Культурнае i духоСЮнае жыццё Беларусi

Культурнае i духоСЮнае жыццё БССР

ЗМЕСТ

1. СтанаСЮленне i развiццё сiстэмы адукацыi СЮ 1920-х гг.

2. Палiтыка беларусiзацыi

3. Узмацненне адмiнiстрацыйна-партыйнага кантролю СЮ сферы культуры

4. Адносiны Савецкай улады да рэлiгii i царквы

5. Вынiкi Влкультурнай рэвалюцыiВ» у БССР у 30-гг. ХХ ст. Дасягненнi i супярэчнасцi

6. АсноСЮныя дасягненнi адукацыi, навукi, мастацкай культуры СЮ 50-80-я гг. ХХ ст.

7. Змены СЮ духоСЮным жыццi народа СЮ канцы 1980-х гг.

Спiс выкарыстаных крынiц

1. СтанаСЮленне i развiццё сiстэмы адукацыi СЮ 1920-х гг.

У лiку важнейшых задач, якiя паСЮсталi перад ЦК КПБ(б) i СЮрадам БССР пасля заканчэння савецка-польскай вайны, зтАЩяСЮлялася раз-вiццё адукацыi на беларускай мове, лiквiдацыя непiсьменнасцi i мала-пiсьменнасцi сярод дарослага насельнiцтва, падрыхтоСЮка настаСЮнiцкiх кадраСЮ. У новым 1921/1922 навучальным годзе амаль 60 % школьнiкаСЮ прыступiлiся да заняткаСЮ.

У адпаведнасцi з пастановай урада ад 16 лютага 1922 г., у рэспублiцы СЮводзiлася сiстэма адукацыi, паводле якой асноСЮным тыпам навучальнай установы рабiлася працоСЮная сямiгадовая школа для дзяцей 8-15 гадовага СЮзросту. Але большай папулярнасцю карысталася пачатковая, чатырохкласная школа, дзе навучалася 75 % усiх дзяцей.

Па меры аднаСЮлення народнай гаспадаркi СЮзрастала фiнансаванне сiстэмы асветы. Пачынаючы з 1923 па 1929 гг. бюджэтныя расходы СЮзраслi з 5, 4 да 35, 2 млн руб., а колькасць школ павялiчылася да 6 300. АсноСЮную iх масу тАУ каля 80 % тАУ складалi пачатковыя школы, меншую частку тАУ 14, 6 % тАУ сямiгадовыя. Агульную сямiгадовую i пэСЮную прафесiйную адукацыю давалi школы рабочай i сялянскай моладзi, школы павышанага тыпу i фабрычна-заводскiя школы.

Наркамат асветы БССР скiроСЮваСЮ значныя сiлы i сродкi для лiк-вiдацыi непiсьменнасцi i малапiсьменнасцi дарослага насельнiцтва. На месцах гэтую працу СЮзначалiлi губернскiя i павятовыя надзвычайныя камiсii па барацьбе з непiсьменнасцю, а таксама ячэйкi створанага СЮ 1924 г. таварыства ВлДалоСЮ непiсьменнасцьВ». Але, нягледзячы на створаныя СЮрадам i грамадствам умовы, большая частка непiсьменных не выказвалi вялiкай цiкавасцi да навучання.

У вынiку за пяць год з 1921 па 1926 гг. агульны СЮзровень пiсьменнасцi грамадзян БССР узросту з 9 па 49 гадоСЮ узняСЮся толькi на палову працэнта тАУ з 52, 6 да 53, 1 %. Каб памяняць сiтуацыю да лепшага, з 1926 г. уводзiлася абавязковае навучання для дзяцей ва СЮзросце 9-11 гадоСЮ. Пункты па лiквiдацыi непiсьменнасцi забяспечвалiся беларус-камоСЮнымi настаСЮнiкамi i падручнiкамi Б. Тарашкевiча i Я. Лёсiка. Узросшы дабрабыт насельнiцтва таксама спрыяСЮ павышэнню яго культурных запытаСЮ. У вынiку за адзiн толькi 1929/1930 навучальны год лiкпункты скончыла 169 тыс. чал., больш, чым за СЮсе папярэднiя гады разам.

Сiстэму СЮстаноСЮ сярэдняй спецыяльнай адукацыi складалi абтАЩяд-наныя блiзкiя па профiлi або рэарганiзаваныя тэхнiкумы. За 1921-1930 гг. iх колькасць вырасла з 11 да 35, а студэнтаСЮ з 873 да 7 475. Кам-плектаванне сярэднiх i вышэйшых навучальных устаноСЮ адбывалася па прынцыпе сацыяльнага паходжання i партыйнасцi навучэнцаСЮ. Так, у 1930 г. доля рабочых i сялян сярод студэнтаСЮ складала 86,8 %, з якiх 2, 5 зтАЩяСЮлялiся камсамольцамi, а 35 % камунiстамi. Палова студэнтаСЮ атрымоСЮвала стыпендыю СЮ 25 руб.

У 1930 г. выкладчыцкi корпус, якi павялiчыСЮся за 10 год са 162 да 737 чал., у сваёй масе (70%) мелi з вышэйшую адукацыяю.

У вынiку палiтыкi беларусiзацыi, да канца 1920-х гадоСЮ з 35 тэх-нiкумаСЮ рэспублiкi 22 зтАЩяСЮлялiся беларускамоСЮнымi. Таксама iснавалi яСЮрэйскiя, польскiя, рускiя i латышскiя тэхнiкумы. З 15 678 выпускнi-коСЮ 6 616 атрымалi дыпломы настаСЮнiкаСЮ, 3 912 тАУ тэхнiкаСЮ, будаСЮнi-коСЮ, транспартнiкаСЮ; аграномаСЮ, 1 963 тАУ медыцынскiх работнiкаСЮ, 1 797 тАУ аграномаСЮ, ветэрынараСЮ, 719 тАУ работнiкаСЮ культуры, 674 тАУ эканамiстаСЮ.

У канцы 1920-х наркам асветы БССР падпiсаСЮ пастанову аб увядзеннi завочнай i экстэрнальнай формаСЮ навучання.

У 1919 г. у Горках адкрылася першая вышэйшая навучальная СЮстанова тАУ земляробчы iнстытут, пазней рэарганiзаваны СЮ Беларускую сельскагаспадарчую акадэмiю. У снежнi 1920 г. у Мiнску адкрыСЮся полiтэхнiчны iнстытут, але СЮжо СЮ 1922 г. ён быСЮ рэарганiзаваны СЮ Беларускi дзяржаСЮны iнстытут сельскай гаспадаркi.

Заснаваны 30 кастрычнiка 1921 г. Беларускi дзяржаСЮны СЮнiверсi-тэт складаСЮся з медыцынскага i грамадскага факультэтаСЮ, на якiх ву-чылася 1 250 студэнтаСЮ. Першым рэктарам БДУ быСЮ вядомы маскоСЮ-скi навуковец тАУ прафесар У. Пiчэта, а першым дэканам факультэта грамадскiх навук тАУ У. РЖгнатоСЮскi.

