"Золата" Ядвiгiна Ш. i станаСЮленне беларускага рамана

УА тАЬБрэсцкi дзяржаСЮны СЮнiверсiтэт iмя А.С. ПушкiнатАЭ

Фiлалагiчны факультэт

Кафедра беларускага лiтаратуразнаСЮства

Курсавая праца

тАЬЗолататАЭ Ядвiгiна Ш. i станаСЮленне беларускага рамана

ВыканаСЮ: студэнт III курса,

спецыяльнасць

беларуская мова i лiтаратура

Навуковы кiраСЮнiк тАУ

Брэст 2010г.

Змест

Уступ

Мэты i задачы

1. тАЬДараманнаятАЭ творчасць Ядвiгiна Ш.

1.1Жыццёвы i творчы шлях пiсьменнiка. СтанаСЮленне творчай iндывiдуальнасцi

1.2 Жанрава-стылявыя асаблiвасцi прозы Ядвiгiна Ш

2. Мастацкiя асаблiвасцi першага беларускага рамана

2.1Раман тАЬЗолататАЭ як адна са спроб стварэння псiхалагiчнай прозы

2.2Вобразы рамана

2.3 На шляху да рамана

3. Першы беларускi раман.

3.1 СтанаСЮленне беларускай мастацкай прозы

3.2Развiццё аповесцi i рамана СЮ беларускай лiтаратуры

3.3 Шлях нараджэння беларускага рамана

Заключэнне

Спiс лiтаратуры

Уступ

Мэта працы:

1. Прааналiзаваць шлях развiцця беларускага рамана.

2. Прасачыць творчы i жыццёвы шлях аСЮтара рамана тАЬЗолататАЭ тАУ Ядвiгiна Ш.

3. Даследаваць жанрава-стылявыя асаблiвасцi яго розы.

4. Стварэнне i гiсторыя рамана тАЬЗолататАЭ.

5. Ахарактэрызаваць вобразы галоСЮных герояСЮ рамана.

Задачы працы:

- азнаёмiцца з фактычным матэрыялам;

- зрабiть тэарытычны агляд асноСЮных палажэнняСЮ;

- прааналiзаваць месца i ролю рамана СЮ беларускай лiтаратуры;

Крынiцай даследвання я абрала раман тАЬЗолататАЭ, а таксама бiяграфiю i творчасць Ядвiгiна Ш. Паколькi раман тАЬЗолататАЭ тАУ гэта першы твор буйной жанравай формы нашай лiтаратуры, ён аказаСЮ значны СЮплыСЮ на дальнейшае станаСЮленне, як жанра аповесцi, так i жанра рамана, таму тэма курсавой працы бачыцца актуальнай. Да таго ж, у рамане тАЬЗолататАЭ закранаюцца надзвычай актуальныя праблемы для нашага часу, такiя як: улада грошай, шлюб па разлiку. Так сама мы адзначым ролю Ядвiгiна Ш. у беларускай лiтаратуры.

1. тАЬДараманнаятАЭ творчасць Ядвiгiна Ш.

1.1 Жыццёвы i творчы шлях пiсьменнiка. СтанаСЮленне творчай iндывiдуальнасцi.

Ядвiгiн Ш. тАУ адзiн з пачынальнiкаСЮ беларускай мастацкай прозы тАУ жыСЮ на пераломе двух стагоддзяСЮ, двух сацыяльных эпох. Вучань Дунiна-Марцiнкевiча, ён быСЮ паплечнiкам Я. Коласа, Я. Купалы, М. Багдановiча, старэйшым сучаснiкам Цiшкi Гартнага, М. Гарэцкага, З. Бядулi.

Своеасаблiвы i складаны быСЮ жыццёвы шлях гэтага чалавека, нялёгкай была яго творчая бiяграфiя.

НарадзiСЮся Ядвiгiн Ш. (Антон РЖванавiч Лявiцкi) СЮ 1868 г. у маёнтку Добасня РагачоСЮскага павета МагiлёСЮскай губернi (зараз РагачоСЮскi раён Гомельскай вобласцi), дзе СЮ той час яго бацька служыСЮ упраСЮляючым. НеСЮзабаве бацька змянiСЮ месца працы, i сямтАЩя пераехала на Мiншчыну. ЗакончыСЮ Мiнскую гiмназiю. Нейкi час вучыСЮся на медыцынскiм факультэце МаскоСЮскага СЮнiверсiтэта, але за СЮдзел у студэнцкiх хваляваннях быСЮ арыштаваны i выключаны з унiверсiтэта. Некаторы час правёСЮ у тАЬБутыркахтАЭ.

Пасля вызвалення з турмы Ядвiгiну Ш. не давялося вярнуцца ва СЮнiверсiтэт, бо вышэйшыя навучальныя СЮстановы старанна ачышчалiся ад асоб, якiя знаходзiлiся на падазрэннi палiцыi. Ён здаСЮ экзамен на аптэкарскага практыканта. ПрайшоСЮ практыку СЮ адной з маскоСЮскiх аптэк, выехаСЮ у Беларусь i стаСЮ працаваць памочнiкам правiзара СЮ мястэчку Радашковiчы, недалёка ад якога знаходзiСЮся фальварак Лявiцкiх КарпiлаСЮка, дзе жыла заСЮдавелая СЮжо мацi пiсьменнiка.

Лiтаратурную дзейнасць пiсьменнiк распачаСЮ яшчэ СЮ турме. Там ён пераклаСЮ на беларускую мову апавяданне Гаршына тАЬСiгналтАЭ, якое было выдадзена СЮ Маскве СЮ 1891г. Гэта быСЮ час, калi на фармiраванне грамадска-палiтычных iдэалаСЮ моладзi асноСЮны СЮплыСЮ усё яшчэ аказвала народнiцтва. РЖ як пiсьменнiк, i як грамадзянiн Ядвiгiн Ш. складваСЮся пад самым непасрэдным уздзеяннем iдэй народнiцтва. Паводле яго СЮласнага сведчання, народнiцтва зрабiла яго, маскоСЮскага студэнта-медыка, адным з актыСЮных удзельнiкаСЮ студэнцкiх хваляванняСЮ. Гэта яно, народнiцтва, дапамагло юнаку з Мiнскага зямляцтва СЮпершыню прычасцiцца роднай песняй, адчуць сваю нацыянальную прыналежнасць. Гэта яно, тое самае народнiцтва, выкрасаючы СЮ душы першыя iскры нацыянальнага самаСЮсведамлення, павяло яго СЮ родную вёску пазнаваць сапраСЮдны воблiк свайго краю, вывучаць жыццё свайго народа СЮ самых розных праявах.

Пад уплывам народнiцтва Ядвiгiн Ш. у сваiх творах прымушаСЮ мужыка высмейваць свае недахопы тАУ някемнасць, птАЩянства i г.д.

