Драматычныя i трагiчныя калiзii СЮ беларускiх народных баладах
МРЖНРЖСТЭРСТВА АДУКАЦЫРЖ РЭСПУБЛРЖКРЖ БЕЛАРУСЬ
Установа адукацыi
тАЬВiцебскi дзяржаСЮны унiверсiтэт
iмя П. М. МашэраватАЭ
Факультэт беларускай фiлалогii i культуры
Кафедра беларускай лiтаратуры
Дапушчана да абароны
Загадчык кафедры ___________________В. РЖ. Русiлка
тАЬ29тАЭ красавiка 2010 г.
Драматычныя i трагiчныя калiзii
СЮ беларускiх народных баладах
Дыпломная праца
ВыканаСЮца
студэнтка 51 групы
____________ Марына УладзiмiраСЮна Сямашка
Навуковы кiраСЮнiк
кандыдат фiлалагiчных навук дацэнт
____________ Генадзiй ПарфiртАЩевiч Харошка
Рэцэнзент
кандыдат педагагiчных навук дацэнт
____________ Людмiла РЖванаСЮна ШаСЮцова
Вiцебск 2010
ЗМЕСТ
УВОДЗРЖНЫ
РАЗДЗЕЛ РЖ. ЖАНРАВАЯ ФОРМА РЖ ВОБРАЗНЫ ЛАД НАРОДНЫХ БАЛАД
РАЗДЗЕЛ РЖРЖ. ДРАМАТЫЧНЫЯ КАЛРЖЗРЖРЖ РО НАРОДНАЙ БАЛАДЗЕ
РАЗДЗЕЛ РЖРЖРЖ. КАТЭГОРЫЯ ТРАГРЖЧНАГА РО БАЛАДНЫХ ПЕСНЯХ
РАЗДЗЕЛ РЖV. ПАЭТЫЧНЫЯ СРОДКРЖ РО РАСКРЫЦЦРЖ ДРАМАТЫЧНАГА РЖ ТРАГРЖЧНАГА РО БАЛАДАХ
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПРЖС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНРЖЦ
УВОДЗРЖНЫ
Цiкавасць да народных балад, гэтага своеасаблiвага жанру песеннага фальклору сярэднявечча, тАЬадкрытагатАЭ СЮпершыню рамантыкамi i выкарыстанага iмi для стварэння лiтаратурнай рамантычнай балады, у апошнi час прыкметна СЮзрастае. У шэрагу краiн зтАЩяСЮляюцца зборнiкi балад i даследаваннi, прысвечаныя iм. Цiкавасць да народнай балады ахоплiвае не толькi навуковыя колы, але i шырокую чытацкую аСЮдыторыю. Хто з нас не чытаСЮ балады Я. Чачота, Я. БаршчэСЮскага, А. Мiцкевiча, А. Куляшова, Я. Сiпакова i iнш., якiя былi створаны на аснове народных традыцый.
Цiкавасць да балады паказвае, што гэты жанр патрабуе пiльнай навуковай увагi. У вывучэннi i папулярызацыi беларускiх народных балад у нас амаль нiчога не зроблена.
Тэрмiн тАЬбаладатАЭ, якiм абазначаецца жанравая група твораСЮ (песень) у фальклоры многiх народаСЮ, на розных этапах свайго выкарыстання меСЮ неаднолькавае напаСЮненне. Па-рознаму ёнуспрымаСЮся СЮ традыцыях асобных еСЮрапейскiх народаСЮ. ТрапiСЮшы на славянскiя абшары з заходнiх краiн, гэты тэрмiн найперш замацаваСЮся як азначэнне лiтаратурнага жанру, i толькi значна пазней яго сталi прымяняць у фалькларыстыцы. Л. Салавей сцвярджае, што тАЬбалада тАФ гэта апавядальная лiра-эпiчная песня з напружаным драматычным сюжэтам, якая адлюстроСЮвае трагiчныя калiзii СЮ асабiстым, сямейным жыццi чалавекатАЭ [57, с. 5]. Балады прынята адносiць да пазаабрадавага фальклору, што СЮ адносiнах да беларускiх баллад, на думку даследчыцы, не зусiм слушна. Яна зазначае: тАЬзначная частка запiсаСЮ вызначана носьбiтамi як каляндарна-абрадавыя песнi тАФ веснавыя, купальскiя, паставыя i iнш.тАЭ [57, с. 12]. Большасць баладных сюжэтаСЮ мае выключна пазаабрадавае паходжанне i бытаванне, а сюжэты, звязаныя з абрадам, найперш цiкавыя для разумення вытокаСЮ жанру, фармiравання яго складу, вобразнасцi.
Упершыню характарыстыку жанру балады СЮ пачатку ХРЖХ ст. даСЮ А. Мiцкевiч. Прыкладам служылi баладныя творы самога паэта, заснаваныя на матывах беларускага фальклору [25, с. 425]. У сваёй грунтоСЮнай прадмове да тома ВлВершыВ», напiсанай у 1820тАФ1821 гг. i надрукаванай у 1822 г. у Вiльнi, ён зрабiСЮ гiстарычны агляд лiтаратурных плыняСЮ у Заходняй ЕСЮропе, аддаСЮшы належную СЮвагу як бытаванню фальклорнай балады, так i станаСЮленню балады лiтаратурнай. Томiк вершаСЮ Адама Мiцкевiча змяшчаСЮ адначасова яго СЮласныя знакамiтыя балады i рамансы i быСЮ прысвечаны сябрам i паплечнiкам Яну Чачоту, Тамашу Зану, Юзафу ЯжоСЮскаму i Францiшку МалеСЮскаму. Як адзначае Л. Салавей, тАЬпаэт выступаСЮ наватарам, пракладальнiкам новых пуцявiн у паэзii, таму ён адчуваСЮ патрэбу СЮ навуковым забеспячэннi свайго выдання, у абгрунтаваннi новайлiтаратурнай плынiтАЭ [25, с. 425]. Стары лiтаратурны свет незычлiва ставiСЮся да новай паэзii, не разумеСЮ яе, не ведаСЮ i не жадаСЮ ведаць тыя вытокi СЮ народнай традыцыi, што яе жывiлi. Паэт пiсаСЮ: тАЬ.. публiкуючы гэты невялiкi збор балад i вясковых песень, якiя звычайна лiчацца гатункам рамантычнай паэзii, што СЮсё яшчэ застаецца пад праклёнам, якi кiдаюць на яго сёння многiя арбiтры паэзii, тэарэтыкi, а нават i самi майстры слова, адчуСЮ неабходнасць папярэдне выказацца, папраСЮдзе не як мастак, а толькi ад iмя тых мастакоСЮ, характар працы якiх быСЮ прадметам i маiх практыкаванняСЮтАЭ [25, с. 426]. 3 гэтых слоСЮ бачна, што спроба тэарэтычнага асэнсавання i абгрунтавання напрамку, якi паэт абраСЮ для сябе, для сваёй творчасцi, тАФ гэта яшчэ намаганне зняцця праклёну неразумення з новай прагрэсiСЮнай грамадскай зтАЩявы. Сцвярджаючы правы грамадзянства для новай лiтаратурнай плынi, скiроСЮвалася СЮвага творцаСЮ да роднага фальклору, безлiчы жанраСЮ народнай творчасцi, якая да гэтага часу альбо не заСЮважалася, альбо невысока цанiлася.
