Свет лiрычнага героя Рыгора Барадулiна
ЗМЕСТ
Уводзiны ВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВа 2
I Душа паэта тАУ мастака фiласофскай думкiВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа 3
II Разуменне паэтам жыццяВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа 7
III Свет лiрычнага герояВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа 10
ЗаключэннеВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа 13
Выкарыстаная лiтаратураВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа ВаВаВаВаВаВаВаВаВа 14
УВОДЗРЖНЫ
У наш прагматычны i маланкава iмклiвы час, калi чалавеку дарагая кожная хвiлiна, чытач прывык да такiх жа iмклiвых i нервовых вершаСЮ тАУ экспромтаСЮ, вершаСЮ тАУ iмпульсаСЮ, у якiя недзе СЮ падтексце ледзь улоСЮнымi штрышкамi пазначана думка, якая i здольна абудзiць, узрухаваць душу, прымусiць яе радавацца альбо засмучацца, пакутаваць над вечнай загадкай чалавечага быцця.
Мэтай наступнай курсавой працы зтАЩяСЮляецца даследванне тэмы фiласофскай лiрыкi Рыгора Барадулiна. Даследванне праведзена па творах пiсьменнiка i крытычных матэрыялах знакамiтых беларускiх крытыкаСЮ i публiцыстаСЮ, якiя таксама закранаюць гэтую тэматыку: У.ГнiламёдаСЮ, А.Русецкi, В.Старычонак, А.Лойка, С.ЗаконнiкаСЮ, Л.Гарэлiк, А.Астраух, В.Макарэвiч.
Свет паэзii Рыгора Барадулiна тАУ асобны, шырокi i высокi, маляСЮнiчы i шматгалосы. У яго СЮваходзiш сёння, як ва СЮжо знаёмы i блiзкi сваiмi СЮрочышчамi палёСЮ i пералескаСЮ, рэк i азёр свет. Ты тут быСЮ, ты прыйшоСЮ зноСЮ. Ты СЮспамiнаеш, што тут было, бачыш, што ёсць цяпер, пазнаючы i не пазнаючы знаёмыя мясцiны, бо, як i СЮ прыродзе, тут пануе вечны закон абнаСЮлення. Дык, як i СЮ прыродзе, сённяшняе, якое буяе навiной, не можа стушаваць усiх слядоСЮ учарашняга. Тым больш калi гэта СЮчарашняе тАУ яно i спаконвечнае: зялёныя аеры, белы снег, чырвонае сонейка, сiнi блакiт над хатай.
Спектр фiласофскай тэматыкi i праблематыкi СЮ творчасцi Рыгора Барадулiна мае багатую палiтру. Бадай што, любы са шматлiкiх яго зборнiкаСЮ можа пацвердзiць гэтыя словы. Тым больш яны тычацца творчасцi эпохi пераменаСЮ, эпохi рознага роду трансармацый, эпохi з аморфнымi, астыгматычнымi, спашукаючымi чалавека каштоСЮнасцямi. Адчуць подых эпохi i разам з тым не збiцца на шлях да лжэiдэалаСЮ, не згубiць у сабе чалавечнасць дапамагае пранiкнёнае спасцiжэнне сталай мудрасцi паэта СЮ яго творах.
Фiласофскiя лiрычныя вершы Рыгора Барадулiна тужаць па гарманiчнай душы, сапраСЮднаму iнтлекту, пры судакрананнi з якiм багацее кожная душа. АСЮтар прагне высокага неба iдэала, у якiм можа шырока развiнуць крылы неСЮтаймаваная фантазiя i СЮзнёсласць. Шукае СЮсё гэта не СЮ завоблачных высях i абстрактных эмпiрыях, а СЮ рэальным жыццi, сярод рэальных людзей i асоб.
1. ДУША ПАЭТА тАУ МАСТАКА ФРЖЛАСОФСКАЙ ДУМКРЖ
Лiрычны жывапiс фiласофскай думкi Рыгора Барадулiна, пачынаючы з раннiх вершаСЮ i канчаючы творамi 90-х гг., вызначаецца незвычайным багаццем зрокавых, слыхавых i абаняльных асацыяцый: тАЬАсацыяцый караваны Па СЮсiх радках накiраванатАЭ (тАЬПаэтытАЭ). Прыкладам асацыятыСЮнага мыслення СЮ ранняй лiрыцы зтАЩяСЮляецца верш тАЬУ верасня тАУ свой, асаблiвы пах..тАЭ, у якiм дакладна СЮзнаСЮляюцца колеры, гукi, водар роднага краю, што сведчыць пра надыход восенi.
