Паэма А.А. Куляшова "Cцяг брыгады"

Установа адукацыi

МагiлеСЮскi дзяржаСЮны унiверсiтэт iмя А. А. Куляшова

Кафедра беларуская лiтаратуры

Рэферат

Паэма А.А. Куляшова тАЬСцяг брыгадытАЭ

МагiлеСЮ 2007

Творамi незвычайнай лiрычнай сiлы i духоСЮнай ёмiстасцi сталi ваенныя вершы i балады Куляшова, яго паэма ВлСцяг брыгадыВ». Драматычныя, нават трагiчныя тАФ як i час, у якi яны стваралiся, тАФ яны валодалi велiзарнай духапад'ёмнасцю, яны гаварылi кожнаму сэрцу, што такое Радзiма, свабода, родны краявiд i матчына мова, з чым жыць i як змагацца.

У першыя днi вайны КуляшоСЮ, знаходзячыся СЮ Мiнску, на свае вочы бачыСЮ бамбёжкi, разбурэннi. БачыСЮ, як гарэСЮ той дом, у якiм яны калiсьцi жылi разам з ТаСЮбiным i Астапенкам i СЮ якiм ён разам з Антонам Бялевiчам начаваСЮ перад гэтым, прыехаСЮшы з Хоцiмска. Давялося пакiнуць родную Беларусь, перажыць разам з многiмi савецкiмi людзьмi горыч адступлення. Пешкi дабiраСЮся паэт да Оршы, адтуль тАФ поездам у Калiнiн, дзе СЮступiСЮ у рады Савецкай Армii. БыСЮ накiраваны СЮ ваенна-палiтычнае вучылiшча пад НоСЮгарадам, а з яго тАФ у армейскую газету ВлЗнамя СоветовВ».

У народнага паэта Беларусi Пiмена Панчанкi захавалася некалькi пiсем Куляшова ваеннага часу. У адным з iх тАФ даволi падрабязны расказ паэта пра гэты свой шлях на СЮсход. 3 дазволу Пiмена Емяльянавiча цытуем гэта пiсьмо.

Вл16.1.42 г. Дарагi Пiмен! НядаСЮна паслаСЮ табе паштоСЮку, дазнаСЮшыся, што ты СЮ ВлЗа Савецкую БеларусьВ», i раптам такая нечаканасць тАФ лiст ад самаго цябе. Ну, братка, лепш ты i прыдумаць не мог. Сёння твой лiст для мяне тАФ падзея. Думаю, што ваяка Айзiк (Алесь Кучар тАФ В. Б.) таксама мне напiсаСЮ i я СЮ хуткiм часе буду мець яшчэ адну радасць.

Як бачыш тАФ працую я СЮ ВлЗнаменн СоветовВ», у газеце табе вядомай. ДоСЮгi час я не ведаСЮ, дзе ты, пiсаСЮ на iмя Лешчынера, але адказу не атрымаСЮ да гэтага часу.

Прыблiзна 1 лiпеня СЮ Оршы я меСЮ гонар чытаць твой верш на рускай мове СЮ ВлКрасноармейской правдеВ», мне нават запомнiСЮся адзiн радок: Влдо пули последней в стволеВ». Так, здаецца? Я тады вельмi зайздросцiСЮ табе, бо яшчэ не ведаСЮ, што будзе СЮперадзе, адзiн, без сяброСЮ, у цяжкi для краiны час. Мне тады вельмi хацелася быць з сябрамi, прынамсi з табою.

Але раз ужо СЮдарыСЮся я СЮ лiрыку СЮспамiнаСЮ, то мушу апiсваць усё па парадку. Ты, мусiць, ведаеш цi чуСЮ, што перад падзеямi я бьСЮ у Хоцiмску, а жонка мая з дзецьмi СЮ доме_адпачынку СЮ Пухавiчах. У першы ж дзень я пайшоСЮ у райком партыi, адтуль ехала легкавая машына да станцыi тАФ такiм чынам я выехаСЮ з Хоцiмску i паехаСЮ у Мiнск. Жонку i дзяцей не застаСЮ тАФ яны выехалi СЮ Хоцiмск. ПрыехаСЮшы, адразу пазванiСЮ Мiх. Лынькову, ён паабяцаСЮ мне СЮзяць мяне да сябе СЮ ВлКрасноармейскую пр[авду]В». Абяцанкi цацанкi, а дурному радасць тАФ у рэдакцыю СЮзяты быСЮ iншы чалавек, а мне вельмi далiкатна сказана было, што штаты перапоСЮнены. (..)

