Проза Якуба Коласа 20тАУ30 гадоСЮ: набыткi i страты

Установа адукацыi ВлБрэсцкi дзяржаСЮны унiверсiтэт iмя А.С. ПушкiнаВ»

Кафедра беларускага лiтаратуразнаСЮства

КУРСАВАЯ ПРАЦА

ПРОЗА ЯКУБА КОЛАСА 20тАУ30 ГАДОРО: НАБЫТКРЖ РЖ СТРАТЫ

ВыканаСЮ:

Навуковы кiраСЮнiк

Брэст 2010

ЗМЕСТ

Уводзiны

Раздзел. 1 Творчыя дасягненнi Якуба Коласа СЮ 20тАУ30 гады XX стагоддзя

Раздзел. 2 Жанрава-стылёвыя i iдэйна-тэматычныя адметнасцi твораСЮ Якуба Коласа 20тАУ30 гадоСЮ

2.1 Апавяданне ВлКрывавы вiрВ»: паказ чалавека СЮ эпоху рэвалюцыi

2.2 Трылогiя ВлНа ростаняхВ»: пошукi шляхоСЮ у будучыню

2.3 Аповесць ВлНа прасторах жыццяВ»: сучаснае бачанне праблематыкi, сэнс эпiграфа i змест назвы

2.4 Аповесць ВлАдшчапенецВ»: праблемы агульначалавечага быцця

Заключэнне

Спiс лiтаратурных крынiц

УВОДЗIНЫ

Творчасць Якуба Коласа увесь час знаходзiцца СЮ полi зроку лiтаратуразнаСЮцаСЮ. Увага вучоных скiравана на даследаванне шматграннай праблематыкi творчасцi, своеасаблiвасцi iндывiдуальнага стылю таленавiтага аСЮтара.

Якуб Колас тАУ вялiкi мастак слова, якi глыбока выявiСЮ грамадска-гiстарычныя iмкненнi i духоСЮныя патрэбы беларускага народа, узбагацiСЮ нацыянальную лiтаратуру выдатнымi творчымi набыткамi. Ён стаСЮ мастацкiм летапiсцам жыцця народа на працягу складанай гiстарычнай эпохi. Светаадчуванне Коласа-мастака вельмi цэласнае, гарманiчнае i разам з тым шматграннае, эстэтычна багатае. У творчасцi Я. Коласа моцны iнтэлектуальны пачатак, якi мае здаровы народны грунт тАУ пiсьменнiк шукае глыбiнны, духоСЮны змест у жыццi чалавека працы, за канкрэтнымi назiраннямi СЮ яго крыецца шматзначны псiхалагiчны i фiласофскi падтэкст.

Пiсьменнiцкая iндывiдуальнасць Коласа нясе на сабе вельмi характэрны адбiтак жыцця народа, яго тонаСЮ. фарбаСЮ, грамадскiх iмпульсаСЮ. Грамадзянская мэтаiмкнённасць, чуйнасць да запатрабаванняСЮ часу, мастацкая шматграннасць пiсьменнiка асаблiва шчодра раскрываюцца СЮ яго апавяданнях i аповесцях 20тАУ30 гадоСЮ XX стагоддзя. Пiсьменнiк iмкнуСЮся стварыць сапраСЮдныя духоСЮна-маральныя iдэалы, напоСЮнiць жыццё высакароднымi мэтамi. У пошуках феномена нацыянальнага характару пiсьменнiк выкарыстоСЮваСЮ гiстарычную эпоху для праекцыi сучаснасцi i мiнулага. Ён добра СЮсведамляСЮ, што менавiта ад глыбiнi СЮзнятых гiстарычных пластоСЮ, шырынi iх распрацоСЮкi, таксама, як i ад асваення праблем сучаснасцi, залежыць узровень сталасцi айчыннай прозы.

20-ыя гады тАУ вельмi бурны перыяд. Працэс карэннай ломкi сацыяльных, эканамiчных, палiтычных асноСЮ старога ладу, як адзначаюць Д.I. ГальмакоСЮ i Л.С. Голубева [1, с. 48], зтАЩяСЮляСЮся адначасова i працэсам ломкi псiхалогii чалавека тАУ прадстаСЮнiка гэтага ладу, найвялiкшым пераваротам у яго свядомасцi. 20-ыя гады тАУ гэта час пошуку шляхоСЮ развiцця новага мастацтва, зтАЩяСЮленне iншых iдэйна-тэматычных даляглядаСЮ, новага героя, Влчас выпрабавання жыццёвасцi i плённасцi многiх жанрава-стылёвых форм у новых умовахВ» [2, с. 4]. У творчасцi Я. Коласа гэтага часу Влрэалiзм часта арганiчна сплаСЮляСЮся з актыСЮным рамантычным пачаткам, якi жывiСЮся тАж iмкненнем пасцiгнуць характар новых людзейВ» [2, с. 4тАУ5].

Пiсьменнiк ВлiмкнуСЮся асэнсаваць новую рэчаiснасць, формы якой яшчэ толькi cкладвалiся, раскрыць зтАЩяСЮленне новых рыс характару, псiхалогii чалавека, яго сацыяльныя памкненнi i iдэалыВ» [2, с. 6].

30-ыя гады СЮвайшлi СЮ гiсторыю як складаны перыяд, напоСЮнены падзеямi вялiкага гiстарычнага значэння. Якуб Колас намагаСЮся СЮ сваiх творах гэтага перыяду Влпа-мастацку пераканаСЮча i глыбока адлюстраваць рэчаiснасць ва СЮсёй яе складанасцi i супярэчлiвасцi, у няспынным руху i барацьбе супрацьлеглых сацыяльна-грамадскiх сiлВ» [3, с. 200].

Творчасць Якуба Коласа 20тАУ30-х гадоСЮ пакiнула прыкметны след у станаСЮленнi сучаснай беларускай лiтаратуры. Як адзначае П.К. Дзюбайла, Вллiтаратура таго часу iдзе да мастацкага сiнтэзу гiсторыi i сучаснасцi, да СЮвасаблення праз лёс чалавека лёсу народаВ» [2, с. 23].

Пра Я. Коласа напiсана нямала змястоСЮных кнiг, цiкавых навуковых даследаванняСЮ. Але яны, зразумела, не ахоплiваюць i не могуць ахапiць i СЮсебакова раскрыць багаты жыццёвы i творчы шлях пiсьменнiка.

Глыбокую ацэнку творчасцi Якуба Коласа далi такiя даследчыкi, як I. Навуменка [4] , Ю.С. ПшыркоСЮ [5], А. Александровiч [6]. Манаграфii Ю. Пшыркова i I. Навуменкi тАУ гэта важныя цаглiны СЮ прыгожы гмах, iмя якому тАУ сучаснае коласазнаСЮства.