Душа паэта тАУ сына на хутары Верасовачка, у матчынай хаце, на ВаСЮченскiм возеры. Тут раскута i СЮпэСЮнена валадарыць Яе Вялiкасць Паэзiя- цнатлiвая панi-берагiня. НеСЮтаймаваная СЮлюбёнасць у сваю бацькаСЮшчыну выкрасае незабыСЮныя радкi: тАЬНават страшна дыхнуць - /Маладыя аблокi/ над Ушачынай цiха плывуцьтАЭ. Менавiта СЮ зямной, крэСЮнай знiтаванасцi ёсць адвечнае прыцягненне i СЮсведамленне сябе мiкрачасцiнкай няспыннай плынi жыцця. Бо Зямля БацькоСЮ дала паэту права называцца Сынам, бо СЮ ёй тАУ сам уклад жыцця. Барадулiнская прага першавытокаСЮ, iмкненне праверыць iмi iснасць жыцця тАУ не аСЮтарская дэкларацыя, а перш за СЮсё ягонае жыццёвае крэда. Вечна надзёнае тАЬТрэба дома бываць часцейтАЭ, над сутнасцю якога не СЮладарны час, цi не стала СЮжо беларускай iдыёмай, такой блiзкай кожнаму беларусу: тАЬТрэба дома бываць часцей, / Трэба дома бываць не госцем, / Каб душою не ачарствець, / Каб не страцiць святое штосцiтАЭ. Такiя простыя ды надзiва мудрыя словы назаСЮсёды сьалi крылатым выразам, маральнай формулаю жыцця як для сучаснiкаСЮ, так i для тых, хто яшчэ прыйдзе СЮ гэты белы свет. Перабольшвання СЮ такой ацэнцы выказвання няма. Яго шматмернасць, глыбокi сэнс закранаюць увесь абсяг чалавечага быцця. Няважна, дзе мы нарадзiлiся, - у вёсцы цi СЮ горадзе, але СЮсiх нас чакае непазбежнае вяртанне да сваiх каранёСЮ, да сваёйс гiсторыi, тАЬвяртанне да сябе самаготАЭ. Крынiцы, вытокi, якiя жывяць плынь народнага i нашага асабiстага жыцця, не павiнны забывацца. Гэтым разуменнем прасякнуты жыццё i творчасць Рыгора Барадулiна.
Талент паэта тАУ ад мацi i ад Бога. РЖ ён жа ад продкаСЮ, ад землякоСЮ, якiя потма здабываюць хлеб, якiя кожным подыхам спасцiгаюць найвышэйшую фiласофiю быцця СЮшацкага. Мудрыя i дасцiпныя, яны знiтаваныя з жыццёвай фiласофiяй паэта. тАЬЯ сын зямлi, /нашчадак хлебаробаСЮтАЭ. АСЮтарскiя вясковыя замалёСЮкi з натурв выразныя багаццем беларускай душы i нейкай невытлумачальнай святасцю. Далучнасць лёсу паэта да лёсу сваёй зямлi як неспатольна радаводнага выяСЮляецца праз псiхалагiчна насычаны тАЬзямлi аратайны розумтАЭ. Арганiчна тАУ цэласнае растварэнне СЮ згаданым трыпцiху ёсць наскае барадулiнскае вяртанне да першародных вытокаСЮ, да асэнсавання спадчыннага. Максiма паэта тАУ Мацi, Мова, Беларусь тАУ глыбока прачутае, вывераная, выпакутаваная. Надзейнае апiрышча адшуквае паэт у непадзельным адзiнстве гэтых самых дарагiх для яго паняццяСЮ. Гэтае спалучэнне тАУ роднаснае, бо ён успрымае iх як жывую плоць, праз iх вымярае сутнасць жыцця на беларускай зямлi.
Душа паэта - мастака хмялее i млее ад СЮшацкiх краявiдаСЮ. Душа рахманая i бунтоСЮная першакрынiчна-глыбiнна жыве СЮ млявым лёце знясiленай завеi, у шаленстве залеваСЮ, у ляшчыннiку, што молiцца на лог, у першым марозе, якi пахне матчыным дыханнем, у мамiным леце. Паэт малюе. Яшчэ старажытнагрэцкi пiсменнiк Сiманiд афарыстычна называСЮ жывапiс нямой паэзiяй, а паэзiю тАУ жывапiсам, якi прамаСЮляе. Рыгор Барадулiн незапраграмаваны, першароднае СЮ яго настолькi моцнае, што прыродная настальгiя перерастае СЮ вялiкую СЮнутраную сiлу. Паэту нават тАЬтрава праславянствам пахнетАЭ. Хрышчаным паганцам, ад якога так i дыхае язычнiцкiм гартам i самавiтасцю, зарэкамендаваСЮ сябе мастак. Свята шануючы дух паганскi, ён скажа пра сябе: тАЬМаланкай кшчоны паганец, малюся агню i вадзетАЭ. РЖ яго Яснавокасць блакiт, i яе Ласкавасць бярезiнка варажбiтна замовiлi спрадвечнае, арганiчнае суладдзе з Прамацi-прыродай, якая адкрываецца перад паэтам ва СЮсёй сваёй непаСЮторнай цнатлiвай цялеснасцi i духоСЮнасцi. У вялiкай пашане СЮ Барадулiна-паганца крывiцкiя багi, калi тАЬБеларускае слова ад гневу, /Ад Ярылы, ад ПерунатАЭ. Менавiта стыхiя здаровага народнага розуму, мудрага стаСЮлення да зтАЩяСЮ прыроднага быцця, усяго жывога пануе СЮ мастацкiх радках фiласофскай лiрыкi. Бо трыба умець так па-беларуску выяСЮна запытацца: Адкуль была СЮ сэрцы прапрадзедаСЮ наiСЮная дабрыня?..тАЭ
Душа паэта тАУ вiртуоза фiласофскай думкi СЮ жыватворнай музе. Зайздроснае адчуванне прыроднай раскаванасцi народнага самабытнага слова, прычулы лiрызм яго паэзii, атрыманыя СЮ спадчыну прыбабунькi, падябтАЩлычкi, хуткамоСЮкi, матчыны словы з Ушачыны, дзе каламбур i досцiг увасоблены праз настальгiчна прачутую атрыбутыку нацыянальнага характару, - у стыхii Рыгора Барадулiна, якi са свету паганска-народнага, адухоСЮленага самавiтым язычскiм жыццялюбствам. Менавiта адсюль бачыцца шырокая амплiтуда стылёвай танальнасцi тАУ ад пяшчотна тАУ лiрычнай да гнеСЮна тАУ сатырынай, адсюль ягоныя i СЮзбуджаныя неСЮтаймаванасць, i гранiчная скандэнсаванасць, i каларытная метафарычнасць, i характырны яршысты радок. Самабытны барадулiнскi талент ведае цвёрдую цану крэСЮнаму беларускаму слову, з паганскай багавейнасцю вяртае яму спаконвечнае. Творца СЮзнаСЮляе першародна тАУ этымалагiчную сутнасць народнага СЮяСЮлення пра пэСЮную зтАЩяву, i само тлумачэнне этымалагiчнай асновы слова праз таСЮталагiчны код стварае натуральнасць вершаванага радка. Быць землянам тАУ беларусам, пакуль вакол, па-барадулiнску кажучы, азёрна, борна, гойна, пакуль перад вачыма неба, ад жаСЮранкаСЮ ажаСЮранелае.
