Вiталь Вольскi

Вiталь Вольскi(Вiталь Фрыдрыхавiч Вольскi-Зэйдэль)(1901 тАУ 1988)

Вядомы беларускi празаiк, драматург, публiцыст, нарысiст, сцэнарыст, перакладчык, лiтаратуразнавец. Заслужаны дзеяч культуры БССР.

НарадзiСЮся 5 верасня СЮ Пецярбургу СЮ сямтАЩi служачага. ПрацаваСЮ на трубачным заводзе, у камiсарыяце гарадской гаспадаркi Петраграда. 18-гадовым юнаком добраахвотна пайшоСЮ у чырвоную армiю. ВаяваСЮ на Карэйскiм перашэйку, удзельнiчаСЮ у абароне Петраграда, у вызваленнi Беларусi ад белапалякаСЮ. ПалюбiСЮ Беларусь, беларускi народ, застаСЮся тут заСЮседы.

У 1927 г. СкончыСЮ Камунiстычны унiверсiтэт iмя У. РЖ. Ленiна. ПрацаваСЮ старэйшым iнструктарам кiнафiкацыi Белдзяржкiно, дырэктарам Вiцебскага мастацкага тэхнiкума, з 1930 г. тАУ дырэктарам Вiцебскага Беларускага драматычнага тэатра. У 1932 г. тАУ 1936 гг. займаСЮ пасаду дырэктара РЖнстытута лiтаратуры i мастацтва Акадэмii навук БССР. БыСЮ старшыней Беларускага федэратыСЮнага абтАЩяднання савецкiх пiсьменнiкаСЮ.

З красавiка 1942 г. тАУ загадчык адзела рэдакцыi часопiса-плаката тАЬРаздавiм фашысцкую гадзiнутАЭ, з канца 1943 г. тАУ загадчык адзела часопiса тАЬБеларусьтАЭ. У 1948 тАУ 1954 гг. тАУ старшы навуковы супрацоСЮнiк РЖнстытута лiтаратуры АН БССР.

ПачаСЮ друкавацца СЮ 1926 г. АСЮтар навуковых прац: тАЬПраблемы беларускай савецкай драматургiiтАЭ (1934), тАЬЭдуарт СамуйленактАЭ (1951), тАЬНарысы па гiсторыi беларускай лiтаратуры эпохi феадалiзмутАЭ (1958), сааСЮтар вучэбных дапаможнiкаСЮ ВНУ, для вучняСЮ 9-10 класаСЮ.

АСЮтар таленавiтых птАЩес, напiсаных паводле сюжэтаСЮ беларускага фальклору, тАУ тАЬЦудоСЮная дудкатАЭ (1938), тАЬДзед i жораСЮтАЭ (1939), тАЬНесцеркатАЭ (1940), якiя СЮвайшлi СЮ залаты фонд нашай нацыянальнай лiтаратуры. Узбагацiлi беларускую лiтаратуру для дзяцей i падлеткаСЮ кнiгi прыродазнаСЮчых нарысаСЮ i апавяданняСЮ В. Вольскага: тАЬПа лясных сцежкахтАЭ (1948), тАЬУ лясах над бярозайтАЭ (1955), тАЬМесяц за месяцамтАЭ (1956), тАЬНа бабровых азерахтАЭ (1957), тАЬЧайкi над НараччутАЭ (1959), тАЬРодны крайтАЭ (1961), тАЬАфрыканскае падарожжатАЭ (1963), тАЬЭль МахрыбтАЭ (1965), тАЬПадарожжа па краiне беларусаСЮтАЭ (1968), тАЬПалессетАЭ (1971), тАЬКнiга падарожжаСЮтАЭ (1984).

У 1977 г. Выйшлi выбраныя творы Вiталя Вольскага СЮ 2 тамах.

Навука i паэзiя паяднаны СЮ прыродазнаСЮчых кнiгах Вiталя Вольскага. Пiсьменнiк даносiць да дзяцей жывое дыханне прыроды, узбагачае iх духоСЮна, дапамагае сэрцам адчуваць, тАЬякi незвычайны свет i якая прыгожая наша краiна тАУ БеларусьтАЭ.

Дзiцячы напрамак у творчасцi

Каб ад сцюжы не скананаць,

Мусiць заяц ноч скакаць.

Ну i заяц, ну i дом

Пад ракiтавым кустом!