Народнiцкая тэорыя малых спраСЮ, асаблiва ва СЮмовах Беларусi, многiмi СЮспрымалася тады як справа патрэбная, нават надзённая. РЖ СЮсё ж не гэта, як паказаСЮ час, вызначала тады агульную тэндэнцыю руху беларускай вёскi СЮ будучыню.

У 1892 г. Ядвiгiн Ш. напiсаСЮ камедыю тАЬЗлодзейтАЭ, але птАЩеса не прайшла цэнзуры i была забаронена. ПтАЩеса не была СЮ свой час надрукавана i прапала СЮ рукапiсу.

Забарона спектакля была балюча СЮспрынята Ядвiгiным Ш. i выклiкала доСЮгае творчае маСЮчанне. НеСЮзабаве па стану здароСЮя ён вымушан быСЮ адмовiцца ад работы СЮ аптэцы, некаторы час загадваСЮ магазiнам запаснога насення землеСЮласнiкаСЮ, а СЮ 1897г. перабраСЮся з сямтАЩёй у фальварак КарпiлаСЮка i заняСЮся садоСЮнiцтвам. Тут ён працягвае пiсаць, аднак доСЮгi час не робiць спробы надрукаваць напiсанае. Творы яго, закончаныя i незакончаныя, тАЬадлежваюцца СЮ сталетАЭ.

РЖ толькi СЮ 1903 тАУ 1904 гг. прозвiшча пiсьменнiка зтАЩяСЮляецца на старонках вiленскiх i мiнскiх рускiх прагрэсiСЮных газет. Беларускага друкаванага органа тады яшчэ не было. Ядвiгiн Ш. выступае з апавяданнямi, публiцыстычнымi артыкуламi i карэспандэнцыямi мясцовага характару. Ён пiша на рускай мове, але пiша пра Беларусь, пра беларускага селянiна, знаёмiць чытача з беларускiм фальклорам, узнiмае набалелыя пытаннi нацыянальнага жыцця.

Пераломнай вяхой у гiсторыi СЮсёй беларускай лiтаратуры i СЮ жыццi i творчасцi Ядвiгiна Ш. была рэвалюцыя 1905 года. Пiсьменнiка захапiСЮ той грамадска- палiтычны i нацыянальны СЮздым, якi панаваСЮ на Беларусi. З вялiкiм энтузiазмам бярэцца ён за лiтаратурную працу, уключаецца СЮ культурна-асветнiцкую работу.

У газеце тАЬНаша долятАЭ (1906, №3) надрукавана першае апавяданне Ядвiгiна Ш. на беларускай мове тАЬ СудтАЭ. З гэтага часу пiсьменнiк становiцца актыСЮным супрацоСЮнiкам першых беларускiх легальных газет тАЬНаша долятАЭ i i тАЬНаша нiватАЭ. Так пачаСЮся яго самы актыСЮны СЮдзел у развiццi беларускай лiтаратуры. Пiсьменнiк устанавiСЮ сувязi з многiмi беларускiмi грамадскiмi i палiтычнымi дзеячамi, выступаСЮ на старонках беларускага перыядычнага друку. Усё гэта хоць нейкiм чынам не магло не аказаць уплыву на светаСЮспрыманне Ядвiгiна Ш., на яго творчасць.

Перыяд з 1906 па 1914г. быСЮ самым плённым у творчай бiяграфii празаiка. Ён друкуе шмат апавяданняСЮ, цiкавых артыкулаСЮ, выступае з успамiнамi, пiша нататакi з падарожжа па роднаму краю.

Цяжка па сборнiках меркаваць аб мастацкай i iдэйнай эвалюцыi пiсьменнiка. Тым не менш вiдавочна, што яго творчасць развiвалася СЮ агульным рэчышчы ранняй дэмакратычнай беларускай прозы. Гэта проза вырастала непасрэдна з фальклору i па сваiх стылявых якасцях мела шмат агульнага з народнай казкай, а першыя апавяданнi Ядвiгiна Ш. часта прадстаСЮлялi сабою проста лiтаратурную апрацоСЮку народных паданнняСЮ, казак, анекдотаСЮ. Пiсьменнiк пераказвае паданнi, апрацоСЮвае легенды, апiсвае камiчныя сiтуацыi, анекдатычныя выпадкi з жыцця людзей.

Так, у апавяданнi тАЬСудтАЭ расказваецца пра тое, што суддзя немец дрэнна ведае мову, на якой вядзе судовую справу сялян-беларусаСЮ. З-за гэтага СЮзнiкаюць непаразуменнi, i трошкi дзiвакаватыя, запалоханыя афiцыйнымi прадстаСЮнiкамi СЮлады мыжыкi трапляюць у недарэчнае становiшча.

Пiсьменнiк жыСЮ патрабаваннямi i клопатамi эпохi, у першую чаргу праблемамi беларускага нацыянальнага адраджэння, але разумеСЮ гэтыя патрабаваннi i клопаты па-свойму. Ён iмкнуСЮся быць максiмальна патрэбным краю. РЖ СЮ тых выпадках, калi яго найбольш тАЬраздзiраюцьтАЭ унутраныя сумненнi, стараСЮся акунуцца СЮ мора народнага жыцця.

У 1910г. Ядвiгiн Ш. здзейснiСЮ сваю даСЮнюю мару тАУ зрабiСЮ падарожжа па роднаму краю. 27 мая ён выбраСЮся з Вiльнi i пешшу накiраваСЮся па Ашмянскiм тракце. Падарожжа цягнулася да канца верасня. Пiсьменнiк прайшоСЮ больш 5400 вёрст, наведаСЮ шмат вёсак, мястэчак i хутароСЮ, пазнаёмiСЮся з рознымi людзьмi.

Свае пiсьменннiцкiя СЮражаннi, грамадзянскi роздум над эканамiчнымi нацыянальнымi праблемамi жыцця беларускага селянiна ён выклаСЮ у нататках тАЬЛiсты з дарогiтАЭ. Гэта твор маладога СЮ беларускай прозе жанру тАУ публiцыстычны нарыс.

У час падарожжа Ядвiгiна Ш. цiкавiць мова, быт селянiна, эканамiчнае становiшча вёскi, краю. Вельмi засмучае аСЮтара беднасць беларускiх вёсак. Прычыну гэтай беднасцi ён бачыць або СЮ нядбайнасцi мужыцкай, або СЮ неСЮраджайнасцi зямлi. РЖ кожны раз прыходзiць СЮ захапленне, калi сустракаецца з сельскагаспадарчай вынаходлiвасцю селянiна, прапагандуе яе, сам дае парады.