ВыкрыстоСЮваючы неруш народнага слова, песнi, дзе Рыгор Барадулiн адчувае сябе так, як удачлiвы грыбнiк у знаёмым змалку лесе, паэт не толькi стварае свае сакавiтыя, каларытныя па жывапiсе i гучнасцi вершы ды i эпiчныя рэчы, - паэмы тАЬКулiнатАЭ, тАЬМатчына хататАЭ, тАЬБлакадатАЭ, тАЬВяртанне СЮ першы снегтАЭ, тАЬАблачына тАУ самабранкатАЭ, тАЬСмаргонская акадэмiятАЭ, але гэтым самым надточвае нiтку гiстарычнай памяцi нацыi, якая захоСЮваецца СЮ слове.
Душа паэта тАУ цнатлiСЮца СЮ сакральна прыгожым пачуццi: тАЬПахлi вечарам валасы / РЖ падмiргвалi грудзi зорам..тАЭ. Пяшчотна i апантана, цiха i гучна. Бо што прымушае трымцець сэрца i што пакiдае яго абыякавым? Што кiдае СЮ абдымкi i што выштурхоСЮвае з iх? ДухоСЮны свет паэта тчэцца з вясновага палу вачэй i расцвiлых слядоСЮ, самазабыцця ночы i мiлосцi з вачыма ланi, маладзiчка пяшчоты i спёкi спелых грудзей. Толькi жыццялюб можа прашаптаць так па-ранейшаму: тАЬМне б вякоСЮ не хапiла / Слухаць вочы тваетАЭ. У гэтых выдыхнутых словах сярод вiру жыцця шмат хараства i непаСЮторнасцi, iмгненнасцi i вечнасцi, спакусы i цнатлiвасцi, сцюдзёнасцi i гарачынi. Пад анёльскiм крылом ранiшняга цнатлiСЮца яго Жанчына свiтальна СЮзышла сарамлiва - трывожным саборам, жытло яго душы заселена Ёю, не святою, а зямною, як сенажаць. У паводзiнах жа з iншымi тАУ старасвецкая гжэчнасць, вачыстая далiкатнасць: тАЬЗiрнулi Вы тАУ i зацвiлi дзяды, / ДзядоСЮнiк Вашай рупнасцю крануты./ Туман дыхнуць баiцца на слядытАЭ. Зямны i сам Барадулiн тАУ паэт. Ягойная багавейная лагода, цнатлiвасць i юрлiвасць тАУ адсюль, ад паганства, каб род не звёСЮся. Панавiта, прыгожа-СЮзнёсла лунае неСЮтаймаванае, цвярозае i часам па-веснавому птАЩянлiвае пачуццё паэта тАУ шчаслiСЮца, якi глыбока перекананы СЮ тым, што тАЬЖвiрынкi лiрыкi на дне / Ракi / Па iменi ЖанчынатАЭ.
Душа паэта - спавядальнiка фiласофскага быцця дзякуе Госпаду за дазвол слова мовiць на зямной бяседзе. тАЬЗ тлумам ды малiтваю жыву, / Паважаючы зямлю сыруб, / Бо пачынаю адчуваць растаннетАЭ. ДухоСЮнае ачышчэнне i прачышчэнне ягонай iснасцi СЮзнаСЮляецца праз святынi мацi i малiтвы. Святло Вечнай Кнiгi тАУ жыццёвы прытулак паэта. СапраСЮды, як заСЮважыСЮ Паскаль, зямную навуку трэба зразумець, каб палюбiць, боскую ж навуку трэба палюбiць, ка зразумець. Вечаровя пацеры для паэта тАУ тАЬгэта з небам размоватАЭ. Ноткi мастакоСЮскага суму развiтання чуюцца пры Святле Бiблii, Матчыным багаславеннi СЮ бурлiвым жыццёвым тлуме. Ягоныя вершаваныя споведзi тАУ гэта любоСЮ да жыцця СЮ шматгранным аблiччы, гэта вяртанне да запаведных пачаткаСЮ быцця. Сталая паэтычная муза жывiцца пераважна з усвядомленага, па-вялiкоднаму свiтальнага адраджэння бiблейскага. Гэта сустрэча з Нябесным Гаспадаром. Пад знакам Матчынага дабравесця мацнеюць спавядальныя матывы. Бо цi не ад матчынай душы вера СЮ Бога i Мацi апякуецца iх адной-адзiнай святасцю: тАЬНа ты лепей з Богам i з мацiтАЭ.