Мэта i задачы курсавой працы. Мэта курсавой працы тАУ даследаваць iдэйна-тэматычныя, жанрава-стылёвыя асаблiвасцi творчасцi Якуба Коласа 20тАУ30 гадоСЮ.

У адпаведнасцi з вышэйакрэсленай мэтай ставяцца наступныя задачы:

тАУ паказаць творчыя дасягненнi Я. Коласа СЮ 20тАУ30-ыя гады;

тАУ раскрыць жанравую, iдэйна-тэматычную непаСЮторнасць коласаСЮскiх твораСЮ 20тАУ30 гадоСЮ;

тАУ высветлiць, як вырашаецца Коласам у яго творах праблема суадносiнаСЮ гiстарычнага факта i мастацкага вымыслу;

тАУ прааналiзаваць сучаснае бачанне лiтаратуразнаСЮцамi праблематыкi аповесцi ВлНа прасторах жыццяВ», сэнс эпiграфа i змест назвы;

тАУ паказаць пошукi шляхоСЮ у будучыню героямi трылогii ВлНа ростаняхВ»;

тАУ вылучыць асноСЮныя матывы аповесцi ВлАдшчапенецВ» i апавядання ВлКрывавы вiрВ».

АбтАЩект i прадмет даследавання. АбтАЩектам даследавання зтАЩяСЮляецца творчасць Якуба Коласа 20тАУ30 гадоСЮ XX стагоддзя. Прадмет даследавання тАУ такiя коласаСЮскiя творы, як ВлНа прасторах жыццяВ», ВлНа ростаняхВ», ВлАдшчапенецВ», ВлКрывавы вiрВ».

Метады даследавання. АсноСЮнымi метадамi даследавання зтАЩяСЮляюцца тэкстуальна-аналiтычны, гiсторыка-функцыянальны, якiя даюць магчымасць вызначыць своесаблiвасцi напiсаных Коласам у 20тАУ30 гады твораСЮ ВлНа прасторах жыццяВ», ВлНа ростаняхВ», ВлАдшчапенецВ», ВлКрывавы вiрВ» з улiкам гiстарычнага i сучаснага кантэкстаСЮ.

Структура i абтАЩём працы. Курсавая праца складаецца з уводзiнаСЮ, двух раздзелаСЮ, заключэння, спiса лiтаратурных крынiц. Агульны абтАЩём працы тАУ 50 старонак.

Раздзел 1. Творчыя дасягненнi Якуба Коласа СЮ 20тАУ30 гады XX стагоддзя

Якуб Колас тАУ класiк сусветнай i беларускай лiтаратуры, адзiн з заснавальнiкаСЮ новай беларускай лiтаратуры i сучаснай лiтаратурнай мовы, народны паэт Беларусi. Ён выступаСЮ як паэт, празаiк, драматург, публiцыст, перакладчык, педагог, грамадскi дзеяч.

Шлях, якi прайшоСЮ Якуб Колас, адметны. Асноватворныя СЮласцiвасцi яго жыцця i дзейнасцi тАУ сумленнасць, высокароднасць, нераСЮнадушша, iмкненне дапамагчы СЮ цяжкiх абставiнах, грунтоСЮнасць ва СЮсiх жыццёвых праявах, вернасць сваiм прынцыпам, адстойванне СЮласных поглядаСЮ, любоСЮ да БацькаСЮшчыны i яе народа, клопат аб захаваннi нацыянальнай самабытнасцi беларусаСЮ, аб беларускай мове, пратэст супраць рознага кшталту прыгнечання чалавека. Гэтыя якасцi СЮ поСЮнай меры адбiлiся на творчасцi пiсьменнiка, якi СЮнёс значны СЮклад у нацыянальную i сусветную лiтаратуру. Сярод творчых дасягненняСЮ найбольш важкiмi зтАЩяСЮляюцца пашырэнне жанравых магчымасцяСЮ беларускай лiтаратуры, выкарыстанне шырокай i актуальнай тэматыкi СЮ паэтычных i празаiчных творах, узбагачэнне паэзii фiласофскай i пейзажнай лiрыкай, спалучэнне лiрыкi i эпасу, закладванне асноваСЮ беларускага рамана i беларускай дзiцячай лiтаратуры, фiласофскае асэнсаванне рэчаiснасцi праз алегарычны аповед, станаСЮленне нормаСЮ беларускай лiтаратурнай мовы.

Дзейнасць Якуба Коласа, яго роля i значэнне СЮ нацыянальным духоСЮным адраджэннi беларусаСЮ высока ацэнены нашчадкамi. РЖменем Коласа (а таксама iменем Я. Купалы) названы РЖнстытут мовы i лiтаратуры НАН Рэспублiкi Беларусь, Цэнтральная навуковая бiблiятэка НАН Рэспублiкi Беларусь, Нацыянальны акадэмiчны драматычны тэатр у Вiцебску, плошчы i вулiцы, школы i бiблiятэкi СЮ многiх населеных пунктах Беларусi, буйное вытворчае палiграфiчнае прадпрыемства СЮ Мiнску.

Творы Якуба Коласа СЮвасоблены СЮ тэатральным, музычным, кiнематаграфiчным мастацтве. У тэатрах ставiлiся птАЩесы паводле яго апавяданняСЮ, аповесцяСЮ, трылогii. Ю. Семянякам створана опера па паэме ВлНовая зямляВ», Ю. Багатыровым па аповесцi ВлДрыгваВ» тАУ опера ВлУ пушчах ПалессяВ». На словы Якуба Коласа напiсана шмат музычных твораСЮ. КоласаСЮскую паэзiю для напiсання песень i рамансаСЮ выкарыстоСЮвалi кампазiтары М. Чуркiн (песнi ВлКраскаВ», ВлВяснаВ», рамансы ВлМаёй каханцыВ», ВлГусi..В»), А. ТуранкоСЮ (рамансы ВлУсход сонцаВ», ВлДудкаВ», песня ВлРадасцьВ»), Я. Цiкоцкi (рамансы ВлКаманiну, Малакову, СляпнёвуВ», ВлПераможны майВ») i iнш. Яшчэ СЮ 1929 г. быСЮ зняты фiльм ВлПесня вясныВ» (рэжысёр В. Гардзiн) паводле аповесцi Якуба Коласа ВлНа прасторах жыццяВ». У 1960тАУ1961 гг. экранiзавана трылогiя ВлНа ростаняхВ» (фiльм ВлПершыя выпрабаваннiВ», рэжысёр Ул. Корш-Саблiн). За межамi Беларусi з творчасцю Якуба Коласа знаёмы жыхары многiх краiн свету. Яго творы (пераважна паэтычныя) перакладзены больш чым на 40 замежных моСЮ, у тым лiку на найбольш распаСЮсюджаныя тАУ англiйскую, нямецкую, французскую, iспанскую, кiтайскую. Творчасць пiсьменнiка i яго ролю СЮ лiтаратуры разглядалi СЮ сваiх працах славiсты Вялiкабрытанii, АСЮстрыi, Нямеччыны, РЖталii. Асобае месца сярод перакладаСЮ твораСЮ займаюць выданнi на славянскiх мовах тАУ рускай, польскай, украiнскай. На рускай мове СЮ розны час выходзiлi тры зборы твораСЮ Якуба Коласа.