Заняткi вялi 14 прафесараСЮ, 49 выкладчыкаСЮ i асiстэнтаСЮ. У 1922 г. пачаСЮ працу педагагiчны факультэт. Пасля вылучэння з факультэта грамадскiх навук (1925) факультэтаСЮ права i гаспадаркi СЮнiверсiтэт стаСЮ выпускаць эканамiстаСЮ i юрыстаСЮ. Усяго да 1926 г. з яго сцен выйшла 247 педагогаСЮ, 175 урачоСЮ, 119 эканамiстаСЮ i 117 юрыстаСЮ. У 1931 г. на базе педагагiчнага i медыцынскага факультэтаСЮ БДУ быСЮ адкрыты, адпаведна, педагагiчны i медыцынскi iнстытуты. Акрамя гэтых трох устаноСЮ, спецыялiстаСЮ з вышэйшай адукацыяй рыхтавалi Вiцебскi ветэрынарны iнстытут, Горацкая сельскагаспадарчая акадэмiя, Мiнскi камунiстычны СЮнiверсiтэт.

Пры камплектаваннi ВНУ захоСЮваСЮся класавы падыход, Так, у чэрвенi 1924 г. былi выключаны Влкласава чужыяВ» i Влпалiтычна непiсьменныяВ» студэнты, якiя склалi 30 % ад усiх навучэнцаСЮ. Каб забяспечыць перавагу СЮ студэнцтве класава блiзкiх элементаСЮ, Савецкая СЮлада пайшла на стварэнне рабочых факультэтаСЮ (рабфакi), куды набiралi рабоча-сялянскую моладзь для падрыхтоСЮкi да навуання СЮ ВНУ.

У цэлым працэс фармiравання новай сiстэмы адукацыi СЮ БССР адбываСЮся паспяхова. Арганiчна спалучаючыся з беларусiзацыяй, ён у значнай ступенi паспрыяСЮ развiццю нацыянальнай культуры.

2. Палiтыка беларусiзацыi

Адным з важнейшых напрамкаСЮ дзейнасцi РКП(б) пасля перамогi над унутранняй контррэвалюцыяй i замежнай iнтэрвенцыяй увасобiлася СЮ нацыянальнай палiтыцы. Працэс рэалiзацыi нацыянальных iнтарэсаСЮ у БССР у 1920-х гг. набыСЮ назву ВлбеларусiзацыяВ». Яе iнiцыятарамi выступiлi члены СЮрада БССР А. ЧарвякоСЮ (старшыня ЦВК i СНК), А. Бурбiс (наркам замежных спраСЮ), У. РЖгнатоСЮскi (наркам асветы), З. Жылуновiч (член ЦВК) i iншыя. У 1922 г. у мэтах вывучэння гiсторыi i культуры беларускага народа i распрацоСЮкi навуковай тэрмiналогii яго мовы быСЮ створаны РЖнстытут беларускай культуры (РЖнбел-культ) пад старшынствам мовазнаСЮцы С. Некрашэвiча Я. Лёсiк узначалiСЮ курсы беларусазнаСЮства, адкрытыя пры Наркамаце асветы БССР.

Адным з асноСЮных накiрункаСЮ ажыццяСЮлення беларусiзацыi стаСЮ перавод сiстэмы навучання на беларускую мову. У 1922 г. на яе перайшла каля чвэрцi СЮсiх школ, а СЮ астатнiх беларуская мова была абавязковай для вывучання.

Патрэбы СЮ навуковай, вучэбна-метадычнай i мастацкай лiтаратуры сталi забяспечвацца ДзяржаСЮным выдавецтвам.

Важным палiтычным i практычным крокам урада БССР на шляху да СЮздыму нацыянальнай культуры зтАЩявiлася амнiстыя былых працiСЮнiкаСЮ Савецкай улады тАУ В. ЛастоСЮскага, РЖ. КраскоСЮскага, А. Смолiча, А. Цвiкевiча i iнш. i iх прыцягненне да творчай працы

Неабходнасць перамен да лепшага СЮ нацыянальным пытаннi СЮсведамлялi беларускiя камунiсты, якiя СЮ сакавiку 1923 г. на сваiм VРЖРЖ зтАЩездзе пастанавiлi спрыяць развiццю беларускай мовы i культуры i заклiкалi партыйцаСЮ узначалiць гэтую працу. Сама праграма нацыянальна-дзяржаСЮнага i нацыянальна-культурнага адраджэння СЮ БССР была абвешчана на Лiпеньскiм (1924) Пленуме ЦК КПБ. Яе практычная рэалiзацыя пачала адлiк з пастановы ЦК КПБ(б) ад 15 лiпеня таго ж года ВлАб практычных мерапрыемствах па правядзенню нацыянальнай палiтыкiВ», якая прадугледжвала: па-першае, развiццё нацыянальнай культуры, перавод школ, ВНУ на беларускую мову, развiццё беларускай лiтаратуры, вывучэнне гiсторыi Беларусi i г. д.; па-другое, карэнiзацыю тАУ вылучэнне беларусаСЮ на кiруючыя партыйныя, савецкiя, прафсаюзныя пасады; па-трэцяе, перавод справаводства СЮсiх партыйных, дзяржаСЮных, грамадскiх устаноСЮ на беларускую мову. У прыватнасцi, за адзiн год належала перавесцi апараты ЦВК, СНК, наркамаСЮ асветы i земляробства; за 2 гады тАУ ДПУ, юстыцыi, сацыяльнага забеспячэння, пошты i тэлеграфа; а усiх астатнiх устаноСЮ тАУ за 3 гады.

У мэтах неадкладнага ажыцяСЮлення нацыянальнай палiтыкi, атрымаСЮшай назву ВлбеларусiзацыяВ», адмыслова створаная камiсiя на чале з А. Хацкевiчам пачала сваю дзейнасць з пашырэння сферы выкарыстання беларускай мовы.

Паводле декрэту ЦВК (люты 1924), беларуская, руская, яСЮрэйская (iдыш) i польская мовы абвяшчалiся роСЮнымi. Беларускай надавалiся функцыi мовы зносiн памiж рознанацыянальнымi СЮстановамi. Справаводства таксама пераводзiлася на беларускую мову. Важныя СЮрадавыя дакументы друкавалiся на чатырох мовах: агульнасаюзнага значэння тАУ на беларускай i рускай; грамадска-палiтычныя (пасведчаннi i iнш.) тАУ на беларускай i адной з трох iншых моСЮ.

За кожным грамадзя-нiнам захоСЮвалася права звяртацца СЮ любую СЮстанову на роднай мове i на ёй жа атрымаць адказ. Гэтае палажэнне было зафiксавана СЮ Канстытуцыi БССР 1927 г. i СЮ адпаведнасцi з iм, выкладанне СЮ школах рэспублiках адбывалася на 8 мовах. Але асаблiвых поспехаСЮ дасягнула СЮтварэнне беларускамоСЮных школ. Ужо СЮ 1926/1927 навучальным годзе чатырохгадовыя складалi 85, 3 %, сямiгадовыя тАУ 66, 6 % i iх колькасць штогод узрастала. У тэхнiкумах колькасць студэнтаСЮ-беларусаСЮ павялiчылася з 45 да 68 % i гэтая тэндэнцыя назiралася да канца 1920-х. ггю Адпаведна СЮ педагагiчных тэхнiкумах i iнстытутах рыхтавалiся беларускамоСЮныя кадры.