Душа паэта тАУ ахоСЮца фiласофii быцця у малiтве Беларусi, узрошчанай на Евангеллi ад Мамы. Пад знака гэтых святыняСЮ вывяраецца кожнае паэтычнае слова на жывучасць, апантаную СЮлюбёнасць у беларускую Святасць i Светласць. Паэт вястуе пра гаспадарэнне СЮ крывiцкi беларускiм доме. Закранаючы палiтычныя праблемы, ён не творыць палiтыку тАУ ён творыць Сумленне. Бо ягоная вера СЮ адраджэннi нацыi, яе суверэнiтэту бярэ СЮ нятхнальнiкi i высокi дух продкаСЮ, i вялiкую мiласэрнасць Бога. Бiблiю аутар лiчыць пэСЮным чынам палiтызаванай, бо яна вядзе барацьбу з сiламi сатаны за светлыя iдэi Хрыста. У яго паэзiя жыве дзеля быцця i дзяля самой паэзii. Гэта ратаванне той самай прыгажосцi, якая павiнна выратаваць свет. Нельга назваць паэта абуральна здзеклiвым i няСЮстрыманым: тАЬСвет уратуе не прыгажосць, / Свет уратуе / Вера й злосцьтАЭ. Тут адчуваецца паэтава пержыванне за лёс БацькаСЮчшыны, якую прадзiмаюць сiверныя скразнякi часу. Барадулiнская мастакоСЮская муза сягае СЮсё вышей у нябёсы: тАЬШто спадчыну датрачваю, / Старасць без пасагу пакiдаютАЭ.
2. РАЗУМЕННЕ ПАЭТАМ ЖЫЦЦЯ
тАЬУ чым жа iснасць iснавання?..тАЭ тАУ такое пытанне паСЮстала СЮ фiласофскай лiрыцы Рыгора Барадулiна, абумовiСЮшы новыя аспекты СЮ яго СЮзаемадачыненнях з рэчаiснасцю, жаданне паэта зазiрнуць у сутнасць зтАЩяСЮ i рэчаСЮ. За прадметамi i праявамi жыцця ён хоча СЮлавiць другi i трэцi iх план, спасцiгнуць iх неадназначнасць i фiласофскi сэнс. Ён адмаСЮляе статычнасць быцця СЮ iмя яго руху, барацьбы супрацьлегласцей, развiцця. тАЬАмплiтуда смеласцiтАЭ, тАЬвоблiк вадытАЭ, тАЬзерне цiшынiтАЭ, тАЬiнтэлект зямлiтАЭ тАУ гэта СЮзор паэтычнага мыслення Р.Барадулiна.
Ён iмкнецца не столькi СЮсе апiсаць, тАЬзанатавацьтАЭ у вершы, колькi пранiкнуць у глыбiню зтАЩявы, зразумець яе сацыяльныя, гiстарычныя, прыродныя тАЬпараметрытАЭ i значэнне для чалавека: тАЬЦаглiнай стаць павiнна глiна, / Паводкай тАУ снегу мiтусня, / Павiнна помнiць каляiна, / Што першай легла палазня..тАЭ.
Вельмi цiкавы па думцы верш тАЬРЖнтэлект зямлiтАЭ. Выраз тАУ нечаканы: звычайна iнтэлект мы звязваем не стлолькi з эмацыянальным успрыняццем свету, так сказаць, з рацыянальная, тАЬгалоСЮнайтАЭ яго iнтэрпрэтацыяй: тАЬНебу СЮсе гiмны, легенды, / Долу тАУВа / БагроСЮ мазалi. / Космас iнтэлегентны, / Ды ёсць / РЖнтэлект зямлi..тАЭ. У падтэксце верша паэт, як нейкi сучасны пантэiст, атаясамляе сябе з зямлёй, прыродай, адкрывае нязнаныя раней гранi свайго светапогляду. Якраз у гэтым тАУ у пашыреннi асацыятыСЮнага кола душэСЮных адценняСЮ тАУ бачыцца далейшае СЮзбагачэнне рэалiзму паэзii Р.Барадулiна.
Разуменне паэтам жыцця нiколi не хоча СЮкладвацца СЮ нейкiя рамкi, яно настолькi абтАЩёмнае, што спасцiгнуць яго да канца немагчыма. Гэта пацвярджаюць радкi: тАЬНе знойдеш / У стозе сноСЮ / Пранырлiвую шаршатку. / РЖ зноСЮ / Усё пачынаць спачатку..тАЭ.