У адносiнах да фальклорнага песеннага жанру тэрмiн тАЬбаладатАЭ сталi прымяняць даволi позна, у канцы ХРЖХ ст. (У. Дабравольскi). Носьбiты народнай балады абазначалi iх як тАЬдоСЮгiя песнiтАЭ, тАЬсмутныятАЭ, тАЬжаласныятАЭ, тАЬтак песнiтАЭ, тАЬбыльтАЭ [10, с. 124]. Спроба збiральнiкаСЮ (У.Вярыга) абтАЩяднаць творы гэтага жанру пад назвай тАЬдумкiтАЭ не замацавалася СЮ беларускiм народазнаСЮстве.
А. Яскевiч адзначае, што беларуская вусна-паэтычная творчасць да часу зтАЩяСЮлення прафесiйнай лiтаратуры мела даволi развiтыя традыцыi народнай балады [66, с. 16]. Вялiкая колькасць тэкстаСЮ i напеваСЮ народных балад сведчыць пра жыццяздольнасць твораСЮ гэтага жанру, важнай iх ролi СЮ сучасным народны рэпертуары.
З усяго вышэй сказанага вiдаць, што народная балада займае значнае месца СЮ духоСЮным жыццi беларусаСЮ. Творы гэтага жанру тАУ адна з крынiц, з дапамогай якой можна больш даведацца пра гiсторыю, традыцыi роднага краю, яго эстэтычны, маральны iдэал. Акрамя таго, народная балада паСЮплывала на зтАЩяСЮленне лiтаратурнай тАЬсястрытАЭ. Тэрмiн тАЬбаладатАЭ зараз ужываецца для абазначэння лiра-эпiчнага жанру СЮ фальклоры, лiтаратуры, музыцы, нават кiно. Высокiя эстэтычныя i гiстарычныя вартасцi народнай беларускай балады, па-новаму асэнсаваныя прафесiйнай лiтаратурай i мастацтвам, садзейнiчаюць развiццю нацыянальнай культуры.
Тэксты, а пазней i напевы беларускiх народных балад прыцягвалi да сябе СЮвагу на працягу СЮсёй гiсторыi беларускага фальклорнага збiральнiцтва. Самымi вядомымi збiральнiкамi i даследчыкамi жанру балад у XIX ст. былi Ян Чачот, П. Шэйн, Е. РаманаСЮ, Я. Карскi i iншыя. Названыя фалькларысты зрабiлi шмат у вывучэннi i развiццi баладных песень.
Так, напрыклад, значная колькасць тэкстаСЮ балад была сабрана i часткова апублiкавана СЮжо СЮ 30-40-х гг. XIX ст. у зборнiках Яна Чачота тАЬВясковыя песнi з-пад Нёмана i ДзвiнытАЭ на беларускай мове або толькi СЮ польскiм перакладзе.
У працах РЖ. Насовiча (тАЬБелорусскiе песнiтАЭ) i П. Шэйна (тАЬМатериалы к изучению быта и языка русского населения Северо-Западного краятАЭ, тАЬБелорусские народные песнитАЭ) мы бачым, што фалькларысты працавалi над пытаннямi класiфiкацыi народных балад.
Я. Ф. Карскi СЮ трэцiм томе сваёй працы тАЬБеларусытАЭ дае наступнае тлумачэнне тэрмiну тАЬбаладатАЭ. На яго думку, гэта лiра-эпiчныя творы, у якiх эпiчныя i лiрычныя элементы СЮраСЮнаважаны [32, с. 487].
Пасля Я. Ф. Карскага вывучэнне балад, iх жанравай спецыфiкi СЮ некаторай ступенi спынiлася. Толькi СЮ савецкi час зтАЩявiлiся працы, са зместу якiх бачна, што беларуская фалькларыстыка была пастаСЮлена на суртАЩёзную навуковую аснову. Выходзiць спецыяльны зборнiк у двух тамах тАЬБаладытАЭ (1977-78 гг.) з уступным артыкулам, укладаннем, каментарыямi Л. М. Салавей. Упершыню СЮ беларускай фалькларыстыцы аСЮтар паспрабавала высветлiць праблемы СЮзнiкнення i развiцця беларускай балады, разгледзець яе iдэйна-тэматычны змест i мастацка-выяСЮленчую сiстэму.
У 1971 г. выйшла СЮ свет манаграфiя РЖ. Ф. Штэйнера тАЬБеларуская балада. Вытокi жанру i паэтычная структуратАЭ, у якой на багатым фактычным матэрыяле даследчык выказвае гiпотэзу пра паходжанне жанру, дае класiфiкацыю баладам, выяСЮляе iх нацыянальную спецыфiку, падкрэслiвае самабытнасць i самастойнасць твораСЮ.
Дасканалыя СЮзоры народных балад змешчаны СЮ зборнiку тАЬПеснi сямi вёсактАЭ, складзеным Н. С. Гiлевiчам, дзе СЮключаны студэнцкiя запiсы з цэнтральных раёнаСЮ Беларусi. Балады аСЮтар вылучае СЮ асобныя раздзелы. Адбор праведзены з вялiкай дасканаласцю, з глыбокiм разуменнем мастацкай спецыфiкi гэтага жанру.
Але найбольшую СЮвагу заслугоСЮвае навукова-папулярны нарыс Н. С. Гiлевiча тАЬНаша родная песнятАЭ, дзе аСЮтар праводзiць шэраг трапных назiранняСЮ пра месца i значэнне балады СЮ народным рэпертуары, гаворыць пра яе жанравую прыроду, тэматыку, матывы, мастацкiя асаблiвасцi.