Рэгулярна праводзяцца прысвечаныя творчасцi паэта Мiжнародныя навуковыя канфэрэнцыi, па вынiках якiх выдаюцца зборнiкi матэрыялаСЮ ВлКаласавiныВ».

100-гадовы юбiлей беларускага песняра паводле рашэння ЮНЭСКА адзначаСЮся СЮ мiжнародным маштабе. У 1996 г. створаны Мiжнародны фонд Якуба Коласа. У 2007 г. у Беларусi адзначалася 125-годдзе з дня нараджэння нацыянальнага паэта Якуба Коласа.

Якiя ж творчыя набыткi Якуба Коласа? У 1921 г. у КоСЮне выходзiць зборнiк апавяданняСЮ ВлКазкi жыццяВ» (большасць ВлКазак жыццяВ» створаны да 1917 г., але працу над цыклам аСЮтар працягваСЮ i надалей). У гэтых творах у алегарычнай форме выкладзены погляды на гiсторыю i жыццёвую фiласофiю беларусаСЮ як нацыi, iх месца сярод народаСЮ-суседзяСЮ, закрануты важныя сацыяльна-палiтычныя i маральна-этычныя праблемы, паказана iмкненне чалавека да пазнання таямнiц прыроды i быцця.

У першай палове 1920-х гг. Якуб Колас завяршае вялiкiя творы, задуманыя яшчэ за дзесяць гадоСЮ да таго, у якiх намаляваСЮ шырокую карцiну жыцця беларусаСЮ у канцы XIX тАУ пачатку XX ст., выклаСЮ сваё бачанне шляхоСЮ развiцця нацыi.

У 1923 г. у Мiнску выйшла асобным выданнем паэма ВлНовая зямляВ». Гэты твор зтАЩяСЮляецца мастацкай энцыклапедыяй жыцця беларускага сялянства на рубяжы стагоддзяСЮ. У паэме Колас па-фiласофску асэнсоСЮвае цэлую эпоху СЮ жыццi беларускага народа. АСЮтар апаэтызаваСЮ духоСЮнае багацце i маральную велiч працоСЮнага чалавека, яго адвечную мару быць гаспадаром на СЮласнай зямлi. У творы яскрава апiсаны быт народа, выведзены тыповыя беларускiя характары. ЦудоСЮныя замалёСЮкi беларускай прыроды характарызуюць Якуба Коласа як выдатнага майстра пейзажу.

У 1925 г. у часопiсе ВлПолымяВ» апублiкавана трэцяя рэдакцыя паэмы ВлСымон-музыкаВ». У гэтым творы асвятляецца роля мастака i мастацтва СЮ жыццi народа, тут найбольш поСЮна выявiлiся эстэтычныя погляды Якуба Коласа. Гэта твор аб народных вытоках мастацтва, лёсе таленту з народа, духоСЮным адраджэннi нацыi. Трагiчныя i драматычныя матывы СЮ iм пераплятаюцца з жыццесцвярджальнымi i аптымiстычнымi. АСЮтар стварае вобраз маладога беларуса тАУ свядомага творцы свайго лёсу, якi iмкнецца да духоСЮнага адраджэння роднага краю. Паэт асвятляе своеасаблiвасць нацыянальнага шляху беларусаСЮ, выказвае надзею на актывiзацыю духоСЮна-творчых сiл народа.

У гэты перыяд пашыраецца тэматыка твораСЮ Якуба Коласа. Ён прыходзiць да апiсання жыццёвых шляхоСЮ беларускай iнтэлiгенцыi пачатку XX ст., яе духоСЮных пошукаСЮ. Пiсьменнiк стварае так званыя палескiя аповесцi: два вялiкiя празаiчныя творы ВлУ палескай глушы"В» (выдана СЮ Вiльнi СЮ 1923 г.) i ВлУ глыбi ПалессяВ» (выдадзена СЮ Мiнску СЮ 1927 г.). Яны пазней увайшлi як 1-я i 2-я часткi СЮ трылогiю ВлНа ростаняхВ» тАУ найбольшы празаiчны твор Якуба Коласа. У 1925 г. была апублiкавана птАЩеса ВлЗабастоСЮшчыкiВ»: яна пра тое, як беларускае настаСЮнiцтва СЮключалася СЮ палiтычную барацьбу. У аснове сюжэту тАУ першы нелегальны зтАЩезд настаСЮнiкаСЮ у МiкалаеСЮшчыне. Гэты твор не атрымаСЮ сцэнiчнага СЮвасаблення. Акрамя таго, у 1925 г. напiсана аповесць ВлНа прасторах жыццяВ» (выдадзена СЮ 1926 г.), прысвечаная моладзi 1920-х гг., праблемам яе духоСЮнага станаСЮлення, адукацыi, культуры, iмкненню да пераСЮтварэння жыцця.

Другая палова 1920-хтАУ1930-я гг. тАУ гэта час актыСЮнай грамадскай дзейнасцi Якуба Коласа, прызнання яго заслуг i пры гэтым вельмi складаны перыяд жыцця, падзеi якога адбiлiся на псiхалагiчным стане, негатыСЮна паСЮплывалi на СЮсю далейшую творчасць пiсьменнiка. 18 кастрычнiка 1926 г. Якубу Коласу нададзена званне народнага паэта Беларусi, яму прызначана пажыццёвая пенсiя. З 1928 г. ён акадэмiк Акадэмii навук Беларусi, з 1929 г. член Прэзiдыума i вiцэ-прэзiдэнт Акадэмii. БыСЮ кандыдатам у члены Цэнтральнага ВыканаСЮчага Камiтэта Беларускай Савецкай Сацыялiстычнай Рэспублiкi СЮ 1927тАУ1929 гг., членам ЦВК у 1929тАУ1931, 1935тАУ1938 гг. Якуб Колас удзельнiчаСЮ у рабоце 1-га Усебеларускага зтАЩезда савецкiх пiсьменнiкаСЮ i 1-га Усесаюзнага зтАЩезда савецкiх пiсьменнiкаСЮ у Маскве (1934 г.), дзе быСЮ абраны СЮ кiруючыя органы творчых саюзаСЮ лiтаратараСЮ. У 1935 г. ён выступаСЮ з прамовай на Сусветным кангрэсе абароны культуры СЮ Парыжы. Пры гэтым яшчэ з сярэдзiны 1920-х гг. Якуб Колас трапiСЮ у поле зроку савецкiх рэпрэсiСЮных органаСЮ. У 1925 г. у яго быСЮ праведзены вобыск, а затым i допыт у сувязi з так званай ВллiстападаСЮскай справайВ», якая датычылася Влконтррэвалюцыйнай арганiзацыiВ» на Случчыне. У 1930-я гг. цiск на Якуба Коласа яшчэ больш узмацнiСЮся. Яго адкрыта абвiнавачвалi СЮ так званай нацдэмаСЮшчыне, у прапагандзе iдэй бяскласавасцi беларускай нацыi, знаходзiлi СЮ творах iдэалiзацыю кулацтва, хутарской гаспадаркi, перабольшванне ролi iнтэлiгенцыi. У 1930 г. Якуб Колас быСЮ змушаны публiчна каяцца СЮ палiтычных ВлпамылкахВ». Былi арыштаваны i рэпрэсiраваны блiзкiя сваякi паэта тАУ дзядзька па матчынай лiнii, грамадскi i палiтычны дзеяч, мовазнавец Язэп Лёсiк, родны брат жонкi Коласа Аляксандр Каменскi. 6 лютага 1938 г. у доме пiсьменнiка шукалi зброю, яго прымусiлi СЮзняць рукi i стаць тварам да сцяны. Якубу Коласу пагражаСЮ арышт, аднак санкцыя на яго ад вышэйшага савецкага кiраСЮнiцтва не была дадзена. Магчыма, з-за шырокай вядомасцi i народнага прызнання песняра.