Карацей кажучы, апынуСЮся я на шасэ Мiнск тАФ Орша, iшоСЮ разам са Шведзiкам i яго жонкай. Потым нас дагнаСЮ Ц., а яшчэ далейтАФ яны селi на грузавiк, а я пайшоСЮ пешкi, па дарозе заходзячы СЮ раённыя ваенкаматы. Там я сустрэСЮся i з работнiкамi свайго Мiнскага ваенкамата. Потым ехаСЮ у эшалоне з Оршы. ПотымВацудам трапiСЮ у газету. Вось уся гiсторыя. Працую СЮ ВлЗнамени СоветовВ», ужо шэсць месяцаСЮ. За гэты час напiсаСЮ багата вершаСЮ, заставак, шапак. Але вершы паруску пiшу, бо пiсаць беларускiя няма часу. Пасылаю табе тры вершы з апошнiх. Вядомая рэч, ты з прыемнасцю яшчэ большай чытаСЮ бы мае беларускiя вершы, калi б яны былi. Ну, нiшто, пасылаю табе пакуль што палову радасцi i прыемнасцi. Вельмi цiкава ведаць мне тваю, Максiмаву (Максiма Танка.тАФ В. Б.) i Алесеву (Кучара.тАФ В. Б.) думку наконт iх. Вершы, мне здаецца, па зместу свайму беларускiя. Ведаеш, Пiмен, вельмi хацелася б мне, як вам, пiсаць па-беларуску, у беларускай газеце друкаваць вершы, шапкi, вокны i г. д., але ж, на жаль, гэта не ад мяне залежыць. (..)

Я вельмi рад за Максiма Танка, яму, мусiць, таксама давялося перажыць не менш, чым мне i табе. Рад, што ён разам з намi СЮсiмi. Горача цiсну яму руку i жадаю поспехаСЮ.

Вельмi прасiСЮ бы, Пiмен, цябе i Максiма прыслаць мне свае вершы апошнiя, лепшыя на вашу думку, для мяне гэта было б не меншай радасцю, чым Вашы пiсьмы.

Яшчэ раз цiсну руку Кучару, Максiму, не кажучы СЮжо пра цябе.

Перадай прывiтанне Петрусям (БроСЮку i Глебку.тАФ В. Б.) i СЮсiм нашым. Напiшы мне, хто яшчэ працуе СЮ вашай газеце.

Ну, усяго добрага. Пiшы, не лянуйся.

Ар. КуляшоСЮ.

Р. С. Я цяпер лiчуся палiтруком (..)В»

Усё перажытае, выпакутаванае СЮ тую пару вылiлася СЮ паэму ВлСцяг брыгадыВ».

Як ад роднай галiнкi дубовы лiсток адарваны,

Родны Мiнск я пакiнуСЮ, нямецкай бамбёжкаю гнаны.

Мiма дрэСЮ, мiма дрэСЮ

Усю ноч я iшоСЮ,тАФ за спiною

Родны горад гарэСЮ,

I не ведала сэрца спакою.

Асабiстыя СЮражаннi, убачанае СЮ Мiнску i па дарозе на Оршу, СЮвайшло СЮ твор.

I роспачныя днi адступлення, i трывога за сям'ю..

З'яСЮленне паэмы стала падзеяй ва СЮсёй савецкай паэзii. КуляшоСЮ здзейснiСЮ подзвiг, стварыСЮшы паэму такой грамадзянскай i мастацкай вартагцi СЮ неспрыяльных умовах. Вайна, яе цяжкiя СЮмовы, можна лiчыць, асаблiва перашкаджалi працы над вялiкiмi паэтычнымi творамi. Засяроджанасць, паглыбленасць i нават проста цвёрды парадак жыцця, якiя неабходны для працы над шматпланавым творам, якраз часцей за СЮсе i адсутнiчалi на вайне.

