Аповесць Васiля Быкава "Альпiйская балада"

МДУ iм. А. А. Куляшова

Кафедра беларускай лiтаратуры

Рэферат

Тэма:

Аповесць Васiля Быкава

тАЬАльпiйская баладатАЭ

Выканала студэнтка Фi,

р/а, 4 к., тАЬ АтАЭ групы

Качанава С. В.

МагiлеСЮ, 2009

Змест

1. Гiсторыя стварэння аповесцi

2. Асаблiвасцi сюжэту i вобразаСЮ галоСЮных герояСЮ

3. Стылiстычныя асаблiвасцi аповесцi

4. Спiс выкарыстанай лiтаратуры

1. Гiсторыя стварэння аповесцi

Да найбольш папулярных раннiх аповесцей Васiля Быкава належыць ВлАльпiйская баладаВ» (1963). Яна шмат друкавалася СЮ Беларусi, выдавалася СЮ розных рэгiёнах былога Савецкага Саюза, часта перакладалася на замежныя мовы. На аснове аповесцi створаны кiнафiльм, некалькi тэатральных спектакляСЮ, iнсцэнiроСЮка для радыё, балет, пастаСЮлены СЮ Мiнску i Чэлябiнску, опера, пастаСЮленая СЮ Харкаве, сiмфонiя.

ВлТак цi iначай у аснове СЮсяго напiсанага мной пра вайну ляжыць асабiсты вопыт, памяць пра тыя гады, незабытае пачуццё барацьбы i смяртэльнай небяспекi. Таксама адтуль усе вобразы, якiя бачаны, пазнаны, маюць дачыненне да мяне, адчуваюцца мною. Але сюжэты.. Сюжэты тАФ гэта СЮжо не абавязкова з перажытага, нярэдка яны ВлзробленыВ», створаны на аснове ведання i памяцiВ», тАФ пiсаСЮ Васiль БыкаСЮ.

ВлАльпiйская баладаВ» якраз з такiх твораСЮ. Аповесць i нарадзiлася з успамiну пра адну тагачасную сустрэчу. ВлЧарнавалосую худзенькую дзяСЮчыну з Неапаля, тАФ расказваСЮ празаiк у артыкуле "Помнiць!", тАФ я сустрэСЮ вясной 1945 года СЮ невялiкiм гарадку СЮ АСЮстрыйскiх Альпах. Углядваючыся СЮ калону салдат нашага артцалка, Джулiя шукала "свайго" РЖвана, як i яна сама, таксама былога вязня, з якiм яны разам бедавалi СЮ гарахВ», уцёкшы з канцлагера.

У кнiзе ВлДоСЮгая дарога дадомуВ» даюцца i трошкi iншыя падрабязнасцi той гiсторыi: Влспрытненькая чорнавалосая дзяСЮчынка СЮ паласатым убраннiВ» Влна кангламераце нямецка-руска-iтальянскiх словаСЮВ» расказала, што Вляе iмя Джулiя, яна iтальянка i шукае рускага палоннага РЖвана, з якiм летась разам уцякала з канцлагера. У гарах iх схапiла палiцыя, яе зноСЮ кiнулi СЮ канцлагер, а што сталася з РЖванам, яна не ведаеВ».

А вось што паведамляСЮ Васiль БыкаСЮ СЮ кнiзе тАЬПраСЮдзiвай адзiнкайтАЭ:

тАЬГэта адбылося СЮ самым канцы вайны СЮ аСЮстрыйскiх Альпах, куды СЮжо СЮладарна прыйшла апошняя ваенная вяспа i з ёю магутным патокам шыбавалi войскi двух нашых франтоСЮ.

НядаСЮна яшчэ тут быСЮ глыбокi тыл нямецкага рэйха, i, як усюды СЮ яго тыле, было шмат прамысловых прадпрыемстваСЮ, якiя працавалi на вайну, i, вядома, усялякiх лагераСЮ: канцэнтрацыйных, ваенна-палонных, працоСЮных. 3 прыходам Савецкай Армii СЮсе яны разбягалiся, ахова СЮцякала, а дарогi i населеныя пункты напаСЮнялiся многiмi тысячамi людзей, сагнаных з усiх краiн ЕСЮропы.

Аднойчы мы занялi нейкi гарадок i чакалi новай каманды. ДоСЮгая калона артпалка, павярнуСЮшы да абочыны, замерла на брукаванай ускраiннай вулачцы. Здаецца, гэта быСЮ Фэльбах або, можа, Глейсдорф, памяць добра захавала агульны выгляд гарадка, але зусiм страцiла яго назву. Салдатам не было дазволена адлучацца ад машын, мы вось-вось павiнны былi кудысь павярнуць з ранейшага папрамку, i начальства СЮ камандзiрскiм ВлвiлiсеВ» нешта вырашала над картамi.

У кабiне ВлстудэбекераВ» моцна прыгравала сонца, пасля бяссоннай ночы карцела драмаць, i я вылез на вулiцу. Салдаты СЮ кузавах таксама сядзелi, разамлеСЮшы ад цяпла, i ВлклявалiВ» насамi; па маставой уздоСЮж машын прайшла група выпушчаных на волю схуднелых экспансiСЮных людзей у цёмных берэтах.

Яны песлi нацыянальны французскi сцяг, спявалi ВлМарсельезуВ» i пешта крычалi нам, але мы пе разумелi, i толькi старшына Лук'янчанка дабрадушна памахаСЮ iм з кузава тАФ давай, маСЮляСЮ, не варта СЮдзячнасцi. Аслабапiлi, дык што ж.. Гэта нам тАФ семачкi.

I тут кяля адной з далыiiх машын па вочы мне трапiла дзяСЮчына тАФ шчуплепькая, чорнавалосая, у паласатай куртцы i цёмнай спаднiчцы, яна перабiрала вачыма твары байцоСЮ у машыне i адмоСЮна круцiла галавой. А СЮ машьше СЮжо пачалося звычайнае СЮ такiм вьшадку ажыСЮлеiше: штосьцi там наперабой выкрыквалi байцы, але яна, пагасiСЮшы СЮсмешку, нераходзiла да наступнай машыны.