Пiсьменнiк свабодна i СЮпэСЮнена адчувае сябе СЮ жанры празаiчнай байкi. Аднак псiхалагiчнае апавяданне увесь час прыцягвала яго СЮвагу магчымасцю больш глыбока адлюстраваць сучасную рэчаiснасць, багатымi складанымi грамадскiмi СЮзаемаадносiнамi, вострымi праблемамi маральнага, сацыяльнага i нацыянальнага парадку. Ён спрабуе свае сiлы СЮ жанры СЮласна апавядання.

Вясной 1914г. Ядвiгiн Ш. пераехаСЮ у Мiнск, дзе да пачатку першай iмперыялiстычнай вайны быСЮ адным з арганiзатараСЮ i тэхнiчным рэдактарам штомесячных часопiсаСЮ тАЬСахатАЭ i тАЬЛучынкатАЭ. Вайна спынiла гэтыя выданнi, але пiсьменнiк застаСЮся СЮ Мiнску. Ён быСЮ арганiзатарам беларускага таварыства дапамогi ахвярам вайны, ставiСЮ спектаклi ,выступаСЮ на сцэне, на свой кошт выдаСЮ зборнiк тАЬБеларускiя жартытАЭ (1915), некалькi сельскагаспадарчых брашурак. РЖ СЮсё гэта СЮ свабодны ад надзённай працы час, бо даводзiлася неяк зарабляць на хлеб, працуючы то СЮ Мiнскiм цэнтральным бюро працы, то кiраСЮнiком пашывачных майстэрняСЮ па ваеннаму абмундзiраванню.

Празмерная работа, дрэнныя матэрыялы i кватэрныя СЮмовы далi пачатак цяжкой хваробе (сухоты горла). Кастрычнiк 1917г. Ядвiгiн Ш. сустрэСЮ зусiм хворы. Лiбералiзм пiсьменнiка СЮ вырашэннi асноСЮных сацыяльных пытанняСЮ, цяжкая хвароба прывялi яго СЮ стан глыбокай разгубленасцi. Ядвiгiн Ш. не зразумеСЮ сутнасцi кастрычнiцкiх падзей.

Зiмой 1918г. Ядвiгiн Ш. вымушан быСЮ легчы СЮ Мiнскi шпiталь, а як трошкi ачуняСЮ, паехаСЮ у сваю КарпiлаСЮку i амаль нiкуды не выязджаСЮ з дому. У час грамадзянскай вайны загiнулi рукапiсы пiсьменнiка, усе тыя закончаныя i незакончаныя творы, што тАЬадлежвалiсятАЭ СЮ стале.

1.2 Жанрава-стылявыя асаблiвасцi прозы Ядвiгiна

Яркi талент Ядвiгiна Ш., дэмакратызм яго сацыяльных перакананняСЮ, абстаноСЮка палiтычнага i нацыянальнага СЮздыму на Беларусi СЮ тАЬнашанiСЮскiтАЭ перыяд дапамаглi пiсьменнiку СЮ мастацкай творчасцi СЮзняцца вышэй звычайнай займальнасцi i знайсцi сябе як мастака-рэалiста СЮ распрацоСЮцы актуальнай для свайго часу тэмы: беларускi селянiн, яго гаротнае эканамiчнае становiшча, палiтычнае i нацыянальнае бяспраСЮтАЩе.

ПiсаСЮ Ядвiгiн Ш. пераважна пра людзей працы. РЖ цяперашняга чытача не можа не СЮсхваляваць да глыбiнi душы лёс, напрыклад, Ганулькi i Адамкi, герояСЮ апавядання тАЬЗарабляюцьтАЭ. У гэтым творы праблема адчужанасцi памiж людзьмi тАУ асноСЮная праблема класавага грамадства тАУ пастаСЮлена надзвычай востра. СапраСЮды, хiба маглi яны, неспрактыкаваныя СЮ жыццi падлеткi, супрацьпаставiць сябе свету, дзе СЮсё купляецца i прадаецца, i захаваць за сабой права заставацца людзьмi.

ПрыгнятальнiкаСЮ i эксплуататараСЮ пiсьменнiк называе павукамi i каршунамi. Яму ненавiсны лад iх жыцця. Яго гнеСЮ i трывога асаблiва выразна выявiлiся СЮ так званых байках у прозе. Тое, што падобныя людзi ёсць на белым свете, не дае пiсьменнiку спакою.

Ядвiгiн Ш. тАУ вялiкi чалавекалюб. Аднак увага да чалавека працы СЮ яго творчасцi нiколi не абмяжоСЮвалася пасiСЮным спачуваннем, бо пiсьменнiк добра разумеСЮ прычыны несправядлiвасцi i жорсткасцi iснуючага ладу жыцця.

Як толькi зтАЩявiлiся першыя апавяданнi Ядвiгiна Ш., аб iм загаварылi як аб арэгiнальным празаiку, тэленавiтым сатырыку i гумарысту. Ён хутка становiцца вядомым за межамi Беларусi.

Ядвiгiн Ш. пачаСЮ пiсаць задоСЮга да таго, як зтАЩявiлася магчымасць друкаваць напiсаннае на беларускай мове. Яго зборнiкi тАЬБярозкатАЭ (1912) i тАЬВасiлькiтАЭ (1914), выдадзеныя адзiн за другiм, зтАЩяСЮляюцца вынiкам працы не аднаго дзесяцiгоддзя.

Як i СЮсе беларускiя апавядальнiкi, Ядвiгiн Ш. на працягу сваёй мастацкай дзейнасцi адчуваСЮ моцны СЮплыСЮ народнай творчасцi. Ядвiгiн Ш. тАУ пiсьменнiк-сатырык i гумарыст. Яго таленту больш блiзкiм аказаСЮся сатырычна-гумарыстычны струмень у беларускiм казачным эпасе. Пераважная большасць алегарычных апавяданняСЮ Ядвiгiна Ш. па форме, стылю, па сатырычнай накiраванасцi нагадвае байкi СЮ прозе. Творы гэтыя вылучаюцца сапраСЮднай глыбiнёй вобразаСЮ, цiкавым сюжэтам, добрай, дакладнай мовай. У iх адзiнкавае адкрыта намякае на СЮсеагульны сэнс. Такiя суадносiны адзiнкавага i СЮсеагульнага зтАЩяСЮляюцца тыповымi для алегарычнага вобраза.

Алегорыi Ядвiгiна Ш., як лiчыць [ складаюць лепшую частку яго мастацкай спадчыны. Гэта невялiчкiя па памеру апавяданнi-байкi, разнастайныя не толькi па тэматыцы, але i па эмацыянальнай афарбоСЮцы. Для iх характэрны, то лёгкi гумар, то зтАЩедлiвая палiтычная сатыра, то пранiкнёны лiрызм.