У месцах кампактнага пражывання нацыянальных меншасцяСЮ стваралiся iх нацыянальныя школы тАУ польскiя, яСЮрэйскiя, украiнскiя Пры гэтым, у нацыянальных школах беларуская мова зтАЩяСЮлялася абавязковым прадметам. У педагагiчных тэхнiкумах i iнстытутах адкрывалiся факультэты з польска- або яСЮрэйскамоСЮным навучаннем.

Вялiкi СЮклад у стварэнне беларускай школы СЮнеслi народныя камiсары асветы БССР У. РЖгнатоСЮскi i (з 1926)А. Балiцкi.

Здзяйсненне курсу на беларусiзацыю СЮ сiстэме асветы прывяло да таго, што СЮжо СЮ 1925тАУ1926 гг. з агульнай колькасцi школ 76% былi беларускiмi, а СЮ 1932 г. тАУ ужо звыш 90%. У гэтыя ж гады каля 60% ся рэднiх спецыяльных i вышэйшых навучальных устаноСЮ таксама пе-райшлi на беларускую мову.

Студзеньскi (1925) Пленум ЦК КП(б)Б пастанавiСЮ узяць актыСЮны СЮдзел у беларусiзацыi пад лозунгам "Уся КП(б)Б павiнна гаварыць на беларускай мовеВ». Асабiсты прыклад паказвалi першыя сакратары ЦК: рускiя А. Асаткiн-Уладзiмiрскi i А. Крынiцкi, украiнец М. Гамарнiк. Вынiкам гэтай працы сталася тое, што СЮжо СЮ 1927 г. каля 75% кiруючых кадраСЮ добра валодалi беларускай мовай.

Моцным iмпульсам у развiццё беларусiзацыi зрабiлася вяртанне СЮ 1924 i 1926 гг. да БССР тэрыторый, населеных беларусамi.

Адначасова важным напрамкам беларусiзацыi стала так званая ВлкарэнiзацыяВ» тАУ вылучэнне на адказныя партыйныя, савецкiя, прафсаюзныя пасады. Яе ажыццяСЮленне выклiкалася неабходнасцю ва СЮстараненнi дыспрапорцыi памiж колькасцю тытульнай (карэннай) нацыi i яе прысутнасцю СЮ кiруючых структурах, дзе пераважалi яСЮрэi, рускiя i iнш., але нiяк не беларусы. Паводле перапiсу 1926 г. апошнiя складалi сярод сельскага насельнiцтва 89, 1%, гарадскога тАУ 40 %.

Гэтае становiшча стала паступова змяняцца да лепшага. У 1927 г з агульнай колькасцi членаСЮ местачковых СаветаСЮ беларусаСЮ ужо налiч-валася 53, яСЮрэяСЮ тАУ 40, 5, палякаСЮ тАУ 2, 2, рускiх 2, 5 %. У гарадскiх Саветах (адпаведна) 45, 1, 30, 6, 2, 5, 14, 5 %. Колькасць беларусаСЮ тАУ кiраСЮнiкоСЮ акруг i раёнаСЮ дасягнула 48 %. Яшчэ большай была доля беларусаСЮ у апараце СНК (старшыня Я. Адамовiч) i ЦВК (старшыня А. ЧарвякоСЮ).

Палiтыка беларусiзацыi выклiкала творчы СЮздым ва СЮсiх галiнах жыццядзейнасцi грамадства. Не толькi беларусы, а практычна СЮсе нацыянальнасцi, якiя пражывалi СЮ рэспублiцы, выкарысталi прадастаСЮленыя ЦК УКП(б) i ЦК КПБ(б) урадам БССР магчымасцi для СЮтварэння нацыянальных СаветаСЮ, навучальных i навуковых (нацыянальныя аддзелы СЮ Акадэмii навук) устаноСЮ, лiтаратуры, тэатра, друку. Цэнтрам навуковай думкi СЮ 1920 г. зтАЩяСЮляСЮся РЖнбелкульт. У 1926 г. на яго базе была заснавана Акадэмiя навук БССР на чале з У. РЖгнатоСЮскiм. Упершыню для студэнтаСЮ сталi распрацоСЮвацца падручнiкi па гiсторыi Беларусi, геаграфii Беларусi, мастацтвазнаСЮстве, эканомiцы.

Да 1928 г. беларусiзацыя дасягнула значных поспехаСЮ, якiя СЮвасобiлiся СЮ развiццi асветы, краязнаСЮства, лiтаратуры, тэатра, кiно, у пашырэннi сферы выкарыстання i павышэннi статусу беларускай мовы; уздыме творчай самадзейнасцi беларускага народа. Нягледзячы на пераважаСЮшую большасць вясковага насельнiцтва, беларусы СЮжо не зтАЩяСЮлялiся сялянскай нацыяй: яны прысутнiчалi ва СЮрадзе, у яго мясцовых структурах. Беларуская мова зрабiлася сапраСЮды дзяржаСЮнай: на ёй друкавалася асноСЮная маса афiцыйных i iншых матэрыялаСЮ, цэнтральныя i мясцовыя выданнi. РЖ, галоСЮнае, яна зрабiлася мовай аднаго народа, якi жыСЮ не толькi СЮ вёсцы, а СЮ пасёлку i горадзе.

Характэрна, што афiцыйна беларусiзацыi нiхто не скасоСЮваСЮ, тым не менш, многiя з тых, хто СЮкараняСЮ яе, стаСЮ абвiнавачвацца СЮ нацыя-налдэмакратызме. У чэрвенi 1929 г. адпаведны даклад камiсii ЦК УКП(б) на чале з В. Затонскiм па вынiках праверкi ажыццяСЮлення нацыянальнай палiтыкi СЮ БССР быСЮ накiраваны РЖ. Сталiну.

У мэтах барацьбы з нацыянал-дэмакратызмам адбылася замена партыйнага кiраСЮнiцтва БССР: замест А. Крынiцкага першым сакратаром ЦК КП(б)Б быСЮ прызначаны К. Гей. Практычная частка яе СЮскладалася на старшыню ДПУ Р. Рапапорта. НеСЮзабаве СЮ Мiнску была сфабрыкавана "нацдэмаСЮская, контррэвалюцыйная, антысавецкая арганiзацыя" тАУ "Саюз вызвалення БеларусiВ». Пасля яшчэ дзвюх хваль рэпрэсiй былi фiзiчна знiшчаны больш за 100 навукоСЮцаСЮ (у тым лiку 26 акадэмiкаСЮ i 6 членаСЮ-карэспандэнтаСЮ) АН БССР, выкладчыкаСЮ БДУ, больш за 200 пiсьменнiкаСЮ. РЖснавала пагроза арышту i славутых песня-роСЮ Я. Коласа i Я. Купалу.

У сiстэме адукацыi адбыСЮся пэСЮны адкат з беларускай мовы. Так, да канца 1930-х гг. усе 22 ВНУ i амаль усе з 95 тэхнiкумаСЮ БССР iзноСЮ перайшлi на рускамоСЮную сiстэму выкладання.