- Таварыш, хто ест РЖван?

- РЖван? тАФ ускочыСЮ крайнi баец.тАФ Я РЖван, вунь той РЖван i шафёр наш таксама РЖван.

ПоСЮны падзеi твар дзяСЮчыпы паступова сумнеСЮ, калi яна пераводзiла позiрк з аднаго РЖвана на другога i з цiхiм оумам казала:

тАФНо. То тАФ нон РЖван.

Штосьцi зацiкавiла мяне СЮ гэтых яе пошуках, i я пачакаСЮ, пакуль яна, паСЮтараючы СЮсё тое ж пытанне, абышла СЮсю калону. Зразумела, РЖванаСЮ у нас было шмат, але нi адзiн з iх не здаСЮся ёй тым, каго япа шукала. Тады мы з камандзiрам трэцяй батарэi капiтанам Коханам падышлi да дзяСЮчыпы i спыталi, якога менавiта РЖвана яна шукае.

ДзяСЮчына спярша заплакала, але хутка спахапiлася, рукавом курткi выцерла цёмныя блiскучыя вочы i, агледзеСЮшы нас выпрабавалыiым позiркам, страшэнна скажаючы рускiя i нямецкiя словы, густа перасыпаючы iтальянскiмi, расказала прыкладна наступнае.

Яе завуць Джулiя, яна iтальянка з Неапаля. Год пазад, летам сорак чацвёртага, у часе бамбёжкi саюзнай авiяцыяй размешчанага СЮ АСЮстрыi ваеннага завода, яна СЮцякла СЮ Альпы. Пасля адзiнокага блукання СЮ гарах сустрэла рускага ваеннапалоннага, якi таксама СЮцёк з канцлагера, i яны пайшлi разам. Спачатку ён не хацеСЮ браць яе з сабою, бо прабiраСЮся на Усход, блiжэй да фронту, яна ж хацела на радзiму, у РЖталiю, адкуль была вывезена пасля падаСЮлення паСЮстання СЮ Неапалi i кiнута СЮ нямецкi капцлагер. Некалькi дзён яны праблукалi СЮ гарах, перайшлi заснежаны горны хрыбет i аднойчы СЮ туманную ранiцу наткнулiся на палiцэйскую засаду. Яе схапiлi i зноСЮ кiнулi СЮ лагер, а што здарылася з РЖванам, яна не ведае. Але яна вельмi спадзявалася, што ён быСЮ шчаслiвейшы, прабраСЮся на фронт i цяпер разам з Чырвонай Армiяй зноСЮ прыйшоСЮ у АСЮстрыю.

Канешне, гэта было наiСЮна тАФ спадзявацца сустрэць у вялiзным патоку войск знаёмага хлопца, мы, як маглi, суцешылi дзяСЮчыну i прабеглi да сваiх машын, бо СЮжо была пададзена каманда ехаць далей.

У той жа дзень падвечар пачаСЮся зацяжны бой за чарговы гарадок, у хуткiм часе загiнуСЮ капiтан Кохан, я амаль забыСЮся пра тую мiмалётную франтавую сустрэчу i СЮспомнiСЮ пра яе толькi праз васемнаццаць год, калi заняСЮся лiтаратурай. I тады я напiсаСЮ усё тое, што вы прачыталi СЮ тАЬАльпiйскай баладзетАЭ

Згаданыя тут новыя падрабязнасцi цiкавыя тым, што яны не ва СЮсiм супадаюць з версiяй, рэалiзаванай у ВлАльпiйскай баладзеВ». Там Джулiя ведае, што РЖван загiнуСЮ, ратуючы яе. I сама яна яшчэ раз СЮ канцлагер не трапляла тАФ яе неяк выратаваСЮ добры чалавек. Вiдавочна, пацрацавала пiсьменнiцкая фантазiя, без якой мастацкiя творы не нараджаюцца.

Праз васемнаццаць гадоСЮ тая сустрэча ажыла СЮ памяцi Васiля Быкава i дала штуршок для ацовесцi. А потым было сур'ёзнае вывучэнне матэрыялу СЮ час работы над творам. Вядома, напрыклад, што В. БыкаСЮ з такой мэтай не раз сустракаСЮся з iтальянскiмi турыстамi, якiя прыязджалi СЮ Гродна, дзе жыСЮ празаiк, калi пiсалася аповесць. Прымерваючыся да вобраза Джулii, ён прыглядаСЮся да манеры паводзiн iтальянак, iх звычак, цiкавiСЮся iтальянскай мовай, бо трэба было надаць адпаведны каларыт гаворцы дзяСЮчыны, словам, як i СЮ iншых сваiх творах, iмкнуСЮся быць дакладным i СЮ цэлым, i СЮ канкрэтных дэталях.

Зразумела, не менш клапацiСЮся пiсьменнiк i пра пераканальнасць у паказе iншых герояСЮ твора, асаблiва РЖвана Цярэшкi, праз лёс якога з найболыпай паСЮнатой раскрываецца галоСЮная тэма ВлАльпiйскай баладыВ» тАФ тэма цяжкай, пакутлiвай i найчасцей трагiчнай долi тых, што воляю абетавiн апынулiся СЮ гiтлераСЮскiм палоне, але i там не здалiся працягвалi барацьбу, цаной уласнага жыцця здабываючы свабоду.