У баечным стылi напiсаны амаль усе алегарычныя апавяданнi Ядвiгiна Ш. У адпаведнасцi з асаблiвасцямi баечнай апавядальнай манеры пiсьменнiк стварае то гумарыстычную сцэнку, то злую сатырычную камедыю. Ён старанна выпiсвае характары герояСЮ сваiх невялiчкiх твораСЮ, пры гэтым карыстаецца таксама баечнымi сродкамi мастацкай тыпiзацыi: характары тыповыя, яны пададзены СЮ складаных грамадскiх узаемаадносiнах, аднак не маюць iндывiдуальных рыс, пазбаСЮлены рэалiстычнай канкрэтызацыi, псiхалагiзм у iх у значнай ступенi абагульнены.

Асвета, навука, лiчыць Ядвiгiн Ш., - адзiн з самых асноСЮных сродкаСЮ паляпшэння жыцця народа. Зрабiць беларускага мужыка пiсьменным i свядомым тАУ такая, на думку пiсьменнiка, блiжайшая мэта нацыянальнай iнтэлiгенцыi. РЖ СЮвесь пафас сваёй сатыры пiсьменнiк накiроСЮвае супраць тых сацыяльных умоСЮ, якiя параджаюць ненармальныя грамадскiя зтАЩявы, ствараюць свайго рода зачараванае кола тАУ каб выбiцца з галечы, селянiну трэба пазбавiцца сваёй духоСЮнай цемнаты, неадукаванасцi, але перашкодай на шляху да адукацыi стаiць та самая галеча, матэрыяльная незабяспечанасць.

Апавяданнi-байкi Ядвiгiна Ш. узбагацiлi маладую беларускую прозу цэлай гамай сродкаСЮ мастацкай сатыры. Сатырычна-гумарыстычная афарбаванасць апавядання Ядвiгiна Ш. ствараецца i трапнай камiчнасцю сюжэтных сiтуацый, i яркай моСЮнай характарыстыкай дзеючых асоб, i СЮменнем паказаць унутраную сутнасць зтАЩявы праз раскрыццё яе знешнiх супярэчнасцей i г.д.

Пачатковы этап у развiццi жанру беларускага апавядання зтАЩяСЮляецца па сутнасцi перыядам станаСЮлення апавядальнай культуры нашай прозы i СЮ першую чаргу лiтаратурнай мовы.

Ствараючы алегарычныя апавяданнi, беларускiя пiсьменнiкi яшчэ не адчувалi пiльнай патрэбы СЮ пашырэннi лексiчнага складу мовы. Яны бралi матэрыял для алегарычных вобразаСЮ з сялянскага быту, з прыроды, тэматыка i праблематыка алегорый амаль цалкам былi звызаны з жыццёвымi абставiнамi беларускага селянiна. Псiхалагiчная ж характарыстыка дзеючых асоб у алегарычным апавяданнi СЮ значнай ступенi абмежавана СЮмоСЮнасцю самаго жанру. Таму развiццё лiтаратурнай мовы СЮ прозе на першай стадыi праходзiла не столькi СЮ напрамку яе лексiчнага СЮзбагачэння, колькi СЮзбагачэння яе тропамi, iншымi словамi, адбывалася мастацкае асэнсаванне i СЮпарадкаванне семантычных змяненняСЮ слоСЮ.

Гэта быСЮ працяг той стылявой работы, якая стагоддзямi праводзiлася СЮ жывой размоСЮнай практыцы народа, у народнай паэтычнай творчасцi, у творчасцi паэтаСЮ XIX ст.

Ядвiгiн Ш. тАУ майстар моСЮных характарыстык. Яго алегарычныя апавяданнi тАУ жывы прыклад багатай сiнанiмiчнасцi, метафарычнасцi беларускай мовы, сведчанне яркасцi i свежасцi яе тропаСЮ.

Пiсьменнiк-гуманiст шчыра спачувае бедам народным, i СЮ яго апавяданнях гучыць вялiкая павага да чалавека працы i пратэст супраць сацыяльнай несправядлiвасцi. Голас пiсьменнiка становiцца гнеСЮным, калi ён расказвае пра абяздоленных людзей.

Звяртаючыся да псiхалагiчна-бытавога апавядання, Ядвiгiн Ш. павiнен быСЮ знайсцi такiя суадносiны агульнага i адзiнкавага СЮ структуры лiтаратурнага вобраза, каб за прыватнасцямi непрыкметна, але выразна адчувалася дзеянне СЮсеагульных жыццёвых заканамернасцей. Такая задача стаяла перад усёй беларускай прозай, якая на сваiм раннiм этапе станаСЮлення характэрызавалася пэСЮнай апiсальнасцю, прыземленасцю, што iшлi да маладосцi i нявопытнасцi яе майстроСЮ.

Кожны з празаiкаСЮ шукаСЮ сваiх шляхоСЮ гэтым напрамку. Я. Колас амаль адразу знайшоСЮ патрэбны для рэалiстычнай тыпiзацыi сiнтэз агульнага i прыватнага СЮ мастацкiм вобразе. У З. Бядулi, якi прыйшоСЮ да рэалiзму праз пэСЮны перыяд рамантычнага СЮспрыняцця рэчаiснасцi, гэтыя пошукi зацягнулiся. Не адразу авалодаСЮ сакрэтамi рэалiстычнай тыпiзацыi i Ядвiгiн Ш. Адметная рыса яго псiхалагiчных апавяданняСЮ, нават лепшых, - выключнасць i самiх герояСЮ, i тых абставiн, у якiх яны жывуць i дзейнiчаюць. РЖндывiдуальнае СЮ мастацкiх вобразах бытавых апавяданнях Ядвiгiна Ш. выступае настолькi выключным i непаСЮторным, што за iм цяжка СЮбачыць абтАЩектыСЮную жыццёвую заканамернасць. Жыццёвыя факты, учынкi герояСЮ, iх паводзiны падаюцца пiсьменнiкам як нiчым не растлумачаныя выпадковасцi. У гэтым слабасць Ядвiгiна Ш. як рэалiста.

РЖмкненнем да псiхалагiчнага аналiзу СЮ мастацкай прозе, майстэрствам будаваць востры драматычны сюжэт Ядвiгiн Ш. унёс прыкметны СЮклад у развiццё беларускай прозы наогул i жанру апавядання i прыватнасцi.

2. Мастацкiя асаблiвасцi першага беларускага рамана

Праз некаторы час Ядвiгiн Ш. пачынае супрацоСЮнiчаць у газете тАЬБеларусьтАЭ, друкуе там сваю аповесць тАЬЗолататАЭ (1920), адзiн з першых твораСЮ бСЮйнога эпiчнага жанру СЮ беларускай лiтаратуры. Аповесць тАЬЗолататАЭ тАУ твор не закончаны. РЖ тым не менш ён вельмi цiкавы па некаторых сваiх мастацкiх якасцях i як адзiн з першых твораСЮ беларускай прозы вялiкага эпiчнага жанру.