У параСЮнаннi з iншымi жанрамi драматургii СЮ беларускай дзiцячай лiтаратуры мае куды меншую гiсторыю, чым iншыi жанры. БезумоСЮна, калi гаварыць пра фальклорныя творы, дык асобныя з iх, разлiчаныя на дзiцячае СЮспрыманне, прыйшлi да нас праз стагоддзi. У астатнiх жа аСЮтарамi СЮ рознай ступенi тАУ аднымi больш свабодна, другiмi менш тАУ апрацавалiся фальклорныя сюжэты. Тым самым, беларуская дзiцячая драматургiя СЮ 20-30 г. толькi пачынала заяСЮляць аб сабе. Дзеля яе развiцця i станаСЮлення нямала зрабiСЮ i В.Вольскi.

Яшчэ СЮ маленстве В.Вольскi зацiкавiСЮся фальклорам. Знаходзячыся СЮ армii, памiж баямi, запiсваСЮ гаворкi, песнi, прыказкi, прымаСЮкi, iншыя творы вусна-паэтычнай творчасцi таго рэгiена, дзе СЮ гэты час ваяваСЮ. Адсюль бярэ пачатак i захапленне беларускiм фальклорам. Яно набыло заканамерны працяг, калi В. Вольскi дэмабiлiзаваСЮшыся стаСЮ жыць СЮ Беларусi.

Лiтаратурную дзейнасць В.Вольскi пачаСЮ СЮ 20 г., калi стаСЮ вывучаць старажытную рукапiсную лiтаратуру беларускiх татараСЮ тАУ так званыя кiтабы. Адначасова выступаСЮ як тэатральны крытык. СкончыСЮ тагачасны Камунiстычны унiверсiтэт Беларусi, пад кiраСЮнiцтвам акадэмiка М. Нiкольскага вывучаСЮ фалькларыстыку, браСЮ прыватныя СЮрокi турэцкай мовы.

Далучэнне да фальклора, знаемства з яго лепшымi СЮзорамi, а таксама разуменне, наколькi слабымi на той час былi набыткi беларускай дзiцячай драматургii, выклiкалi СЮ В. Вольскага жаданне самаму выступiць у гэтым жанры. Першая яго птАЩеса тАУ казка тАЬЦудоСЮная дудкатАЭ зтАЩявiлася СЮ 1938 г., а праз год адбылася пастаноСЮка. Дарэчы, ей суджана было стаць першым арыгiнальным нацыянальным спектаклем у тэатры юнага гледача.

У тАЬЦудоСЮнай дудцытАЭ В. Вольскi творча выкарыстаСЮ элементы некалькiх народных казак. Адпаведна выбраСЮ i народнага героя. ЗрабiСЮ яго такiм, каб ен быСЮ блiзкiм i зразумелым многiм, выступаСЮ абаронцам бедных, абяздоленых, змагаСЮся за справядлiвасць. РЖм стаСЮ просты сялянскi хлопец Янка. Спачатку ен асаблiва не вылучаецца сярод iншых. Хiба надзвычайнай сумленнасцю, немагчымасцю мiрыцца з маной, цярпець здзекi. Але СЮ гэтай сваей празе дабра i сумленнасцi Янка вельмi наiСЮны, а СЮ нечым i сляпы, бо кацяне, якое, зтАЩявiСЮшыся на свет, тыцкаецца пыскай наСЮкола, не разумеючы, дзе яно знаходзiцца, не разбiраючы, хто можа стаць сябрам, а хто ворагам. Аднак у рэшце рэшт Янка пераканаСЮся, што з панам паразумення знайсцi немагчыма. Ен кiруецца да караля, мяркуючы, што той ва СЮсiм справядлiвы. Але аказваецца, што кароль Дурымонт тАУ таксама чалавек недалекi, ды не пазбаСЮлены пыхi, самаСЮпраСЮства. РЖ сам кароль разуму асаблiва не мае, i акружэнне яго не лепшае. РЖ Канцлер, i Астролаг тАУ звычайныя прыстасаванцы i хцiСЮцы, для iх галоСЮнае ва СЮсiм дагадзiць уладару, а жыцце краiны, а тым больш народа, iх мала цiкавiць.