Але паэт адшукаСЮ тую таямнiчую спружыну, што раскручвае гадзiннiк жыцця. Падказала сэрца. Барадулiн вяртаецца да вобраза мацi, якi стаСЮ стрыжнем СЮсёй яго творчасцi. Мацi як сiмвал i аснова жыцця СЮ самым шырокiм сэнсе i канкрытны дарагi чалавек, якi даСЮ табе жыццё, вывеСЮ са сцежкi маленства на вялiкi зямны шлях i аберагае цябе нават адтуль тАУ з вечнасцi. Так ужо павялося, што кожны чалавек за жыццё павiнен прайсцi спрадвечны круг ад калыскi, дзе ён няСЮцямна радуецца ласкаваму голасу мацi, што спявае калыханку, яе цёплым вуснам на сваёй шчацэ, да нiгiлiстычнай прыспешнай даросласцi, якая СЮжо часам стыдаецца гэтага пацалунку, а потым да той непазбежнай мяжы, на якой зразумее, адчуе, што такое тАУ свет без мамы Гэты свой круг Р.Барадулiн напаСЮняе словамi радасцi, любовi, удзячнасцi, смутку i болю: тАЬМама, / Я пастарэСЮ без цябе, / Для сцен адзiноты вырас. / Мне зараз твой зразумелы выраз: / Адзiн як вока СЮ iлбе..тАЭ.
Вобраз мацi СЮладна выводзiць паэта на шлях спасцiжэння гiсторыi Беларусi, свайго народа. Барадулiн настойлiва i таленавiта СЮзнаСЮляе СЮ вершах i паэмах старонкi мiнулага, постацi продкаСЮ тАУ аратых, ваяроСЮ, кнiжнiкаСЮ. Прыгадаем такiя з iх, як тАЬСафiйкатАЭ, тАЬМая бацькаСЮшчынатАЭ, тАЬНа Беларусi..тАЭ, тАЬКаменная баладатАЭ, тАЬРадзiмi, цябе не зламалi навалы..тАЭ, тАЬАплакалi вырай совы..тАЭ, тАЬУ вянок Мацею БурачкутАЭ, тАЬЦёткатАЭ, тАЬСпадчынатАЭ, тАЬСповедзь калоссятАЭ, тАЬВяртанне МаксiматАЭ, тАЬПлiтытАЭ. Ён добра разумее, што гiстарычная памяць народа тАУ гэта тэрыторыя, якую акупiраваць, пакараць нельга. Калi яна ёсць, то не страшны любыя выпрабаваннi лёсу. У Барадулiна гэтая памяць не абстрактная, а надзвычай глыбокая, рухомая, жывая, бо знiтавана СЮласным лёсам з Ушачынай, з суседнiм сiвым Полацкам, дзе на крывiцкай зямлi пачыналася, пiсалася плугам i мячом, тАЬкiрылiцай СкарынавайтАЭ радаслоСЮная Радзiмы. Для яго родная зямля тАУ i гаючая сiла на жыццёвым бальшаку, i крынiца творчасцi.
Радзiма тАУ гэта найперш тое, што атуляе нас. Рыгор Баралулiн па сваёй натуры тАУ прыродапаклоннiк, язычнiк у адносiнах да яе: тАЬГараджанiн часовы, / Праз бетон, праз цаглiны / Чую траСЮ перазовы, / Сум засохлай галiнытАЭ.
Ён зразумеСЮ, шта сама зямля гаворыць з намi паэтычнаю моваю, варта толькi СЮслухацца СЮ назвы рэк, азёраСЮ, лясоСЮ, урочышчаСЮ. РЖ яны для яго тАУ жывыя, адухоСЮленыя. З iмi, як з людзьмi, ён размаСЮляе, раiцца, спачувае, бо цяжка прыродзе у наш тэхнакратычны, хiмiчны i ядзерны век. РЖ яго слова гучыць натуральна, нязмушана, так, як падае СЮ бары совй голас зязюля, як шапочуць пад ветрам чараты, як гудзе чмель над белапеннай дзятлiнкай: тАЬДрач крычыць у густым тумане, / Быццам хто яго, дурня, рэжа. / Я прыслухаСЮся тАУВа / Праз мяне / Прарасла / Белавежа. / Аплялi мяне каранi тАУ / Працавiтыя вязнi зямныя. / Ты галiну адну кранi тАУ / Пушча СЮся / Ува мне заныетАЭ.
АСЮтар разважае пра каханне, ён хоча разабрацца, чым усё-такi зтАЩяСЮляецца для нас каханне. Цi можа яно перагарэць i знiкнуць, як знiкае веснавы квецень, каб на яе месцы зтАЩявiлася завязь i налiлiся плады? РЖ прыходзiць да несуцешнага вываду: тАЬРЖ тыя ж гады, тыя ж вочы, i тыя i не тыя. Асвойваць немагчыма двойчы два бугаркi крутыятАЭ.
Каханне СЮ вершах Барадулiна цнатлiвае, чыстае, як незамутненая крынiца. Паэт ведае цану гэтаму пачуццю i беражэ яго СЮ душы, як самае дарагое i непазбыСЮнае, што меСЮ у жыццi. Пад пяром аСЮтара яно набывае элегiчную афарбоСЮку i гучанне. Аказваецца, пачуццё гэта не растрацiлася i не перагарэла, яно толькi крыху зыначылася, трансфармавалася, перайшоСЮшы СЮ iншы стан, iмя якому тАУ сталасць. Яно пералiлося СЮ пяшчоту i чалавечую дабрыню, даверлiвасць i спагаду як да каханай, так i да iншых людзей. Але СЮ першую чаргу да вернай спадарожнiцы: тАЬТваё каханне на маiм плячы журлiвае, як веснавое раннетАЭ.