Як адзначаюць бiёграфы Якуба Коласа лiтаратуразнаСЮцы М. Мацюх i М. Мушынскi, пачынаючы з канца 1920-хтАУпачатку 1930-х гг. пiсьменнiк трапiСЮ у бязвыхаднае становiшча, цалкам залежнае ад iдэалагiчных установак камунiстычнай партыi i грамадска-дзяржаСЮных структур таталiтарнай сiстэмы. Жахi прымусовай калектывiзацыi, разбурэнне традыцыйнага СЮкладу вёскi, татальны кантроль над усiмi сродкамi грамадска-палiтычнага, духоСЮнага жыцця, фактычная забарона свабоды слова i волевыяСЮлення, масавыя рэпрэсii супраць нацыянальнай iнтэлiгенцыi тАУ усё гэта негатыСЮна паСЮплывала на Коласа як творцу. Ён аказаСЮся сапраСЮдным заложнiкам антыгуманнай сiстэмы, мiжвольным прапагандыстам сацыялiстычнага рэалiзму, якi быСЮ зводам палiтычных патрабаванняСЮ, але выдаваСЮся за эстэтычную катэгорыю.

У 1926 г. Якуб Колас пачаСЮ пiсаць паэму ВлНа шляхах волiВ» аб цяжкiх умовах iснавання падчас Першай сусветнай вайны, iх уплыве на фармiраванне пратэстных настрояСЮ народных мас i станоСЮчага стаСЮлення да бальшавiкоСЮ у перыяд рэвалюцый 1917 г. Над гэтым творам паэт шмат разважаСЮ, працаваСЮ i СЮ 1930-я i СЮ 1950-я гг., але так i не завяршыСЮ.

У творчасцi Коласа 1930-х гг. прысутнiчае i тэма калектывiзацыi. ГалоСЮны герой яго даволi схематызаванай аповесцi ВлАдшчапенецВ» (1930-1931 гг., выдадзена СЮ 1932 г.) пасля доСЮгiх ваганняСЮ прыходзiць да высновы аб перавагах калектыСЮнай гаспадаркi перад аднаасобнай. Акрамя таго, у гэты перыяд Якуб Колас звярнуСЮся да драматычных падзей Першай сусветнай вайны галоСЮным чынам праз паказ Влсалдацкай праСЮдыВ» тАУ у птАЩесе ВлВайна вайнеВ» (1927-1931 гг., апошняя рэдакцыя 1938 г.) i грамадзянскай вайны тАУ у аповесцi ВлДрыгваВ» (1933 г.) i створанай на яе аснове птАЩесе ВлУ пушчах ПалессяВ» (1937 г.).

Такiм чынам, багатая i шматгранная творчасць Якуба Коласа 20тАУ30-ых гадоСЮ XX стагоддзя зтАЩявiлася звонкiм рэхам вялiкiх гiстарычных падзей, адказам мастака слова на хвалюючыя запатрабаваннi часу.

Раздзел 2. Жанрава-стылёвыя i iдэйна-тэматычныя адметнасцi твораСЮ Якуба Коласа 20тАУ30 гадоСЮ

Мастацкая творчасць Якуба Коласа здзiСЮляе незвычайнай эпiчнай шырынёй, выключна глыбокiм пранiкненнем ва СЮнутраны свет чалавека, высакароднасцю, вышынёй маральных патрабаванняСЮ як асновай жыцця чалавечага грамадства.

2.1 Апавяданне ВлКрывавы вiрВ»: паказ чалавека СЮ эпоху рэвалюцыi

У гiсторыi навейшай беларускай лiтаратуры Якуб Колас застаецца найперш як стваральнiк нацыянальнага паэтычнага эпасу. Аднак яго талент заСЮсёды вызначаСЮся багаццем i шматграннасцю праяСЮ. Убачанае i перажытае пiсьменнiкам у перыяд першай сусветнай вайны, рэвалюцыi i грамадзянскай вайны знайшло сваё вобразнае адлюстраванне СЮ апавяданнях.

Як мастака слова i мыслiцеля Я. Коласа СЮвесь час цiкавiла i хвалявала кардынальная праблема: чалавек i сацыяльна-гiстарычны працэс грамадства; больш канкрэтней у дастасаваннi да часу тАУ чалавек i рэвалюцыя.

Сярод празаiчных твораСЮ 20-х гадоСЮ апавяданнi Я. Коласа вылучалiся рэалiстычнай праСЮдзiвасцю малюнкаСЮ тагачаснага жыцця, гiстарычнай вернасцю характарыстык мастацкiх вобразаСЮ. Адным з такiх апавяданняСЮ зтАЩяСЮляецца ВлКрывавы вiрВ» (1923).

Апавяданне ВлКрывавы вiрВ» было надрукавана СЮ 7-8 нумарах часопiса ВлПолымяВ». С. Александровiч у артыкуле ВлДалёка я ад межаСЮ родныхтАжВ» пiша: ВлЯк вынiкае з расказаСЮ жыхароСЮ ЯкаСЮлеСЮкi, у аснову апавядання ВлКрывавы вiрВ» пакладзена трагiчнае здарэнне з унукам пана Самбурскага тАУ студэнтам Пецем Клачковым. УзяСЮшы СЮ аснову рэальнае здарэнне, аСЮтар не проста пераказаСЮ яго, а напiсаСЮ мастацкi твор, змянiСЮшы iмёны галоСЮнага героя тАУ студэнта i панскай служанкi В»[7, c. 157].