Нягледзячы на згортванне беларусiзацыi i знiшчэнне нацыя-нальнай iнтэлiгенцыi, наступствы гэтай палiтыкi былi вельмi вялiкiмi. Важнейшымi з праяСЮ таго сталi СЮмацаванне нацыянальнай свядомасцi i нацыянальнай кансалiдацыi беларускага народа.

3. Узмацненне адмiнiстрацыйна-партыйнага кантролю СЮ сферы культуры

Па меры СЮмацавання бальшавiкамi дзяржаСЮнай улады СЮсе партыi i грамадскiя арганiзацыi мусiлi здзяйсняць сваю працу з ведама савецкiх органаСЮ. Пасля зтАЩяСЮлення СЮказа ЦВК РiСР ад 12 чэрвеня 1922 г., усе творчыя абтАЩяднаннi мусiлi зарэгiстравацца СЮ НКУС. Рэгiстрацыi падлягала нават Беларуская асацыяцыя пралетарскiх пiсьменнiкаСЮ (БелАПП), створаная па iнiцыятыве камунiстаСЮ.

Дадатковым рычагом кантролю iх дзейнасцi служыла створанае СЮ лiстападзе 1922 г. падкантрольнае партыi i ДПУ ГалоСЮнае СЮпраСЮленне па справах лiтаратуры i выдавецтваСЮ БССР (ГалоСЮлiтбел). Найважнейшай яго задачай зтАЩяСЮлялася недапушчэнне распаСЮсюджання ва СЮсiх вiдах i жанрах лiтаратуры матэрыялаСЮ з крытыкай кампартыi бальшавiкоСЮ i Савецкай улады. У разгар барацьбы з царквой у друк не прапускалiся мастацкiя творы з упамiнаннем рэлiгiйнай тэрмiналогii.

Тэатральнае мастацтва таксама знаходзiлася СЮ полi зроку савецкiх i партыйных органаСЮ. 19 лiстапада 1926 г. птАЩеса Я. Купалы ВлТутэйшыяВ» адразу ж пасля прэмтАЩеры была выключана ГалоСЮлiтам з рэпертуару БДТ-1 за недабразычлiвыя СЮ дачыненнi Савецкай улады акцэнты. Драматург Ф. Аляхновiч, якi СЮ лiстападзе 1926 г. прыехаСЮ з Польшчы i паступiСЮ на працу СЮ БДТ-2, праз два месяцы быСЮ арыштаваны i як Влпольскi шпiёнВ» асуджаны на 10 год турэмнага зняволення.

НеСЮзабаве пры ГалоСЮлiце СЮзнiкла адмысловая структура тАУ ГалоСЮная рэпертуарная камiсiя. У адпаведнасцi з пастановай ЦК КП(б)Б ад 17 снежня 1928 г. ВлАб вынiках дыскусii па тэатральных пытанняхВ» было прынята рашэнне СЮзмацнiць прысутнасць на беларускай сцэне твораСЮ iншых нацыянальнасцей СССР i СЮ першую чаргу рускай. НеСЮзабаве зтАЩявiлiся перакладзеныя на беларускую мову ВлМяцежВ» Дз. Фур-манава, ВлРазломВ» Б. ЛаСЮранёва, ВлБраненосец 14тАУ69В» У. РЖванова).

З другой паловы 1920-х гг., калi ва СЮсесаюзным маштабе сфера культуры пачала пераСЮтварацца СЮ адзiн са сродкаСЮ пабудовы сацыялiзму, дзейнасць усiх творчых абтАЩяднанняСЮ мусiла зрабiцца больш скаардынаванай. З гэтай нагоды СЮ лiстападзе 1928 г. ЦК КП(б)Б правёСЮ працу па згуртаваннi СЮсiх 8 лiтаратурных абтАЩяднанняСЮ у Беларускi саюз пiсьменнiкаСЮ. КласававыхаваСЮчая функцыя новай арганiзацыi выбягала з пастановы ЦК КП(б)Б (1928)В»Аб беларускай лiтаратурна-мастацкай i тэатральнай крытыцыВ», але рэальна Саюз беларускiх пiсьменнiкаСЮ (старшыня М. Клiмковiч) аформiСЮся толькi СЮ 1932 г.

У 1933 г. пачаСЮся працэс абтАЩяднання СЮсiх жывапiсцаСЮ, графiкаСЮ, скульптараСЮ. Ад членаСЮ ВлУсебеларускай асацыяцыi мастакоСЮВ», ВлРэвалюцыйнай арганiзацыi мастакоСЮ БеларусiВ», суполкi ВлПраменьВ» патрабавалi пастаноСЮкi iх творчасцi на СЮзровень дасягненняСЮ у iндустрыялiзацыi i стварэння такой самай ВлМагнiтабудоСЮлi мастацтваВ». Так, высокую ацэнку грамадскасцi набылi карцiны РЖ. Ахрэмчыка ВлДругi зтАЩезд РСДРПВ» i ВлВызваленне БССР ад белапалякаСЮВ», а таксама карцiна Ак-сельрода ВлНачальнiк палiтаддзела МТСВ».

У той самы час творы М. Фiлiповiча, А. Грубэ, Я. Мiнiна, А. Астаповiча i iнш., якiя пасвойму бачылi прызначэнне мастацтва, рэзка крытыкавалiся. У вынiку сярод 40 дэлегатаСЮ РЖ зтАЩезда мастакоСЮ Беларусi, якi адбыСЮся СЮ снежнi 1938 г., з былых творчых абтАЩяднанняСЮ засталося толькi 8 чалавек. Першы мастацкi форум скончыСЮся СЮтварэннем Саюза мастакоСЮ БССР пад старшынствам РЖ. Рубiнштэйна.

З-за сваёй малалiкасцi беларускiя кампазiтары не стваралi СЮласных творчых саюзаСЮ, але i яны СЮжо не былi самастойнымi СЮ сваёй творчасцi. РЖх лёс быСЮ вырашаны 22 лiпеня 1933 г. адмысловай, пад грыфам Влстрога сакрэтнаВ» пастановай ЦК КП(б)Б ВлАб стварэннi аСЮтаномнай сэкцыi кампазiтараСЮ пры Аргкамiтэце Саюза пiсьменнiкаСЮВ». У 1934 г. абраны на I Усебеларускай канферэнцыi кампазiтараСЮ Аргкамiтэт распачаСЮ працу па СЮтварэннi творчага саюза, якая скончылася толькi СЮ 1938 г. Першым старшынёй Саюза кампазiтараСЮ быСЮ абраны вядомы беларускi кампазiтар-песеннiк РЖсак Любан. Як i СЮ iншых творчых абтАЩяднаннях, тут таксама знаходзiлiся Влворагi народаВ», ВлдвурушнiкiВ» i г. д. Так, Мiколу Равенскага за супрацоСЮнiцтва з тАЮнацдэмамВ» У. ДубоСЮкам выключылi з Саюза i звольнiлi з кансерваторыi.