Паэтам уласцiва пачуццё заСЮсёднае закаханасцi ва СЮсё прыгожае на зямлi, вянцом якому тАУ жанчына. Закаханасць дае крылы, з ёю маладзее свет. РЖ як не СЮсмiхнуцца нарджанным СЮ вандроСЮках, гарэзлiвым барадулiнскiм радкам пра тАЬпознiх нявесттАЭ, якiя тАЬ..глядзяць зялёнымi вачыма, як незанятыя таксi..тАЭ, або такому тАУ тАЬяк жа я дамоСЮ вярнуся з фiнкаю у сэрцы?!тАЭ
СапраСЮднае каханне тАУ гэта пачуццё, якое ачышчае, узвышае кожнага чалавека. Яно адвяргае фальш i разлiк. Яму немагчыма аддавацца напаСЮдушы, напаСЮсэрца: тАЬРЖмчыце, / Вольнасцi фургоны! / Лашак тугi траву скубе. / Я твой нявольнiк, / Твой првгонны. / Нашто мне воля / Без цябе?!тАЭ
У паэзii фiласофii жыцця Барадулiна няма рытарычнай пустаты, бо прадметам яе даследавання заСЮжды зтАЩяСЮляецца сапраСЮдная сутнасць i прыгажосць жыцця, душэСЮная чысцiня чалавека, яго унутранае багацце, тыя маральныя, гуманныя каштоСЮнасцi, попыт на якiя i цана якiх нiколi не мяняюцца. Гэта надзейна засцерагае яго ад манатоннасцi, дае штуршок заСЮсёднаму творчаму абнаСЮленню. РЖдучы бальшаком паэзii Барадулiна ад першых юнацкiх радкоСЮ да сённяшнiх, бачым гэтую неспатольную дапытлiвасць, цiкаСЮнасць да чалавека, з яго звычайнымi, простымi клопатамi, з яго высокiмi памкненнямi, якiя таксама вынiкаюць з будзённага быцця, жывяцца iм.
3. СВЕТ ЛРЖРЫЧНАГА ГЕРОЯ
У лiрыных творах фiласофii быцця Рыгора Барадулiна пераважае гарманiчнае бачанне свету. Прыкладам поСЮнай згарманiзаванасцi пачуццяСЮ лiрычнага героя i настрою прыроды СЮ адлюстраваннi Радзiмы зтАЩСЮлецца верш тАЬЗ-пад нахмураных броваСЮ..тАЭ, якiм пачынаецца кнiга тАЬРумтАЭ. ДушэСЮны стан лiрычнага героя, яго здзiСЮленая зачараванасць убачанымi пасля доСЮгай адсутнасцi краявiдамi вельмi дакладна перададзены СЮ наступных радках: тАЬНават страшна дыхнуць тАУ маладыя аблокi / Над Ушачынай цiха плывуцьтАЭ. Улюбёнасць, што перапаСЮняе сэрца паэта, - гэта адначасова i СЮсведамленне сябе мiкрачасцiнкай у сваёй далучнасцi да вечнай, няспыннай плынi жыцця.
Постаць лiрычнага героя твораСЮ Рыгора Барадулiна даволi адметная: яна сiнтызуе СЮ сабе некалькi, здавалася б зусiм неспалучальных iпастасяСЮ. Часам ён салiптычна эгаiзаваны, засяроджаны на сваiм тАЬЯтАЭ, над сваёй сутнасцю. тАЬЯтАЭ нiбы пытае: хто яно? куды? навошта? чаму? i г.д. (тАЬА можа гэта не я зусiм..тАЭ; тАЬГук, украдзены СЮ маСЮчання..тАЭ; тАЬУ цяперашнiм..тАЭ i iнш.). Нездарма СЮ вершах кнiгi вельмi шмат пытанняСЮ, iншы раз зададзеных пра сябе непасрэдна чытачу, бо аСЮтар не СЮ сiлах сам даць адказ (тАЬУ скрухi прашу суцяшэння..тАЭ). Менавiта па гэтай прычыне, а таксама таму, што лiрычны герой шукае такога адказу не толькi для сябе, а для iншых тАУ такiх, як ён, - пошукi распаСЮсюджваюцца на эга-сферу. Прычым распаСЮсюджванне настолькi маштабнае, наколшькi тонкае, асэнсаванне свайго СЮнутранага свету. Аднак няма яСЮнай мяжы памiж субтАЩектнасцю героя i акаляючым светам, пачынаючы быццам бы з драбязы тАУ апошняга жоСЮтага лiста (тАЬЖоСЮты лiсттАЭ), следу крэйды на асфальце (тАЬА што было СЮ сярэдзiне зiмы..тАЭ), страказы (тАЬУшацкi абразоктАЭ), сягаючы памераСЮ нацыянальных (тАЬНабела!тАЭ), нацыянальна-глабальных (лера-паэма тАЬСамота паломнiцтватАЭ), касмiчных (тАЬКалi заблудзiшся СЮ лесе..тАЭ). Ёсць знiтаванасць усiх гетых узроСЮняСЮ у большасцi вершаСЮ, што зтАЩяСЮляецца адной з характэрных рысаСЮ фiласофскай рэфлексiйнасцi лiрычнага героя (тАЬЗа калядны столтАЭ; тАЬУспомненае цяплотАЭ, тАЬУ адкрытым космасетАЭ).