Звернемся да самога апавядання. Студэнт ХаркаСЮскага унiверсiтэта, унук панi, што жыла на Куршчыне, Грыша Заплацiнскi спачуваСЮ рэвалюцыi i нават вёСЮ сярод сялян адпаведную працу, а калi пачалася рэвалюцыя, то СЮ вiры яе падзей не змог знайсцi пэСЮнае месца.

Сяляне хацелi, каб панiч пайшоСЮ разам з iмi i на справе даказаСЮ праСЮдзiвасць ранейшых слоСЮ аб рэвалюцыi, забралi яго СЮ свой чырвонагвардзейскi атрад, якi адпраСЮляСЮся адбiваць наступленне нямецкiх войск.

Па дарозе Грыша адстаСЮ з намерам хутчэй уцячы куды-небудзь ад крывавых падзей. ЗлоСЮлены разтАЩездам чырвонагвардзейцаСЮ i западозраны СЮ шпiянажы, ён просiць сялян пацвердзiць яго мясцовае паходжанне, а тыя рашуча адмаСЮляюцца прызнаць яго сваiм. Старэйшы СЮ натоСЮпе дзед Патап катэгарычна заявiСЮ: ВлНе, не наш! Наш з мужчынамi на немца пайшоСЮВ». I колькi юнак нi прасiСЮ старога не браць на душу грэх, сказаць праСЮду, той упарта сцвярджаСЮ: ВлНе ведаю, не ведаю цябе, хто ты
ёсцьВ».

Калiзiя сапраСЮды надзвычай трагiчная. Ад таго, што скажуць сяляне, залежала жыццё юнака. Дзед Патап не прызнаСЮ яго сваiм i тым самым асудзiСЮ на смерць. Што гэта: сялянская чэрствасць цi сацыяльная помста? Не чэрствасць i не помста, а асуджэнне здрады. Усе мужчыны, здольныя трымаць у руках зброю, пайшлi абараняць Радзiму, свабоду, заваёвы рэвалюцыi, бо прыход немцаСЮ да iх асацыiраваСЮся зваротам назад паноСЮ i аднаСЮленнем ранейшых парадкаСЮ. Здрада агульным iнтарэсам заСЮсёды i ва СЮсiх народаСЮ рашуча асуджаецца незалежна ад таго, хто СЮ гэтым вiнаваты. СупрацьпастаСЮленнем дзеда Патапа Грышу Заплацiнскаму вырашаецца перш за СЮсё маральная праблема. КалектыСЮ асуджае асобу, што кiнула яму выклiк, здрадзiла Яго жыццёвым iнтарэсам.

Можна зразумець становiшча Грышы i нават паспачуваць яму, бо цяжка гiнуць на свiтанку свайго жыцця, аднак немагчыма апраСЮдаць здраду. Пiсьменнiк-гуманiст балюча перажывае смерць асобнага чалавека, але выступае абаронцам iнтарэсаСЮ калектыву, у данным выпадку СЮсяго працоСЮнага сялянства, бо дзезерцiрства прыводзiць да безлiчы ахвяр.

Такiм чынам, у апавяданнi ВлКрывавы вiрВ» рэвалюцыя тАУ гэта стыхiя, яна выклiкае буру пачуццяСЮ, уносiць сумятню СЮ настрой, разводзiць у супрацьлеглыя бакi людзей, дзейнiчае дэструктыСЮна. Калi для дзеда Патапа рэвалюцыя тАУ акт справядлiвасцi, доСЮгачаканая адплата панству за СЮсе мiнулыя здзекi, то для панi тАУ гэта смерць i жах, бо яна не адчувае асабiстай вiны за мiнулае. У панiча, студэнта Грышкi, якi наогул не мае нiякага дачынення да мiнулых трагедый i нават хоча стаць чырвонаармейцам, у душы пакуль што толькi сумненне: ВлГэта вайна, гэтая кроСЮ тАУ навошта СЮсё гэта?В». Сам жа аСЮтар як гуманiст прытрымлiваецца думкi, выказанай студэнтам Грышкам: ВлНiхто не вiнаваты i СЮсе вiнаватыВ».

2.2 Аповесць ВлНа прасторах жыцця: сучаснае бачанне праблематыкi, сэнс эпiграфа i змест назвы

У сярэдзiне 20-х гадоСЮ Якуб Колас уважлiва прыглядаСЮся да новага пакалення людзей, для якiх СЮсё, што адбывалася да рэвалюцыi, здавалася ледзь не далёкай гiсторыяй, якiя пачыналi жыццё, па сутнасцi, з чыстага лiста. Яму, настаСЮнiку, выкладчыку педагагiчнага тэхнiкума, падабалася iмкненне моладзi сцвердзiць сябе, але ён як вопытны i мудры чалавек, пiсьменнiк-гуманiст, глыбокi мыслiцель ведаСЮ пра тую небяспеку, якая чакае моладзь у жыццi, i даступнымi яму сродкамi спрабаваСЮ памагчы.

Сёння, з вышынi сучаснасцi, зусiм па-новаму бачыцца асноСЮная праблематыка аповесцi ВлНа прасторах жыццяВ». ДоСЮгi час беларуская крытыка вызначала асноСЮны змест аповесцi Я. Коласа ВлНа прасторах жыццяВ» як пафас калектыСЮнай працы, перамогу дум, памкненняСЮ дзейснай асобы, станаСЮленне новай маралi, услаСЮленне новых узаемаадносiнаСЮ мiж людзьмi. Усё гэта ёсць у аповесцi. У суртАЩёзны i строга аналiтычны СЮсебаковы лiтаратуразнаСЮчы разгляд твора Я. Коласа зрабiлi значны СЮклад даследчыкi роднай лiтаратуры i крытыкi РЖ. Навуменка [4], Дз. БугаёСЮ [8], Ю. ПшыркоСЮ [5], У. Навумовiч [9, 10] i iнш. Найбольш падрабязна i заглыблена прааналiзаваСЮ аповесць ВлНа прасторах жыццяВ» вядомы купала- i коласазнаСЮца доктар фiлалагiчных навук РЖ. Навуменка СЮ фундаментальнай працы ВлЯкуб Колас. ДухоСЮны воблiк герояВ». [4]. Даследчык па сутнасцi раскрыСЮ канцэпцыю чалавека СЮ творчасцi Я. Коласа.