Тэма палону СЮ яе разнастайных паваротах хвалявала пiсьменнiка даСЮно, можна сказаць, з самых першых яго сталых твораСЮ пра вайну. Так цi iначай яна закраналася i СЮ ВлЖураСЮдiным крыкуВ» (праз вобраз здраднiка Пшанiчнага), i СЮ ВлЗдрадзеВ», у якой моцна паранены Шчарбак канчае самагубствам, каб не трапiць у палон (надзей на iншы выхад у яго СЮжо не было), i СЮ ВлТрэцяй ракецеВ», у якой з гэтай тэмай звязаны не толькi лёс Лук'янава, але i разважаннi Лазняка пра фактычную невiнаватасць тых людзей, якiя аказалiся СЮ палоне вьшадкова, з-за неспрыяльнага збегу розных акалiчнасцей (ВлНе магу даСЮмецца, чаму чалавек, якi столысi сцярпеСЮ у палоне, павiнен быСЮ яшчэ i СЮ нас нейкую кару несцiВ»), i, вядома ж, у ВлПастцыВ», дзе паказ жахаСЮ палону займае iстотнае месца.

Пасля тАЬАльпiйская баладытАЭ некаторыя бакi гэтай жа тэмы знайшлi сваё адлюстраванне СЮ аповесцях тАЬМёртвым не балiцьтАЭ, ВлКруглянскi мостВ», ВлСотнiкаСЮВ» i iнш.

Такая працяглая, устойлiвая цiкавасць Васiля Быкава да адной тэмы, няхай сабе i павернутай кожны раз па-новаму, новай гранню, не магла быць выпадковай. Ён заСЮсёды востра рэагаваСЮ на трагедыйныя праявы вайны, а СЮ лёсе палонных гэтая трагедыйнасць сканцэнтравалася наймацней.

Па звестках, апублiкаваных у выданнi ВлАргументы н фактыВ» (1988, № 31), у нямецкiм палоне было 6,7 млн нашых вайскоСЮцаСЮ. 3 iх загiнула 4,7 млн. Такая вялiкая колькасць страт сярод вязняСЮ тлумачылася тым, што гiтлераСЮцы абыходзiлiся з савецкiмi ваенналалоннымi асаблiва жорстка:Вл яны СЮвогуле не падпадалi пад абарону мiжнародных пагадненняСЮ з-за таго, што сталiнскае кiраСЮнiцтва краiны не падпiсала ЖэнеСЮскую канвенцыю аб ваеннапалонных. Сталiн сваiм загадам № 270 ад 16 жнiСЮня 1941 г. аб'явiСЮ усiх савецкiх воiнаСЮ, якiя траплялi СЮ палон, здраднiкамi Радзiмы. РЖх, калi маглi, нават знiшчалi нашы войскi СЮ нямецкiх лагерах шляхам бамбёжкi. Сем'i афiцэраСЮ з лiку палонных падлягалi рэпрэсiям. Сем'i радавых пазбаСЮлялiся прадуктовых картак, па якiх тады жыла краiна. 3 тых двух мiльёнаСЮ пакутнiкаСЮ, якiя перанеслi СЮсе жахi гiтлераСЮскiх канцлагераСЮ i пасля перамогi вярнулiся на радзiму, многiя адразу былi расстраляны, астатнiя атрымалi тэрмiны зняволення ад дзесяцi да дваццацi пяцi гадоСЮ. Цi не самай лёгкай карай была высылка на шэсць гадоСЮ у аддаленыя раёны (без права жыць i потым у вялiкiх гарадах еСЮрапейскай часткi Савецкага Саюза тАФ у Маскве, Ленiнградзе, Мiнску, Кiеве, Харкаве).

Тады, як пiсалася ВлАльпiйская баладаВ», В. БыкаСЮ, зразумела, не ведаСЮ агульнай лiчбы вашых ваеннапалонных i канкрэтнай колькасцi жахлiвых страт сярод iх. Але тое, што такiх пакутнiкаСЮ было шмат i што яны СЮ пераважнай большасцi не скарылiся i СЮ палоне, для яго сакрэтам не было.

Ды СЮ паслясталiнскiя часы i СЮлады, i СЮ асаблiвасцi грамадская свядомасць пачалi ставiцца да былых ваеннапалонных без ранейшай афiцыйнай цадазронасцi. Друк усё часцей паведамляСЮ iмёны людзей тыпу генерала Карбышава, Фёдара Палятаева, Васiля Порыка або нашага беларускага хлопца з Палесся Уладзiмiра Антоненкi, подзвiгi якiх, здзейсненыя СЮ налоне: цi пасля СЮцёкаСЮ з яго, памятала не адна еСЮрапейская краiна.

На гэтай хвалi СЮзнiкла i быкаСЮская аповесць. ПраСЮда, асноСЮны герой ВлАльпiйскай баладыВ» сяржант РЖван Цярэшка па маштабах сваёй дзейнасцi тАФ асоба намнога больш сцiплая СЮ параСЮнаннi са згаданымi славутымi барацьбiтамi. Гэта зноСЮ звычайны радавы чалавек, якога здрадлiвы лёс вайны зрабiСЮ палонным.

2. Асаблiвасцi сюжэту i вобразаСЮ галоСЮных герояСЮ

Знешнiя абставiны дзеяння, сам матэрыял, пакладзены СЮ аснову твора, iстотна адрознiваюць гэтую аповесць ад ВлЖураСЮлiнага крыкуВ», ВлТрэцяй ракетыВ» i (часткова) ВлЗдрадыВ», аднак не выклiкае нiякiх сумненняСЮ унутраная роднаснасць РЖвана Цярэшкi з героямi гэтых аповесцей, не кажучы СЮжо пра ВлПасткуВ», блiзкую да ВлАльпiйскай баладыВ» i некаторымi асаблiвасцямi тэматыкi.

Асобныя даследчыкi часам пiсалi пра Цярэшку ва СЮзвышанай танальнасцi. РЖван Влзмагаецца, як леСЮВ», ён Влса звычайнага байца ператвараецца СЮ незвычайнага героя, здзяйсняе выключнай сiлы подзвiгВ»,тАФ сцвярджаСЮ В. НовiкаСЮ у часопiсе ВлЗнамяВ». Пра ВлволатаСЮскi воблiк РЖванаВ», яго тАЬбагатырскi характартАЭ разважала СЮ двух розных артьжулах Е. Асокiна. ВлВышэй за альпiйскiя горыВ» падымаСЮся Цярэшка ва СЮяСЮленнi А. АСЮарэнкi. Але гэта вiдавочныя нацяжкi, якiя мала стасуюцца да РЖвана Цярэшкi, намаляванага СЮ ВлАльпiйскай баладзеВ», героя па сваёй сцiпласцi i звычайнасцi тыпова быхаСЮскага.