Умела будуючы сюжэт, В. Вольскi аддае перавагу дзеянню напружанаму, дынамiчнаму. Янка паказваецца героем, здатным з поспехам пераадолець любыя перашкоды, якiя сустракаюцца на яго шляху. РЖ як супрацьлегласць яму тАУ кароль Дурымонт. Перад намi само увасабленне тупасцi. Ды нездарма кажуць: хто мае СЮладу, той i правы. Нялегка, яшчэ як нялегка Янку справiцца з усiмi заданнямi, якiя загадвае выканаць яму кароль. Справа ведамая: справiшся тАУ жывым застанешся, пры двары зажывеш, а не тАУ дык i галаву з плячэй. Нi ты першы, нi ты апошнi!

Хват Янка! Выконваючы адно з заданняСЮ, пяць заморскiх курачак так падзялiСЮ мiж каралем, каралевай, iх двума сынамi i дзюма дочкамi, што не толькi СЮсе засталiся задаволенымi, але i дзве курачкi самому Янку перапала. А адказваючы на тры пытаннi, звязаныя з тым, што СЮ свеце самае салодкае, хуткае i багатае, такую волю фантазii хлопец даСЮ, што не СЮстрымаСЮся Дурымонт, зрабiСЮ яго сваiм галоСЮным даранцам. РЖншы пасля такой увагi зажыСЮ бы СЮ каралеСЮскiм палацы СЮ роскашы, нi пра што асаблiва не думаючы. РЖншы, але не Янка. ЗаСЮладаСЮшы СЮ час барацьбы з Велiканам, якi пакарыСЮ гэтую краiну, цудоСЮнай дудкай, ен прыходзiць да думкi, што нiчога лепшага за свабоду на свеце няма: тАЬТрэба не на караля спадзявацца, а самiм сваей волi дамагацца. Усiх паноСЮ прагнаць ды сабе лепшую долю прыдбацьтАЭ.

Гэтаксама, як i СЮ тАЬЦудоСЮнай дудцытАЭ, шмат прыказак i прымавак, што арганiчна СЮваходзяць у сюжэтную тканiну твора, а таксама легкага, дасцiпнага гумару i СЮ птАЩесе-казцы тАЬДзед i жораСЮтАЭ (1939). ЗноСЮ аСЮтарам выкарастаны фальклорныя матывы. Гэтым разам аднайменнай казкi. РЖ зноСЮ тАУ свабодны палет фантазii, што дазваляе дапаСЮняць ужо вядомае, робiць яго больш фантастычным, неверагодным, а значыць, i прывабным. Асаблiва дзецям, каму гэтыя творы i адрасаваны СЮ першую чаргу.

Набыты вопыт, адшлiфаванасць пяра спатрэбiлiся В. Вольскаму пад час працы над птАЩесай тАЬНесцеркатАЭ. Яна прынесла найбольшую вядомасць В. Вольскаму-драматургу. У 1941г. птАЩеса была адзначана першай прэмiяй на Усесаюзным конкурсе на лепшы драматургiчны твор. У гэтым жа годзе набыСЮ сцэнiчнае СЮвасабланне, i па сенняшнi дзень гэты спектакль, якi перажыСЮ не адну рэдакцыю, зтАЩяСЮляецца свайго роду вiзiтнай карткай акадэмiчнага тэатра СЮ Вiцебску, тАЬНесцеркамтАЭ нязменна адкрываецца кожны яго новы сезон.

ГалоСЮны герой птАЩесы тАУ увасабленне народнай мудрасцi,развагi, сумленнасцi. Ен не толькi сам годна жыве на зямлi, аi жадае, каб i iншыя прытрымлiвалiся няпiсанага маральнага кодэкса. Несцерка нiколi не праходзiць мiма несправядлiвасцi, ен не церпiцi пыхi, змагаецца супраць хабарнiцтва. Але вось што самае цiкавае! ГлянуСЮшы на Несцерку, не адразу скажаш, што за чалавек перад табой. Розум, кемнасць у яго не навiдавоку, а схаваны глыбока, у самай душы. А так героя В. Вольскага не заСЮседы i СЮспрымеш усуртАЩез. Усе з хiтрыкамi, з кпiнамi. Цяжка сказаць, дзе жартуе, а дзе за жартамi схавана непрыманне подласцi, хцiвасцi.

Адным словам, Несцерка тАУ характар. Асоба. НепаСЮторная СЮ сваей сутнасцi.