Аб тым, як выспявала задума паэта, як выкрышталiзоСЮваСЮся сюжэт паэмы ВлСцяг брыгадыВ», можна прачытаць у некалькiх iнтэрв'ю, узятых у Куляшова СЮ розны час карэспандэнтамi рэспублiканскiх i СЮсесаюзных выданняСЮ. Найбольш поСЮна творчая гiсторыя паэмы расказана У. Мiцкевiчам_у кнiзе ВлАркадзь КуляшоСЮ у школеВ» на аснове запiсу гутаркi аСЮтара з паэтам ад 12 кастрычнiка 1974 года.

ВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВлЗадума напiсаць. твор аб вернасцi Радзiме, воiнскаму сцягу СЮзнiкла СЮ першыя ваенныя месяцы. Але рашэнне звязаных з гэтым праблем прыйшло не адразу. Асацыяцыi былi фрагментарныя, раскiданыя, неакрэсленыя. А трэба было даць цэласную мастацкую карцiну гераiчнай барацьбы савецкага народа з фашысцкiм нашэсцем..

Рэалiзацыя задумы прыйшла нечакана. Выло гэта СЮ 1942 г. У рэдакцыю франтавой газеты, дзе працаваСЮ лiтработнiкам, аднойчы накiравалi групу так званых акружэнцаСЮВ», таксама работнiкаСЮ франтавых газет з iншых вайсковых часцей. Ад гэтых людзей, якiм пашанцавала вырвацца з пекла варожага акружэння, я пачуСЮ шмат гераiчных эпiзодаСЮ, звязаных з выратаваннем сцяга вайсковай часцi, расправай са здраднiкамi СЮ тыле ворага, шляхамi i метадамi выхаду з акружэння (iшлi толькi ноччу, трымаючыся ручаёСЮ, рэк)..

Усё гэта, разам узятае, i многае iншае, убачанае i перажытае, канчаткова высветлiла задуму паэмы, напоСЮнiла яе канкрэтным iдэйна-мастацкiм зместам, прадвызначыла формуВ». Правобразам Заруднага СЮ паэме паслужыСЮ у пэСЮнай ступенi член Ваеннага Савета 11-й армii камiсар I. В. ЗуеСЮ. Паэма была напiсана за сорак дзён. У лiсце ад 3 лiстапада 1942 г. КуляшоСЮ пiсаСЮ Пiмену Панчанку: ВлНа жаль, вершаСЮ даслаць вам не магу, бо не пiсаСЮ, бо працаваСЮ над паэмай, якую i закончыСЮ 20 кастрычнiка. Паэма аб айчыннай (вайне на Беларусi, называецца ВлСцяг брыгадыВ», памерам за 2000 радкоСЮ. Пасля 25 гадавiны (Кастрычнiка.тАФ В. Б.) павязу яе СЮ Маскву, дзе i прачытаю яе хлопцам. Паслаць яе вам тАФ то вы ж яе не надрукуеце тАФ зашмат. Добра было б, каб ты пад'ехаСЮ у Маскву таксама, у Маскве я буду да 20 лiстападаВ». I вось у снежнi 1942 года СЮ Маскве СЮ кватэры А. ТвардоСЮскага КуляшоСЮ прачытаСЮ сваю паэму групе пiсьменнiкаСЮ. ВлПершапачатковае знаёмства з гэтай рэччу тАФ адзiн з самых яркiх i дарагiх для мяне лiтаратурных успамiнаСЮ ваеннага часуВ»,тАФ пiсаСЮ пазней А. ТвардоСЮскi СЮ артыкуле ВлПаэма ВлСцяг брыгадыВ». Гэта тАФ у артыкуле. Але захавалiся яшчэ i радкi, якiя не СЮвайшлi СЮ артыкул. Мы можам прачытаць iх у публiкацыi М. I. ТвардоСЮскай: Вл..маленькi капiтанВ», як мы называлi Куляшова, якому пры яго наогул вельмi маладых гадах i невялiкiм росце светлы, высокi i па-дзiцячаму чысты лоб надаваСЮ яшчэ хлапечы выгляд, дастаСЮ i прыстроiСЮ у сябе на каленях ладны рукапiс, перапiсаны iм ка машынцы, дзе не хапала многiх знакаСЮ, i таму ён стракацеСЮ прастаСЮленымi ад рукi лiтаркамi. 3 прыемнай нетаропкасцю, хоць i не без хвалявання, ен згарнуСЮ i закурыСЮ незвычайна тоСЮстую i доСЮгую папяросу, якая надавала нешта троху камiчнае, троху кранальнае СЮсёй яго хлапечай паставе. I пачаСЮ чытаць нягучным, марудлiвым, як у яго звычайнай гаворцы, i толькi ледзь-ледзь больш напеСЮным голасам:

Як ад роднай галiнкi дубовы лiсток адарваны,

Родпы Мiнск я пакiнуСЮ, нямецкай бамбёжкаю гнаныВ».

(Гл.: Неман, 1980, № 9, с. 120).

Яшчэ адзiн доказ, наколькi моцна СЮразiла паэма ТвардоСЮскага, калi ён так дэталёва занатаваСЮ яе падрабязнасцi.

Паэма стала пранiкнёным, горкiм i пафасным словам аб цяжкiм лiхалеццi i вялiкай народнай барацьбе, аб тым напружаннi сiл народных i незвычайным уздыме народнага духу, дзякуючы якiм савецкая краiна перамагла СЮ Вялiкай Айчыннай.

Паэма ВлСцяг брыгадыВ», суровая i гераiчная, мужная i стрыманая, раскрывае нам велiзарны свет духоунага жыцця беларускага народа СЮ гады вайны. Мастацкiя далягляды гэтай паэмы надзвычай шырокiя. У эмацыянальным i мастацкiм ладзе паэмы актыСЮна дзейнiчаюць разнаетайныя стылёвыя элементы тАФ ад народнай гутаркi i выслоСЮя да СЮзнёслай публiцыстыкi, ад традыцыйных фальклорных тропаСЮ да наватарскiх прыёмаСЮ iндывiдуальнай паэтыкi, ад стылiзацыi народнай песнi i сказа да прамых апiсанняСЮ падзей.

Тут тАФ усё, што прыйшло на Беларусь разам з вайною. Гора i трывога, пакутлiвае адступленне, гартаванне веры i СЮпэСЮненасцi, цяжкi боль ростанi з блiзкiмi, вымушанае развiтанне з роднай зямлёй, асаблiвая любасць да СЮсяго, на што пасягае, што збiраецца забраць вораг,тАФ да роднай мовы (усе народныя выслоСЮi, прьiгаворкi, фальклорныя звароты да птушак, ручая, дрэСЮ аблашчаны i сагрэты любоСЮю аСЮтара, яны нiбы выконваюць у паэме не толькi эстэтычныя, але i патрыятычныя функцыi), да роднай прыроды, што хавае байцоСЮ ад чужынцаСЮ да беларускай песнi, змест якой усёй сваёй духоСЮнай сiлай супрацьстаiць варожай навале, да народных паданняСЮ.. Усё, чым жыСЮ беларускi народ, яго працоСЮны матэрыяльны побыт i СЮсе яго духоСЮныя багаццi, звычаi, традыцыi, абрады тАФ у непрымiрымай варожасцi з фашысцкiм нашэсцем.

На горкай ноце пачыналася гэта паэма. Яе СЮмоСЮна-сiмвалiчны пачатак моцна выявiСЮ боль расстання, горыч i роспач першых дзён вайны.Загаварылi, Влнiбы жывыяВ», хатнiя рэчы: Влконь майстэрскай работы, з кардону на колах драСЮляныхВ» (ВлЗабяры, гаспадар, бо я тут усё роСЮна загiнуВ»), лялька.

Гаспадар, ты падай мне руку,

I не стой на парозе,

I вядзi, як дачку,

У натоСЮпе людскiм па дарозе.

Дзецям ногi баляць, iх дарога цяжкая стамляе,

Я ж слухмяна пайду за табою, бо я нежывая.

Дзецi просяць то есцi, то пiць,

РЖРЖыл сухi iм раты забiвае,

Я ж не буду прасiць,

Бо я лялька, бо я нежывая.

Самалёты ляцяць адусюль,

Дзецям смерць пагражае,

Не баюся я куль,

Не баюся, бо я ж нежывая..