ВлХаця прырода гераiчнага вельмi складаная, РЖван не любiСЮ разважаць аб ёй, тым больш што не лiчыСЮ сябе нi героем, нi нават смелым. Каб быСЮ герой, не даСЮ бы сябе СЮзяць у палон, што-небудзь зрабiСЮ бы СЮ той самы рашучы момант, якi вызначыСЮ, пэСЮна, навек i будучае яго, i мiнулае. ПэСЮна, трэба было прыкончыць сябе i СЮсёВ», тАФ перадае пiсьменнiк невясёлы роздум хлопца пра тое, як ён трапiСЮ у палон.

ВлНа момант у ягонай памяцi мiльгануСЮ той дзень i той нажавы, падкопчаны стрэламi штык, якi ён убачыСЮ над сабой, крутнуСЮшыся з-пад танка. Штык i бот з брызентавым вушкам у шырокай халяве ды доСЮгiм тронкам гранаты.

Зашчацiнены, страшны ад пылу немец нешта крычаСЮ, але ён не чуСЮ, бо побач грымеСЮ танк, ды i наогул ён, мусiць, аглух ад грымотаСЮ бою i на кароценькую секунду страцiСЮ адчуванне. I тая секунда затым дорага каштавала яму, сляды ад яе СЮ душы i на целе застануцца, пэСЮна, навекВ».

Гэты СЮнутраны маналог-споведзь РЖвана падмацоСЮваецца далей прамой аСЮтарскай характарыстыкай, у якой яшчэ раз падкрэслена: ВлЁн не быСЮ у палку нi героем, нi нават прыкмстна смелым тАФ быСЮ як i СЮсе: па-пехацiнску цягавiты i СЮ меру засяроджаны. За ранейшыя баi атрымаСЮ тры падзякi ВярхоСЮнага ды два медалi "За адвагу" i думаСЮ, што нi на то большае i не здатныВ».

Пiсьменнiк як быццам цалкам пагаджаецца з РЖванам, якi шчыра i, можа, нават слушна вiнавацiць перш за СЮсё самога снбе. Аднак есць вялiкая праСЮда i СЮ страснай, падсвядомай Цярэшкавай мары даказаць Вллюдзям, што нельга спаганяць злосць на палонных, што палон тАФ не вiна iх, а няшчасце, што не яны здалiся СЮ палон, а iх узялi сiлаюВ». Гэтая мара дапамагае лепш зразумець галоСЮны пафас аповесцi, абумоСЮлены СЮсiм ходам адлюстраваных пiсьменнiкам падзей, тАФ думку пра тое, што радавы, звычайны чалавек у смяротнай барацьбе з фашызмам рабiСЮ вялiкую i высакародную справу сваёй сцiплай, непаказной мужнасцю, якая праяСЮлялася СЮ самых складаных абставiнах. ВлВось тут, у палоне, дзе некаму было нi натхняць на салдацкiя подзвiгi, нi СЮзнагароджваць, нi нават браць пад увагу геройскае, дзе за кожную маленькую правiннасць можна было заплацiць жыццём, тАФ тут у iм хтось абудзiСЮся, непакорны, дзёрзкi i СЮпарты. Тут ён убачыСЮ падыспад фашызму i, мабыць, упершыню зразумеСЮ, што пагiбель тАФ не самае горшае з усяго, што можа здарыцца на вайнеВ», тАФ пiша Васiль БыкаСЮ, паказваючы, як нараджалася СЮ Цярэшкi рашучасць вытрымаць усе наканаваньiя яму выпрабаваннi i здабыць свабоду.

Гэтая рашучасць, якая гартуецца СЮ жахлiвых нягодах пакутлiвага салдацкага лёсу, дае вялiкую маральную сiлу сцiпламу, маСЮклiваму i памяркоСЮнаму хлопцу з беларускай вёскi Цярэшкi каля двух блакiтных азёраСЮ, прымушаючы яго зноСЮ i зноСЮ уцякаць з фашысцкiх лагераСЮ. I хаця РЖвану так i не СЮдалося дабрацца да партызан, але свой смяротны час ён сустракае як сапраСЮдны воiн тАФ са зброяй у руках i, вядома, нескароны, непераможаны, бо забiць чалавека можна цi куляй, цi, што яшчэ больш жахлiва, з дапамогай спецыяльна трэнiраваных, вывучаных ваСЮкадаваСЮ, а яго мужнасць, яго свабоду адабраць нельга, калi толькi сам чалавек, няхай i звычайны, нiчым асаблiва не выдатны, будзе паслядоСЮным да канца, калi ён згодзiцца хутчэй памерцi, чым быць зняволеным, застацца рабом.

Тры днi апошнiх тАФ чацвёртых тАФ уцёкаСЮ Цярэшкi, яго апошняга няроСЮнага паядынку i складаюць усю падзейную частку ВлАльпiйскай баладыВ». I СЮ гэтым Васiль БыкаСЮ таксама застаецца верным сабе. Знешнi сюжэт яго аповесцей часта можна СЮкласцi СЮ дзве-тры фразы. Але ён, гэты сюжэт, непасрэдны ланцуг падзей, у пiсьменнiка нават прыблiзна не вычэрпвае зместу твора.

У ВлАльпiйскай баладзеВ» пра тры апошнiя днi РЖвана Цярэшкi Васiль БыкаСЮ напiсаСЮ з вялiкай дакладнасцю i важкасцю, з тонкiм пранiкненнем у псiхалагiчныя глыбiнi. ВлПсiхалогiя, псiхалагiзм у гэтай "высакагорнай" баладзе тАФ усур'ёз рэалiстычныяВ», тАФ зазначаСЮ Алёсь Адамовiч.