У 1946г. В. Вольскi напiсаСЮ птАЩесу тАЬМашэкатАЭ, якая была пастаСЮлена СЮ 1956 г. Прада, лес спектакля па ей аказаСЮся куды менш счаслiвым. Даючы свой варыянт падання пра знакамiтага разбойнiка, свайго роду беларускага Робiн Гуда, якi таксама выступаСЮ абаронцам бедных.

Сучаснай дзятве куды больш вядомы В. Вольскi-парзаiк, аСЮтар многiх займальных мастацка-краязнаСЮчых кнiг. У розны час выходзiлi: тАЬПа лясных сцежкахтАЭ (1948), тАЬУ лясах над бярозайтАЭ (1955), тАЬМесяц за месяцамтАЭ (1956) , тАЬУ бабровых азерахтАЭ (1957), тАЬЧайкi над НараччутАЭ (1959), тАЬПадарожжа па краiне беларусаСЮтАЭ (1968), тАЬПалессетАЭ (1971), тАЬЛес ДунканатАЭ (1978) i iнш. У 1977 г. пабачалi свет выбраныя творы В. Вольскага СЮ двух тамах.

Перш чым гаварыць аб набытках В. Вольскага СЮ гэтым жанры, неабходна адзначыць, што беларуская мастацка-краязнаСЮчая лiтаратура для дзяцей, пры СЮсiм яе значэннi, развiта слаба. А мiж iншым, акурат падобная лiтаратура здатна выхаваць у дзяцей сапраСЮдную любоСЮ да БацькоСЮшчыны, вучыць iх любiць раслiнны i жывельны свет сваей радзiмы, з павагай i разуменнем ставiцца да СЮсяго жывога на зямлi. У гэтых кнiгах навукова-пазнавальны матэрыял суседнiчае з высокай мастацкасцю, а сiтуацыi, у якiя трапляюць лясныя i iншыя насельнiкi, да таго цiкавыя i захапляльныя, што ад твораСЮ немагчыма адарвацца..

Такiмi якасцямi валодае i лепшае з напiсаннага В. Вольскiм. Ен тонкi знаСЮца прыроды, бо СЮ сваiх развагах абапiраецца не на веды, пачырпнутыя са спецыяльнай лiтаратуры, хоць, па неабходнасцi, iмi таксама дзiцячаму пiсьменнiку нiколi не лiшне карыстацца, а iдзе ад уласных назiранняСЮ, пачэрпнутых тады, калi схадзiСЮ i зтАЩездзiСЮ родную Беларусь, як кажуць, удоСЮж i СЮпоперак. Але В. Вольскi i свайго роду абаронца прыроды.

Ды i як iнакш, калi гэтак палюбiСЮ яе, захоплены хараством i нерушавасцю наваколля! Нельга дазволiць, каб нехта, кiруючыся толькi чыста меркантыльнымi меркаваннямi, знiшчаСЮ жывое. ПраСЮда, запаведзь тАЬНе забi!тАЭ нi СЮ якiм разе нельга СЮспрымаць прамалiнейна. Чалавек даСЮно СЮступiСЮ у такiя стасункi з прыродай, калi не можа не карыстацца яе багаццямi. Але гэта неабходна рабiць разумна, толькi па пiльнай неабходнасцi.

Акурат у такi момант да В. Вольскага-знаСЮца i абаронца прыроды далучаецца В. Вольскi-выхавальнiк. Той жа любвi да прыроды. Разумнага i ашчаднага стаСЮлення да яе. Разуменне, што прырода тАУ частка жывога СЮсяго на зямлi i нiколi, нi пры якiх абставiнах нельга парушаць экалагiчнай раСЮнавагi, што фармiравалася стагоддзямi, тысячагоддзямi.

У кнiзе тАЬПа лясных сцежкахтАЭ, адой з самых раннiх краязнаСЮчых, В. Вольскi запрашае наведаць Белавежскую пушчу. Цяпер пра гэты унiкальны куток БацькоСЮшчыны дзецi, зразумела, ведаюць шмат. РЖ не толькi з кнiг. Нямала перадач прысвячае ее тэлебачанне. На час жа зтАЩяСЮлення кнiгi тАУ гэта было свайго роду падарожжа СЮ нязведанае. В. Вольскi напамiнаСЮ, якая цудоСЮная там прырода, знаемiСЮ з зубрамi тАУ рэдкiмi i унiкальнымi жывеламi. Ен расказваСЮ i пра iншых насельнiкаСЮ пушчы тАУ аленяСЮ, баброСЮ, дзiкаСЮ.. Праз навелы рабiСЮ гэта, праз невялiкiя лiрычныя абразкi. Не адмаСЮляСЮся, аднак, i ад гiсторый, у цэнтры якiх тыя, хто звязаСЮ лес з лесам, прафесiяй выбраСЮ ахову прыроды.