Як нешта прывiднае i немагчымае прайшлi вiдовiшчы разбурэнняСЮ i пажараСЮ (ВлдоСЮга вулiца родная шлях мне СЮначы асвятлялаВ»), выклiкалi палымяныя словы праклёну (ВлЯ хачу, каб вякi чорпых асаСЮ спалiлi праклёнамВ») i клятвы:

Я табе абяцаю i попелам родным клянуся,

Што з дарогi СЮначы не саб'юся,

Вярнуся, вярнуся!.

Сюжэт, выбраны паэтам (апавяданне аб тым, як трое байцоСЮ выносяць з акружэння сцяг брыгады), дазволiСЮ яму шырока даказаць драматычныя малюнкi пачатковага перыяду вайны. Разам з тым форма паэтычнага дзённiка (апавяданне вядзецца ад iмя беларускага воiна Алеся Рыбкi якi СЮнутрана наблiжаны да аСЮтарскай свядомасцi) дазваляё эмацыянальна СЮзмацнiць, вылучыць асобныя эпiзоды, шырока выкарыстоСЮваючы паэтычную СЮмоСЮнасць.

Развiццё паэмы натуральнае i знешне як быццам простае. Але колькi СЮнутраняга напружання, колькi драматызму СЮ паэме! Развiтанне з рэчамi, адухаСЮленне, ВлачалавечваннеВ» якiх узмацняе роспачны боль; успрыманне адступлення як жахлiвай неверагоднасцi: ВлШто мяне палявыя дарогi вядуць тАФ я не веру, што па iх мае босыя ногi iдуць тАФ я не веру..В»; гаркота ад сваёй часовай бездапаможнасцi, неабходнасцi СЮтойвацца ад ворага, якi гаспадарыць у родным краi: ВлМесяц сцежкi СЮ дубняк залiвае халодным праменнем; не магу анiяк я з уласным асвойтацца ценем..В»; горкiя вiдовiшчы фашысцкага гвалту, здзекаСЮ, суровыя выпрабаваннi грамадзянскай моцы i чалавечай мужнасцi..

Шырока СЮвайшла СЮ паэму фальклорная плынь народнага светаСЮспрыняцця СЮ народных формах яго выяСЮлення тАФ i народнае галошанне, i водгулле гiстарычнай песнi з густа замешанай, СЮ стылi ВлСлова аб палку РЖгаравымВ», метафарычнасцю (як у выключнай сiлы словах пра роднае народнае, здратаванае чужынцамi жыта: ВлПакасiлi яго кулямёты, усё пакасiлi, а тупыя фашысцкiя боты яго малацiлi. Танкi гусенiц жорнамi жыта пасля памалолi, конi потныя, чорныя хлеб замясiлi на полiВ»)..I размова з ручаём: ВлШто ж, прымай нас, ручай, i вядзi па вадзе нас далёка, i кустамi з бакоСЮ засланяй ад нямецкага вокаВ». I СЮсялякiя народныя прыгаворкi, выслоСЮi (ВлКалi пойдзеш полем, напрост,тАФ да мястэчка дванаццаць вёрст, а як пойдзеш шляхам тАФ дванаццаць з гакамВ»). I песняпаданне: ВлСялянская хата стаяла над светлай ракою. I жыСЮ там араты з Агатай сваёй i дачкоюВ». Добра сказаСЮ Р. Бярозкiн: ВлКуляшову, калi ён пiсаСЮ сваю сапраСЮды народную паэму, было важна аднавiць i СЮ сваёй душы, i СЮ душах усiх тую мелодыю, якою народ на працягу стагоддзя СЮвыказваСЮ самае запаветнае. Народ у ВлСцягу брыгадыВ» тАФ не толькi тэма, аб'ект паказу цi маральны крытэрый; ён тАФ i дзейсная форматворчая сiлаВ».Пазней, абагульняючы набыткi i вопыт беларускай паэзii ваенных гадоСЮ, КуляшоСЮ гаварыСЮ: ВлАсаблiва моцна абвастралася пачуццё блiзкасцi з роднай зямлёю СЮ часы грозных выпрабаванняСЮ для народа i радзiмы. Можа СЮ адзiн з такiх момантаСЮ i нарадзiлiся словы.. старадаСЮняга галошання. Хiба не сугучна яно гору сiрот, родныя якiх сталi ахвярай карных куль, попелам i дымам МайданекаСЮ i АсвенцiмаСЮ? У часы Айчыннай вайны размовы з ветрам, ручаём, лесам уварвалiся СЮ радкi паэтаСЮ невыпадкова i не з прычыны асваення iмi традыцый народна-песеннай лiрыкi, як гэта гатовы тлумачыць лiтаратуразнаСЮцы, а таму, што неслi СЮ сабе спрадвечную патрэбу выплеснуць у песнi новы плач аб запалоненай чужынцамi зямлi. Аднак паэзiя не выказала б свой час, каб не напоСЮнiла галошаннi, размовы з заняволенай прыродай гневам i помстай народнай. Спалучэнне традыцыйных матываСЮ з верай у вызваленне з'явiлася СЮ самы цяжкi, крытычны момант вайны: яно служыла дзейснай мэце тАФ перамозеВ». Немагчыма пагадзiцца з П. Макалём, калi ён у памянёнай прадмове да чатырохтомнага Збору твораСЮ Куляшова гаворыць пра ВлпэСЮную эмацыянальную рэгламентацыю ВлСцяга брыгадыВ» i сцвярджае, што КуляшоСЮ Влне выходзiць у гэтым творы за строгiя рамкi эмацыянальнага вопыту таго суровага часу, перабольшваючы значэнне фармальна-сiмвалiчнага пачатку СЮ вымярэннi чалавечых дзеянняСЮ i СЮчынкаСЮВ». Паэма напiсана з выдатнай пачуццёвай верагоднасцю, рэалiстычная дакладнасць яе толькi СЮзмоцнена вобразнай сiмволiкай. За тым, што зведаСЮ i перажыСЮ Алесь Рыбка, паСЮстаюць шырокiя абсягi народнага жыцця.