Малюючы прывабны воблiк простага беларускага хлопца РЖвана Цярэшкi, аСЮтар не выдае яго за нейкага звышчалавека, як гэта часамi рабiлася раней, не прыпiсвае яму звышгераiчных учынкаСЮ i дзеяСЮ. Пiсьменнiк паказвае таксама, што яго героям, якiя СЮжо амаль страцiлi надзею выжыць, уласцiвы самы звычайны страх смерцi. Яе баiцца нават хворы на сухоты i фактычна СЮжо канчаткова асуджаны СрэбнiкаСЮ. У гэтым сэнсе псiхалагiчна вельмi дакладным з'яСЮляецца па-майстэрску напiсаны эпiзод пра тое, як палонныя вырашаюць, каму трэба СЮзарваць бомбу, каб, такiм чынам, сваёй гiбеллю адкрыць таварышам шлях да СЮцёкаСЮ. ПаСЮстае няСЮхiльнае, як лёс, пытанне: ВлХто СЮдарыць?В»

На секунду яны СЮсе прыцiхлi, утаропiлi СЮ дол позiркi, нiякавата абмацваючы iмi доСЮгую сiгару паСЮтоннае бомбы з разгонiстымi драпiнамi на зялёных баках. Ад гэтага, мабыць, самага найболынага клопату СЮсiм стала няёмка. ЗасяродзiСЮся невясёлы, з сiвым шчацiннем на запалых шчоках Янушка; знерухомела, прытушылася нервовая рашучасць у зыркiх вачах Жука; СрэбнiкаСЮ дык нават аж перастаСЮ кашляць, апусцiСЮ уздоСЮж плоскага, як дошка, цела рукi, i погляд яго стаСЮ зусiм ужо нясцерпна тужлiвы. Вiдавочна было, што пытанне гэтае, аб якiм з самага пачатку СЮсе думалi, турбавалiся i маСЮчалi, пакутна вырашаючы кожны пра сябе, прымусiла цяпер усiх зацяць у душы балючы, трывожны сумВ». ПэСЮная разрадка наступае толькi пасля таго, як па волi жэраб]я жахлiвы абавязак выпадае на долю Срэбнiкава. ВлУсе з палёгкаю выдыхнулi, паднялiся i, пастаСЮшы ля сцен, з паСЮхвiлiны старалiся не глядзець адзiн на аднаго. Галадай працягнуСЮ кувалду таму, хто павiнен быСЮ з ёю памерцi.

тАФ Так што па справядлiвасцi. Без абману, тАФ па-ранейшаму грубавата, але з ледзьве прыкметнаю ноткай спачування сказаСЮ ён.

СрэбнiкаСЮ чамусьцi перастаСЮ кашляць, хiснуСЮся, узяСЮ тронак кувалды, моСЮчкi павярнуСЮ яго СЮ руках, паспрабаваСЮ пераставiць i апусцiСЮ. Яго самотныя вочы паднялiся на хлопцаСЮ.

тАФ Не разаб'ю я, тАФ цiха, голасам асуджанага, сказаСЮ ён. тАФ Не адолею.

Усе зноСЮ прыцiхлiВ».

Унутрана СЮзрадаваныя было людзi зразумелi, што трэба непрыемную справу пачынаць спачаткутАФу Срэбнiкава сапраСЮды неставала СЮжо фiзiчных сiл, каб узняць цяжкую кувалду.

Учытваючыся СЮ гэтую сцэну, асаблiва добра адчуваеш, як бязлiтасна пiша Васiль БыкаСЮ, як глыбока i СЮдумлiва СЮглядаецзiа ён у кожны душэСЮны рух сваiх герояСЮ, нiчога не СЮтойвагочы, нiчога не прыхарошваючы.

АСЮтар не паграшыСЮ супраць псiхалагiчнай дакладнасцi i СЮ паказе таго, як РЖван расказвае Джулii пра нашы складаныя праблемы перадваеннай пары. Ён хоча быць да канца праСЮдзiвым з каханай дзяСЮчынай i таму вядзе сябе натуральна, не праяСЮляе той скаванасцi i проста баязлiвасцi, якую СЮ савецкiя часы адчувалi за мяжой нашы людзi, зацыклевыя на афiцыёзе.

ПраСЮда, спачатку Цярэшка як быццам i сумняваецца, цi трэба гаварыць пра гэтыя праблемы, аднак урэшце прыходзiць да разумення, што iначай нiяк нельга.

ВлАле хай. НяСЮжо ён з усiмi яго нямногiмi, але сумленна пражытымi гадамi i СЮсёй яго верай i шчырасцю можа страцiць нешта СЮ вачах гэтага чалавека з Захаду толькi з-за цяжкiх часiн ягонага жыцця? тАФ думае, разважае Цярэшка.тАФ НяСЮжо прыгожая, на заходнi манер загорнутая СЮ цэ-лафан мана даражэй за хоць бы i горкую праСЮду? Не, калi СЮ гэтай дзяСЮчыны чуйнае сэрца, яна зразумее яго i як трэба паставiцца да яго самога, таксама як i да яго, вартага павагi, народа. Гэта РЖван усвядомiСЮ з выразнай упэСЮненасцю, i яму стала лягчэй i спакайней тАФ нiбы штосьцi СЮжо вырашылася i засталося толькi дачакацца вынiкаСЮВ».

Нельга думаць таксама, нiбы iмкненне Цярэшкi быць да канца праСЮдзiвым з каханай дзяСЮчынай, не тоячы ад яе i таго, што СЮ нас некалi не ладзiлася, неяк звязана з недахопам у хлопца патрыятычнага пачуцця. Якраз гэтае патрыятычнае пачуццё вельмi многа значыць для чалавека, якi, хоць ён i не быСЮ пестуном лёсу, памiрае са словамi аб Радзiме, з глыбокай верай у яе будучыню. ВлМая радзiма тАФ цудоСЮная. Добрая. Справядлiвая. Лепш за яе няма. I людзi, i зямля! А што яшчэ будзе! Пасля вайны! Як павесяць Гiтлера. Ты пабачыш..В» тАФ пераконвае РЖван сваю спадарожнiцу. Думкi пра Радзiму, мара, што пасля перамогi над Гiтлерам яна дачакаецца лепшай долi, а таксама каханне да Джудii падтрымлiваюць хлопца, умацоСЮваюць яго волю да супрацiСЮлення, нарэшце, даюць сiлы мужна спаткаць непазбежны канец.