РЖ кнiга тАЬУ лясах над БярозайтАЭ таксама нараджалася з уласных назiранняСЮ. Гэтым разам пачэрпнутых падчас паездкi СЮ Беларускi дзяржаСЮны запаведнiк на рацэ Бярэзiне. ЗноСЮ папаСЮставаСЮ перад юным чытачом непаСЮторны лес. Ды такi прыгожы i гэткi не рушавы, што аСЮтар невыпадкова СЮ адной з навел назваСЮ яго беларускай тайгой. РЖ зноСЮ В. Вольскi расказваСЮ пра звяроСЮ, птушак, а поруч знаемiСЮ i з гаспадарамi запаведнiка, людзьмi, якiя, СЮзялi на свае плечы адказнасць за прыроду, зберажэнне i памнажэнне яе багаццяСЮ.

Адметнасць краязнаСЮчых кнiг В. Вольскага i ва СЮменнi аСЮтара звычайнае СЮводзiць у ранг узнеслага, паэтычнага. У здольнасцi захапiць дзяцей паэзiяй паСЮсядзеннасцi. Як, напрыклад, у серыi нарысаСЮ тАЬМесяц за месяцамтАЭ. Быццам усе знаемае,звычайнае:

тАЬДзень за днем.. Месяц за месяцам..

Пасля вясны тАУ лета. Потым, як заСЮседы, тАУ восень, зiма. ЗноСЮ вясна.

Усе той жа знаемы, адвечны кругаварот.

Усе паСЮтараецца спачатку. Сезонныя зтАЩявы прыроды адбываюцца СЮ той жа паслядоСЮнасцi, як i СЮ мiнулым, як i сотнi, тысячы год назад.

РЖ усе ж такi, наглядаючы адну i тую ж зтАЩяву, мы заСЮседы знаходзiм нешта новае.

РЖ кожны раз мы сустракаем змену пары года, як нешта цiкавае i нiбыта новае, непаСЮторнае. РЖ кожны раз мы радуемся новай вясне, радуемся адраджэнню i аднаСЮленню прыроды, перамозе сонца, перамозе святла, цяпла i жыцця таксама, як радавалiся гэтаму незлiчоныя пакаленнi нашых продкаСЮтАЭ.

В. Вольскi расказвае падрабязна i пра кожны месяц, каб, прачытаСЮшы пра яго, можна было знайсцi СЮ апiсаннях нешта раней табе знаемае. РЖ яго знаходзiш, бо аСЮтар не проста прыводзiць пэСЮныя звесткi. Ен не задавальняецца спiсаннем прыкмет таго цi iншага месяца, а падае СЮсе праз навелы, а героi iх тАУ тыя ж птушкi, жывелы. РЖ сам чалавек, безумоСЮна..

Падаць матэрыял трэба СЮмець.. Гэта не сакрэт для любога пiсьменнiка. РЖнакш самыя нечаканыя факты згубяцца, калi пра iх будзе гаварыцца суха, па-канцылярску. РЖ наадварот, яны як бы засвецяцца, калi СЮкласцi ва СЮсе сваю душу. А менавiта так напiсана кнiга В. Вольскага тАЬНа бабровых азерахтАЭ. Найперш пра баброСЮ яна. Але як удала аСЮтар робiць экскурс у мiнулае. Першы раздзел яе тАЬКрыху гiсторыiтАЭ: тАЬБабровыя гонытАЭ.. тАЬБабровыя ловы..тАЭ Цi ведаеце вы, што гэта значыць?тАЭ тАУ задае аСЮтар пытанне СЮ самым пачатку яго i тут жа адказвае: Так называлася СЮ старажытныя часы промыславая здабыча бабровагв футратАЭ. Адказвае i СЮсклiкае: тАЬРамантычныя, даСЮно забытыя словы! Яны выклiкаюць у памяцi вобразы i карцiны мiнулагатАЭ.

