЮ.
Хата тАУ бясспрэчная аддзiнка чалавечага iснавання, i як бы нi была прывабна прастора, але ж матэрыяльныя патрэбы прымушаюць чалавека мець свой кут. РЖ гэты тАЬкуттАЭ так прывязвае да сябе найперш таму, што ён тАЬсвойтАЭ, што гэта пачуцце нават можна назваць тАЬлюбоСЮютАЭ i страта гэтай тАЬлюбовiтАЭ прыводзiць нават да вартАЩятства.
РЖ нiколi нельга забываць, што наш вялiкi, адвечны кут тАУ гэта нашы палi, лясы, азёры.. Яны заСЮжды будуць з намi i будуць грэць наша сэрца пры думках аб Радзiме. РЖ калi маеш свой уласны погляд на прыроду, калi разумееш яе, то заСЮжды будзеш адчуваць сябе дома.
Мастацтва творцы Вiтольда Бялынiцкага-Бiрулi пераконвае СЮ значэннi такога прытулку СЮ жыццi чалавека. У яго творах даволi часта зтАЩяСЮляецца вобраз хаты i ён успрымаецца як адзiнае з прыродай. Мастак пiсаСЮ Радзiму, а Радзiма тАУ гэта прырода твайго краю, дом. А можа, менавiта вобраз хаты i СЮдакладняСЮ уяСЮленнi пра каштоСЮнасць Радзiмы.
тАЬЯ тАУ беларус. НарадзiСЮся СЮ маёнтку Крынкi каля Бялынiч на МагiлёСЮшчыне.
..Маё жыццё з маленства пастаянна звязана з прыродай. У ёй для мяне быСЮ сэнс жыццятАЭ [19;32-33].
Хата СЮ творах мастака тАУ гэта частка iнтэртАЩеру прыроды, прыроды яго Радзiмы.
тАЬВяснатАЭ, тАЬПачатак вяснытАЭ, тАЬВечартАЭ, тАЬЗiмовы дзеньтАЭ тАУ вобраз хаты тут само сабой зразумелы, ён проста неабходны. Там недзе СЮдалечынi некалькi хатак цi хата займае цэнтральнае месца, напрыклад у творы тАЬВяснатАЭ i СЮдакладняе адлюстраванне пэСЮнай пары года. Гэта тое ж самае дрэва, бярвеннi, што прыстасаваны для СЮладкавання чалавечага жыцця СЮ прыродзе. Нават РЖлля Рэпiн у перапiсцы з беларускiм мастаком кажа: тАЬЯ заСЮжды з новым вялiкiм задавальненнем гляджу на ваш узгорак з хатамi, занесенымi снегам; люблю гэтыя беражкi, што белымi краямi адлюстроСЮваюцца СЮ горнай рэчцытАЭ. РЖ сапраСЮды, вельмi дакладны радкi РЖ. Рэпiна: тАЬЯ так прывык асвяжацца душой перад вашымi жывымi павевамi праСЮды, прастаты i свабодытАЭ [19;32-33].
Вось на гарызонце вiдаць хаткi, а да iх тАЬшырокiм пэндзлем прыкладзена дарога, што бяжыць па беларускiх узгорках да цудоСЮнага куточка тАУ ВёскатАЭ [3;13].
Калi сцежка, то заСЮсёды дакладная тАУ вядзе да хаты тАУ хатак, царквы, млыну.
На сваiх палотнах мастак стварыСЮ светлы, чысты, нiбы жамчужны, каларыт, часам ахiнуты тонкiм вэлюмам серабрыстых беларускiх туманаСЮ. Праз свае работы ён iмкнуСЮся адлюстраваць саму душу беларускага народа, такую чыстую, непасрэдную, поСЮную блакiтнай надзеi, часам туманную, але заСЮсёды лагодную i цёплую.
Прыгажуня-прырода.. У карцiне тАЬБлакiтная каплiцатАЭ яна спiць пад мяккай коСЮдрай белага снегу. Як ложак захiнае тонкая зiмовая смуга, каб нiхто не змог патрывожыць салодкага сну. Усё наваколле прасякнута цiшынёю, i нават ветрык прынiк за СЮзгоркам, каб не перашкаджаць чароСЮнаму спатканню яе, прыроды, з Мастаком[19;32-33]. РЖ зноСЮ вясновыя хаткi тАУ шэранькiя, бервяныя, утульныя. Белыя дахi дамоСЮ удалечынi, блакiтная каплiца тАУ вось што стварае iнтэртАЩер зiмовага дня, дакладней перадае настрой твора. Яны таксама адпачываюць пад коСЮдрай снегу, як i сама прырода.
У карцiне тАЬБыстрая рэчкатАЭ прырода СЮзбуджана, быццам неСЮзабаве СЮстрапянулася i рашуча рыхтуецца да вялiкай змены. РЖ зноСЮ невялiкiя хаткi зтАЩяСЮляюцца часткай прыроднага iнтэртАЩеру. Будынiны не кiдаюцца СЮ вочы як
Вместе с этим смотрят:
"Quo vadis": проекцiя на сучаснiсть
"Звезды" немого кино и русская мода 1910-х годов
"Культура": типология определений
"Рабочий и колхозница" (Из биографии В. И. Мухиной)
"Русские сезоны" в Париже