Што ж турбуе лiрычнага героя, якiя тэмы i праблемы ён паднiмае i спрабуе вырашаць на кожным з названых (канешне, умоСЮных) узроСЮняСЮ быцця? А паколькi яны сiнкрэтычна знiтаваны, то i методыка аналiзу павiнна мець шырокi характар, ахоплiваючы iх па магчымасцi цалкам, бачачы дамiнуючы матыСЮ у кантэксце астатнiх.
Як ужо сказана вышэй, лiрычны герой часта задумваецца над асабiстым лёсам. Зрэшты, як i кожны чалавек, толькi боскiм талентам абумоСЮлены большая чуллiвасць i далiкатнейшая тонкасць одуму паэта. Ён балюча СЮспрымае сваю адметнасць ад бальшынi, ад кангламерату тАЬкупцоСЮтАЭ (тАЬЛёстАЭ), якiм непатрэбна яго бясцэнная душа тАЬна зямным базарытАЭ. Гэтыя словы, як i многiя iншыя, аСЮтар атаясамляе толькi фармальна з сабой: яны тычаць кожнага, хто жыве перадусiм душой у трохкутнiку з цяперашняга, мiнулага i будучага, тАЬдзе кожны кут няСЮтульны i чужаватытАЭ (тАЬУ цяперашнiм..тАЭ). Паэт не стварае штучна сваю самоту. Яе i так хапае. РЖ калi яго лiрычны герой выстаСЮляецца як закiнуты СЮ свет адзiночка (тАЬЗавыць ваСЮком зусiм не проста..тАЭ), то ён не стараецца такую сiтуацыю паглыбiць, пазбягае хваравiтага дэкадансу, шукае выйсця. РЖ знаходзiць, прычым не адно: тАЬПакуль жыву я, / Жыве таксама / На гэтым свеце / Са мною маматАЭ цi: тАЬРадуйся СЮ жыццi святлу i свету, / Верачы СЮ паганскую прыкмету: / Дабрыня шукае глыбiнiтАЭ.
ЛюбоСЮ да жыцця, пяшчотная i моцная, знайшла водгук у многiх радках. Таму i просiць паэт: тАЬДазвольце затрымацца на зямлi / Мне.. /тАЭ.
Няглядзячы на тое, што жыццё СЮ паэта тАУ i тАЬрака чалавечага болютАЭ (тАЬСпакойнае месца..тАЭ), i тАЬзмаганне з цемраютАЭ (тАЬЗ вышынi самалетатАЭ), нават нягледзячы на iснаванне такой абсурднай i бязмежна жахлiвай, асаблiва для экзiстэнцыялiстаСЮ, зтАЩявы, як смерць, паэт не верыць, што СЮсё скончыцца: тАЬНе хоча паддацца бядзе, / Баiцца, / Што скрозь не паспее, / З палаты СЮ палату iдзе / Сястрой мiласэрнай / НадзеятАЭ.
Каханне i любоСЮ паэт праз лiрычнага героя хоча данесцi не толькi той, якую абагаСЮляе, нягледзячы на ману, але i да СЮсяго вонкавага свету i душы кожнага з людзей. Бо, як прыкмецiлi яшчэ СЮ старажытным Рыме i як адзначае аСЮтар, пасля кахання тАЬзастаецца сумтАЭ (тАЬСумтАЭ). ЛюбоСЮ - да продкаСЮ, сяброСЮ, усiх людзей разам i кожнага чалавека СЮ прыватнасцi, радзiмы, мастацтва i iнш. тАУ цi не галоСЮны кiт, на якiм трымаецца чалавецтва, i цi не аснова творчасцi як Р.Барадулiна, так i наогул.
Пашыраючы кантэкст, у якiм знаходзiцца тАЬЯтАЭ лiрычнага героя, наступным маштабам будзе нацыянальны, прычым часта з гiстарычным адценнем, якое дапамагае прасачыць лёс беларускай зямлi.
Гэта яскрава адлюстравана СЮ паэме тАЬСамота паломнiцтватАЭ, якая прысвечана слаСЮнаму сыну нашага народа Францыску Скарыне, пра яго складаны лёс. Але мастацкая вартасць твора была б нiжэйшай, калi б не той факт, што паэма гэта не толькi пра яркую постаць Скарыны, а перш за СЮсё тАУ пра лёс генiя СЮ нашым неадназначным свеце. Пры гэтым Р.Барадулiн не пакiнуСЮ па-за СЮвагай i нацыянальны фактар тАУ лёс беларускай зямлi з яе атрыбутамi (культурай, мовай). Гэты фактар у розных сваiх праяСЮленнях раскрыты СЮ iншых творах. Кожны з iх передае шчымлiвую любоСЮ i шкадаванне сваёй радзiмы СЮ розныя гiстарычныя перыяды развiцця, а таксама людзей, якiя перажывалi лёс радзiмы, якiя былi носьбiтамi, часцiнкамi яе лёсу. Таму храналогiя твораСЮ даволi разнастайная: ад часоСЮ Скарыны да савецкiх рэпрэсiй i Чарнобыля, - Беларусь i беларусы на сваiм вяку нацярпелiся i церпяць дагэтуль. Шукаючы гэтаму прычыну, паэт метафарызуе: тАЬБеларусь, / Цябе акрэслiСЮ лёс, / Як развага на чало набегла, / Русь / Ён без чарнавiкоСЮ занес / На скрыжалi / Белую тАУВа / Набела!тАЭ.