У манаграфii Арсеня Лiса ВлКупальскiя песнiВ» (1974) баладам прысвечаны асобны раздзел. АСЮтар спынiСЮся на агульнай характарыстыцы групы сюжэтаСЮ, генетычна цi функцыянальна або тэматычна звязаных з летнiм каляндарным цыклам народнай паэзii, на разглядзе тых праяСЮ жыцця, якiя леглi СЮ аснову сюжэтных калiзiй. Вывучэнне СЮзаемасувязi балады з каляндарнымi цыкламi зтАЩяСЮляецца важным i неабходным як пры даследаваннi абрадавага песеннага рэпертуару, так i пры высвятленнi асобных пытанняСЮ жанру балады. Манаграфiя А. Лiса СЮ гэтым напрамку кладзе добры пачатак.
ЗаслугоСЮвае СЮвагi зборнiк вуснай народнай творчасцi часу Вялiкай Айчыннай вайны тАЬПаэзiя барацьбытАЭ (1985 г.), дзе змешчаны шэраг традыцыйных баладных сюжэтаСЮ, перапрацаваных СЮ адпаведнасцi з трагедыйнымi абставiнамi, СЮ якiх апынуСЮся беларускi народ.
У 2002 г. у свет выйшла кнiга тАЬПазаабрадавая паэзiятАЭ. Яе асобны раздзел, аСЮтарам якога зтАЩяСЮляецца фалькларыст Л. М. Салавей, прысвечаны баладам. Падрабязна разглядаецца гiсторыяграфiя, iдэйна-тэматычны змест гэтага народнага жанру. Значная СЮвага надаецца разгляду мастацкiх асаблiвасцей баладных песень.
У кнiжцы тАЬБеларусы. Вусная паэтычная творчасцьтАЭ (2007 г.) балады вынесены СЮ асобны раздзел, аСЮтарам якога зтАЩяСЮляецца К. П. КабашнiкаСЮ. Даследчык дае класiфiкацыю гэтых песень, называе асноСЮныя вобразы беларускiх народных балад.
Вывучэнне i даследаванне балад адбываецца i СЮ наш час. Праблемамi жанру займаюцца такiя даследчыкi, як А. М. Багамолава (тАЬСтруктурна-граматычнае выражэнне народна-паэтычнага эпiтэта i яго функцыя СЮ баладных песняхтАЭ), Л. М. Салавей (тАЬБеларуская народная баладатАЭ), А. Яскевiч (тАЬЛя вытокаСЮ жанру балады СЮ беларускай лiтаратурытАЭ), РЖ. Ф. Штэйнер (тАЬШматмоСЮная лiтаратура Беларусi ХРЖХ стагоддзятАЭ), К. Лецка (тАЬУ святле фальклорных вытокаСЮ: Народныя казкi, легенды, паданнi, [балады]тАЭ) i iншыя.
З усяго вышэй адзначанага вiдаць, што жанр народнай балады быСЮ цiкавы не толькi даследчыкам XIX стагоддзя. Ён i сёння прыцягвае да сябе СЮвагу многiх навукоСЮцаСЮ, у тым лiку i студэнтаСЮ.
Тэма нашай дыпломнай працы тАЬДраматычныя i трагiчныя калiзii СЮ беларускiх народных баладахтАЭ цiкавая i, на наш погляд, патрабуе далейшага вывучэння, таму што народныя балады дастаткова не даследаваны. Гэтыя творы нясуць шмат павучальнасцi для кожнага чалавека, з iх зместу можна даведацца пра жыццё i побыт нашых продкаСЮ. Як фiлолагаСЮ нас вабiць мова, якой напiсаны балады: багатая на разнастайныя мастацкiя сродкi, эмацыянальная, яскравая. Наша задача - далучыць свой даследчы голас да гэтага жанру, якi хавае СЮ сваёй аснове шмат цiкавых i багатых момантаСЮ з пункту гледжання эстэтычнага.
Мэтай нашай дыпломнай працы зтАЩяСЮляецца даследаванне трагiчнага i драматычнага пафасу СЮ беларускiх народных баладных песнях.
Згодна з мэтай будуць вырашацца наступныя задачы:
звярнуць увагу на гiсторыю СЮзнiкнення i эвалюцыi народнай балады, выявiць спецыфiку жанру;
акрэслiць сiстэму вобразаСЮ баладных песень;
вызначыць трагiчную i драматычную дамiнанту жанру народнай балады, вылучыць яе крытэрыi пафасу;
выявiць драматычныя калiзii СЮ баладах перыяду Вялiкай Айчыннай вайны;
раскрыць паэтычныя прыёмы, моСЮна-выяСЮленчыя сродкi стварэння трагiчнага i драматычнага пафасу СЮ беларускiх народных баладах.
РАЗДЗЕЛ РЖ. ЖАНРАВАЯ ФОРМА РЖ ВОБРАЗНЫ ЛАД НАРОДНЫХ БАЛАД
Сярод паэтычных жанраСЮ вуснай народнай творчасцi сваёй сувяззю з сапраСЮднымi або СЮяСЮнымi падзеямi, гiстарычнымi асобамi вылучаюцца балады. Яны ярка адлюстравалi стан душы народа, яго мудрасць, псiхалогiю i светапогляд, маральна-этычныя i эстэтычныя нормы. Балады, або iх яшчэ называюць доСЮгiмi песнямi, тАФ лiра-эпiчныя творы з драматычна напружаным сюжэтам, пабудаваным галоСЮным чынам на трагiчных канфлiктах сямейнага характару, праз якiя нярэдка адлюстроСЮваюцца значныя падзеi, што мелi шырокi рэзананс. Тэрмiн балада паходзiць ад англiйскага слова ballad i лацiнскага кораня ballo, што абазначала танец. Фалькларыст Л. М. Салавей падкрэслiвае, што балада тАФтАЬлiра-эпiчная песня, якая адлюстроСЮвае драматычныя i трагiчныя калiзii СЮ сферы асабiстага, сямейнага i грамадскага быта чалавекатАЭ[57, с. 15]. Балада, сапраСЮды, жанр унiкальны i спецыфiчны, у цэнтры якога тАФ маральна-этычныя тэмы: супрацьборства дабра i зла, сутыкненне любовi i нянавiсцi, вернасцi i здрады, стойкасць чалавека СЮ трагiчных сiтуацыях i г. д. Для класiчнай балады характэрны разнастайныя рэфрэны, якiя павялiчваюць расповяд i канцэнтруюць увагу слухачоСЮ i выканаСЮцаСЮ на СЮсiх дэталях апавядання, якiя падрыхтоСЮваюць iх да СЮспрыняцця заключэння (часта вельмi выразнага) цi падводзяць слухачоСЮ, суперажываючым героям балад, да недвухсэнсавай маральна-этычнай ацэнкi iх учынкаСЮ. Славянскiя балады выконваюцца сола цi хорам у рэчытатыСЮнай i распеСЮнай манеры, узгадняючыся з лакальнымi стылямi выканаСЮцаСЮ.