Такiм чынам, замест самастойных творчых абтАЩяднанняСЮ, у СССР, у тым лiку i БССР, былi створаны адзiныя Саюзы пiсьменнiкаСЮ, мастакоСЮ, кампазiтараСЮ Па сутнасцi, усе яны ператварылiся СЮ дзяржаСЮныя структуры. РЖдэалагiчным прызначэннем такiх крэатур зтАЩяСЮлялася выкараненне нацдэмаСЮшчыны i СЮдасканаленне iдэйнай апрацоСЮкi насельнiцтва мастацкiмi сродкамi, праз метад сацыялiстычнага рэалiзму.

Азначаныя саюзы падлягалi пiльнаму кантролю з боку партыйных (ГалоСЮлiт) i савецкiх (НКУС) органаСЮ. Зразумела, што прыналежнасць таго цi iншага творцы да СаюзаСЮ пiсьменнiкаСЮ, мастакоСЮ i г. д. не гарантавала яму прызнання i асабiстай бяспекi. РЖндывiдуальная творчасць аСЮтараСЮ была вельмi абмежаванай. Дзякуючы саюзам, усе вiды мастацтва зтАЩяСЮлялiся падкантрольнымi партыйным органам i былi ахоплены сiстэмай дзяржаСЮнага заказу, якая вызначала тэматыку i праблематыку будучых шэдэСЮраСЮ сацыялiстычнага рэалiзму.

4. Адносiны Савецкай улады да рэлiгii i царквы

Усталяваная бальшавiкамi дыктатура пралетарыята, акрамя iн-шага, прадугледжвала знiшчэнне варожых iм арганiзацый i iдэалогiй, у тым лiку тАУ царквы i рэлiгii. У аснове такой палiтыкi знаходзiлася левацкае СЮяСЮленне аб царкве як контррэвалюцыйнай сiле i рэлiгii як Влопiуму для народаВ». Тая палiтыка знаходзiлася СЮ рэчышчы задач сацыялiстычнага будаСЮнiцтва, абапiралася на СЮсю моц дзяржаСЮнага апарату i здзяйснялася СЮ трох узаемаабумоСЮленых напрамках тАУ эканамiчным, агiтацыйна-прапагандысцкiм, аператыСЮна-адмiнiстрацыйным i рэпрэсiСЮным.

У мэтах падрыву эканамiчнай базы цэркваСЮ, паводле дэкрэта аб зямлi ад 26 кастрычнiка 1917 г. i Палажэннем аб зямельных камiтэтах ад 12 снежня 1917 г., яны пазбаСЮлялiся зямельнай i iншай маёмасцi як пастаяннай крынiцы даходаСЮ. У адпаведнасцi з дэкрэтам аб дзяржаСЮ-ным шлюбе i метрыкацыi ад 18 снежня 1917 г., у царквы адбiралася права рэгiстрацыi актаСЮ грамадзянскага стану. 23 студзеня 1918 г. СНК выдаСЮ дэкрэт ВлАб аддзяленнi царквы ад дзяржавы i школы ад царквыВ», яшчэ раз пацвердзiСЮшы пераход зямель i нерухомасцi да дзяржавы. Пасля пастановы Наркамата юстыцыi РiСР ад 20 лiпеня 1920 г. ВлАб лiквiдацыi мошчаСЮ ва СЮсерасiйскiм маштабеВ» парэшткi Е. Полацкай, А. НеСЮскага, С. Раданежскага, С. СароСЮскага i iнш. пераста-лi быць абтАЩектамi пакланення веруючых i крынiцамi даходаСЮ царквы.

Пад час масавага голаду у Паволжжы i iншых паСЮднёвых раёнах краiны 23 лютага 1922 г. ЦВК РiСР у мэтах набыцця за мяжой хлеба галадаючым i насення для засеву палёСЮ ЦВК прыняСЮ пастанову аб канфiскацыi часткi царкоСЮных рэчаСЮ. У вынiку было канфiскавана 33 пуды 32 фунты золата, 23 997 пудоСЮ 23 фунты срэбра, 35 670 штук брыльянтаСЮ i iншых каштоСЮнасцяСЮ. У БССР гэту працу СЮзначалiла камiсiя на чале з А. Чарвяковым, якая перадала СЮ фонд дапамогi галадаючым больш за 30 пудоСЮ срэбра, каля 100 грамаСЮ золата, 45 брыль-янтаСЮ (32 карат), 52 каштоСЮных камянёСЮ i iнш.

У 1920-х для патрэб памяшканняСЮ пад школы для лiквiдацыi непiсьменнасцi адбывалася рэквiзiцыя памяшканняСЮ сiнагог. Акрамя та-го, сiнагогi пераабсталСЮвалiся пад жыллё, фабрычныя памяшканнi, сталовыя, музеi. Будынак мiнскай харальнай сiнагогi быСЮ аддадзены пад тэатр. Яшчэ больш массавай зтАЩявай стала перадача СЮ 1930-я гг. хрысцiянскiх храмаСЮ пад зернесховiшчы, майстэрнi, архiвы i iнш.

Пачатак агiтацыйна-прапагандысцкай кампанii супраць царквы i рэлiгii быСЮ пакладзены пастановай ад 11 снежня 1917 г. аб перадачы справы выхавання i адукацыi з духоСЮнага ведамства СЮ народны камiса-рыят асветы. Гэта датычыла i яСЮрэйскiх навучальных устаноСЮ тАУ хедэраСЮ i iешываСЮ. Тым самым стваралiся перадумовы для прыпынення рэлiгiйнага СЮздзеяння на маладое пакаленне i адначасова тАУ для атэiстычнай прапаганды, аб чым, у прыватнасцi, сведчыСЮ дэкрэт СНК ад 23 студзеня 1918 г. ВлАб аддзяленнi царквы ад дзяржавы i школы ад царквыВ», у адпаведнасцi з якiм Расiя пераСЮтваралася СЮ свецкую краiну.

Паводле пастановы Наркамата юстыцыi РiСР ад 20 лiпеня 1920 г. ВлАб лiквiдацыi мошчаСЮ ва СЮсерасiйскiм маштабеВ», многiя ракi з парэшткамi былi публiчна СЮскрыты, каб прадэманстраваць хлусню святароСЮ аб Влнятленнасцi святыхВ».

На Беларусi пачатак антырэлiгiйнай агiтацыi i прапаганды знайшоСЮ увасабленне СЮ дэманстрацыях, скiраваных супраць iСЮдаiзма i сiнагогi. Так, у кастрычнiку 1920 г. у Вiцебску, калi веруючыя адзначалi самае вялiкае свята Йом-Кiпур (ВлСудны дзеньВ»), мясцовыя бальшавiкi i камсамольцы разам з членамi прабальшавiцкiх арганiзацый (ЯСЮрэйская секцыя РКП(б), Камбунд, Югендбунд) дэманстратыСЮна занялiся нарыхтоСЮкай дроСЮ для чыгункi. У 1923 г. такi ж ВлйомкiпурнiкВ» ад-быСЮся СЮ Мiнску, дзе камсамольцы наладзiлi манiфестацыю пад лозун-гам ВлДалоСЮ равiнаСЮ i папоСЮВ».