Праблема Абсалютнага дабра разглядалася пiсьменнiкам у аповесцi тАЬНа прасторах жыццяВ» не абстрагавана, не СЮ адрыве ад рэальнасцi, а выключна праз лёсы маладых людзей, праз змены СЮ характарах, думках i паводзiнах моладзi абноСЮленага краю. Я. Колас добра бачыСЮ, што СЮ штодзённым жыццi iшла нiбыта замена адных каштоСЮнасцяСЮ iншымi, а на самай справе адбывалася звычайная падмена зямнога быцця ВлЦарствам БожымВ», пра якое марылi людзi, якога чакалi на зямлi, да якога iмкнулiся i да чаго звярталiся СЮ сваiх паСЮсядзённых малiтвах. РЖ раптам тое ВлЦарства БожаеВ» тАУ Абсалютнае дабро тАУ дэкларавала новая СЮлада, яна агiтавала далучацца да падобнага ВлЦарстваВ» на зямлi, заахвочвала тых, хто паверыСЮ, прапаноСЮвала шлях да дабра, зрабiСЮшы яго самамэтай.

Якуб Колас тАУ суровы рэалiст тАУ паказаСЮ, што першай у зямны рай камунiзму, як вялося на зямельцы роднай здавён, кiнулася моладзь. Яны, маладыя, паверылi СЮ самаагалошаныя лозунгi, нiбыта СЮ новыя iдэалы, да-верлiва пацягнулiся да СЮсяго новага, перадавога на той час, да пераменаСЮ. На адной са старонак аповесцi ВлНа прасторах жыццяВ» празаiк глыбакадумна заСЮважыСЮ: "Старыя забораСЮцы тАУ раскiданыя хмары пасля навальнiцы. Яны яшчэ несталкавалiся, нi да якога пэСЮнага погляду не прыйшлi. Адны ходзяць ды СЮ вус не пасмiхаюцца: заядла штось адразу моладзь узялася, глядзi, каб назаСЮтра ж не астыла. Другiя проста не даюць веры, каб можна было на работу столькi народу паставiць. Трэцiх зайздрасць трохi i страх забiрае, каб з носам не астацца. Чацвёртыя на вока прыкiдваюць, колькi б з гэтага гнiлога балота можна сена сабраць. На адным толькi СЮсе схадзiлiся: гнiлое балота прыцягвала цяпер увагу кожнага з iх. Проста цiкава было, што з гэтага выйдзе"[11, с. 89].

Нас не могуць не зацiкавiць пiсьменнiцкiя заСЮагi пра Влраскiданыя хмарыВ» тАУ Влстарых забораСЮцаСЮВ» тАУ людзей традыцыйнай беларускай вёскi, якiя яшчэ не вызначылiся СЮ адносiнах да новых рэвалюцыйных зменаСЮ: да новай нязвыклай улады, да штодзённай агiтацыйна-прапагандысцкай апрацоСЮкi.

Беларус любiСЮ падумаць, пабачыць на свае вочы тое, на што нацэльвалiся маладыя, памацаць уласнымi рукамi тое, што зроблена, каб паверыць, што зроблена сумленна, на вякi.

Няма сумнення СЮ тым, што калi Я. Колас пiсаСЮ тыя радкi пра перавагу калектыСЮнай працы, дык ён добра ведаСЮ, разумеСЮ i адчуваСЮ iмкненне да калектыСЮнага пачатку СЮ характары беларуса-працаСЮнiка. Празаiк ясна СЮсведамляСЮ, што гнуцца аднаму на зямельцы, а тым больш на балоце, нявыкрутна i непрадукцыйна, а то i проста боязна. Ен вырас у сямтАЩi, якая арандавала зямлю, змагалася з пустэчай, добра разумеСЮ радасць i сiлу калектыСЮнай працы. Але кiдацца на злом галавы СЮ новае толькi таму, што яно тАУ новае, не жадаСЮ i таму не прыспешваСЮ падзеi, не падганяСЮ час i не фарсiраваСЮ працэс выспявання рашэння СЮ свядомасцi людзей.

Пiсьменнiк добра разумеСЮ прыроду калектыСЮнага мыслення вяскоСЮцаСЮ. Жыццё на хутарах, на ВладрубахВ» у лесе, сярод балотаСЮ i пушчаСЮ выпрацоСЮвала СЮ сялянаСЮ пачуццё самоты, адзiноты, фармавала таямнiчасць i загадкавасць натуры.

Нашы продкi нярэдка iмкнулiся да асабiстай ВлаСЮтаномнасцiВ» пражывання СЮ складаных прыродна-геаграфiчных умовах, а ВлаСЮтаномнасцьВ» iснавання нараджала ВллакалiзацыюВ» мыслення, iндывiдуалiзм, замкнёнасць, недавер да СЮсяго новага. Менавiта так паводзiць сябе дзядзька Сымон у коласаСЮскай аповесцi, калi Влхавае рыдлёСЮку СЮ кустахВ», а сам вырашае падысцi да гурту, паглядзець, як жа iдзе праца. ХацеСЮ сказаць традыцыйнае пра дапамогу Бога, ды зразумеСЮ, што Влбогавай дапамогi iм не трэбаВ»[1, с. 90], у час ВлнаступiСЮВ» сабе на язык. Аднак калектывiсцкiя традыцыi СЮ старэйшага пакалення на вёсцы не меншыя, чым у моладзi, бо за доСЮгiя гады змагання за лепшую долю i волю сялянам-аднавяскоСЮцам не аднойчы даводзiлася прыходзiць на дапамогу адзiн аднаму, збiрацца разам, каб траляваць бярвенне, ладзiць дарогу цi будаваць грэблю, вывозiць гной цi ставiць хату, касiць луг, араць папар. "А вы што ж думалi, уломак дзядзька Сымон," тАУ адказвае стары селянiн на воклiчы моладзi "Брава, брава, дзядзька Сымон!" пасля таго як вясковец "крута СЮ кусты павярнуСЮ, а адтуль з рыдлёСЮкаю iдзе". Характэрны эпiзод, якi глыбока i тонка раскрывае нацыянальны характар, псiхiку селянiна-беларуса, у жыццi якога здавён немалое месца займалi старадаСЮнiя народныя традыцыi, звычаi тАУ талака, сябрына, бонда, тАУ пра якiя маладыя, праСЮда, забылiся, агорнутыя адзiным жаданнем як найхутчэй пабудаваць Влзямны рай камунiзмуВ».

ВлА мы гэта зробiм прасцей i скарэй, тАУ сказаСЮ Мiхась Барута, бацька маладога завадатара"В». Прасцей i скарэй у маладых не атрымоСЮвалася, што праСЮда то праСЮда. РЖ яны злавалiся, нервавалiся, мiтусiлiся. ПраСЮда бацькi не заСЮсёды перамагала СЮ тыя днi.

Да СЮсяго сказанага пра самабытнасць i непаСЮторнасць нацыянальнага характару беларусаСЮ дадамо, што балоты прывучалi да цярплiвасцi, таямнiчасцi, нараджалi меланхолiю, марудлiвасць, стрыманасць у паводзiнах. прыглушанасць эмацыйных усплёскаСЮ.