Усе асноСЮныя элементы паэтыкi гэтага выдатнага твора арганiчныя i мэтазгодныя. Яны надаюць паэме полiфанiчнасць i шырыню, што СЮжо неаднойчы засведчана нашай крытыкай. Спыняцца яшчэ раз на гэтым няма патрэбы. Хочацца толькi адзначыць адну кампазiцыйпую асаблiвасць твора, якая паказвае, наколькi тонка i глыбока адчувае i разумее паэт законы архiтэктонiкi вялiкага паэтычнага жанру.

ВлНапiсаць паэму для паэта тАФ гэта прайсцi нейкi жыццёвы этап. Многа СЮмельства i працы патрабуе гэта форма паэзii. Адна з цяжэйшых тайн яе тАФ архiтэктонiка. Як велiзарны архiтэктурны ансамбль, паэма патрабуе пачуцця музычнай меры. РЖнакш няма ансамбляВ»,тАФ пiсаСЮ паэт РЖосiф Уткiн у артыкуле ВлСцяг паэтаВ», адным з самых першых водгукаСЮ на паэму Куляшова (газета ВлЛитература и искусствоВ», 1943, 21 жнiСЮня). Пачуццё меры выяСЮляецца СЮ ВлСцягу брыгадыВ» i СЮ тым, што пасля кожнага драматычна напружанага эпiзода паэт робiць эмацыянальную разрадку: гэта i мiрная сцэнка жыцця СЮ кутку, куды яшчэ не трапiСЮ вораг (ВлЖыСЮ ляснiк са сваёй леснiчыхай каля завадзi цiхай..В»), i iнфармацыйна-сюжэтныя звязкi, i вобразы цiшынi, спакою: ВлНас азёрныя вабiлi далi, зязюлi СЮвесь час кукавалi, быццам дрэвы лiчылi, лiчылi, камiсара лячылi..В»