Балады не мелi, як правiла, абрадавай прымеркаванасцi, за выключэннем асобных сюжэтаСЮ; магчыма СЮзнiкненне некаторых балад у вынiку мастацкага асэнсавання абрадавых дзеянняСЮ i звычаяСЮ. Так, у беларускай i СЮкраiнскай баладнай творчасцi маюцца адзiнкi, якiя звязаны з веснавой, купальскай i жнiСЮнай абраднасцю. Сувязь балады з песнямi i абрадавасцю каляндарных цыклаСЮ абумоСЮлена рознымi прычынамi. У адных выпадках гэта праяСЮленне генетычнай еднасцi, агульнасцi вытокаСЮ, у iншых тАФ дзеянне моцнай фальклорнай традыцыi, якая так парадкавала песенны рэпертуар, каб кожнаму твору было сваё месца, свой час выканання.
РЖ. Ф. Штэйнер называе баладу тАЬжанрам незвычайным, таямнiчым, загадкавымтАЭ i пераконвае, што тАЬяе свет тАФ паэтычны, па-дзiцячы наiСЮны, а таму такi дарагi сэрцу кожнага тАФ жыве поруч з намi як увасабленне чала-вечых мар, iдэалаСЮ, памкненняСЮ. I СЮсё СЮ гэтым свеце ахутана таямнiцай, бо там вандруюць прывiды i зданi, з'яСЮляюцца жорсткiя СЮладары лесу i вады, бяскрыСЮдныя i дурнаватыя падчас чэрцi i нячысцiкi, шнуруюць бязлiтасныя ваСЮкалакiтАЭ [65, с. 7].
Менавiта СЮ жахлiвых сiтуацыях раскрываецца велiчная СЮнутраная прыгажосць чалавека, якi заСЮсёды выходзiць пераможцам. Нават тады, калi перамогу ён здабывае за кошт СЮласнага жыцця. Таму, нягледзячына выразна трагiчную афарбаванасць баладнага сусвету, тут нiколi не валадарыць смерць. Яе перамагае магутнае каханне, любоСЮ мацi да сваiх дзетак, жаночая вернасць, патрыятызм, адданасць доСЮгу i сваiм iдэалам. Такой была балада пры сваiм зараджэннi. Такой яна застаецца i цяпер. Але гэта датычыцца толькi яе СЮнутранага духу. А знешне форма балады мянялася i мянялася не аднойчы.
Народныя балады тАФ адзiн з самых старажытных жанраСЮ сусветнай паэзii. Яны зарадзiлiся недзе СЮ ХРЖ-ХРЖРЖ стст. у фальклоры германскiх народаСЮ. Прыкладна СЮ гэты час балада СЮзнiкае i СЮ славянскiм фальклоры. У сярэдневяковай еСЮрапейскай паэзii тэрмiн тАЬбаладатАЭ першапачаткова абазначаСЮ народную плясавую песню любоСЮнага зместу з абавязковым рэфрэнам. Паступова песня аддзялiлася ад танца, страцiла рэфрэн. У сучасным выглядзе балада зарадзiлася на хвалi iдэй еСЮрапейскага рамантызму i за кароткi час стала яго своеасаблiвым манiфестам.
У цэнтры балады iндывiдуальны чалавечы лёс. Падзеi агульнанароднага значэння, этычныя, фiласофскiя, сацыяльныя пытаннi СЮзнаСЮляюцца СЮ гэтых творах праз прызму чалавечых СЮзаемаадносiн i лёсаСЮ. Звычайна аСЮтар балады выбiрае такое здарэнне, якое атрымлiвае СЮсеагульнае значэнне для самiх персанажаСЮ i для цэлага сацыяльнага цi нават нацыянальнага калектыву. Напрыклад, трагедыя тысяч людзей, палоненых татарамi, адлюстравана СЮ баладзе пра жанчыну, якая СЮ палоне сустракае дачку. Асаблiва важна тое, што СЮ баладных песнях няма падагульняючых вывадаСЮ, якiя перакiдваюць масток ад асабiстага лёсу да агульначалавечага.
У цэлым балада тАФ эпiчны жанр, што пацвярджае яе сюжэтнасць, падзейнасць i абтАЩектыСЮнасць апавядання. Эпiчнасць праяСЮляецца i СЮ тым, што аповед вядзецца ад аСЮтара, звычайна гэта паслядоСЮны расказ пра падзеi.
Мэтай балады зтАЩяСЮляецца не СЮсебаковае даследаванне разнастайных жыццёвых калiзiй, а паказ пэСЮнага чалавека на адным з самых складаных, вяршынных або пераломных момантаСЮ яго жыцця, якое часта завяршаецца трагiчна: мацi канчае жыццё самагубствам пасля таго, як яе дзiця разарвалi ваСЮкi, сястра атручвае брата, якi не дазваляе ёй быць з каханым. Кожны з такiх пераломных момантаСЮ змяшчае адзiны канфлiкт галоСЮнага героя з прыродай, сацыяльнай сiстэмай, ворагамi, канфлiкт гуманiзму з бесчалавечнасцю i г. д. Дзеля яркага i СЮсебаковага паказу гэтага канфлiкту свядома абмяжоСЮваецца колькасць дзеючых асоб. Для народнай балады характэрна нязначная колькасць персанажаСЮ, часцей за СЮсё 2-3. У сiлу прытчападобнасцi балады, яе сцiсласцi героi паказаны не дэталёва, а эскiзна: найбольш яскрава выдзелены толькi некаторыя рысы яго характару, якiя неабходны для вырашэння асноСЮнай iдэi твора, для развiцця канфлiкту.
Падзеi СЮ баладзе абмежаваны СЮ часе i прасторы. Уся СЮвага аддадзена дзеянню. Варта падкрэслiць, што балада не толькi апавядае пра пэСЮную падзею, але i робiць чытача яе сведкам, стварае своеасаблiвую iлюзiю прысутнасцi.