тАЬЗолататАЭ тАУ гэта суртАЩёзная спроба стварэння псiхалагiчнай аповесцi. У творы напружаны дэмакратычны сюжэт (прычым драматызм унутраны), намечана логiка развiцця характараСЮ, ёсць цiкавыя псiхалагiчныя даследаваннi. А гэта зтАЩяСЮляецца значным дасягненнем маладой беларускай прозы.

Аповесць зтАЩявiлася лагiчным працягам той работы па СЮзбагачэннi апавядальнай культуры беларускай прозы, якая праводзiлася пiсьменнiкам дагэтуль у бытавых апавяданнях. Тое, што СЮ iх толькi намячалася, тут выявiлася больш поСЮна: уменне падаць жыццёвыя зтАЩявы з поСЮнай глыбiнёй, з падтэкстам. Свядомае выкарыстанне няСЮласна-простай мовы з мэтай стварыць абтАЩёмнасць слоСЮнага малюнка.

Ядвiгiн Ш. даследуе СЮ аповесцi душэСЮны свет герояСЮ, спрабуе намаляваць характар. РЖ многае яму СЮдаецца. Так, па-мастацку пераканаСЮча падаюцца СЮзаемаадносiны галоСЮных герояСЮ твора Васiля Дубiнскага i Зосi Стрончык тАУ ад першага iх знаёмства да трагiчнай смерцi Васiля. ПрыехаСЮшы СЮ вёску, Васiль набывае кавалак зямлi, што пуставала побач са Стрончыкавай, купляе сёе-тое з гаспадаркi i пакуль што жыве СЮ СтрончыкаСЮ. Васiлю спадабалася Зося. Наколькi яна яму дарагая, хлопец асаблiва адчуСЮ, калi адтАЩехаСЮ на 50 вёрст ад хаты, дзе жыла Зося. тАЬРозныя думкi ажно прашылi яго мозг: не спаСЮ усю ноч, а назад гнаСЮ каня да Стрончыкавай сялiбы як на пажар. УгледзеСЮшы СЮрэшце Мiколу i Зосю, ён так з iмi вiтаСЮся, так аб СЮсiм распытваСЮся, - як бы нямаведама колькi часу не бачылiся. Анiяк не мог даць веры, што праз гэты час нiчога не змянiлася, i заглядаСЮ у вочы то старому, то дзяСЮчыне з недаверствам: цi крыюцца яны перад iм з чым- колечы, аб чым не хочуць прызнаццатАЭ.

АгледзеСЮшы СЮсю гаспадарку, нагаварыСЮшыся даволi, Васiль, змучаны дарогай, кiнуСЮся на сена спаць, але трывожныя думкi зноСЮ захапiлi хлопца. Ён пачынае аналiзаваць сваё становiшча i прыходзiць да вываду, тАЬшто прычыны неспакою не СЮ грошах, частку каторых успеСЮ расторыць, не час, патрачаны на чужую гаспадарку, не зямля, не тая пусташ, якую марыСЮ набыць, - не, усё гэта толькi тыя нiтачкi, якiя накручваюцца на адзiн i той самы клубок, а клубок адзiн тАУ ЗосятАЭ.

Васiль вырашае пагаварыць з Зосяй як найхутчэй, каб была пэСЮнасць, тады вернецца i спакой, пагаварыць неадкладна, заСЮтра ранiцай. Пiсьменнiк тонка перадае душэСЮны стан хлопца, праСЮдзiва апiсвае яго збянтэжанасць, яго пачуццi. тАЭАле ранiца як бы ахаладзiла той iмпэт, якi быСЮ агарнуСЮ яго СЮчора з вечара. НяпэСЮнасць тАУ чым i як скончыцца найважнейшая для яго цяпер справа тАУ адбiрала адвагу: ось у нядзелю пойдуць на вечарынку СЮ мястэчка тАУ тады i разгаварыцца найлепш будзе, - нiхто не перашкодзе. Прыйдзецца, праСЮда, чакаць яшчэ два днi тАУ што зробiш тАУ пры рабоце час праляцiць нязначна, а там усё будзе СЮжо вядома i скончана.

Аднак мыляСЮся Васiль: тыя два днi, якiя спадзяваСЮся, шпарка пройдуць тАУ як на злосць цягнулiся бесканечна, а кожная работа, за якую бы не браСЮся, так не спорылася, што проста з рук валiлася. Калi ж урэшце надышла нядзеля i зблiжаСЮся час выбiрацца на вечарынку, то Васiлю раптам захацелася, каб зноСЮ вярнулiся i субота, i пятнiца. Яго цвердая пастанова неадкладна разгаварыцца з Зосяй зноСЮ пачала неяк слабець, таяцьтАЭ.

2.1 Раман тАЬЗолататАЭ як адна са спроб стварэння

псiхалагiчнай прозы

Праз некаторы час Ядвiгiн Ш. пачынае супрацоСЮнiчаць у газете тАЬБеларусьтАЭ, друкуе там сваю аповесць тАЬЗолататАЭ (1920), адзiн з першых твораСЮ буйнога эпiчнага жанру СЮ беларускай лiтаратуры.

Аповесць тАЬЗолататАЭ тАУ твор незакончаны. РЖ тым не менш ён вельмi цiкавы па некаторых сваiх мастацкiх якасцях i як адзiн з першых твораСЮ беларускай прозы вялiкага эпiчнага жанру.

тАЬЗолататАЭ тАУ гэта суртАЩёзная спроба стварэння псiхалагiчнай аповесцi. У творы напружаны дэмакратычны сюжэт (прычым драматызм унутраны), намечана логiка развiцця характараСЮ, ёсць цiкавыя псiхалагiчныя даследаваннi.А гэта зтАЩяСЮляецца значным дасягненнем маладой беларускай прозы.

Восенню 1920г. зусiм хворы Ядвiгiн Ш. выехаСЮ у Вiльню. У 1921г. ён выдае тут свае тАЬУспамiнытАЭ, над якiмi працаваСЮ яшчэ дома. тАЬУспамiнытАЭ таксама засталiся незакончанымi. Першая частка, якая СЮбачыла свет, ахоплiвае студэнцкiя гады пiсьменнiка, арышт i знаходжанне СЮ Бутырках.

22 лютага 1922г. у Вiльнi на бальнiчным ложку, у разлуцы з сямтАЩёй пiсьменнiк памёр.

Ядвiгiн Ш. выступiСЮ у лiтаратуры СЮ той час, калi беларуская мастацкая проза рабiла свае першыя крокi. Няпроста складвалiся СЮмовы i асабiстага, i грамадскага жыцця пiсьменнiка. Усё гэта стала прычынай таго, што няроСЮнай, супярэчлiвай была яго творчасць. Аднак бясспрэчнымi зтАЩяСЮляюцца i яго заслугi перад беларускай лiтаратурай.