На пачатку 1920-х гг. намаганнямi моладзi стала СЮкараняцца так званая Влчырвоная абраднасцьВ». Вечарам 6 студзеня 1923 г. у Мiнску адбылiся Влкамсамольскiя калядыВ» тАУ тэатралiзаванае шэсце, якое мусiла сiмвалiзаваць аджытасць рэлiгii i яе непатрэбнасць моладзi. Замест вянчанняСЮ, маладажонам рэкамендавалi ладзiць Влчырвоныя вяселлiВ», а замест хрэсьбiн тАУ ВлакцябрыныВ». Так, у 1925 г. у БССР адбывалася каля 300 ВлакцябрынВ» i 80 Влчырвоных вяселляСЮ штомесяцВ». У яСЮрэйскi побыт стала СЮкраняцца Влчырвонае абразаннеВ».

Прызнаным цэнтрам i асноСЮным рупарам антырэлiгiйных iдэй стала газета ВлБезбожникВ», якую рэдагаваСЮ старшыня Антырэлiгiйнай камiсii Е. ЯраслаСЮскi. У 1925 г. ён узначалiСЮ усесаюзнае таварыства тАУ ВлСаюз бязбожнiкаСЮВ». Першапачаткова вынiкi дзейнасцi гэтай грамадскай арганiзацыi былi слабымi. Сiтуацыя памянялася, калi задачы сацыялiстычнага будаСЮнiцтва запатрабавалi актывiзацыi атэiстычнай прапаганды. З гэтай нагоды РЖРЖ зтАЩезд Саюза бязбожнiкаСЮ, якi сабраСЮся 11тАУ15 чэрвеня 1929 года СЮ Маскве перайменаваСЮ сваю арганiзацыю СЮ ВлСаюз ваяСЮнiчых бязбожнiкаСЮВ» i вызначыСЮ яго лозунг: "Барацьба з рэлiгiяй тАУ гэта барацьба за сацыялiзм".

Праз год, у 1930 г. колькасць членаСЮ саюза вырасла з 465 тыс. да 3, 5 млн. За гэты ж час колькасць членаСЮ саюза СЮ БССР узрасла больш чым у пяць разоСЮ i дасягнула 42 тыс. чал. У 1931 колькасць членаСЮ дзiцячай арганiзацыi ВлЮных ваяСЮнiчых бязбожнiкаСЮ СССРВ» дасягнула 2 млн. У 1931 г. у СССР працавала звыш 3 000 бязбожных ударных брыгад, звыш 100 бязбожных ударных цэхаСЮ i заводаСЮ, каля 300 бязбожных калгасаСЮ.

Партыйная канферэнцыя, што адбывалася СЮ Маскве з 30 студзеня па 4 лютага 1932 г., паставiла на мэце: да 1934-1935 гг. тАУ усё насель-нiцтва, i СЮ першую чаргу тАУ моладзь ахапiць антырэлiгiйнай прапаган-дай; да 1935-1936 гг. тАУ лiквiдаваць апошнiя малiтоСЮныя дамы, да 1936-1937 г. канчаткова выдалiць рэлiгiю з ужытку людзей.

АператыСЮна-адмiнiстрацыйны напрамак антырэлiгiйнай палiтыкi бальшавiкоСЮ аформiСЮся яшчэ пасля грамадзянскай вайны. Як паказаСЮ вопыт, агiтацыя i прапаганда мела поспех, калi яна абапiралася на сiлу зброi, таму восенню 1922 г. у сiстэме ЦК РКП(б) была створана Антырэлiгiйная камiсiя. АсноСЮным яе прызначэннем зтАЩяСЮлялася арганiзацыя сiл i сродкаСЮ на барацьбу супраць царкоСЮных арганiзацый i iх уплыву на грамадства. Практычнае ажыццяСЮленне гэтай барацьбы (аператыСЮная работа, вышук, вярбоСЮка, арышты i г.д.) ускладалася на тАУ начальнiка аддзела ДПУ СССР Я. Тучкова, а агульнае кiраСЮнiцтва тАУ на Е. ЯраслаСЮскага. У працы брала СЮдзел уся партыйна-савецкая элiта.

Знешне гэта дзейнасць павiнна была выглядаць як натуральная праява клопату Савецкай улады аб маральным здароСЮi людзей, вызваленне iх ад царкоСЮных забабонаСЮ. На справе СЮжо першыя вынiкi працы Антырэлiгiйнай камiсii адбiлiся на дэстабiлiзацыi СЮнутрацаркоСЮнага жыцця РПЦ. Так, работнiкi ДПУ падтрымалi групу iнiцыятараСЮ так званага ВлабнаСЮлення ЦарквыВ», якiя не прызнавалi СЮлады Патрыярха i дамаглiся яго iзаляцыi СЮ Данскiм манастыры, што прывяло да расколу СЮ РПЦ. Да канца 1922 г. абнаСЮленцам належала СЮжо 20 тыс. з 30 тыс. храмаСЮ. 29 красавiка 1923 г. царкоСЮная СЮлада перайшла да створанага абнаСЮленцамi Свяшчэннага Сiнода.

Карыстаючыся расколам, мiтрапалiт Мiнскi i ТураСЮскi Мельхiсэ-дэк у лiпенi 1922 г. дамогся СЮтварэння аСЮтаномнай Беларускай права-слаСЮнай царквы (БПЦ). На 1 чэрвеня 1927 г., у БССР налiчвалася 1 110 праваслаСЮных прыходаСЮ, з якiх 300 лiчылiся абнаСЮленчымi, а СЮсе астатнiя тАУ ВлцiханаСЮскiмiВ». З ведама ДПУ СЮ жнiСЮнi 1927 г. у Мiнску адбыСЮся зтАЩезд дэлегатаСЮ БПЦ з мэтай утварэння царкоСЮнай аСЮтакефалii. У вынiку, да канца 1927 г. у беларускiх епархiях (без улiку старааб-радцаСЮ) дзейнiчалi тры плынi праваслаСЮных вернiкаСЮ: 411 прыходаСЮ цiханаСЮцаСЮ, 344 тАУ аСЮтакефалiстаСЮ i 305 тАУ абнаСЮленцаСЮ. З умацаваннем у 1927 г. улады намеснiка памерлага патрыярха тАУ мiтрапалiта МаскоСЮскага Сергiя i падпарадкаванага яму Патрыяршага Сiноду стратэгiчны план УКП(б) дасягнуСЮ сваёй мэты: адзiнай РПЦ ужо не iснавала. Для Савецкай улады, якая iнiцыiравала ВлабнаСЮленчы расколВ» i кiравала iм праз органы ДПУ-АДПУ, першаступенную значнасць мела лаяльнасць духавенства, гатоСЮнасць прызнаць савецкую СЮладу народнай i прапагандаваць гэты пункт гледжання. У нейкiх рэформах у галiне царкоСЮнага ладу, акрамя тых, што дапамагалi развiццю i СЮмацаванню расколу, бальшавiкi не былi зацiкаСЮлены.