Лаканiчна i сурова, з нейкай велiчнай стрыманасцю, у якой i сапраСЮдная боль за гiнучага чалавека, i захапленне ягонай мужнасцю, малюе пiсьменнiк няроСЮны паядынак Цярэшкi з ваСЮкадавамi.

ВлСабакi ашалела залямантавалi, убачыСЮшы яго, i хлопец падаСЮся на два крокi ад кручы. Наперадзё з пагорка на Яго iмчаСЮся паджары шыракагруды ваСЮкадаСЮ, на галаве якога тырчала чамусьцi адно вуха, тАФ ён сiгануСЮ цераз камянi i высока СЮзляцеСЮ на дыбы СЮжо зусiм побач. РЖван не цэлiСЮся, але з нетаропкаю, амаль нечалавечай увагай, на якую толькi намогся, стрэлiСЮ у яго разяСЮленую клыкастую зяпу i, не стрымаСЮшыся, зараз жа СЮ наступнага. Аднавухi з лёту юзам шаснуСЮ мiма яго СЮ правалле, а другi, на бяду, быСЮ не адзiн, з iм поплеч бегла яшчэ два, i хлопец, у якую долю секунды, не паспеСЮ сцямiць, пацэлiСЮ цi не.

Гэтае яго недаСЮменне абарваСЮ ашалелы СЮдар у грудзi, нясцерпны боль пранiзаСЮ горла, коратка блiснула хмарнае неба, i СЮсё назаСЮсёды знямела..В»

Чалавек загiнуСЮ. Ен памер мужна, па-салдацку, з высокай годнасцю. I СЮжо СЮ зусiм безнадзёйным становiшчы, бо хлопец не меСЮ i таго больш чым хiсткага шанцу на выратаванне, якi нечакана аказаСЮся СЮ Джулii.

Пiсьменнiк, iмкнучыся быць i тут рэалiстычна дакладным, двойчы СЮпамiнае пра гэта, падкрэслiваючы безвыходнасць сiтуацыi, у якую трапiлi вязнi, тАФ ззаду на iх насядалi немцы, а наперадзе адкрывалася бяздонне, прорва. ВлТолькi што можна было зрабiць? Каб хоць трохi даступнейшая была круча, а то над безданню навiс пракляты карнiз. эа iм вытыркаСЮся другi, а дзе тое дно, i не згледзець было СЮ змрочным тумане. Ды зноСЮ жа нага, хiба з ёй можна было не сарвацца з такой круцiзны?В»

Так думае РЖван яшчэ СЮ пошуках ратунку для сябе i Джулii. Праз нейкi момант ён рашаецца скiнуць дзяСЮчыну СЮ бяздонне, каб не пакiдаць яе жывой на здзек ворагу i не забiваць самому. А там усё ж Влдзе-нiдзе шарэлi языкi нерасталага снегуВ». Вл3 раптоСЮнай сiлай ён схапiСЮ яе за каСЮнер i штаны, ускiнуСЮ над галавой i, як здалося самому, шалёна шпурнуСЮ нагамi СЮ прадонне. У апошняе iмгненне паспеСЮ згледзець, як распластанае СЮ паветры яе цела мiльганула цераз карнiз, а цi трапiла яно СЮ снег, ён ужо не бачыСЮ. Ён толькi зразумеСЮ, што самому з хворай нагой гэтак не скочыцьВ». Выйсця для яго не засталося.

Так, Цярэшка загiнуСЮ, змагаючыся да апошняга. Аднак не загiнула, не прапала бясследна яго сцiплая мужнасць, загартаваная за тры днi апошнiх уцёкаСЮ. Яна нарадзiла такую ж сцiплую, але тым не менш вялiкую мужнасць у сэрцы Джулii.

Вобраз гэтай адважнай, гарэзлiвай дзяСЮчыны з густымi чорнымi бровамi, белазубай усмешкай, гнуткiм станам i маленькiмi вострымi грудзьмi тАФ Влтакой па-дзiцячаму непрызвычаенай да вялiкiх нягод вайны i такой бяздумна-рашучай у сваiм амаль што падсвядомым, нiбы СЮ птушкi, iмкненнi да волiВ» тАФ вельмi важны для разумення мастацкай канцэпцыi ВлАльпiйскай баладыВ». А мiж тым iменна ён, гэты вобраз, i СЮся сюжэтная лiнiя аповесцi, звязаная з Джулiяй i яе каханнем да РЖвана, выклiкалi найбольшую рознагалосiцу СЮ крытыкаСЮ. Адны з iх (Н. Губко, Л. ЛазараСЮ) убачылi тут няСЮдачу пiсьменнiка. Другiя (В. НовiкаСЮ, А. БачароСЮ, Н. Навумава, Е. Асокiна, I. КазлоСЮ, В. Буран) i пра гэты выяСЮленча-стылёвы пласт аповесцi пiсалi з пахвалой, а то i захапленнем. I яны маюць рацыю.