Беларускiя балады адрознiваюцца ад баладаСЮ iншых народаСЮ сваёй паэтычнасцю. Тлумачыцца гэта тым, што СЮ беларускiм фальклоры, як i СЮ заходнiх славян, амаль не склалiся традыцыi гераiчнага эпасу. Здарылася так, што СЮсе незвычайныя, найбольш трагiчныя падзеi, якiя былi нярэдкiмi СЮ штодзённым побыце беларусаСЮ, гераiчныя моманты СЮ жыццi пэСЮнага сацыяльнага калектыву цi нават усёй нацыi тАФ смерць добрых малайцоСЮ ад рук ворагаСЮ (тАЬКаля лесу, каля цёмнагатАЭ), развiтанне з мужнымi абаронцамi роднага краю (тАЬПраводзiны на вайнутАЭ, тАЬРазвiтанне з мiлымтАЭ), нашэсце захопнiкаСЮ (тАЬУдава ратуецца ад татараСЮтАЭ) тАФ знайшлi свае глыбокае адлюстраванне СЮ выключна дынамiчнай, драматычна напружанай форме народнай балады.
Мастацкая спецыфiка беларускай народнай балады вызначаецца яе драматызмам i трагiчнасцю. Пад драматызмам мы разумеем эстэтычную катэгорыю, якая адлюстроСЮвае i абагульняе супярэчнасцi i канфлiкты чалавечага жыцця, узаемаадносiны чалавека з навакольным светам. Для драматызму характэрныя няшчасце, неСЮладкаванасць, незадаволенасць асобы СЮ душэСЮнай сферы, у асабiстых адносiнах, у грамадскiм становiшчы, напружанае перажыванне нейкiх супярэчнасцяСЮ, усхваляванасць i трывога, барацьба процiлеглых сiл, напружаная iнтрыга, сутыкненне процiлеглых чалавечых учынкаСЮ, iдэй, iмкненняСЮ [6, с. 15]. Г. ПаспелаСЮ называе драматызм тАЬпафасам дзеянняСЮ i адносiнаСЮ персанажаСЮ, але часта ён робiцца разам з тым i драматызмам iдэйнай накiраванасцi самога творатАЭ [49, с. 90]. Канфлiкты, якiя параджае пафас драматызму, тАФ гэта, на думку даследчыка, тАЬсутыкненнi персанажаСЮ з такiмi сiламi жыцця, з такiмi яе прынцыпамi i традыцыямi, якiя звонку супрацьстаяць характарам персанажаСЮ i якiя не маюць для iх зверхасабiстага значэннятАЭ [49, с. 90]. Драматычныя канфлiкты могуць прывесцi да вельмi цяжкiх перажыванняСЮ, да пакутаСЮ, нават да пагiбелi. Чым больш глыбокiя канфлiкты, тым больш цяжкiя перажываннi, тым мацнейшы драматызм дзеянняСЮ персанажаСЮ i iх лёсаСЮ.
Побач з драматызмам у баладах прысутнiчае i трагiчнае. Пад трагiчным мы разумеем эстэтычную катэгорыю, якая характарызуе невырашальны мастацкi канфлiкт (калiзiю), якi разгортваецца СЮ працэсе свабоднага дзеяння героя i суправаджаецца пакутамi i гiбеллю героя цi яго жыццёвых каштоСЮнасцей. Трагiчнае СЮзнiкае на аснове сутыкнення чалавека з невырашальнымi супярэчнасцямi. Невырашальны канфлiкт прыводзiць да цяжкiх пакут i смерцi героя. Аднак гiбель не кожнай асобы мы СЮспрымаем трагiчна, а толькi той, што мае важнае станоСЮчае значэнне для людзей. Варта разумець, што тАЬпад трагiчным разумеецца не проста жахлiвае, а тое, што звязана з неажыццёСЮленымi высокiмi парываннямi чалавекатАЭ [49, с. 158].
Супярэчлiвым застаецца пытанне класiфiкацыi беларускiх народных балад. Мы будзем кiравацца думкай Л. Салавей, якая падзяляе балады на наступныя вiды:
балады з мiфалагiчнымi матывамi;
балады казачныя i легендарныя;
балады, якiя змяшчаюць загадкi;
балады гульнёва-карагоднага складу;
балады навелiстычныя;
балады гiстарычныя;
балады гераiчныя.
Паводле наяСЮнасцi рэлiктаСЮ старажытнага светаСЮспрымання да найбольш раннiх балад трэба аднесцi балады з мiфалагiчнымi матывамi. Да iх блiзкiя балады казачнага характару, балады, што СЮключаюць загадкi. Найпазнейшымi трэба лiчыць балады навелiстычныя. Варта адзначыць пэСЮныя цяжкасцi, якiя СЮзнiкаюць пры разглядзе асобных сюжэтаСЮ: варыянты адной балады могуць мець мiфалагiчныя элементы, напрыклад, метамарфозы, а могуць iх i не мець.
Да спецыфiчных рыс адносiцца таксама i сiстэма вобразаСЮ беларускiх народных балад. Неабходна адзначыць, што вобразы, выкарыстаныя СЮ беларускiх баладах, вельмi яскравыя i поСЮныя. Праз паводзiны персанажаСЮ, iх пачуццi, размовы мы можам добра СЮбачыць унутраны свет чалавека, пачуць тое, што да нас хацеСЮ данесцi народ тАФ аСЮтар твора.
Вельмi багатымi i разнастайнымi з'яСЮляюцца балады навелiстычнага характару, у якiх адным з распаСЮсюджаных вобразаСЮ зтАЩяСЮляецца нявестка, якую свякруха закляла СЮ рабiну. Ператварэнне адбываецца часцей у разнастайныя запаветныя дрэвы: рабiну, калiну, таполю, ялiну. Пры дапамозе такiх ператварэнняСЮ аСЮтар перадае нам жыццё гаротнай дзяСЮчыны, якую не СЮзлюбiла свякруха, раскрывае СЮнутраны свет закаханай маладзiцы, паказвае яе перажываннi i пакуты ад нешчаслiвага кахання:
Стрыкуча крапiва балотная,
Журлiва свякрова нягодная.
Бiла нявесту як дзень, дак ноч,
Гнала нявесту з двара далоСЮ:
тАФ РЖдзi, нявеста, у чыста поле,
Скiнься, нявеста, рабiнай [3, с. 125].
Перад намi паСЮстаюць адразу два вобразы тАУ свякрухi нягоднай i беднай нявесткi. У гэтай баладзе свякруха выступае адмоСЮнай, сварлiвай жанчынай, якая незадаволена маладзiцай i заклiнае яе ператварыцца СЮ рабiну. Тут праяСЮляюцца рэСЮнасныя адносiны да нявесткi за сына. Мацi хоча, каб дзiця было побач з ёй, а не з маладой жонкай. Менавiта таму СЮ гэтым вобразе нам бачны недобразычлiвыя, эгаiстычныя паводзiны чалавека. Нявестка наадварот паСЮстае добрай, цiхмянай дзяСЮчынай, якая кахае свайго хлопца. Праз яе паводзiны мы бачым, што гэта паслухмяная, са светлай душой маладзiца.