Рэпрэсii бальшавiцкай партыi супраць свяшчэннаслужыцеляСЮ былi абумоСЮлены перакананнем яе лiдэраСЮ у безумоСЮнай варожасцi Савецкай уладзе. Так, у 1920-я гады СЮ БССР было асуджана 75 служыцеляСЮ iСЮдзейскага культу. У снежнi 1930 г. толькi СЮ Вiцебску былi асуджаны i сасланы СЮ Салавецкi лагер 15 равiнаСЮ. З пачаткам калектывiзацыi пачалiся рэпрэсii супраць хрысцiянскага духавенства як носьбiтаСЮ кулацкай iдэалогii. У вынiку, да лета 1930 г. у СССР было расстраляна 560 i пазбаСЮлена волi 22 289 чал. У БССР тАУ адпаведна тАУ 25 i 68. У лютым тАУ сакавiку 1933 г. у рэчышчы масiраванай барацьбы органаСЮ АДПУ-НКУС супраць ВлворагаСЮ народаВ» у БССР была ВлвыкрытаВ» контррэвалюцыйная царкоСЮна-паСЮстанцкая арганiзацыя "РЖезуiт" з удзелам 5 епiскапаСЮ, 48 святароСЮ i iнш., усяго 79 чал.

Вынiкам наступнай аперацыi стала ВлраскрыццёВ» у лiпенi-вераснi 1937 г. разгалiнаванай сеткi (200 чал.) прадстаСЮнiкоСЮ "Беларускай аСЮтакефальнай царквыВ». Па прыгавору ВлтройкiВ» 1 лiстапада былi расстраляны епiскапы Фiларэт, Апанас i яшчэ 9 ВлкiраСЮнiкоСЮВ» арганiзацыi, а астатнiя тАУ асуджаны да пазбаСЮлення волi. Нарэшце, у лютым-сакавiку 1938 г. былi арыштаваны члены Влшпiёнска-паСЮстанцкай арганiзацыiВ», якiя дзейнiчалi СЮ шасцi раёнах БССР. Яе кiраСЮнiком зтАЩяСЮляСЮся тАУ Влпольскi шпiёнВ» мiтрапалiт Мiнскi Пётр.

Вiдавочна, што Влпольскi следВ» у барацьбе РОКП(б)-КП(б)Б суп-раць каталiцтва i касцёла быСЮ найбольш выразным. Большасцi абвiна-вачаных iнкрымiнiравалася прыналежнасць да Польскай арганiзацыi вайсковай. Тым не менш, па словах чэкiстаСЮ, якiя СЮ жнiСЮнi 1933 г. выкрылi адну з такiх арганiзацый у БССР, яна складалася з 7 фiлiй i СЮзначальвалася ксяндзамi. Праз палову года 55 яе СЮдзельнiкаСЮ, як святароСЮ так i простых вернiкаСЮ, былi асуджаны да расстрэлу або турэмнага зняволення.

Характэрна, што СЮ сярэдзiне 1930тАУх гг. прапагандысцкiя метады барацьбы супраць рэлiгii i iх носьбiтаСЮ цалкам саступiлi месца гвалтоСЮным. Так, у 1936 г. ВлСаюз ваяСЮнiчых бязбожнiкаСЮВ» выявiСЮ сваю фактычную незапатрабаванасць, бо толькi пятая частка яго членаСЮ працягвала выплату СЮзносаСЮ. А да 1930-х гг. 2 155 праваслаСЮных, 271 iСЮдзейскiх i 113 каталiцкiх святароСЮ i iншых служыцеляСЮ культаСЮ былi вынiшчаны.

АбтАЩектам барацьбы бальшавiкоСЮ супраць рэлiгii зрабiлiся не толькi святары, але i храмы, дзе яны прамаСЮлялi Влслова боскаеВ». Так, 5 снежня 1931 г. па асабiстаму загаду РЖ. Сталiна СЮ Маскве быСЮ разбураны храм Хрыста-Выратавальнiка. ПаСЮсюдна пачалося масавае закрыццё цэркваСЮ. Пасля рэалiзацыi пастановы бюро ЦК КП(б)Б ад 18 жнiСЮня 1937 г. ВлАб захадах па закрыццi польскiх касцёлаСЮ" у БССР да канца года заставалiся дзеючымi 11 каталiцкiх храмаСЮ са 113. Потым зачынiлi СЮсе культавыя СЮстановы. У 1938 г. засталiся толькi два праваслаСЮныя храмы тАУ у Мазыры i Оршы. Усяго было закрыта 1 445 цэркваСЮ, 704 сiнагогi, 113 касцёлаСЮ.

Нягледзячы на велiзарныя фiзiчныя, эканамiчныя i маральныя ахвяры, якiя панеслi свяшчэннаслужыцелi i простыя вернiкi, РЖ. Сталiну i яго паплечнiкам не СЮдалося вынiшчыць рэлiгiю. Аб тым, у прыватнасцi, сведчыСЮ перапiс насельнiцтва, якi адбыСЮся СЮ 1937 г. Так, з 30 мiльёнаСЮ непiсьменных грамадзян СССР старэй за 16 год 25 млн назвалi сябе веруючымi, а з 68, 5 млн пiсьменных тАУ больш за 30 млн.

Такiм чынам, палiтыка РКП(б)-УКП(б) у дачыненнi да рэлiгii i царквы вызначалася бескампрамiснасцю, непрымiрымасцю i накiраванасцю на поСЮнае знiшчэнне свяшчэннаслужыцеляСЮ, храмаСЮ i культаСЮ. Яны была выклiкана iдэалагiчнымi, палiтычнымi, эканамiчнымi i культурнымi прычынамi. Для дасягнення сваiх мэтаСЮ улада выкарыстоСЮвала самыя разнастайныя, але галоСЮным чынам, гвалтоСЮныя метады, вынiкам якiх сталi шматтысячныя людскiя ахвяры, матэрыяльныя i духоСЮныя страты народаСЮ СССР.

5. Вынiкi Влкультурнай рэвалюцыiВ» у БССР у 30-гг. ХХ ст. Дасягненнi i супярэчнасцi

Сталiнская мадэрнiзацыя эканомiкi (iндустрыялiзацыя прамысловасцi i калектывiзацыя сельскай гаспадаркi) суправаджалася карэннымi пераСЮтварэннямi СЮ галiне культуры, якiя набылi назву культурнай рэвалюцыi. У ходзе яе прадугледжвалася поСЮная лiквiдацыя непiсьменнасцi, укараненне новай сiстэмы адукацыi, развiццё навукi, станаСЮленне лiтаратуры i мастацтва, фармiраванне iнтэлiгенцыi.

КiраСЮнiцтва БССР надавала важнае значэнне павышэнню адукацыйнага СЮзроСЮню насельнiцтва. На пачатак 1932-1933 навучальнага года 6 988 школ наведвала 856, 5 тыс. дзяцей. У 1930-я гг. у БССР аформiлася сiстэма школьнай адукацыi: пачатковая школа (1-4 класы), няпоСЮная сярэдняя (1-7 класы) i сярэдняя (1-10 класы). У школах уводзiлася СЮнiфiкаваныя навучальныя праграмы, урочная форма, пяцiбальная сiстэма ацэнкi ведаСЮ вучняСЮ.

У другой палове 1930-х гг. поспехi гаспадарчага развiцця дазволiлi павялiчыць асiгнаваннi на асвету. Так, у 1937-1938 навучальным годзе СЮ 7 132 школах БССР за партамi сядзела СЮжо 1 015,8 тыс. дзяцей. Амаль 249 тыс. чал. лiквiдавалi сваю непiсьменнасць.