Пiсьменнiк-рэалiст, ён у сваiх творах адлюстраваСЮ пэСЮны перыяд гiстарычнага жыцця беларускага народа, узбагацiСЮ беларускую прозу новымi жанрамi, унёс магчымую на тым этапе стылявую разнастайнасць у розныя вiды апавядання, быСЮ адным з пачынальнiкаСЮ буйнога эпiчнага палатна i мастацкай публiцыстыкi.

Раман тАЬЗолататАЭ моцны не СЮвасабленнем характараСЮ, а перш за СЮсё выражэннем iдэi непазбежнасцi адплаты. ГалоСЮнае СЮ iм - логiка падзей, а не характараСЮ. Пiсьменнiк не паказвае, а расказвае. Героi тАУ фiгуры СЮмоСЮныя. Патрэбны яны аСЮтару для таго, каб больш-менш праСЮдападобна, не надта СЮжо крывячы супраць прыроды чалавечага характару наогул (так жа чалавек можа паводзiць сябе СЮ жыццi?!), праiлюстраваць адпаведную думку. У рамане вельмi слаба адчуваецца гiстарычная i сацыяльная абстаноСЮка. Нават старэюць героi толькi па словах аСЮтара.

ЯдвiгiнаСЮскае бачанне i паказ чалавека вельмi блiзкiя да фальклорнага тАУ абагульненага, неканкрэтнага, умоСЮнага. Творчы метад народнай прозы стаСЮ настолькi характэрны для пiсьменнiка, што нам яго чытачам, нiколi i не падумалася нават, каб абвiнавацiць празаiка СЮ плагiяце.

Грошы, багацце, золата тАУ вось той дтАЩябал, якi так заблытаСЮ чалавечыя адносiны i прывёСЮ да трагiчнай развязкi.

Тэма тАЬулада грошайтАЭ не новая СЮ сусветным мастацтве. Але Ядвiгiн Ш. раскрывае яе на новым жыццёвым матэрыяле, падае характары СЮ спецыфiчных нацыянальных абставiнах. У аповесцi апiсаны побыт, норавы, патрэбы, спадзяваннi беларускага селянiна, ярка намаляваны асноСЮныя рысы сялянскай псiхалогii, узаемаадносiны мужыка з местачковым мяшчанствам.

Твор Ядвiгiна Ш. тАЬЗолататАЭ тАУ цiкавая зтАЩява СЮ беларускай лiтаратуры i з боку насычанасцi канкрэтным жыццёвым матэрыялам, i як адна з першых у прозе суртАЩёзных спроб псiхалагiчнай аповесцi.

2.2 Вобразы рамана.

Нездарма заключная частка рамана пра апошнiя днi жабрачкi Прызуны (па СЮсёй верагоднасцi, дачкi Васiля i Зосi Дубiнскiх, асобы СЮ многiм дзiкаватай: тАЬяды СЮ запас з собою нiколi не бралатАЭ, тАЬзатое на адзежыну нябожчыца вельмi ласа былатАЭ, тут жа зрывала з сябе старую, тАЬа нацягiвала новападаронуютАЭ, тАЬбо гэта, як яна СЮсiм угаварывала, што была на ёй, надта СЮжо людскую кроСЮ ад яе нацягнула, i так цяжка стала, што нi спаць, нi есцi не даетАЭ, - фiгуры вельмi важнай i сiмвалiчнай для разумення iдэi твора) вынесена СЮ пачатак. Нягледзячы на яСЮна псiхалагiчную зададзенасць рамана, у цэнтры СЮвагi пiсьменнiка не чалавек з яго перажываннямi.

Мiкола Стрончык тАУ гэта злодзей па прафесii i толькi па неабходнасцi земляроб i бондар тАУ гаворыць так, як i любы iншы персанаж. Было СЮ яго нераСЮнаважнае жыццё. Дачку гадаваСЮ сам, нiкога чужога браць у хату не хацеСЮ. Сам быСЮ гаспадаром, сам тАУ i гаспадыняй, сам тАУ i нянькай. На наш погляд аСЮтар неадназначна характэрызуе Стрончыка: з аднаго боку - станоСЮчы герой (цяжка мужыку аднаму гадаваць дачку), а з другога тАУ адмоСЮны (злодзей). Калi няма СЮ чалавека да чаго iмкнуцца, то i жыццё яго не мае а нi якага сэнсу, вось i жыСЮ Мiкола, не прыкладаючы нi да чаго сiл. Але ж трэба было неяк гадаваць дачку, вось ён i стаСЮ трымаць Васiля з яго багаццем. А з яго прыходам Мiкола СЮсё змянiСЮ у сваiм жыццi i адкараскаСЮся ад даСЮнейшай цёмнай кампанii. Я лiчу, што выпадак можа змянiць усё жыццё чалавека, ды так, што i сам потым не СЮпамятаешь адкуль i як усё пачалося.

Не заСЮсёды абгрунтаваныя i лагiчныя паводзiны Зосi. Яе перажываннi таксама часцей за СЮсё толькi называюцца.

Такiм жа чынам перадаюцца паводзiны i перажываннi Зосi, таксама вiнаватай у забойстве Прызуны.

тАЬ тАУ Васiля арыштавалi? тАУ трывожна спытала Зося ( у бацькi, якi толькi што вярнуСЮся з мястэчка).

- АрыштавалiтАж, - з трудом адказаСЮ Мiкола, - алетАж арыштавалi Алёксу.

У дзяСЮчыны пацямнела СЮ вачах; ногi падкашвалiся, яна схапiла бацьку за руку i стрымала яго:

- Чакайце, татка, чакайце! Вы што кажаце? АпамятайцесятАж Гэтага быць не можатАж не можатАж не можатАж не можна тактАж не можна Алёксу забiраць, - ужо не памятаючы што, шаптала ЗосятАжтАЭ.

У карчме Зося пачула, што Алёксу сапраСЮды арыштавалi:

тАЬДальш Зося не магла СЮжо слухаць усiх гэтых вывадаСЮ: у галаве муцiлася, ногi слабелi, i яна СЮжо толькi думала, каб як хутчэй дабрацца да хаты i легчытАЭ.