Гэтае мiнулае i ажывае, поклiчна вабiць да сябе. Як цiкава i карысна даведацца пра яго! РЖ неабходна, каб зразумець, наколькi важна цяпер аберагаць баброСЮ. Да згаданай кнiгi прымыкае i наступная, назва якой таксама дае адказ на пытанне, пра што яна,тАУ тАЬЧайкi над НараччутАЭ. РЖ таксама шмат пазнаваСЮчага матэрыялу. РЖ гэтак жа, як i СЮ папярэднiх кнiгах, нямала лiрызму, паэтычнасцi.

А пiшучы свае тАЬПадарожжа па краiне беларусаСЮтАЭ, В. Вольскi знайшоСЮ арыгiнальны прыем, каб прывабiць юнага чытача. УспомнiСЮ любоСЮ да казак i прапанаваСЮ дзецям адправiцца над роднай старонкай на незвычайным кiлiме-самалеце, каб, па меры неабходнасцi, рабiць патрэбныя прыпынкi СЮ тым цi iншым месцы, пераносячыся i на шмат гадоСЮ назад. тАЬПалет скрозь стагоддзiтАЭ называецца першая частка кнiгi.

Нясецца, бы вецер той, кiлiм-самалет над матухнай-Беларуссю, паступова скiроСЮваючыся на знiжэнне. Але што гэта? ПаСЮсюдна, як кiнуць вокам, пасуцца дзiСЮныя жывелы. НяСЮжо зубры? АСЮтар адразу паведамляе, што зубры СЮ далекiя часы жылi на СЮсей тэрыторыi нашай БацькоСЮшчыны..

Але не толькi зуброСЮ можна СЮбачыць, калi ляцець на кiлiме-самалаце, а i мамантаСЮ, насарогаСЮ.. РЖ кожны чарговы круг пераносiць нават не праз стагоддзi, а праз тысячагоддзi, усе больш i больш наблiжаючы падарожнiкаСЮ да дня сенняшняга. Дарэчы, большую частку кнiгi займаюць тАЬПадарожжы па сталiцытАЭ i тАЬНа прасторах БеларусiтАЭ.

Будзем шчырымi, пра мiнулае можна было расказаць куды больш падрабязней, але не забудзем: першае выданне кнiгi зтАЩявiлася СЮ 1968 г. Цi трэба напамiнаць, як на той час да нацыянальнай гiсторыi ставiлася афiцыйная iдэялогiя? В. Вольскi зрабiСЮ тое, што мог зрабiць.

Есць у В. Вольскага i краязнаСЮчыя кнiгi больш экзатычныя тАУ тАЬАфрыканскае падарожжатАЭ (1963) i тАЬЭль МахрыбтАЭ (1965). У аснове iх назiраннi, што СЮзнiклi СЮ вынiку паездкi аСЮтара на гарачы кантынент. Сенегал, Бераг Слановай Косцi, Гвiнея, Тунiс, Марока.. На жаль, пра гэтыя краiны беларускi чытач i сення ведае няшмат. Калi ж зтАЩявiлiся падарожныя нататкi В. Вольскага, дык яны, па сутнасцi, сталi першаадкрыццем. Найперш прыцягвалi СЮвагу апiсаннi рэдкiх жывел, раслiн, дрэСЮ. ПраСЮда, пiсьменнiк не прамiнаСЮ выпадку сказаць i пра побыт афрыканскiх народаСЮ, iх звычаi, традыцыi. А за СЮсiм гэтым паСЮставала душа самаго падарожнiка, якi СЮ думках быСЮ там, дзе тАЬлясы з беластвольнымi бярозамi, сакавiтыя лугi, спакойныя задумлiвыя рэкiтАЭ.

ПражыСЮшы доСЮгае жыцце, В. Вольскi не растрацiСЮ прагi да пазнання свету, захаваСЮ бадзерасць, аптымiзм. РЖ жаданне творча працаваць. Пацвярджэннем таму стала кнiга тАЬЛес ДунканатАЭ, выпушчаная СЮ 1978 г. Юныя чытачы атрымалi яшчэ адну магчымасць зрабiць з любiмым аСЮтарам падарожжа СЮ свет прыроды, даведацца пра паводзiны звяроСЮ i птушак, адчуць, наколькi чалавек, становiцца больш духоСЮна багатым, калi СЮмее па-сапраСЮднаму любiць яе. З любовi ж да прыроды пачынаецца любоСЮ да Радзiмы. Пра гэта нiколi не забываСЮ В. Вольскi.