Павелiчэнне сеткi сярэднiх школ стымулявала iмкненне моладзi да далейшай адукацыi. Патрэба СЮ рабфаках паступова знiкала i СЮ 1939 г. яны былi скасаваны. У 1937-1938 навучальным годзе СЮ 96 тэхнiкумах навучалася 33, 2 тыс. студэнтаСЮ. З 1927 па 1932 гг. колькасць ВНУ павялiчылася з 4 да 31, а студэнтаСЮ у iх тАУ з 4, 6 тыс. да 10, 5 тыс. У лiку вядучых прызнавалiся БДУ, РЖнстытут народнай гаспадаркi, Полiтэхнiчны, Сельскагаспадарчы (Горкi), медыцынскiя (Мiнск, Вiцебск) i педагагiчныя (Мiнск, Вiцебск) iнстытуты. Праз 5 год было вырашана шляхам узбуйнення ВНУ скарацiць iх колькасць да 21. Гэта, аднак, не зменшыла магчымасцi моладзi атрымаць адукацыю. У 1937-1938 на-вучальным годзе колькасць студэнтаСЮ узрасла да 15 255 чал., i набыла тэндэнцыю да павелiчэння, паколькi СЮ шэрагу ВНУ (БДУ, БПРЖ i iнш.) узнiкла завочная форма навучання.

1930- я гады тАУ час далейшага развiцця беларускай навукi, флагманам якой заставалася Акадэмiя навук у складзе 12 iнстытутаСЮ. Найбольшых поспехаСЮ дасягнулi даследаваннi СЮ галiне арганiчнай хiмii (М. ПрыляжаеСЮ, М. КазлоСЮ, У. ШкатэлаСЮ) хiмii, батанiкi (Ц. ГоднеСЮ), геалогii (М. Блiядуха), насенневодства (П. Альсмiк), жывёлагадоСЮлi (М. НайдзёнаСЮ). Высокiя вынiкi СЮ вывучэннi фiзiялогii галавека i метадаСЮ лячэння хвароб прыносiлi працы Д. Маркава, М. Кроля, Ф. ГаСЮс-мана, Л. Разанава i iнш.

ГрунтоСЮныя навуковыя даследаваннi ажыццяСЮлялiся СЮ Балотным, Лесапрамысловым, СвiнагадоСЮчым iнстытутах, на Цэнтральнай бульбяной станцыi, на кафедрах БДУ, БПРЖ i iншых ВНУ. Да канца 1930-х гг. у БССР навуковымi праблемамi займалiся 2 227 спецыялiстаСЮ 51 навуковай установы.

1930-я гады зтАЩяСЮлялiся прыкметным этапам у развiццi беларускай лiтаратуры. Найважнейшымi тэмамi празаiкаСЮ зтАЩяСЮлялiся падзеi грамадзянскай вайны (Я. Колас ВлДрыгваВ», Б. Мiкулiч "Дужасць", П. Галавач "Носьбiты нянавiсцi"), калектывiзацыi (М. Зарэцкi "Вязьмо", С. Бара-навых "Межы", П. Галавач "Сполах на загонах", Я. Колас "Адшчапе-нец", К. Крапiва ВлМядзведзiчыВ»), пачуццi i жыццё савецкага чалавека (К. Чорны ВлБацькаСЮшчынаВ», Э. Самуйлёнак "Будучыня").

Узнёслай творчасцю сваю адданасць сацыялiстычнай Айчыне выявiлi Я. Купала (паэма ВлНад ракой АрэсайВ», вершы ВлАлесяВ», ВлХлоп-чык i лётчыкВ»), М. Лужанiн (паэма ВлГаласы гарадоСЮ"), А. КуляшоСЮ (паэма "Хлопцы апошняй вайны") i iнш.

У 1930-я гг. пачалася творчасць паэтаСЮ новага пакалення тАУ М. АСЮ-рамчыка, А. Вялюгiна, А. Зарыцкага, М. Калачынскага, П. Панчанкi.

Новым крокам у драматургii стала птАЩеса Я. Коласа "Вайна вайне". К. Чорны перапрацаваСЮ для сцэны свой раман "БацькаСЮшчынаВ», З. Бя-дуля тАУ аднаiменную птАЩесу ВлСалавейВ». Беларускiя тэатры паставiлi птАЩесы Э. Самуйлёнка "Сяржант Дроб" i "Пагiбель воСЮка", П. Глебкi "Над Бярозай-ракой", В. Вольскага "ЦудоСЮная дудка". К. Крапiвы "Канец дружбы", "Партызаны" i "Хто смяецца апошнiм".

У 1930-я гг. беларускiя тэатры далучалi грамадзян да лепшых узораСЮ рускай i замежнай класiкi тАУ А. АстроСЮскага (ВлБеспасажнiцаВ», ВлВаСЮкi i авечкiВ»), I. Шылера (ВлКаварства i каханнеВ») i iнш. КалектыСЮ БДТ-1 ставiСЮ птАЩесы К. Чорнага "БацькаСЮшчына", А. Карнейчука "Платон Крэчат", З. Бядулi "Салавей", К. Крапiвы "Партызаны" i iнш, якiя карысталiся вялiкiм поспехам у гледачоСЮ, дзякуючы СЮдзелу СЮ спектаклях У. Крыловiча, У. Уладамiрскага, Г. Глебава, РЖ. Ждановiча, Б. Платонава, Л. Рахленкi, Л. Ржэцкай. Асаблiвай папулярнасцю карысталася камедыя К. Крапiвы "Хто смяецца апошнiм".

Мастацкi кiраСЮнiк БДТ-2 М. Мiцкевiч рабiСЮ акцэнт на партыйна класавых падыходах пры раскрыццi вобразаСЮ герояСЮ. Прызначаны СЮ 1934 г. рэжысёр В. ДарвiшаСЮ здолеСЮ выклiкасць цiкавасць гледачоСЮ пастаноСЮкаю спектакляСЮ Б. Рамашова "Байцы", А. Карнейчука "Пагi-бель эскадрыВ», М. Горкага "Мяшчане". Беларускi рэпертуар быСЮ прадстаСЮлены птАЩесамi Я. Купалы "ПаСЮлiнка" i "Прымакi", Я. Коласа "У пу-шчах Палесся". Зоркамi БДТ-2 зтАЩяСЮлялiся А. РЖльiнскi i П. МалчанаСЮ.

Пасля адхiлення РО. Галубка ад кiраСЮнiцтва БДТ-3 рэжысёр К. СаннiкаСЮ за пяць год сваёй працы паспеСЮ зрабiць шмат для таго, каб творчасць калектыва была па вартасцi ацэнена гомельскай публiкай. Тым не менш, у 1937 г. уся трупа была арыштавана, а тэатр закрыты.

Партыйнае кiраСЮнiцтва СЮсведамляла неабходнасць далучэння шы-рокiх мас да тэатральнага мастацтва. Невыпадкова, у 1931 г. у Мiнску пачаСЮ працав

Вместе с этим смотрят:

"Quo vadis": проекцiя на сучаснiсть

"Культура": типология определений

"Русские сезоны" в Париже

French Culture. Traditions and Customs

Old and new wedding customs and traditions in Great Britain and the USA