У баладах пра напады татар прысутнiчае вобраз бярозы:
тАФ Ты, бярозе, хiлява-бялява,
Чаму ты СЮ полi не вясёла?
Чаму ты, бяроза, суха, не зелена? [3, с. 264]
Вобраз бярозы, якая трацiць сваю прыгажосць, засыхае, церпiць ад наездаСЮ татар, прыйшоСЮ у баладу, на думку К. П. Кабашнiкава, з вясельнай паэзii. У баладных песнях бяроза тАУ вобраз самадастатковы. Нам дастаткова толькi аднаго эпiзода, каб убачыць спусташальнасць татарскiх набегаСЮ [14, с. 336].
Сустракаецца СЮ баладных песнях i вобраз калiны. Сiмвалiчны вобраз калiны тАУ адзiн з самых распаСЮсюджаных i сэнсава шматгранных. Ярка i пераканаСЮча калiна як вобраз-сiмвал маладой дзяСЮчыны або замужняй жанчыны (нявесткi) выступае СЮ некаторых народных баладах. Паводле адной з балад, праклятыя за грэх казак i дзяСЮчына прараслi пасля смерцi: казак тАУ яварам, а дзяСЮчына тАУ калiнаю.
У народнай баладзе ператварэннi герояСЮ могуць адбывацца не толькi СЮ дрэва, але i СЮ iншыя вобразы. Пра гэта сцвярджаюць i навукоСЮцы. Так, знаСЮца балад Л. Салавей адзначае, што тАЬадным з яскравых вобразаСЮ у баладах зтАЩяСЮляецца ластаСЮкатАЭ [25, с. 487]. Прыкладам можа служыць балада:
Да СЮ нядзельку раненька на зары
Шчабятала ластаСЮка на моры,
На беленькiм камушку седзючы,
РЖ на беражочак гледзючы:
тАФ Ой, татулька, татулька, для бога,
Знiмi мяне з камушка бялога [3, с. 239].
Тут назiраецца первСЮвасабленне дзяСЮчыны СЮ ластаСЮку. Сама на сабе гэтая птушка сiмвалiзуе лепшыя якасцi: дабрыню, чысцiню, пяшчоту. Так праз вобраз ластаСЮкi паказваюцца нам якасцi дзяСЮчыны i робiцца гэта для большай эмацыянальнасцi, праСЮдзiвасцi.
Асаблiва часта сустракаецца СЮ баладных песнях вобраз шэрай зязюлькi тАУ сiмвал жанчыны, якая горка сумуе-тужыць тАУ або СЮ разлуцы з каханым, або па дому бацкоСЮ. Па словах Л. Салавей, тАЬматыСЮ ператварэння жанчыны СЮ птушку, найчасцей зязюлю, а яе дзяцей у дробных птушачак, салавейкаСЮ, прысутнiчае СЮ некалькiх сюжэтах i з'яСЮляецца сюжэтастваральным, без гэтага ператварэння сюжэт не можа iснаваць, ён рассыпаеццатАЭ [25, с. 445]. Неабходна дадаць, што на Беларусi зязюлю лiчылi птушкай жаночага роду, птушкай без пары, птушкай-удавой. За вобразам зязюлi замацавалася i сiмвалiчнае значэнне вяшчуннi i варажбiткi. Зязюлi па народных павертАЩях, дадзена знаць тое, чаго не ведаюць i не могуць ведаць людзi, таму СЮ песнях яна прадказвае лёс.
Да рэдкiх сюжэтаСЮ балад адносяцца творы з вобразам арла. Арол у iндаеСЮрапейскай мiфалогii заСЮсёды знаходзiцца на вяршынi ВлДрэва СусветуВ». Гэтая птушка служыла пасланцам багоСЮ, далятала да мора, прыносiла адтуль весткi, могла бачыць нiжнiх ранейшых багоСЮ, зрынутых у апраметную [25, с. 463]. У беларускай фальклорнай спадчыне арол таксама памяшчаецца часта на дубе тАФ дрэве Перуна, цi ВлДрэве СусветуВ»:
УзяСЮ стрэльбу да застрэлiСЮ гарла на дубе.
Дзе галоСЮка упала, там цэркаСЮка стала,
А дзе крылца СЮпалi, там алтары сталi.
А дзе ножанькi СЮпалi, там свечанькi сталi [3, с. 484].
Асаблiвасцю казачных балад з'яСЮляюцца таксама вобразы дзiкiх звяроСЮ, пра якiя дастаткова мiфалагiчных уяСЮленняСЮ i якiя шырока прадстаСЮлены СЮ казках. Гэта найперш воСЮк (сюжэты ВлваСЮкi-нянькiВ», ВлвоСЮк перамагае СЮ шлюбным спаборнiцтвеВ», у першым сюжэце яго можа замянiць мядзведзь):
Над дзiцятачкай чатыры нянечкi,
Чатыры нянечкi, шэрыя ваСЮкi.
Радзiлi раду, раду добрую [3, с. 583].
Беларускiя балады данеслi да нас шэраг мiфалагiчных матываСЮ, якiя сведчаць пра веру нашых продкаСЮ у мажлiвасць ператварэння чалавека СЮ аб'екты навакольнай прыроды: кветкi, дрэвы, каменнi, рэчкi i iнш. У мастацкi твор уключаецца гатовы добра вядомы архаiчны матыСЮ, якi служыць большай мастацкай выразнасцi твора, робiць яго глыбокiм i змястоСЮным [12, с. 459]. З мужчынскiх вобразаСЮ варта адзначыць зялёны дубочак тАУ вобраз, якi процiстаiць жаночым вобразам з раслiннага свету, хаця нi з адным з iх i не спараны (як, напрыклад, явар з калiнай або з лiпай) [25, с. 487]:
Прыблудзiлася к зялёнаму дубу,
Тут я, млода, начавацi буду.
Я думала, што дуб зеляненькi,
АдазваСЮся казак маладзенькi [3, с. 249].
Як зазначае К. Лецка, у беларускай народнай баладзе, як i СЮ фальклоры многiх народаСЮ свету, наблiжанасцю да рамантычнага паказу вызначаецца такая сiтуацыя, калi СЮ знак моцнай i неразлучнай любовi нябожчыкаСЮ (звычайна хлопца i дзяСЮчыны) на iх магiлах вырастаюць i сашчапляюцца дуб з бярозаю або зрастаюцца разам вяршочкi зялёнага явару i белай бярозы [41, с. 182]. Гэты гiмн вернасцi СЮ каханнi праз алегарычныя вобразы дрэСЮ знайшоСЮ адлюстраванне СЮ рамантычнай баладзе ВлДзве бярозыВ» Яна БаршчэСЮскага, у творчасцi iншых паэтаСЮ-рамантыкаСЮ. Становяцца Влдубочкамi, бярозкамiВ» i нават Влбелым камянёмВ» героi народнай балады ВлЗаклятае вяселлеВ». У дадатак да таго хлопец, дзяСЮчына цi нявестка могуць стаць вярбою.