Васiль БыкаСЮ намаляваСЮ яго з вялiкай сiмпатыяй, можна сказаць тАФ любоСЮна, з тонкiм разуменнем жаночай душы, бадай, нiдзе не СЮпадаюяы СЮ фальш, не збiваючыся на псiхалагiчныя нацяжкi. Асаблiва здзiСЮляюць сваёй дакладнасцю дэталёва прасочаныя пераходы-пералiвы супярэчлiвых адчуванняСЮ i пачуццяСЮ гэтай цыбатай гаварлiСЮкi. Уражвае таксама эмацыянальна ёмiсты, але разам з тым далiкатна-стрыманы, без збояСЮ на знарочыстую, слязлiвую сентыментальнасць паказ мiлай гарэзлiвасцi дзяСЮчыны, яе сардэчнай чуласцi, умення СЮгадваць РЖванавы пачуццi, знешняе праяСЮленне якiх часта скоСЮвае такая зразумелая i па-свойму вельмi прывабная сарамяжлiвасць нявопытнага СЮ справах кахання хлопца.

Само каханне РЖвана i Джулii падаецца з высокай паэтычнасцю i вялiкай гумайiстычнай змястоСЮнасцю. Яно i праСЮда як быццам нiяк не стасуецца да тых жахлiвых абставiн, у якiх апынулiся быкаСЮскiя героi. Але сiла мастацкага таленту Васiля Быкава выяСЮляецца i СЮ тым, што ён умее заставацца дакладным i пераканальным у самых складаных, цяжкiх сiтуацыях, якiя на першы погаяд могуць здавацца зусiм неверагоднымi.

Так i СЮ ВлАльпiйскай баладзеВ». У нечаканым i незвычайным каханнi, што, насуперак усiм жахам вайны, ледзь не на краю магiлы СЮспыхнула СЮ душах герояСЮ, аСЮтар убачыСЮ неадольную прагу жыцця i шчасця, без якой чалавек мала што мог бы зрабiць на свеце. I ёсць свая вялiкая праСЮда людскiх паводзiн i СЮчынкаСЮ у тым, што змардаваныя, спакутаваныя героi Васiля Быкава, якiм вялiкай мерай выпалi выпрабаваннi i нягоды, але так мала дадзена радасцi i шчасця, забыСЮшыся на небяспеку, прагна ловяць бражную Влдухмянасць зямлi, макавы водарВ» альпiйскага лугу i Влспякотны бляск высокага небаВ» СЮ гарах.

ВлДзяСЮчына моСЮчкi замерла, ён прыгарнуСЮ яе аберуч i сцiх. Стала цiха, цiха, i СЮ гэтую цiшыню велiчна, як з нябыту СЮ вечнасць, лiСЮся, шумеСЮ, булькатаСЮ горны паток. Хацелася растварыцца, знiкнуць у яе трапяткiх абдымках, сплыць у вечнасць з патокам, увабраць з зямлi СЮсю яе моц i самому стаць зямной магутнасцю тАФ шчодрай, цiхай, пяшчотнайВ», тАФ пiша Васiль БыкаСЮ, перадаючы адчуваннi сваiх герояСЮ у хвiлiны найбольшага душэСЮнага СЮзрушэння. 1 СЮ гэтым зноСЮ жа нельга не СЮбачыць натуральнае СЮ адпаведнай сiтуацыi чалавечае iмкненне на поСЮную сiлу адчуць усю прыгажосць i радасць апошнiх момантаСЮ быцця, у адзiн мiг умясцiць усё хараство свету, якое для гэтых людзей хутка можа знiкнуць назаСЮсёды.

Такая здольнасць да самазабыцця кахаць тАЬу адным кроку ад смерцiтАЭ, жыць усею паСЮнатою пачуццяСЮ на краi магiлы не зтАЩяСЮляецца прыкметай слабасцi духу. Наадварот, тут выяСЮляецца людская сiла, арганiчнас непрыняцце зла, разбурэння i смерцi, з якою нiколi не зможа прымiрыцца горды чалавечы дух.

Васiль БыкаСЮ, безумоСЮна, выступае як палымяны гуманiст, калi паказвае, наколькi дзiка, недарэчна выглядаюць жорсткасць фашызму, яго нечуваныя зверствы СЮ супастаСЮленнi з высокай чалавечнасцю простых, звычайных людзей i хараством жыцця наогул. ВлНешта святочнае, замiлавана-сардэчнае лунала над гэтымi гарамi i лугам, не верылася нават у небяспеку, у палон i магчымую пагоню i думалася; цi не прыснiСЮся СЮвесь мiнулы паСЮгадавы жах лагераСЮ з эсэсманамi, смерцю, смуродам крэматорыяСЮ, несцiханым брэхам аСЮчарак? А калi СЮсё тое было сапраСЮды, то як побач з iм магло iснаваць на зямлi гэтае бессмяротнае хараство прыроды, якая гэта вялiкая сiла жыцця аддзялiла-адасобiла яе чысцiню ад злачыннае ашалеласцi людзей? Але тое агiднае, на жаль, не прыснiлася, яно не было зданню тАФ iх размаляваная палосамi i кругамi воп ратка штохвiлiнна напамiнала аб тым, што было i ад чаго яны канчаткова яшчэ не адкараскалiся. I цяпер тут, сярод першатворнае чысцiнi зямлi, гэтае iх адзенне здалося РЖвану такой нясцерпнай знявагай чалавечнасцi, што ён хуценька сарваСЮ з сябе гэтую куртку i загарнуСЮ, каб не бачыць яе, у скуранкуВ».

Дарэчы, як абвiнавачанне фашызму СЮспрымаецца СЮ ВлАльпiйскай баладзеВ» i звар'яцелы немец. Пра яго крытыка пiсала як пра вобраз сiмвалiчны, у якiм увасоблены Влшаленства i жах вайныВ» (Е. Асокiна), думка пра тое, што Влфашыззм супрацьстаiць i немцам, адбiраючы СЮ iх розумВ» (Э. СкобелеСЮ). Падставы ддя такiх вывадаСЮ у творы, думаецца, ёсць.