ВлПаэма тАФ гэта апанаванае СЮзыходжаннеВ»,тАФ гаварыСЮ вядомы французскi паэт Рэнэ Шар. Гэта вельмi стасуецца да куляшоСЮскай паэмы. Паэма нарошчвае свой змест не толькi сюжэтным развiццём, але i СЮсё новымi i новымi эмацыянальнымi СЮзмацненнямi. Напружаны бой (ВлВораг лезе i лезе,тАФ лезе СЮ бранi i жалезе, перамогу ён чуе..В»); горкае адступленне (ВлДоСЮга помнiцца будзе мне гэтае чорнае ранне i халодная сцежка мая..В»); маркотнае вяселле (ВлЛадзiць гэта вяселле Мядзведскi тАФ прыслугач нямецкi.. За Мядзведскага замуж iдзе пад пагрозай дзяСЮчына, бо бацькi яе СЮ лютай бядзе..В»); пакаранне Мiкiты Ворчыка, шчымлiвая сустрэча з хлопчыкам, якi вельмi нагадвае Алесю Рыбку сына (ВлМне здаваСЮся даСЮгiм яго шлях, босы, бег ён праз ямы, па халоднай зямлi, па лiстах i па сэрцы маiм таксама..В»).

Узрушаная, драматычная, паэма Куляшова СЮвабрала СЮ сябе велiзарны свет народных перажыванняСЮ, боль i патэтыку ваеннага часу. Яна СЮвабрала СЮ сябе i мноства тьшовых калiзiй суровай тагачаснай рэальнасцi. Паэма СЮзбуйнiла i пранiклiва выявiла многiя абставiны i перыпетыi першых месяцаСЮ вайны: i шлях воiнаСЮ з акружэння, i выратаванне сцяга, i побыт на захопленай ворагам зямлi. ВлДля тысяч i тысяч нашых людзей, якiя аставалiся СЮ акружэннi i выходзiлi з яго, рашэнне пытання аб тым, цi далой iсцi СЮ надзеi недзе дагнаць фронт, або заставацца, як тады гаварылi, Влу зяцяхВ» у якой-небудзь удавы або салдаткi i нават ва СЮласнай жонкi,тАФ рашэнне гэтага пытання было экзаменам на воiнскую, грамадзянскую i палiтычную сталасцьВ»,тАФ пiсаСЮ А. ТвардоСЮскi. Гэта пытанне вырашаюць героi паомы Куляшова, калi спыняюцца на начлег у Влдобрай удавыВ» Лiзаветы, i тады, калi чуюцi. РЖлжывае фашысцкае паведамленне, што Влнемцы СЮжо дайшлi да УралаВ».

ВлтАФ I куды, i куды мы iдзём? тАФ крыкнуСЮ Ворчык ад злосцi.тАФ У якую магiлу нясём непатрэбныя косцi? Можа войска няма, можа праСЮду СЮдава мне казала, што карычневая чума дапаСЮзла да Урала..В»

Выключнай гнуткасцю, багаццем iнтанацый, незвычайнай выразнасцю i ёмiстасцю валодае верш, якiм напiсана паэма. У iм месцiцца безлiч псiхалагiчных адценняСЮ, ён чуйна адгукаецца на падзеi i адпаведна iм становiцца то гнеСЮным, то пяшчотным, то запаволена-стрыманым, то напружаным. Спавядальны маналог змяняецца дыялогам, народны фразеалагiзм тАФ кнiжным высловам. Гэта шмат разоСЮ добра iлюстравалася многiмi даследчыкамi, але цяжка СЮтрымацца, каб не нагадаць яшчэ раз, як дакладна ставяцца словы СЮ радку, акцэнтуючы самае iстотнае (Влне знаходжу ватоСЮкi сваёй тАФ знёс МiкiтаВ»), як паслухмяна перайначваецца тон размовы (ад суровага СЮ адных выпадках да бадай што гуллiвага, калi героi патрапляюць да Лiзаветы, Влвясёлай кабетыВ»: ВлСпiць у хаце СмiрноСЮ тАФ на пярыне, сплю я СЮ пунi тАФ на канюшыне, а Мiкiта Ворчык тАФ у клецi. Колькi клопатаСЮ Лiзавеце!В»). Мужная клятва воiна:

Не, не гэтак прыйду я СЮ дом,

3 новай каскай прыйду, са штыком.

Не нiкчэмным, слабым жабраком,

А як бацька прыйду я СЮ дом,

Сонца СЮ дом

Прынясу на штыку..тАФ

становiцца, не губляючы вышынi i напалу, пяшчотным словам бацькi, у ёй ужо чуецца запаветная мара:

Малаком

Напаю дачку,

Пасаджу свайго сына я

На жывога,

На баявога

Каня.