Народныя балады змяшчалi СЮ сабе вобразы не толькi дрэСЮ, птушак, раслiн, але i абстрактныя паняццi СЮ вобразе гора. Такiя вобразы адносяцца да вельмi старажытных уяСЮленняСЮ аб прадвызначанасцi чалавечага шляху, аб надзяленнi кожнага чалавека ужо пры нараджэннi добрай або благой доляй:
А я СЮ горы не радзiлася,
Само гора прыкацiлася.
Пайду з гора СЮ чыста поле,
Гора за мной катком коцiцьтАж [3, с. 452]
У простага чалавека гора жыло побач, усюды хадзiла ззаду. Праз гэты вобраз аСЮтар балады паказвае, што просты чалавек вельмi часта пакутаваСЮ, яму было нялёгка па жыццi побач з горам, якое не давала спакою.
З жаночых вобразаСЮ у беларускiх баладах бадай што самым глыбокiм i яркiм, тАЬмастацкi дасканалым трэба лiчыць вобраз сялянскай дзяСЮчыны БандароСЮны, галоСЮнай гераiнi аднайменнай баладытАЭ [14, с. 341]. Пачуццё чалавечай годнасцi, жаночага гонару, мужнасць, сiла волi, здольнасць супрацьстаяць дамаганням пана, улада якога над сялянамi была неабмежаванай, сканцэнтраваны СЮ гэтым вобразе народнай гераiнi. Яна не прымае падарункаСЮ пана, наносiць яму нечуваную абразу, хоць ведае, што рызыкуе жыццём:
- Ой, лепей, пане Хамiцкi, у сырым пяску гнiцi,
Як за панам Хамiцкiм у атласе хадзiцi [3, с. 343].
Такiм чынам, мы бачым, што беларускiя народныя балады насычаны разнастайнымi вобразамi, праз якiя больш дакладна характарызуецца чалавек, яго паводзiны, унутраны стан.
Такiм чынам, акрэсленыя спецыфiчныя рысы беларускай народнай балады гавораць пра тое, што гэта вельмi цiкавы, глыбокi па змесце жанр. Баладныя песнi вызначаюцца высокiмi эстэтычнымi i iдэйнымi якасцямi. Пры СЮсёй тэматычнай разнастайнасцi балады маюць нешта агульнае, што дазваляе абтАЩяднаць iх у межах адзiнага жанру.
РАЗДЗЕЛ РЖРЖ. ДРАМАТЫЧНЫЯ КАЛРЖЗРЖРЖ РО НАРОДНАЙ БАЛАДЗЕ
Мастацкая спецыфiка народнай балады вызначаецца яе драматызмам. Рускi даследчык фальклору С. АзбелеСЮ адзначае, што тАЬдраматызм балады адносiцца да спосабу апавядання СЮ ёй, але не СЮказвае на сувязь з драмай як з адным з вiдаСЮ птАЩес для сцэнытАЭ [ 31, с. 72]. Неабходна СЮдакладнiць, што СЮ народных баладах мы сутыкаемся з эстэтычнай катэгорыяй драматычнага, якая СЮказвае на напружанасць, безысходнасць стану, абставiн. Драматычны канфлiкт прадвызначае супярэчнасцi СЮ светаСЮспрыманнi герояСЮ i падчас iх барацьбы, спрыяе ачышчэнню (катарсiсу) герояСЮ i чытачоСЮ або слухачоСЮ. Г. М. ПаспелаСЮ у працы тАЬПраблемы гiстарычнага развiцця лiтаратурытАЭ гаворыць, што тАЬканфлiкты, якiя параджаюць пафас драматызму, тАФ гэта сутыкненнi персанажаСЮ з такiмi сiламi жыцця, з такiмi яго прынцыпамi i традыцыямi, якiя звонку процiстаяць характарам персанажаСЮ i якiя не маюць для iх звышасабiстага значэння.З такiмi сiламi i прынцыпамi жыцця персанажы могуць уступаць СЮ процiборства, абараняючы гэтым або сваi звышасабiстыя памкненнi, або толькi маральныя каштоСЮнасцi свайго прыватнага жыцця, а часам нават i такiя асабiстыя памкненнi, якiя не маюць станоСЮчага маральнага значэннятАЭ [49, с. 73]. Пад звышасабiстым даследчык разумее грамадскiя iдэалы, якiя даюць людзям, якiя да iх iмкнуцца, годнасць, гонар, славу. тАЬТакiя iдэалы не зтАЩяСЮляюцца чымсьцi асабiстым, выпадковым, яны не СЮзнiкаюць па волi асобных людзейтАЭ, тАФ падкрэслiвае вучоны [49, с. 20].
Запатрабаванням драматычнай выразнасцi балады падпарадкаваны i кампазiцыя, i спосаб паказу чалавека, i сам прынцып тыпiзацыi жыццёвых зтАЩяСЮ. Дзеянне заСЮсёды зведзена да аднаго канфлiкту, да аднаго цэнтральнага эпiзода, а СЮсе падзеi, якiя папярэднiчаюць канфлiкту, або выкладаюцца вельмi сцiсла:
Жыла СЮдоСЮка багатая,
А СЮ яе дочка харошая.
Пашла на бераг ложак мыць.
Яшчэ ложак не памыла,
Цёмна хмарка уступiла [3, с. 72].
або зусiм адсутнiчаюць, i балада пачынаецца адразу з драматычнага дзеяння:
Ой, у полi пад вiшэнькаю
Там казачок забiты ляжыць,
Над iм конiк вараны стаiць,
Капыцейкам зямлю сячэ,
Свайму пану вады дастае [ 3, с. 281].
Драматызм народных балад дасягаецца з дапамогай адкiдвання падзей, якiя адбываюцца пасля асноСЮнага канфлiкту. Напрыклад, у беларускiх фальклорных баладах дачка даведваецца пра тое, што бацька забiСЮ мацi, сын высвятляе, што мацi загубiла яго жонку. Пра тое, што адбываецца далей, балада не гаворыць.