Нельга сказаць, каб самi па сабе паводзiны i перажываннi Васiля i Зосi, звязаныя са смерцю Прызуны, вызначалiся нейкай асаблiвай надуманнасцю, ненатуральнасцю. Магчыма нават, што такая перадача СЮнутранага стану герояСЮ не выклiкала б пярэчанняСЮ, каб гэтыя паводзiны i перажываннi былi падрыхтаваны СЮсiм ранейшым ходам СЮнутранага жыцця Васiля i Зосi, ранейшым драматызмам душы. Аднак у тым i справа, што нi да забойства Прызуны, нi пасля яго нiводзiн з iх нiколi СЮсуртАЩёз не задумваСЮся над сваiм становiшчам: што ён павiнен быСЮ бы зрабiць у канкрэтнай жыццёвай сiтуацыi, чаму варта паводзiць сябе так, а не iнакш. РЖ не таму, што яны абое нiбыта людзi легкадумныя. Не! АСЮтар проста не дае сваiм героям такой магчымасцi. У рамане яны шмат у чым ахвяры аСЮтарскай схемы. РЖ СЮ гэтым асноСЮная прычына непераканаСЮчасцi вобразаСЮ.

Перадача СЮнутранага стану Васiля i Зосi напярэдаднi i пасля забойства Прызуны характэрна для паказу чалавека СЮ рамане цалкам. АСЮтар амаль не звяртаецца да псiхалагiчнай дэталi. Дзеючыя асобы тут тАУ менш за СЮсё iндывiдуальнасцi. Мова герояСЮ аднолькавая тАУ сялянска-бытавая.

ПераначаваСЮшы першую ноч на Стрончыкавым хутары, Васiль спачатку не звярнуСЮ на Зосю лiтаральна нiякай увагi. Наадварот, яна выдалася яму тАЬ нейкай шэрай толькi плямай, да якой i СЮглядацца не было чаготАЭ. Затое пасля размовы з карчмаром Лейбам (прыставай, маСЮляСЮ, у прымы, тАЬ зямлi хоць невялiкi кавалак, але добры, пры мястэчкутАЭ, тАЬпобач пусташ кавалкамi прадаеццатАЭ) хлопец быСЮ ужо на дзесятым небе ад прыгажосцi той самай Зосi. Аж сон згубiСЮ на тую ноч: тАЬсам сабе не верыСЮ, як ён да гэтуль не прыкмецiСЮ i гэтых валасоСЮ чорных тАУ не, нават не чорных, а быццам сiнiх, якiя гвалтам хвалямi выбiвалiся з-пад хустачкi, - i гэтага тоненькага зграбнага носiка, якi завострываСЮся СЮверх чутачку-чутачку тАУ от так толькi, каб даць свабоднейшы доступ да тоненькiх, але пухлых чырвоненькiх вуснаСЮ, за каторымi хавалiся, як часнок, густыя дробненькiя i беленькiя зубкi. А гэтыя вочы?тАЭ

Не раскрываецца СЮнутраны стан Васiля Дубiнскага i тады, калi Зося (у каторы СЮжо раз!) не дае прамога адказу на яго прапановы стаць жонкай. Незразумела таксама, за што Васiль крыСЮдзiцца на Прызуну Сальнiшку.

Вось, як падаецца душэСЮны стан Васiля Дубiнскага СЮ самы, здавалася б, драматычны перыяд жыцця тАУ перад забойствам i СЮ першыя днi пасля смерцi Прызуны.

Непасрэдна перад забойствам (Васiль не думаСЮ тады пра злачынства, якое хутка павiнна адбыцца; наспявала толькi новая бойка памiж тАЬДубiнамiтАЭ тАУ прыхiльнiкамi Васiля i тАЬСальнiкамiтАЭ тАУ прыхiльнiкамi Прызуны i яе бацькi):

тАЬВасiль, пiльна следзючы вачыма за Прызунай, ажно скрыгатаСЮ са злосцi зубамi, але, баючыся зноСЮ сораму набрацца, не хацеСЮ першым пачынацьтАЭ.

Пасля забойства:

тАЬтАжвыглядаСЮ страшна: бледны, як папера, трасло яго тАУ ажно зубамi ляскаСЮ, а СЮ кутках вуснаСЮ вiдаць была белая пенатАЭ.

Пасля забойства, дома:

тАЬтАж раз i другi напiСЮшыся халоднай вады i, замест класцiся спаць тАУ пайшоСЮ на сваю ПусташтАЭ.

Ранiцай:

тАЬ тАУ Не магу: галава трашчыць, у вачах кругi нейкiя ходзяць, - жалiСЮся хлопец. тАУ От, бацька, пойдзем лепш у мястэчка, там ямчэй паснедаемтАжтАЭ.

У мястэчку, у карчме:

З усiх бакоСЮ пачалi крычаць:

тАЬ - Во хто схаваСЮ дзеСЮку! Дзяржыце яго, хлопцы, яго! Дзяржыце!!

Васiль ад гэтага крыку ажно збялеСЮ, але, пачуСЮшы рогат, i сам стаСЮ смяяцца:

- Што вы як жарабцы iржаце? тАУ я пiць хачу ды есцi хачу, а яны рагочуць!тАЭ

Вечарам каля калодзежа, з якога толькi нядаСЮна дасталi тапельнiцу:

тАЬВасiль не толькi СЮглядаСЮся да нябожчыцы, колькi да людзей, якiя СЮвакол яго стаялi i пiльна прыслухоСЮвалiся да кожнага словатАЭ.

НапэСЮна, каб знаСЮ Васiль, што з iм такое здарыцца, дык з самага пачатку абыйшоСЮ далёка стараной хату СтрончыкаСЮ. А цi каштавала так тАЬдорагатАЭ СЮвага Зосi? На мой погляд, чалавек можа дабiцца свайго i не праз трупы iншых, можа i не зусiм добрых, людзей. Нiводная мэта не апраСЮдвае такiх сродкаСЮ. Як шкада, што раман застаСЮся няскончаным. Дрэнна, што лёс маладых зтАЩявiСЮся такiм цяжкiм, што не панесцi.

2.3 На шляху да рамана

Ядвiгiн Ш. вучыСЮся пiсаць у народа i спачатку амаль ва СЮсiм iшоСЮ за народнай прозай. Зразумела, што такая настойлiвая блiзкасць да фальклору СЮ пачатку пiсьменнiцкага шляху не магла не пакiнуць прыкметнага следу на СЮсёй творчасцi мастака тАУ на спосабе бачання i паказу чалавека, на стылi.

Па тыпу свайго таленту Ядвiгiн Ш. адносiцца да пiсьменнiкаСЮ, якiх менш за СЮсё прываблiвае уменне схоплiваць прадмет ва СЮсёй яго рухомай складанасцi i непаСЮторнасцi, уменне СЮдыхнуць у яго жыццё. Гэта не стыхiя Ядвiгiна Ш., не СЮ гэтым ён бачыць аснову сваёй творчасцi. Як мастак Ядвiгiн Ш. больш фiлосаф, мыслiцель, чым жывапiсец. Для пiсьменiкаСЮ такога тыпу тАЬважны не прадмет, а сэнс прадмета, i iх натхненне СЮсплывае толькi для таго, каб праз вернае прадстаСЮленне прадмета зрабiць СЮ вачах СЮсiх вiдавочным i асязальным сэнс яготАЭ, для iх тАЬпэСЮная i ясна СЮсвядомленая мэта СЮперадзе СЮсяго, а паэзiя тАУ толькi сродак для дасягнення гэтай мэтытАЭ. ГалоСЮная сiла iх таленту тАЬ не СЮ творчасцi, не СЮ мастацкасцi, а СЮ думцы, глыбока прачутай, цалкам усвядомленай i развiтайтАЭ.