Таму паэт молiцца за БацькаСЮшчыну: тАЬХай свецiцца iмя Тваё, БеларусьтАЭ (тАЬМалiтва наступнасцiтАЭ), - дзе слова тАЬсвецiццатАЭ набывае канатацыю СЮ сувязi з радыёактыСЮным выпраменьваннем пасля аварыi на ЧАЭС. тАЬМалiтва наступнасцiтАЭ па сутнасцi песiмiстычны верш. Лiрычны герой нiбы згаджаецца з лёсам роднай краiны, знаходзячы нават аналогii СЮ гучаннi слова тАЬрадыяцыятАЭ з назвай святога для пашаны продкаСЮ беларусаСЮ.
Ускосным доказам гэтых пачуццяСЮ зтАЩяСЮляюцца вершы, у якiх Беларусь разглядаецца не востравам у еСЮрапейскай цывiлiзацыi, а часткай, канешне, адметнай i арыгiнальнай, але не выпадаючай з агульнага кантэксту, асаблiва, што тычыцца мастацтва. Доказам таму тАУ дзве глабальныя постацi генiяСЮ беларускай зямлi, абмаляваныя аСЮтарам у сваiх вершах, - Францыск Скарына (паэма тАЬСамота паломнiцтватАЭ) i Марк Шагал (тАЬСустрэчатАЭ, тАЬМарк ШагалтАЭ). Абодва яны зрабiлi важкi СЮнесак у скарбонку сусветнага мастацтва i культуры. У тАЬСустрэчытАЭ нiбы зашыфравана сённяшняе чаканне лiрычнага героя прыходу ЕСЮропы (Марка Шагала) у Беларусь (Вiцебск). Напрыканцы гучыць усё той жа барадулiнскi матыСЮ спадзявання. Гучыць на лацiнскай тАУ класiчнай еСЮрапейскай тАУ мове, якая на практыцы СЮжо амаль не выкарыстоСЮваецца. Цi не папярэджанне гэта для беларусаСЮ? Лiрычны герой спадзяецца, пакуль жыве, i гэта надзея, мяркуючы па iншых творах, сапраСЮды будзе памiраць апошняй. Астатнi, СЮмоСЮна вызначаны, узровеньм тАУ касмiчны тАУ прысутнiчае СЮ кожным з апiсаных. Больш таго, прама цi СЮскосна да яго звяртаецца паэт ледзь нi СЮ кожным творы, востра адчуваючы сябе, блiзкiх, БацькаСЮшчыну, Зямлю складнiкамi нечага невымернага, элементамi космасу, часцiнкамi боскага сусвету (цыкл трохрадкоСЮя тАЬТрыпутнiктАЭ). РЖ з гэтым адчуваннем прыходзiць разуменне немагчымасцi iснавання цэлага без часцiнак, кожная з iх сама па сабе, цэлы свет, i часцiнкi без сусвету з яго непаСЮторным калейдаскопам быцця.
Усё гэта тАУ ад малога да касмiчнага тАУ прасякнута не сухасцю фiласофii, а пачуццямi любовi i чалавечнасцi, афарбаванымi СЮ паэтычным колеры Творцы, пачуццямi, з якiх пачынаецца наш бясконцы свет, пачуцямi, якiя немагчыма дакладна i поСЮнасцю апiсаць - iмi трэба жыць.
ВЫКАРЫСТАНАЯ ЛРЖТАРАТУРА
1. Р.Барадулiн. тАЬМiласэрнасць плахiтАЭ, кнiга паэзii. Мiнск.: 1992.
2. Р.Барадулiн. тАЬВечаллетАЭ, кнiга паэзii. Мiнск.: 1980.
3. В.Бечык. тАЬПрад высокаю красоютАЭ, лiтаратурна-крытычныя артыкулы. Мiнск.: 1984.
4. У.ГнiламёдаСЮ. тАЬКласiкi i сучаснiкiтАЭ, старонкi СЮспамiнаСЮ. Мiнск.: 1987.
5. А.Лойка. тАЬПаэзiя i частАЭ, лiтаратурна-крытычныя артыкулы. Мiнск.: 1981.
6. А.Русецкi. тАЬРЖсцi да чалавекатАЭ, лiтаратурныя партрэты. Мiнск.: 1987.
7. тАЬЛiтаратура i мастацтватАЭ, 2001, № 33, 17 жнiСЮня.
8. тАЬМаладосцьтАЭ, 1991, № 7.
9. тАЬРоднае словатАЭ, 2004, № 12.
10. ВатАЬРоднае словатАЭ, 2000, № 4.
11. тАЬРоднае словатАЭ, 2002, № 8.
12. тАЬПолымятАЭ, 1995, № 1.
Вместе с этим смотрят:
"Грусть и святость" (Поэтическое богословие Николая Рубцова)
"Донские рассказы" Михаила Шолохова
"Живопись слова" в японской поэзии
"Записки из подполья" как исток философии экзистенциализма Ф.М. Достоевского
"Симплициссимус" Г. Гриммельсгаузена как роман воспитания