Драматычны пачатак жанравай структуры балады цесна звязаны з напружанасцю дзеяння, якая падкрэслiваецца звычайна адмысловым, iмклiвым, вершаваным рытмам. Па сутнасцi, кожная балада тАФ гэта маленькая драма. Канфлiкт, якi пакладзены СЮ аснову, заСЮсёды востра драматычны. Развязка ж, якая выступае сюжэтным завяршэннем канфлiкту, носiць не проста нечакана-эфектны, але часта трагiчны характар. У вядомай ступенi драматызм балад звязаны таксама з той атмасферай страху i жаху, без якой наогул нельга СЮявiць мастацкую прыроду традыцыйнай фальклорнай балады. Часам драматызм народных балад цесна пераплецены з рэлiгiйнымi i мiфалагiчнымi вераваннямi людзей, нiбы выцякае з iх. Чалавек прызнае iснаванне нейкай неспасцiжнай i непадуладнай яму сiлы. У большасцi балад гэта проста СЮсведамленне таго, што вонкавыя, абтАЩектыСЮныя акалiчнасцi часта аказваюцца мацнейшымi за СЮнутраныя, субтАЩектыСЮныя падахвочваннi асобнага чалавека. Адсюль характэрны для балад змрочны каларыт.
З усяго спектра праблем ледзь не самай галоСЮнай зтАЩяСЮляецца супрацьстаянне асобы i лёсу. У беларускай народнай баладзе выразна прасочваецца iдэя справядлiвасцi: калi чалавек не кiруецца загадамi лёсу - ён будзе пакараны. Герой нярэдка свядома кiдае выклiк лёсу, аказвае яму супрацiСЮленне насуперак усякiм прадказанням i прадчуванням. Пра гэта яскрава сведчыць сапраСЮдны шэдэСЮр беларускай лiра-эпiчнай паэзii тАФ балада пра БандароСЮну. Гэтая прыгожая, гордая i смелая дзяСЮчына з народа, якая вырашыла лепш загiнуць, чым паступiцца сваёй чалавечай i дзявочай годнасцю:
тАФ А цi лепей, БандароСЮна, СЮ пяску гнiцi,
Як за мною, за Хамiцкiм, СЮ атласе хадзiцi? [ 3, с. 343]
Гераiня спрабавала пазбегнуць пагiбелi, ды потым прыняла смерць, але не скарылася панскай прыхамацi, не аддала на здзек свой жаночы гонар i засталася непараможнай. Калiзiя, якая, здавалась бы, абмежавана сюжэтнымi рамкамi (лёс адной дзяСЮчыны), у сапраСЮднасцi шырока распаСЮсюджаная i мае грамадскае значэнне. Так, перад намi нiбы канцэнтраванае выражэнне лёсу СЮсяго народа, у маральнай пазiцыi БандароСЮны СЮвасабляюцца значымыя бакi маральнага кодэкса простага люду, якi процiстаiць рабаСЮнiкам. Далёка не заСЮсёды баладныя сюжэты маюць шчаслiвы фiнал, у якiм перамогу атрымлiвае справядлiвасць. Наадварот, для балад характэрны наймацнейшы драматызм зместу. Сюжэтныя калiзii да мяжы завостраны i напружаны, увага скiравана на канфлiкты i сiтуацыi, у якiх магчымасць шчаслiвых развязак выключана. Як правiла, баладныя песнi завяршаюцца трагiчна.
Драматычныя калiзii СЮ беларускiх народных баладах пра паходжанне кветак братак спалучаюцца з матывам iнцэсту. У фальклоры нашага народа iснуюць два варыянты сюжэта. Першы апавядае, як разлучаныя СЮ дзяцiнстве брат i сястра сустракаюцца дарослымi i СЮступаюць у кроСЮна-роднасны шлюб, з якога няма выйсця. Па сваёй волi яны ператвараюцца СЮ кветкi (на брату тАФ сiнiя кветкi, на сястры тАФ жоСЮтыя), i гэта толькi павялiчвае драматызм. Частка запiсаСЮ мае iншае вырашэнне канфлiкту тАФ брат i сястра шчаслiва пазбягаюць iнцэсту. Л. Салавей адзначае, што тАЬнават у тэкстах, дзе iнцэст пазбягаецца, застаецца iнерцыя СЮяСЮлення, што грэх адбыСЮся, i брат з сястрой ператвараюцца СЮ кветку тАЬбраткiтАЭ. Прытым кветка гэтая СЮспрымаецца як купальская трава, якую дзеСЮкi будуць збiраць на Купаллi i СЮспамiнаць брата i сяструтАЭ [ 25, с. 458]. Народная этыка рашуча асуджае такi ракавы збег абставiн, менавiта таму практычна заСЮсёды балада заканчваецца трагiчна. Драматычная напружанасць канфлiкта даводзiцца да крайнiх межаСЮ, аснову сюжэтнага развiцця складаюць жахлiвыя супадзеннi i непапраСЮныя выпадковасцi.
Часам драматычны пачатак у баладах настолькi моцна выражаны, што з-за гэтага аСЮтарскi аповед адыходзiць на другi план або зусiм замяняецца маналагiчнай або дыялагiчнай формай апавядання. Напрыклад, адзiн з варыянтаСЮ балады тАЬРазважлiвая дзяСЮчына СЮ палонетАЭ пабудаваны як размова Дуная, паланянкi i капiтана:
тАФ Дунай, Дунай, Дунайчык мой,
Чаму ж ты, Дунай, так цiхенька iдзеш?
тАФ Як жа мне, Дунаю, цiхенька не iсцi?
Бо па мне, Дунаю, тры чаСЮны плывуць..
..У трэцiм чаСЮночку дзяСЮчына плача [3, с. 79].
Разважлiвая паланянка адмаСЮляецца ад прапановы капiтана тАЬслузе пасцель слацьтАЭ, а з iм разам спаць, бо тАЬне жывуць дзве жонкi пры адном мужытАЭ [3, с. 79].
Неабходна адзначыць, што балады пра паланянак прасякнуты асаблiвым драматызмам. Тут выразна адчуваецца i туга па далёкай Радзiме, i неадольнае жаданне пабачыць родных, i нелюбоСЮ да чужой старонкi. Прыкладам служаць балады пра мацi-птушку, якая ляцiць зязюляй да СЮгнанай у татарскi палон дачкi i чуе там, як дачка просiць свайго мужа адпусцiць яе да мамкi СЮ госцi. Асаблiвага драматычнага напружання дасягаюць тыя баладныя песнi, якiя мал
Вместе с этим смотрят:
"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)
"Донские рассказы" Михаила Шолохова
"Живопись слова" в японской поэзии
"Записки из подполья" как исток философии экзистенциализма Ф.М. Достоевского
"Подпольный человек" Ф.И. Достоевского