Я ведаю, што прырода маей краiны зусiм

не такая звычайная, як гэта некаторым

даецца толькi таму, што яны тут выраслi,

што яна iм знаема з маленнства..

Рабiць нечаканыя адкрыццi, перажываць

незвычайныя прыгоды, наглядаць цiкавыя зтАЩявы можна СЮсюды. Трэба толькi вандраваць з адкрытым сэрцам i адкрытымi вачыма i СЮмець бачыць..

Гаспадар пушчы

Трашчыць галле.

З шумам i фырканнем прадзiраецца з непраходнага гушчару нешта вялiкае i дужае.

Хiстаюцца маладыя бярозы. Пад напорам цяжкага цела нiкне да зямлi густы падлесак.

Гэта тАУ зубр.

Вось ен выходзiць на лясную паляну, схiлiСЮшы магутную галаву, i спыняецца, асветлены сонцам.

Прагна СЮглядваюся я СЮ ляснога волата. Не часта прыходзiцца бачыць такое вiдовiшча.

Увесь ен аброс густой кучаравай шэрсцю цемна-каштанавага колеру. Яго вялiкая, нiзка пасаджаная галава з чорнай бародкай i шырокiя мускулiстыя грудзi здзiСЮляюць сваей велiччу i магутнасцю. Высокi карак гарбом узвышаецца над спiною.

Шыя, грудзi i добрая палова спiны густа пакрыты цемнай калматай грывай. Шматкамi СЮскудлачанага лямцу звiсае гэтая грыва над шырока пастаСЮленымi, тоСЮстымi i кароткiмi нагамi.

Пярэдняя частка яго моцнага тулава, цяжкая i масiСЮная, здаецца непамерна развiтай у параСЮнаннi з задняй, пакрытай карацейшымi i святлейшымi валасамi. Заднiя ногi выглядаюць вышэйшымi i танчэйшымi за пярэднiя. Хвост тАУ як у звычайнага быка, але кароткi i тоСЮсты.

У ясным i цiхiм лясным паветры выразна чуецца роСЮнае i глыбокае дыханне вялiкай жывелы.

ПастаяСЮшы крыху на месцы, нiбы СЮ задумленнi, зубр рушыць далей, абрываючы мiмаходам маладыя галiнкi ясеня.

Следам за iм выходзiць на паляну СЮвесь статак. Тут i маладыя зубры, i падлеткi, i дарослыя зубрыцы з цялятамi, падобнымi на буйных, калматых медзведзянят.

МiнуСЮшы лясную паляну, зубр выходзiць на дарогу, спыняецца зноСЮ i, пастаяСЮшы крыху, нiбы разважаючы, iдзе на дарогу. За iм паслухмяна цягнуцца астатнiя. Яшчэ хвiлiна тАУ i СЮсе зубры: малыя i дарослыя тАУ знiкаюць за высокiмi дрэвамi на павароце, узнiмаючы клубы пылу i нагадваючы здалеку невялiкi статак звычайных кароСЮ.

Спатканне з аленем

У пушчы мне давялося СЮбачыць з невялiкай адлегласцi жывога аленя..

СтамiСЮшыся пасля доСЮгiх блуканняСЮ, я сядзеСЮ пад старым i высокiм грабам..

Вакол панавала цiшыня.

Раптам недалека ад мяне хруснула галле. Я СЮзняСЮ галаву. Перад маiмi вачыма мiльгнула на фоне зяленаге лiсця нешта вялiкае, жывое, чырванавата-бурага колеру.

Гэта быСЮ алень.

Я i не заСЮважыСЮ, як ен зтАЩявiСЮся, нiбы вырас з-пад зямлi на невялiкай лугавiнцы недалека ад мяне. Ен стаяСЮ нерухома. Дужае i стройнае цела на тонкiх нагах нiбы скамянела. Гордая галава, упрыгожаная раскiдзiстымi рагамi, была крыху прыСЮзнята, вушы насцярожаны. Толькi ноздры злегку варушылiся, уцягваючы паветра.