Так яшчэ раз, з новым душэСЮным адценнем, прагучаСЮ адзiн з галоСЮных матываСЮ паэмы тАФ народжанае болем за родную зямлю палкае жаданне вярнуцца дадому вызвалiцелем.

Спалучэнне суровай патэтыкi i трагiзму, лiрычнай задушэСЮнасцi i патрыятычнай страснасцi надаюць паэме вялiкую эмацыянальную сiлу. Вл..ПрачытаСЮшы паэму беларускага паэта Аркадзя Куляшова,тАФ пiсаСЮ РЖосiф Уткiн ва СЮжо згаданым артыкуле пра паэму,тАФ немагчыма не адчуць за яе тонкiмi i празрыстымi сценкамi сiмпатычную i адораную натуру аСЮтара паэмы. Мяккае святло, якое праменiцца з гэтага твора, гэта, безумоСЮна, унутранае святло паэта, якi глыбока любiць свой народ i шчыра падзяляе яго пакутыВ».

Паэма знайшла гарачы водгук у чытачоСЮ, з'явiлася вялiкай падзеяй у савецкай лiтаратуры ваеннага часу.

ВлУ тыя напружаныя днi..усе мы, каму надарылася тады прачытаць гэту паэму, адчулi СЮ ёй тую задушэСЮную сiлу, велiч думак i шырыню перажыванняСЮ, тую свежасць, якая СЮласцiва сапраСЮдным выдатным творамВ»,тАФ пiсаСЮ М. Луконiн.

ВлЯ памятаю, як у блакадным Ленiнградзе Павел КабзарэСЮскi, якi толькi што вярнуСЮся са шпiталя i яшчэ не паспеСЮ уставiць выбiтыя асколкам зубы, чытаСЮ мне.. паэму Аркадзя Куляшова ВлСцяг брыгадыВ», чытаСЮ па-беларуску.. Гэта быСЮ цуд з вялiкай лiтары. Гэта быСЮ цуд пранiкняння паэзii СЮ саму святую сутнасць народнай душы, у яе сiмвалыВ»,тАФ прыгадваСЮ М. Дудзiн.

ВлМне помнiцца час, калi з'явiлася паэма Аркаддзя Куляшова ВлСцяг брыгадыВ», якая тады ж захапiла i запаланiла мяне сваёй народнасцю, глыбiнёй, свежай вобразнасцю i значнасцю сказанага паэтамВ»,тАФ успамiнаСЮ К. КулiеСЮ.

У артыкуле, прысвечаным ВлНовай кнiзеВ» Куляшова, А. ТвардоСЮскi назваСЮ паэму ВлСцяг брыгадыВ» Влагульнапрызнаным дасягненнем савецкай паэзii ваенных гадоСЮ, якое не страцiла сваё значэнне i сённяВ». ВлПра гэту паэму,тАФ сказаСЮ выдатны савецкi паэт,тАФ шмат пiсалi, але гэта з тых паэтычных тварэнняСЮ, у якiх у запасе такая ёмкасць зместу i такая, не СЮся на паверхнi размешчаная, сiла выказвання, якiя неаднойчы яшчэ прыцягнуць увагу..В» Паэма, якая стваралася СЮ цяжкую пару, у самы разгар вайны, выказвала вялiкую веру СЮ перамогу, сёння СЮспрымаецца як выдатны мастацкi дакумент свайго часу, якi розвабакова раскрывае сэнс нашай перамогi, падтрымлiвае нязгасную памяць аб вялiкiх выпрабаваннях народных. Яна стала адным з буйнейшых дасяг ненняСЮ усёй савецкай паэзii, блiскучым узорам народнасцi СЮ мастацтве па Влвялiкай iстотнасцi, гiстарычнай значнасцi зместу СЮ спалучэннi з багаццем самастойных i арганiчна нацыянальных сродкаСЮ формыi (А. ТвардоСЮскi).

Лiтаратура

1. Бечык В. Выбраныя лiтаратурна-крытычныя артыкулы. тАУМн., 1989;

2. Арочка М. Беларуская савецкая паэма. тАУ Мн, 1979.

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Записки из подполья" как исток философии экзистенциализма Ф.М. Достоевского

"Подпольный человек" Ф.И. Достоевского