Усё гэта выдатна выяСЮлена СЮ аповесцi. Нездарма ж у прамове маладога iнiцыятара асушэння гнiлога балота Сцёпкi Баруты шмат справядлiвых слоСЮ пра нядбайнасць у вясковым жыццi, пра грэблi, дзе "грузнуць конi", пра масты, дзе "калечацца людзi i жывёла", пра адсутнасць дарог, школ, бiблiятэк, пра тое, што "нашы дзецi СЮлетку без догляду", а саламяным стрэхам пагражаюць пажары ад маланак. Але зусiм невыпадковая заСЮвага пiсьменнiка СЮ канцы аповесцi, калi пусцiлi ваду з гнiлога балота СЮ канаву, па баках якой стаяСЮ "народ, моСЮчкi слухаючы музыку вады".

Якуб Колас надзялiСЮ галоСЮнага героя сваёй аповесцi бясспрэчнымi прыроднымi здольнасцямi i паказаСЮ пэСЮнае спраСЮджанне надзей на юнака. Але напачатку гучыць матыСЮ "выгнанага з хаты" сонечнага промня. АктыСЮна распрацоСЮваецца тэма "выкiнутага з гнязда птушаняцi". Толькi не знiк, не згубiСЮся падлетак. СтаСЮ на ногi, вярнуСЮся СЮ родныя гонi, каб ажыццявiць штосьцi, на яго думку, карыснае для СЮсёй вёскi i аднавяскоСЮцаСЮ. Што гэта, прагрэс цi рэгрэс героя? Пiсьменнiк не спяшаецца маралiзаваць учынкi герояСЮ, не выносiць прысуд часу i людзям. Ён нiбы гаворыць: пабачым, што з усяго гэтага яшчэ выйдзе, чым абернецца для вёскi, для СЮсяго народа. Асабiстая гiсторыя юнага змагара за новы лад жыцця i склад душы якраз i ляжыць у аснове аповесцi Я. Коласа "На прасторах жыцця".

Але цi свабодны Сцёпка Барута СЮ сваiм выбары? Цi не новае ачмурэнне, затуманьванне мазгоСЮ найшло на хлопца, што ён, як тая авечка з матылiцай, калi працуе адно паСЮшартАЩе галаСЮнога мозгу, ходзiць усё бокам i бокам. Ачмурэнне, скажам, асаблiва звязанае са змаганнем са "святым калодзежам" тАУ змаганне з прывiдам, з атрыбутыкай, а не з iдэалогiяй, у якой Сцёпка, як мы гэта хораша бачылi на прыкладзе дыялогу пра Бога i Галабурду са стрэлачнiкам на чыгунцы, на вачах прайграе. У бацькоСЮскай хаце Сцёпка i сам прызнаецца, што СЮ яго "з Богам выйшлi нелады".

Якуб Колас "застаСЮ" свайго героя не на "нулi" духоСЮных каардынатаСЮ. У Сцёпкi ёсць бацька i мацi, перад якiмi ён адчувае вялiкую асабiстую вiнаватасць за СЮчыненае. Як адзначалася вышэй, Сцёпка асушаСЮ Гнiлое балота СЮжо разам з бацькам, слухаючы яго мудрыя парады.

"Бог, рай, той свет тАУ усё гэта выдумкi", тАУ думае СЮначы пасля разбурэння "святога калодзежа" Сцёпка, апраСЮдваючы свой учынак. Пiсьменнiк заСЮважаСЮ, што "Сцёпка стараСЮся СЮпэСЮнiць сябе, што нiчога благога СЮ яго СЮчынку не было". Яшчэ перад тым Я. Колас, разумеючы СЮнутраны стан свайго героя, нiбы мiмаходзь зазначыСЮ: "А СЮвогуле ж было-такi непрыемна".[11, с. 83]

АСЮтарская рэмарка тут у дачыненнi да свядомасцi галоСЮнага героя аповесцi значыла тады i значыць цяпер вельмi многа. Якуб Колас паказаСЮ, што сумленне юных змагароСЮ за новы лад i тады не драмала, а душа новых герояСЮ перапаСЮнялася шматлiкiмi перажываннямi. Нам жа цiкавы сам напамiн пра "рай" у начным унутраным маналогу галоСЮнага персанажа. Як яны, наватары жыцця, хацелi найхутчэйшага "раю" на зямлi для СЮсiх i адразу. Самi гатовы паказаць на СЮласным прыкладзе, як гэта робiцца.

Роздум пра сiлу цi немач атэiстычнага духу прыйдзе да героя пазней, калi ён убачыць адноСЮлены зруб i крыж на месцы "святога калодзежа". "Разбурыць трэба самую iдэю, а зруб i крыж тАУ гэта што?" тАУ падумаСЮ Сцёпка i пайшоСЮ далей"[11, с. 85]. Не жадаючы перабольшваць сказанае вялiкiм песняром, удакладнiм, што пiсьменнiк пры СЮсёй сваёй народнай мудрасцi i глыбiнi фiласофii застаСЮся летапiсцам часу, паказваючы шлях моладзi ад стыхiйнага бунтарства да свядомага СЮдзелу СЮ перабудове роднага краю. Сцёпка Барута, пры СЮсёй неадназначнасцi натуры, усё ж зтАЩяСЮляецца сынам свайго часу, народа, краiны. Ён не абмiнуСЮ нiводнага кроку на тых шляхах, якiм прайшоСЮ увесь беларускi народ.

Асабiстая гiсторыя Сцёпкi Баруты, мяркуе У. Навумовiч, гэта лёс дзесяткаСЮ, соцень, тысячаСЮ маладых людзей у пострэвалюцыйную эпоху. Але не гэта галоСЮнае.Заслуга пiсьменнiка-рэалiста Я. Коласа заключаецца, на нашу думку, у тым, што ён паказаСЮ духоСЮнае сталенне моладзi, адыход ад нормы паводзiнаСЮ у грамадстве, скiраваСЮ маладых на агульначалавечыя духоСЮныя каштоСЮнасцi.

ГалоСЮны фронт змагання дабра з лiхам праходзiСЮ праз лёсы, нямоцныя яшчэ характары маладых душ. Творца не даСЮ гатовых рэцэптаСЮ, хоць на першы погляд здаецца, што ён паказаСЮ носьбiтаСЮ абсалютнай дабрачыннасцi i СЮласна нягоднiкаСЮ, такiх, адпаведна, як Сцёпка Барута i Марцiн Шулевiч.

Каханне Сцёпкi Баруты i Аленкi Гарнашкi тАУ яркiя i кранальныя старонкi аповесцi. Я. Колас выдатна апiсаСЮ у аповесцi персанажаСЮ, якiя сумяшчаюць у сабе праявы тых цi iншых якасцяСЮ адначасова тАУ добрага i злога чалавека. Эстэтычныя аспекты дабра i лiха СЮ аповесцi выяСЮляюцца выразна, пазiцыя аСЮтара даволi акрэсленая.