3. Стылiстычныя асаблiвасцi аповесцi

Васiль БыкаСЮ звычайна аддаваСЮ перавагу рэалiстычна стрыманаму пiсьму. ВлЧасам зайздросцiш аСЮтару, якi пiша эмацыянальна, багата, з вялiкай колькасцю тропаСЮ, свабодна i падрабязна гаворыць аб рэчах другарадных, але робiць гэта вытанчана, з густам. НапэСЮна, гэта добра. Але ва СЮласнай творчасцi я не адчуваю да падобнага пiсьма асаблiвай прыхiльнасцi. Мне больш падабаецца лапiдарнасць, выразнасць без лiшкаСЮ, нават сухасць, скупасць моСЮных сродкаСЮ, якiя могуць быць блiзкiмi толькi графiцыВ», тАФ зазначаСЮ празаiк.

У ВлАльпiйскай баладзеВ» ён больш, чым у любым iншым сваiм творы, адыходзiць ад гэтых звыклых схiльнасцей, але таксама далёка не СЮсюды. Рамантычная СЮзвышанасць, адкрытая i выразная эмацыянальнасць, падкрэсленая яркасць фарбаСЮ, пэСЮная СЮзнёсласць, часам нават урачыстасць самога апавядальнага тону вiдавочныя СЮ паказе кахання герояСЮ, iх iнтымнай блiзкасцi.

Словам, рамантызаваныя фарбы, штрыхi, падрабязнасцi, iнтанацыi СЮ аповесцi вельмi дарэчы. Яны СЮсюды на сваiм месцы i, пры СЮсёй iх выразнасцi, даюцца без асаблiвага нагнятання, характэрнага для чыста рамантычнай лiтаратуры, а СЮ некаторых выяСЮленчых пластах твора (лагерныя сцэны, многiя моманты СЮцёкаСЮ, апошнi смяротны паядынак РЖвана з ваСЮкадавамi i iнш.) адсутнiчаюць зусiм. А самае галоСЮнае, што Васiль БыкаСЮ, выкарыстоСЮваючы прыёмы рамантычнай стылiстыкi (пераважна СЮ паэтызацыi высокай адухоСЮленасцi iнтымных пачуццяСЮ РЖвана i Джулii), застаецца далёкiм ад знарочыстай пагонi за сентыментальнымi прыгоствамi i, тым больш, ад рамантызацыi вайны, яе размалёСЮвання, штучнага расквечвання, увогуле якога б там нi было СЮпрыгожвання, як ужо гаварылася, прынцыпова непрымальных для пiсьменнiка. У аповесцi СЮсё ж пераважае характэрная для, творчасцi Васiля Быкава атмасфера трагедыйнай рэалiстычнасцi, якая па кантрасту адцяняецца i падкрэслiваецца рамантызаванымi сцэнамi кахання. I рэалiстычнасць гэтую, праСЮдзiвасць твора не можа iстотна парушыць, скажам, такi, вядома ж, даволi СЮмоСЮны эпiзод, як выратаванне Джулii СЮ амаль што безвыходнай сiтуацыi, дзе збавенне прыносiць толькi шчаслiвая выпадковасць, зусiм прыдатная для займальнасцi прыгоднiцкай лiтаратуры, але фактычна чужародная СЮ сурова-праСЮдзiвай атмасферы быкаСЮскай прозы.

Яно, гэтае, не сказаць каб ужо абсалютна немагчымае, аднак жа малаверагоднае СЮ канкрэтных абставiнах аповесцi, выратаванне, спатрэбiлася аСЮтару для таго, каб праз пасляваенны лёс удзячнай РЖвану iтальянкi паказаць, наколькi значны адбiтак у свядомасцi простых людзей многiх краiн пакiнуСЮ подзвiг воiнаСЮ, якiя вызвалялi ЕСЮропу ад карычневай чумы. РЖван Цярэшка пры СЮсёй сцiпласцi свайго гераiзму СЮ супрацьстаяннi гiтлераСЮцам успрымаецца СЮ шэрагах гэтых воiнаСЮ.

Гэтая думка нездарма прама, адкрыта публiцыстычна падкрэслiваецца СЮ эпiлогу. Яна з'яСЮляецца адным з галоСЮных iдэйных цэнтраСЮ твора, буйным планам вылучае яго iнтэрнацыянальныя матывы, што СЮ сваю чаргу па-новаму высвечвае СЮсе падзеi аповесцi, з асаблiвай сiлай выяСЮляючы сапраСЮдную змястоСЮнасць, глыбiнную гуманiстычную сутнасць ВлАльшйскай баладыВ». Твор, задуманы як гераiчная балада пра цану чалавечай мужнасцi, сiлу сапраСЮднага кахання, i пiсаСЮся са спадзяваннем на актывiзацыю гуманiстычных маральных урокаСЮ вайны супраць фашызму.

Спiс выкарыстанай лiтаратуры

1. БугаеСЮ Дз. Я., ВерцiхоСЮская Н, ВерцiхоСЮская В. Вывучэнне творчасцi В. Быкава СЮ школе. тАУ Мн., 2005;

2. БугаёСЮ Дз. ПраСЮда i мужнасць таленту: Кнiга пра В.Быкава. тАФ Мн., 1987. тАФ дапоСЮненае выд. тАФ 1995;

3. Станулевiч РЖ. Ваеннае каханне вачамi В.Быкава // Роднае слова. тАФ2000. тАФ № 9. тАФ с.8-12;

4. БыкаСЮ Васiль. ПраСЮдай адзiнай. - Мн., 1984;

5. БугаеСЮ Дз. Шматграннасць. тАУ Мн. тАУ 1970;

6. Залоска Ю. Дыялогi з Васiлём Быкавым. тАФ Мн., 1995;

7. АфанасьеСЮ РЖ. Помнiць, каб жыць // Полымя. тАФ1987. тАФ № 8. тАФ с.204-208;

8. Локун В. БыкаСЮская праСЮда вайны //Локун В. Да новых вышынь. тАФ Мн., 1991. тАФ с.3-94;

9. Шагалов А. Повести о войне. тАФ М., 1989;

10. Буран Б. В.БыкаСЮ: Нарыс творчасцi. тАФ Мн., 1976.

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Записки из подполья" как исток философии экзистенциализма Ф.М. Достоевского

"Подпольный человек" Ф.И. Достоевского