Я не вытрымаСЮ i паварушыСЮся. Легкiм, невыказным рухам алень пераскочыСЮ цераз тоСЮсты ствол паваленага дрэва i знiк, нiбы здань, у зяленым гушчары.

ПераскочыСЮ? Не, гэта было б сказана занадта не дакладна! Не пераскочыСЮ, а пераляцеСЮ! Нiбы птушка, адарваСЮся ад зямлi, узняСЮся СЮ паветраi плаСЮна перанесся цераз ствол на сваiх нябачных крылах.

Усе адбылося на працягу, можа, адной дзесятай хвiлiны, але зрок здолеСЮ зафiксаваць гэты момант i СЮтрымаць яго СЮ памяцi.

ДоСЮга глядзеСЮ я на тое месца, дзе стаяСЮ алень, i думаСЮ, цi бачыСЮ я яго сапраСЮды, цi гэта мне здалося, такiм мiмалетным было яго зтАЩяСЮленне.

Свежыя адбiткi вострых капытоСЮ на тым месцы сведчылi, што гэта было не здань, а жывы, рэальны алень.

Перад гэтым я неаднойчы знаходзiСЮ у лесе яго сляды, але дзiкi алень нiколi яшчэ не траполяСЮ мне на вочы. Цяпер я СЮпершыню СЮбачыСЮ яго, жывога, на волi, i нават тады, калi зусiм гэтага не чакаСЮ..

Нашто сому вусы? (З кнiгi тАЬПалессетАЭ)

Стары рыбак прывязаСЮ сома вяроСЮкай да кармы i пусцiСЮ у воду.

Сом хацеСЮ адразу нырнуць, але вяроСЮка не пускала.

Сом заварушыСЮ сваiмi вусамi нiбы шчупальцамi. Ен вывучае абстаноСЮку, дзе апынуСЮся. Асаблiва дбайна абмацвае вяроСЮку, якая не дае яму адплысцi далека ад лодкi.

тАУ Вось нашто патрэбны сому яго вусы,тАУ тлумачыць стары рыбак.тАУ Бачытэ?

тАУ Вусы служаць яму як органы дотыку,тАУ дадае Прохар РЖванавiч.тАУ Ен абмацвае iмi усе, да чаго можа дакрануцца.

тАУ Цi многа СЮ Гарыне самоСЮ? тАУ пытаюся я.

тАУ Есць у нас самы. Есць. Пакуль што хапае. Яшчэ не звялiся,тАУ адказвае рыбак.тАУ Нават у горадзе, пад вялiкiм мастом, на сярэдзiне ракi, жыве стары сом у глыбокай ямiне. Па СЮсiм вiдаць, вялiкi. Кожным ранкам, на свiтаннi, сом усплывае на паверхню, а потым зноСЮ апускаецца на глыбiню, на самае дно СЮ сваю ямiну.

тАУ Нiчога дзiСЮнага,тАУ сказаСЮ Прохар РЖванавiч.тАУ Сом любiць трымацца аднаго сталага месца, рухаецца ен мала. Ляжыць у сваей ямiне i чакае, калi здабыча сама прыплыве да яго.

тАУ А чым ен кормiцца?

тАУ Есць усякую жыСЮнасць тАУ i рыб, i жаб, i качанят, i наогул усе мясное, што апынецца СЮ вадзе каля ямы. Жыцце СЮ яго самотнае, любiць ен быць на адзiноце. Толькi СЮ час нерасту збiраюцца самы сутак на трое, цi каля гэтага, у невялiкiя чароды. Зiмою ляжыць сом у сваей яме на дне i нiчога не есць.

тАУ Спрабавалi мы яго злавiць не адзiн раз, але не СЮдавалася,тАУ дадаСЮ рыбак.тАУ Хiтры, асцярожны стары гультай! Ен жыСЮ у яме пад мостам, яшчэ як я быСЮ малады. Няхай i надалей жыве, калi так! Няхай!

Рака робiцца усе шырэйшая. Шумяць маторы нашых лодак, шумiць успененая iмi вада. Пакуль мы плывем, стары рыбак расказвае цiкавую гiсторыю, якую я потым запiсаСЮ з яго слоСЮ па-свойму.

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Записки из подполья" как исток философии экзистенциализма Ф.М. Достоевского

"Подпольный человек" Ф.И. Достоевского