ГалоСЮная выснова, якую можна зрабiць, перачытваючы "На прасторах жыцця", тАУ роСЮную, добрую, змястоСЮную аповесць "юнацкай" пары беларускай прозы для юнацтва i пра юнацтва, што СЮ ёй Я. Колас адлюстраваСЮ асноСЮныя этапы фармiравання Асобы СЮ грамадстве. Змаганне з балотамi СЮжо стала лёсавызначальным сiмвалам для Беларусi i беларусаСЮ. Але што гэта? "Знак бяды" цi сiмвал усеагульнага дабрабыту?

Якуб Колас не толькi падступiСЮся да праблемы, але i даволi пераканальна абмаляваСЮ станаСЮленне чалавечай асобы СЮ аповесцi "На прас-торах жыцця." Пiсьменнiк раскрыСЮ тое, чаго трэба сцерагчыся СЮ асабiстым жыццi, паказаСЮ, як важна не папусцiцца, не паддацца плынi, а захаваць душу i сэрца чыстымi, чулымi.

Народны пiсьменнiк з вялiкай сiлай мастацкага асэнсавання зменлiвай жывой рэчаiснасцi намаляваСЮ змястоСЮную i характэрную для свайго часу карцiну быцця. Сатанiнская прырода ШулевiчаСЮ не можа супрацьстаяць дзейсным натурам Сцёпкi Баруты i Аленкi Гарнашкi. Каханне дазваляе спадзявацца на СЮрачыстаць дабра, на паСЮнату жыцця.

Кожным новым пакаленнем вечная тэма кахання вырашаецца нанова. Каханне СЮ аповесцi перамагае. У гэтым сiла твора.

Спынiмся яшчэ i на эпiграфе да аповесцi:

тАУ Вы павiнны прабiць сабе дарогу i выйсцi на шырокiя прасторы жыцця.

тАУ А дзе такiя шырокiя прасторы?

тАУ У шырокiх размахах грамадскай работы.

Як жа нам успрымаць словы аб "прасторах жыцця", вынесеныя СЮ эпiграф да СЮсяго твора. Фiласофская сентэнцыя пра "шырокiя прасторы жыцця" СЮ аповесцi належыць адмоСЮнаму персанажу Марцiну Шулевiчу, чые звычкi, норавы, манеру гаварыць, ды i самi тэзiсы зусiм не хацелася б пераймаць, бо яго паводзiны, мякка кажучы, не толькi не прыцягваюць, а выклiкаюць вострае непрыманне, нават агiду. Мярзотнасць учынкаСЮ гэтага чалавека навiдавоку. I вось менавiта такi актывiст "новага ладу" заклiкае "прабiць сабе дарогу i вырвацца " на вышэйзгаданыя абсягi.

Даследчыкi роднай лiтаратуры, у прыватнасцi У. Навумовiч [10], iмкнуцца разгадаць сэнс эпiграфа i змест назвы коласаСЮскай аповесцi пра юнацтва i для юнацтва.

Даследчык паспрабаваСЮ адказаць на пытанне: у чым загадка Якуба Коласа? Яна хаваецца, на яго думку, у самой назве твора i СЮ тым, каму належаць словы пра "размахi". Я. Колас вучыСЮ прыслухоСЮвацца, хто i што гаворыць у новым жыццi. Сваю "агiтацыю" за новы лад i склад жыцця Марцiн пачаСЮ, падсеСЮшы да Аленкi, ледзь не на вушка нашэптваючы. "А вам проста грэх марнець у глушы ", тАУ блюзнерыць пярэварацень. А сам запыт Аленкi? Ён можа азначаць: здзiСЮленне, цiкаСЮнасць, абурэнне, гуллiвасць, юрлiвасць. Апошняя фраза эпiграфа тАУ водпаведзь тАУ прыведзена Я. Коласам не цалкам, а з абрывам тАУ толькi першая частка развагi хуткаспечанага прадстаСЮнiка новай улады. АСЮтар адкiнуСЮ прэч як непатрэбнае альбо знарок не закрануСЮ у эпiграфе СЮсялякiя там "замацаванне пазiцый'', "заваёвы Кастрычнiка ", пра якiя далей iдзе гутарка СЮ сказе. Усё тое пiсьменнiку не трэба: пазiцыi абазначаны, канфлiкт завязаны, яго змест i сутнасць вiдавочныя.

Да гэтага часу да разгадкi эпiграфа Якуба Коласа нiхто з лiтаратуразнаСЮцаСЮ не наблiзiСЮся. Ды i не маглi наблiзiцца, пакуль заставаСЮся СЮ ценю персанаж, у вусны якога i СЮкладзены дадзеныя словы. А як жа яшчэ? Мярзотнiк, амаральны тып, а тут гаворыць такое, што трэба браць на СЮзбраенне СЮсёй моладзi абноСЮленага краю. 3 каго браць прыклад? Крытык Дз. БугаёСЮ яшчэ СЮ 1970-я гг. у артыкуле ВлНекалькi заСЮваг пра аповесць Я. Коласа "На прасторах жыцця"В» з уласцiвай даследчыку хлёсткасцю назваСЮ Марцiна Шулевiча "фразёрам", якi хаваецца за псеСЮдарэвалюцыйнай фразай. Прывядзем некалькi даволi смелых на той час характарыстык з працы Дз. Бугаёва: "самахвальства", "тонка жанглiруе рэвалюцыйнай фразай", "нядобрасумленныя, адкрыта карыслiвыя тыпы СЮносiлi элементы палiтычнай спекуляцыi СЮ самыя тонкiя, iнтымныя сферы чалавечых стасункаСЮ", "фразёрства пустазвона Марцiна Шулевiча паказваецца па-сапраСЮднаму зтАЩедлiва i злосна", "Шулевiч высокiмi святымi словамi прыкрывае вельмi карыслiвыя, эгаiстычныя мэты", "прымазваецца да такiх грамадскiх паняццяСЮ..", "Шулевiчы схiльныя сваiм разлiчаным краснабайствам апашляць самае святое i высокае, роднае, скажаць гэты вялiкi змест" [8, с. 230тАУ242). ПраСЮда i тое, што далей за падобныя адмоСЮныя ярлыкi, словы-сiмвалы лiтаратуразнаСЮца не пайшоСЮ. Ды, мажлiва, не мог пайсцi. I самае iстотнае, што СЮ артыкуле нi слова пра загадкавасць эпiграфа Я. Коласа да аповесцi.

Сёння СЮжо можна назваць усё сваiмi iмёнамi. Марцiн гуляе

Вместе с этим смотрят:

"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)

"Донские рассказы" Михаила Шолохова

"Живопись слова" в японской поэзии

"Записки из подполья" как исток философии экзистенциализма Ф.М. Достоевского

"Подпольный человек" Ф.И. Достоевского