Ядвiгiну Ш. уласцiвы такi тып абагульнення жыццёвых зтАЩяСЮ, такi спосаб тыпiзацыi, пры якiм перавага аддаецца агульнаму масаваму, перад адзiнкавым, прыватным. Яшчэ М. Багдановiч заСЮважыСЮ, што тАЬЯдвiгiн Ш. немiнуча павiнен быСЮ уводзiць у рашэнне СЮзнiкаСЮшых задач цэлы шэраг спрашчэнняСЮ i прыблiжэнняСЮ, павiнен быСЮ адлюстроСЮваць зтАЩявы жыцця СЮ спрошчаным выглядзе, iгнаруючы тонкасцi, пазбягаючы дробязейтАЭ. Такой манеры пiсьма ён цалкам не пазбавiСЮся нават СЮ самым апошнiм па часе напiсання, самым вялiкiм сваiм творы тАУ рамане тАЬЗолататАЭ.

Знешне падзеi СЮ рамане разгортваюцца вельмi драматычна. Беззямельны шляхцiц Васiль Дубiнскi, каб ажанiцца з Зосяй i абзавесцiся СЮласнай гаспадаркай, утапiСЮ у калодзежы дзяСЮчыну Прызуну. Але шчасця ад той жанiцьбы не меСЮ: Зося нiколi яго не кахала. Гаспадарка не ладзiцца: то СЮраджай падвядзе, то свiнчо сдохне, то дзецi адно за другiм памiраюць. У хаце заСЮсёды нейкая мёртвая, магiльная цiшыня. РЖ Васiль не вытрымлiвае, накладае на сябе рукi.

У рамане тАЬЗолататАЭ мелася на СЮвазе прасачыць лёс некалькiх пакаленняСЮ людзей. Раман застаСЮся незакончаным, надрукавана толькi першая палова, аднак асноСЮная думка яго выяСЮляецца даволi выразна. Не матэрыяльны, дакладней, не так матэрыяльны, як маральны бок чалавечага быцця зтАЩяСЮляецца першапрычынай людскiх трагедый тАУ вось у чым пафас твора. Чысцiня сумлення тАУ тое золата, той грунт, на якiм павiнен узводзiцца будынак чалавечага шчасця. Як падказвае задума, твор гэты павiнен быСЮ быць глыбока псiхалагiчным. Ад празмернай СЮвагi да матэрыяльнага боку жыцця i поСЮнай няСЮвагi да душэСЮных запатрабаванняСЮ героi павiнны пакутаваць, згараючы на пякельным агнi свайго сумлення, заплямленага чужымi няшчасцямi i крывёю.

3. Першы беларускi раман

3.1 СтанаСЮленне беларускай мастацкай прозы

СтанаСЮленне беларускай мастацкай прозы прыпадае на канец 19 тАУ пач. 20 ст. (Ф.Багушэвiч, Цётка, Ядвiгiн Ш., Я. Колас, З. Бядуля, М. Гарэцкi). У працэссе развiцця яна была трывала звязана з вуснай народнай творчасцю, з такiмi яе жанрамi, як казка, гутарка, бытавы анектод. Аднак гаварыць аб непасрэдным тАЬвырастаннiтАЭ прозы з фальклору не даводзiцца, бо яна як спецыфiчны тып мастацкай лiтаратуры карэнным чынам адрознiваецца ад фальклору, гэта розныя мастацкiя сiстэмы. Асаблiва iнтэнсiСЮна беларуская проза, як i СЮся лiтаратура, пачала развiвацца пасля Кастрычнiцкай рэвалюцыi. Наглядалiся нябачаныя раней працэсы яе паскоранага развiцця. ПраСЮда, у прозе, як у паэзii, спачатку пераважалi эмоцii, рамантычна-узнёслы пафас, публiцыстычная дэкларацыйнасць. Найчасцей гэта было СЮ творах, у якiх пiсьменнiкi звярталiся да тэмы рэвалюцыi i Грамадзянскай вайны, выяСЮлялi агульную тАЬрэвалюцыйную радасцьтАЭ. Пошукi прыводзiлi да самых розных вынiкаСЮ. Наглядалася нярэдка рамантычная СЮмоСЮнасць, абагульненая вобразнасць, асаблiва СЮ маладзёжнай прыгоднiцкай аповесцi. Проза менш за СЮсё СЮзнаСЮляла жыццё, яна толькi выяСЮляла субтАЩектыСЮныя адносiны пiсьменнiка да рэальных зтАЩяСЮ i фактаСЮ. УслаСЮляючы тАЬвясну жыццятАЭ, пiсьменнiкi часцей за СЮсё стваралi не класiчныя сюжэтныя творы з глыбока раскрытым абтАЩектывiзаваным характарам у цэнтры, а iмпрэсii, замалёСЮкi, хоць жанравыя вызначэннi, якiя давалi iм аСЮтары, былi самыя розныя, слаба звязаныя са зместам i формай самiх твораСЮ тАУ абразок, малюнак, настрой, легенда, быль, казка-быль i г. д. Рамантызавана-абагульненая, эмацыянальна-экспрэсiСЮная проза суседнiчала з прозай пра тАЬжывога чалавекатАЭ, з сатырычнымi i гумарыстычнымi творамi. Адбывалася шмат у чым плённае СЮзаемадзеянне. У цэлым iдэйна-мастацкiя пошукi многiх маладых пiсьменнiкаСЮ, асаблiва К. Чорнага, Лынькова, Зарэцкага, Каваля, прыводзiлi да значных вынiкаСЮ. Проза зблiжалася з жыццём, набывала шматфарбнасць, больш выразна выяСЮляСЮся яе аналiтызм, паглыбляСЮся псiхалагiзм.

У 20 тАУ 30-я г. беларуская проза асвойвала i па-мастацку СЮвасабляла важнейшыя прынцыпы сацыялiстычнага рэалiзму тАУ народнасць, партыйнасць, класавасць, гiстарызм. Адбывалася драматызацыя прозы, набывалася майстэрства сюжэтабудавання, выпрацоСЮвалiся прынцыпы псiхалагiзму, без чаго немагчыма сапраСЮды па-мастацку СЮзнаСЮляць новую рэчаiснасць, ствараць вобразы новых герояСЮ.

3.2 Развiццё аповесцi i рама

Вместе с этим смотрят: