Метадычныя рэкамендацыi i распрацоука урокау па тэме ВлРазвiцце мовы у 5 класеВ»

Мiнiстэрства адукацыi Рэспублiкi Беларусь

Мiнскi дзяржауны педагагiчны каледж

Спецыяльнасць:

ВлВыкладанне беларускай мовы i лiтаратурыВ»

РЕФЕРАТ

Метадычныя рэкамендацыi i распрацоука урокау

па тэме ВлРазвiцце мовы у 5 класеВ»

Мiнск,2004 г.

З М Е С Т:

1. Уводзiны

2. Тэарэтычная частка

2.1. Развiцце мовы

2.2. Выпрацоука уменняу,навыкау звязнай мовы

2.3. Сiстэма практыкаванняу па развiццю звязнай мовы

3. Пераказ

3.1 Вiды пераказау

3.2. Структура урока

3.3. Падрабязны пераказ

3.4. Сцiслы пераказ

3.5. Пераказы з творчым заданнем

3.6. Пераказ,ускладнены моуным заданнем

3.7. Праверка i аналiз

4. Пераклад

4.1. Вiды

4.2. Пераклад-супастауленне

4.3. Пераклад iзаляваных слоу,спалучэнняу,сказау

4.4. Пераклад тэкстау

4.5. Пераклад-пераказ

4.6. Значэнне перакладау

5. Сачыненнi

5.1. Значэнне сачыненняу

5.2. Кампаненты

5.3. Этапы работы

5.4. Вiды

5.5. Сачыненнi па карцiне

5.6. Сачыненнi на аснове асабiстых назiранняу

5.7. Сачыненнi-апавяданнi

5.8. Сачыненнi-апiсаннi

5.9. Сачыненнi-разважаннi

5.10 Сачыненнi па апорных словах

5.11 Сачыненнi па дадзеным пачатку

6. Заключэнне

7. Практычная частка

7.1. Урок развiцця мовы у 5 класе ВлВучымся вiтаццаВ»

АбтАЩ ект даследавання: развiцце мовы вучняу 5 класа

Прадмет даследавання: урок беларускай мовы

Гiпотэза:--выкарыстанне практыкаванняу па развiццi мовы дапамагае

настаунiку узмацнiць цiкавасць вучняу да навучання,павысiць

эфектыунасць выкладання роднай мовы,актывiзаваць твор-

чую дзейнасць вучняу;

--развiваць мауленчую дзейнасць навучэнцау;

--стварэнне добразычлiвага настрою на уроках будзе садзейнi-

чаць актывiзацыi творчай дзейнасцi, павышэнню цiкавасцi да

навучання i больш трывалым ведам вучняу, а значыць, i больш

рэзультатыунай працы настаунiка.

Мэты: выявiць найбольш эфектыуныя метады падачы матэрыялу,

якiя можна выкарыстоуваць на уроках беларускай мовы;

Задачы: --прааналiзаваць навукова-метадычную лiтаратуру па

даследуемай праблеме;

--уключыць у практыку найбольш удалыя практыкаваннi па

развiццi мовы з вопыту педагогау-наватарау.

РАЗВРЖЦЦЕ МОВЫ

З дапамогай мовы чалавек усведамляе, удасканальвае i развiвае свае думкi, робiць iх даступнымi для iншых. Кожнае паунацэннае успрыманне чалавека, дадзенае органамi пачуццяу, абазначаецца словам. Толькi сумеснае i адначасовае дзеянне мовы i мыслення у iх непарыунай сувязi i узаемадзейнасцi дае нам усебаковае i глыбокае веданне навакольнай рэчаiснасцi. А паколькi думка выражаецца, замацоуваецца у мове, то сiстэматычная праца па засваенню вучнямi моуных сродкау развiвае i удасканальвае мысленне школьнiкау. Значыць,настаунiк-славеснiк,кiруючыся працэсам развiцця мовы вучняу, стымулюе тым самым працэс развiцця iх мыслення. Больш таго, тАЬразвiцце мовы -- абавязковыя умовы не толькi iнтэлектуальнага, але i увогуле гарманiчнага развiцця асобытАЭ.

Мова становiцца сродкам зносiн памiж людзьмi тады, калi словы i словазлучэннi ужыты не iзалявана, а у сказе, i калi сказы абтАЩ яднаны у адзiнае сэнсавае i структурнае цэлае, якое дае нам уяуленне аб рэчаiснасцi. Вось чаму асаблiва важна, каб школьнiкi авалодалi разнастайнымi лагiчнымi i граматычнымi сродкамi мовы для складання звязных тэкстау.

Развiваць звязную мову вучняу -- значыць працаваць над усiмi яе кампаментамi: зместам, лагiчнай звязнасцю, тэматычнай закончанасцю, сэнсавай i структурнай цэласнасцю, дакладнасцю, вобразнасцю, выразнасцю, яснасцю для слухача i чытача, належным моуным афармленнем, бо усе гэтыя пытаннi вырашаюцца адначасова у працэсе перадачы думак.

У працэсе развiцця мовы вучнi набываюць навыкi правiльнага карыстання усiмi моунымi сродкамi(iнтанацыйна-акцэнталагiчнымi, лексiчнымi, слова-

утваральнымi, граматычнымi). Развiцце мовы, такiм чынам -- гэта, па сутнасцi, уся забота настаунiка-славеснiка, якую ен праводзiць спецыяльна i у сувязi з вывучэннем школьнага курса граматыкi, словаутварэння, арфагра- фii i iнш.

Адна з важнейшых задач работы па развiццю мовы -- усвядомленае авалоданне моунымi сродкамi звязнага выказвання. Рашаецца яна шляхам комплекснай работы пры вывучэннi усiх раздзелау курса. Так, нельга займацца узбагачэннем слоунiкавага запасу вучняу толькi на уроках лексiкi, а удасканальваннем сiнтаксiчнай будовы тАУ толькi на уроках сiнтаксiсу. Аднак адны разделы курса беларускай мовы зтАЩ яуляюцца базавымi для развiцця навыкау выкарыстання пэунага моунага сродку у мове, а iншыя даюць магчымасць арганiзаваць трэнiровачную работу i далейшае удасканальванне данага навыку. На гэтым будуецца этапнасць работы па развiццю мовы,якая мае на увазе якаснае змяненне навыку на кожнай ступенi навучання.

У сучаснай метадычнай лiтаратуры iснуюць 2 асноуныя напрамкi у рабоце па развiццю мовы:

1) папярэджанне i пераадоленне вымауленчых, лексiчных, марфалагiчных, сiнтаксiчных недакладнасцей i памылак;

2) узбагачэнне ( расшырэнне, напаСЮненне) слоСЮнiка (слоСЮнiкавага запасу), граматычнага ладу мовы вучняСЮ пэСЮнымi сродкамi.

Яны павiнны садзейнiчаць рашэнню цесна звязаных памiж сабой задач у рабоце па развiццю мовы: фармiраванню тАУ з пункту гледжання норм беларускай мовы тАУ правiльнай i багатай мовы вучняСЮ.

ВЫПРАЦОРОКА РОМЕННЯРО, НАВЫКАРО ЗВЯЗНАЙ МОВЫ

У метадычнай лiтаратуры пад звязнай мовай звычайна разумеюць:

1) працэс, дзейнасць таго, хто гаворыць, пiша;

2) прадукт, вынiк гэтай дзейнасцi (тэкст, выказванне).

Работа па развiццю мовы тАУ гэта фармiраванне СЮменняСЮ i навыкаСЮ лагiчна будаваць звязнае выказванне, умець ствараць звязны тэкст.Таму перш за СЮсе неабходна, каб вучнi атрымалi СЮяСЮленне аб тым, якая структура тэксту, якiя сродкi сувязi асобных яго частак. На канкрэтных прыкладах неабходна паказаць, што тэкст тАУ гэта звязнае выказванне, завершанае па свайму зместу. Сказы, якiя СЮваходзяць у склад тэксту, утвараюць сэнсавае адзiнства, таму звязны тэкст заСЮседы можна азагаловiць.

З паняццем ВлтэкстВ» цесна звязаны такiя паняццi, як ВлтэмаВ» i Вл тыпы мовыВ» . Тэма тАУ гэта тое, аб чым гаворыцца СЮ тэксце, асноСЮная думка, тое, што хацеСЮ сказаць аСЮтар. Тыпы мовы тАУ апавяданне, апiсанне, разважанне тАУ самыя агульныя разнавiднасцi тэксту. Яны звязаны з мэтай, якую ставiць перад сабою аСЮтар.

Знаемства вучняСЮ з тыпамi тэксту арганiзуецца у 5 класе iндуктыСЮным шляхам: школьнiкам прапануецца на аснове папярэднiх назiранняСЮ над тэкстамi розных тыпаСЮ у комплексе з гутаркай вызначыць, у якiм тэксце аСЮтар расказвае пра што-небудзь, у якiм тАУ апiсвае, а СЮ якiм тАУ разважае аб нечым. Пасля гэтага вучнi падводзяцца да першаснага абагульнення назiранняСЮ у працэсе адказаСЮ на пытаннi: змест якога тэксту складаюць пэСЮныя падзеi, якога тАУ прыметы чагосьцi, а якога тАУ думкi i iх доказ. Затым настаСЮнiк раскрывае сутнасць паняцця Влтып тэкстуВ». Пры замацаваннi вучнi аналiзуюць тэкст i адносяць яго да пэСЮнага тыпу, пераказваюць прапанаваныя тэксты з захаваннем асаблiвасцей тыпу маСЮлення, складаюць уласныя тэксты пэСЮных тыпаСЮ.

У залежнасцi ад мэты i задумы аСЮтара выбiраецца спецыфiчнае рашэнне таго цi iншага паведамлення. Калi ствараецца апавяданне, то адпаведна мэце адбiраюцца сродкi стварэння менавiта данага тыпу мовы: для апiсання есць свае сродкi, якiя адрознiваюцца ад тых, што выкарыстоСЮваюцца пры стварэннi апавядання цi разважання. Гэта значыць, што вучням неабходна прывiваць уменне ствараць тэкст у адпаведнасцi з мэтай.

СРЖСТЭМА ПРАКТЫКАВАННЯРО ПА РАЗВРЖЦЦЮ ЗВЯЗНАЙ МОВЫ

З дапамогай практыкаванняСЮ, якiя прымяняюцца СЮ рабоце па развiццю звязнай мовы, вучнi авалодваюць навыкамi стварэння тэксту. Гэтым тлумачыцца асаблiвасць данных практыкаванняСЮ: яны, як правiла, будуюцца на дыдактычным матэрыяле, якi СЮяСЮляе сабой звязны тэкст. Акрамя таго, змяшчаюць заданнi, якiя апiраюцца на абагульненыя прадпiсаннi дзеянняСЮ цi абагульненыя веды.

Заданнi СЮ такiх практыкаваннях звязаны з работай над тэкстам тАУ гатовым цi ствараемым. У залежнасцi ад гэтага вылучаюцца пяць груп практыкаванняСЮ:

1. Практыкаваннi аналiтычнага характару па гатоваму тэксту садзейнiчаюць выпрацоСЮцы навыкаСЮ аналiзу тэксту пры дапамозе наступных заданняСЮ: вызначце (знайдзiце) асноСЮную думку выказвання, сфармуляваную аСЮтарам: частку, у якой даецца пэСЮнае апiсанне i г.д.: прасачыце залежнасць ужывання пэСЮных моСЮных сродкаСЮ ад мэты выказвання i г.д. ВыкарыстоСЮваецца i метад параСЮнання, напрыклад, у такiх заданнях: супастаСЮце водзыСЮ аб фiльме i рэцэнзii на яго: адзначце агульнае СЮ даных тэкстах i iх адрозненнi (параСЮноСЮваюцца тэксты на адну тэму, але розныя па задуме, жанру, стылю, кампазiцыi i г.д.).

2. Практыкаваннi аналiтыка-моСЮнага характару па гатоваму тэксту накiраваны на СЮзнаСЮленне асобных элементау тэксту. Яны прадугледжваюць, такiм чынам, выпрацоСЮку навыкаСЮ аналiзу, абстрагавання, абагульнення, прымянення пэСЮных моСЮных дзеянняСЮ. Напрыклад: сфармулюйце тэму выказвання, асноСЮную думку аСЮтара; дайце загаловак тэксту; складзiце кампазiцыйную схему тэксту.

3. Практыкаваннi на пераапрацоСЮку гатовага тэксту патрабуюць навыкаСЮ выпраСЮлення тэксту; стварэння СЮдасканаленых, новых цi абноСЮленых (перапрацаваных) частак тэксту шляхам увядзення СЮ тэкст цытат, якiя пацвярждаюць выказаныя аСЮтарам меркаваннi: выключэнне з тэксту лiшняга (паСЮтарэнняСЮ); наблiжэння тэксту СЮ адпаведнасцi з задумай аСЮтара да больш яскрава выражанага публiцыстычнага характару i г.д.

4. Практыкаваннi па стварэнню новага тэксту на аснове данага прадугледжваюць наступныя заданнi: выкласцi падрабязна або сцiсла пэСЮную частку цi СЮвесь тэкст; падрыхтаваць паведамленне на пэСЮную тэму на аснове данага тэксту; адказаць на пытанне, пастаСЮленае СЮ тэксце: перабудаваць данае апавяданне, каб яно пачыналася з самага цiкавага эпiзоду.

5. Практыкаваннi, якiя трэнiруюць вучняСЮ у стварэннi свайго тэксту.

Значнае месца сярод практыкаванняСЮ гэтай группы займаюць пераказы

i сачыненнi тАУ традыцыйныя вiды пiсьмовых i вусных выказванняСЮ.

ПЕРАКАЗ

У сiстэме развiцця звязнай мовы вучняСЮ вялiкая роля належыць пераказам, якiя фармiруюць i СЮдасканальваюць звязную мову школьнiкаСЮ.

У працэсе падрыхтоСЮкi i правядзення пераказаСЮ у дзяцей выпрацоСЮваецца СЮменне рабiць лагiчны аналiз тэксту, выдзяляць у iм галоСЮнае i другаснае, складаць план выказвання, дакладна перадаваць змест пачутага, убачанага або прачытанага, звязна выказваць думкi. Апрача таго, пераказы пашыраюць слоСЮнiкавы запас вучняСЮ, умацоСЮваюць арфаграфiчную i пунктуацыйную пiсьменнасць.

Пераказ тАУ гэта пiсьмовая або вусная перадача сваiмi словамi чаго-небудзь прачытанага, пачутага.

У метадычнай лiтаратуры i СЮ школьнай практыцы вядомы розныя вiдыпераказаСЮ:

1. па адносiнах да абтАЩ ему зыходнага тэксту

1. падрабязныя

2. сцiслыя

11. па адносiнах да зместу зыходнага тэксту

1. поСЮныя

2. выбарачныя

3. з дадатковым заданнем

111. па спосабу выканання

1. вусныя

2. пiсьмовыя

1У. па месцы выканання

1. класныя

2. дамашнiя

У. у залежнасцi ад мэты навучання

1. навучальныя

2. кантрольныя

У1. паводле характару тэкставага матэрыялу

1. апавяданне

2. апiсанне

3. разважанне

4. характарыстыка

5. i г.д.

Для любога з гэтых вiдаСЮ пераказаСЮ могуць быць прапанаваны яшчэ

граматыка-стылiстычныя цi граматыкатАУарфаграфiчныя заданнi.

Пасля стараннага вывучэння тэксту для будучага пераказу настаунiк вызначае словы, выразы i сказы, з якiмi трэба пазнаемiць дзяцей за некалькi дзен да адпаведнага урока. На уроку, калi праводзiцца пераказ, разглядаюцца словы i словазлучэннi, значэнне якiх залежыць ад кантэксту

(фразеалагiзмы,словы,ужытыя у пераносным значэннi).iх настаунiк тлумачыць ва уступнай гутарцы да пераказу i запiсвае на дошцы.

Карысна напярэдаднi пераказу арганiзаваць чытанне тэкстау,праслухванне музычных творау,прагляд кiнафiльмау i тэлеперадач на тэму,блiзкую да тэксту пераказу.

Папярэдняя лексiка-стылiстычная падрыхтоука вучняу да пераказау дае магчымасць зэканомiць час на самiм уроку,больш удзялiць увагi высвятленню асноунай думкi тэксту I засваенню моуных сродкау.

Урок,на якiм дзецi працуюць над пераказам,можа мець наступную структуру:

1. Падрыхтоучая работа

1.Азнаямленне вучняу з тэмай i задачамi урока.Уступная гутарка пра

зыходны тэкст i яго аутара.

2.Выразнае чытанне тэксту.

3.Тлумачэнне i удасканаленне значэння новых i малазразумелых слоу.

4.Гутарка i аналiз тэксту.

5.Складанне i запiс плана

6.Вусны пераказ тэксту

7.Работа па правапiсу.

8.Пауторнае чытанне тэксту настаунiкам.

11. Напiсанне пераказу

111 .Праверка пераказу i падрыхтоука да яго аналiзу у классе

1V. Аналiз пераказу

Пры падрабязным(поуным) пераказе ставiцца задача не толькi перадаць асноуную думку аутара,але i захаваць паслядоунасць тэксту,апiсання месца,дзеючых асоб,дэталей i характэрныя выразныя сродкi мовы: аутарскую лексiку,фразеалогiю,сiнтэксiс.

Сцiслыя пераказы прадугледжваюць кароткую перадачу асноунага зместу пачутага,прачытанага цi убачанага,выдзяленне у тэксце галоунага,iстотнага.Такiя пераказы лепш за усе пачынаюць з добра знаемых вучням тэкстау сюжэтнага характару,якiя легка расчляняюцца на асобныя,лагiчна закончаныя часткi.Тут патрабуецца захаваць толькi асноуную думку,а таксама тыя моуныя асаблiвасцi тэксту i мастацкiя дэталi,без якiх нельга зразумець яго iдэйнай накiраванасцi i дасягнуць пазнавальна-выхаваучых мэт.

У выбарачным пераказе узнауляецца якая-небудзь адна з ВлрассыпанныхВ» у розных частках тэм зыходнага тэксту,напрыклад апiсанне паступлення ранiцы,якое дадзена у тэксце разгрупавана у некалькiх частках.Пры такiм пераказе дзецi вучацца расчляняць тэкст i выбiраць з яго менавiта тое,што адпавядае пастауленай мэце.

У пераказе з творчым заданнем зыходны тэкст некалькi змяняецца,пераапрацоуваецца цi дапауняецца звязаным па сэнсу,

зыходным,але самастойным тэкстам,створаным аутарам пераказу. У

вынiку змест пераказу не супадае са зместам зыходнага тэксту.Асноуная iх задачатАФразвiцце i удасканаленне мастацкiх здольнасцей вучняу,у прыватнасцi уменняу i навыкау уключаць у пераказ характарыстыкi

дзеючых асоб,апiсанне прадметау,жывел,людзей,абстаноукi,пейзажу,увесцi у тэкст пэуны эпiзод.

Можна вылучыць дзве группы заданняу да пераказау з творчымi заданнямi:

а)прапануецца адказаць на пытанне,выказаць сваю думку наконт зместу тэксту i г.д.

б)прапануецца дапiсаць пачатак цi канцоуку,уставiць апiсанне прадметау i падзей,даць уласную ацэнку учынкам той цi iншай дзейнай асобы,выказаць свае меркаванне адносна паводзiн героя,твора i iнш.

Творчыя элементы,якiя уключаюцца у пераказ, павiнны арганiчна злiвацца са зместам таго,што служыць прадметам пераказу.

Сярод пераказау,ускладненых моуных заданнем,вылучаюцца пераказы з лексiчным,граматычным,марфалагiчным,сiнтаксiчным,сталiстычным i iншымi заданнямi:

а) прапануецца замянiць форму асобы,часу,ладу: напрыклад,перадаць змест зыходнага тэксту у форме не прошлага,а цяперашняга часу i г.д:

б) прапануецца ужыць у пераказе пэуныя словы,словазлучэннi,сказы,якiя маюцца у зыходным тэксце,цi пэуныя группы слоу,словазлучэнняу,сказау.

Сярод пераказау гэтай группы у школьнай практыцы найбольш ужывальныя пераказы са зменай формы:

а) змена асобы апавядальнiка.Вучням часта цяжка перадаць змест тэксту,напiсанага ад першай асобы.З гэтай мэтай трэба даваць невялiкiя i нескладаныя па зместу пераказы з заданнем змянiць асобу,ад iмя якой вядзецца апавяданне,напрыклад з першай на трэцюю.Пры гэтым важна,каб вучнi не карысталiся аднымi i тымi ж асабовымi займеннiкамi(ен,яна), а ужывалi замест iх iмя героя цi словы,якiя паказваюць на яго прафесiю,становiшча у грамадстве:

б) замена сказау з дзеепрыметнымi i дзеепрыслоунымi зваротамi на складаназалежныя сказы i надварот:

в) замена простай мовы на ускосную i ускоснау тАУ на простую.

У час праверкi пераказау увага звяртаецца на наступныя моманты:

1. паунату перадачы зыходнага тэкст;

2. дакладнасць цi скажэннi фактычнага характару;

3. паслядоунасць зыходнага тэксту;

4. лагiчнасць падачы матэрыялу;

5. уменне арыентавацца i улiчваць заувагi,зробленные настаунiкам у ходзе падрыхтоучага этап;

6. захаванне граматычных норм,правiл арфаграфii i пунктуацыi;

7. знешняе афармленне работы.

Улiчваючы гэтыя моманты,настаунiк робiць пэуныя паметы цi кароткi запiс у канцы пераказу.

Завяршаецца работа аналiзам пераказу у классе.Галоуная задача гэтага этапу заключаецца у тым,каб аналiз правераных пераказау быу па-сапрауднаму глыбокiм.Настаунiк павiнен выказаць свае адносiны да таго,як працавау клас у цэлым: адзначыць лепшыя работы.Да ацэнкi гэтых работ

важна падысцi cтрога iндывiдуальна,i да кожнай з iх пастарацца знайсцi добрае слова.Размову аб недахопах настаунiк павiнен асаблiва прадумаць,кааб у классе атрымалася сур езная таварыская работа па iх пераадоленню.

Пераклад. Пераклад з рускай мовы на беларускую садзейнiчае развiццю мауленчай мабiльнасцi,адчування слова,удасканальвае навык дакладнасцi выбару слова у адпаведнасцi з кантэкстам.

Выдзяляюць розныя вiды перакладау:

- пераклад тАУ супастауленне:

- пераклад iзаляваных слоу:

- пераклад асобных спалучэнняу слоу:

- пераклад сказау:

- пераклад тэкстау:

- пераклад тАУ пераказ рускага тэксту па-беларуску.

Практыкаваннi на пераклад-супастауленне выкарыстоуваюцца у малодшых классах.Названы тып практыкаванняу тАУ самы просты у параунаннi з iншымi практыкаваннямi у гэтым кiрунку.Пры выкананнi такiх практыкаванняу вучнi павiнны прачытаць прапаваныя беларускiя словы,параунаць iх вымауленне (правапiс) з аналагiчнымi рускiмi словамi i вызначыць адметныя асаблiвасцi,характэрныя для беларускай мовы.

Напрыклад,вучнi чытаюць спалучэннi слоу (ен водзiць тАУ он водит,яна носiць тАУ она носит,яна хоча тАУ она хочет) i вызначаюць адрозненне канчаткау дзеясловау 3-й асобы у беларускай i рускай мовах.

Пераклад iзаляваных слоу,спалучэнняу,сказау праводзiцца,як правiла,пры замацаваннi вывучанага матэрыялу без працяглай папярэдняй падрыхтоукi.Вучнi чытаюць прапанаваны матэрыял падручнiка па-беларуску.Настаунiк разам з вучнямi выпрацоуваюць недахопы перакладу.Адзнака за такi пераказ у журнале не выстауляецца.Пiсьмовы пераклад правяраецца настаунiкам i ацэньваецца з iншымi практыкаваннямi падручнiка.

Складаней арганiзуецца праца над перакладам тэкстау. Методыка правядзення перакладу тэкстау своеасаблiвая.Пераклад тэксту як навучальны вiд пiсьмовай работы павiнен праводзiцца з абавязковай папярэдняй падрыхтоукай.Ен праводзiцца па такому плану:

1. вучнi выконваюць пераклад тэксту дома (рыхтуюць чарнавы варыянт);

2. на уроку настаунiк праглядае чарнавыя накiды перакладаемага тэксту;

3. вучням даецца 5-10 хвiлiн для кансультацыi;

4. классу прапануецца узор перакладу (тэкст чытае адзiн з вучняу);

5. настаунiк у час чытання тэксту вучням пазначае для сябе словы,перакладзеныя няудала;

6. якасць перакладу абмяркоуваецца калектыуна:выказваюцца вучнi,выказвае сваю думку настаунiк,разам раюцца пра найбольш дакладны выбар слова у адпаведнасцi з тэкстам;

7. вучнi самастойна запiсваюць тэкст па-беларуску.

Пры абмеркаваннi прапанаванага пераказу нельга абмяжоуваць вучняу у выбары беларускiх слоу-эквiвалентау.Дзецям якраз i трэба

растлумачыць,што перакласцi пэунае рускае слова можна з дапамогай некалькiх адпаведных беларускiх слоу,з якiх i трэба выбраць самсе дакладнае менавiта для дадзенага кантэксту.

Такiм чынам,у працэсе перакладу вучнем,неабходна прапаноуваць некалькi беларускiх слоу-адпаведнiкау,з якiх яны павiнны выбраць найбольш дакладны.Тым самым мы развiваем у дзяцей адчуванне мовы.Падручнiкi ж у слоунiках да тэксту для перакладу традыцыйна абмяжоуваюць вучня адным беларускiм словам- эквiвалентам.

Можна выкарыстоуваць таксама i калектыуны пераклад тэксту.Праводзiцца ен па асобных сказах наступным чынам:настаунiк (цi вучань) чытае сказ,дзецi прапануюць розныя варыянты яго пераказу,выбiраецца лепшы i запiсваецца у чарнавiк.Пасля таго,як будзе запiсаны апошнi сказ,тэкст чытаецца пауторна,пераклад удакладняецца,а затым тАУ запiсваецца у чыставiк.

Карысна для перакладу даваць урокi хрэстаматыйных творау,вядомых вучням.Пераклаушы гэты урывак,вучнi маюць магчымасць зверыць свой тэкст з арыгiналам,адзначыць недахопы як рускага,так i уласнага,беларускага.

Працу над перакладам трэба рабiць творчай.У школе за эталон чамусцi

прымаюць падразковы пераклад,якi толькi фармальна можна лiчыць правiльным.Аднак такi пераклад,не зауседы дакладна перадае асноуны змест тэксту,не стымулюе развiцце у вучняу творчых здольнасцей.Таму рэкамендуецца пры арганiзацыi працы над перакладам узяць кiрунак на творчы пераклад,якi развiвае у дзяцей не толькi мауленчую мабiльнасць,але i адчуванне беларускага слова,мовы,навык творчага пераасэнсавання прачытанага i адпаведнай перадачы пэунага зместу у беларускiм тэксце.Гэта асаблiва авжна у час працы над тэкстам мастацкага стылю.

Часам прапануецца выканаць пераказ рускага тэксту па-беларуску.Па сутнасцi гэта пераклад-пераказ.Паколькi прачытаушы рускi тэкст,вучнi павiнны ажыцявiць яго унутраны пераклад i пераказаць змест тэксту.Пераклад,якi адбываецца пры гэтым,i пераказ тэксту адносна свабодныя:вучнi вызначаюць асноуную думку апавядання i коратка пераказваюць яго змест.

Для таго,каб вучнi паспяхова пераклалi i затым пераказалi тэкст,настаунiк арганiзуе працу наступным чынам:

1) зачытвае выразна тэкст;

2) праводзiць з классам гутарку па зместу прачытанага

3) вучням прапануецца пераказаць тэкст спачатку самiм сабе,затым- перад классам;

4) запiс у сшыткi.

Вусны пераклад тАУ пераказ ацэньваецца па наступных крытэрыях: лагiчнасць,звязнасць выкладу тэксту,адпаведнасць галоунай думцы,дакладнасць словаужывання.

Карыснымi i эфектыунымi з яуляюцца такiя вiды працы,як чытанне па-беларуску рускага тэксту,а таксама сiнхронны пераклад вуснага тэксту,якi гаворыцца субяседнiкам.

Паколькi удасканаленая праграма прадугледжвае знаемства з такiмi новымi паняццямi,як стыль мовы,тып маулення (мовы),тэкст, неабходна,кааб работа з названымi паняццямi праводзiлася не час ад часу,а сiстэматычна.Для паутарэння гэтых паняццяу пераклад дае шырокiя магчымасцi.Тэкст для перакладу трэба абавязкова характарызаваць па яго прынадлежнасцi да пэунага стылю,вызначаць форму выказвання (апавяданне,разважанне,апiсванне),асаблiвасцi структуры.

Пераклад тАУ цiкавы вiд працы,эфектыуны метадычны прыем.Аднак iнтэнсiунасць яго выкарыстання павiнна строга кантралявацца,нельга дапускаць празмернага захаплення толькi гэтым метадычным прыемам.

Пераклад карысны у комплексе з iншымi прыемамi.Тады ен лiчыцца мэтазгодным i апрауданым.

Сачыненнi. Самы пашыраны вiд пiсьмовых работ у старшых класах.

Iх значэнне i роля у развiццi звязнай мовы абумоулена самастойным характарам Данай пiсьмой работ,.тым,што яна прадугледжвае выкладанне вучнымi сваiх думак на пэуную тэму.Гэта праца творчая.Пры напiсаннi сачыненняу выяуляюцца творчыя зададкi школьнiкау,глыбiня iх ведау,самастойнасць думак i выказванняу,здольнасць фантазiраваць i суадносiць уяуленнi з рэчаiснасцю,а галоунае тАУ уменне выражаць свае пачуццi i думкi словамi.

У час падрыхтоукi да сачыненняу выяуляецца i творчасць настаунiка,яго майстэрства змястоуна наладзiць заняткi,выклiкаць цiкавасць выхаванцау да пошуку,дапамагчы iм псiхалагiчна арганiзаваць i дысцыплiнаваць сябе,падпарактаваць свае памкненнi,пачуццi,мары адзiнай мэце.

Кампанентамi,цi састаунымi часткамi сачынення з уяляюцца:

1.тэма тАУ прадмет сачынення;

2.план тАУ парадак выкладання думак;

3.змест тАУ матэрыяп для сачынення.

Работа,звязаная з правядзеннем сачыненняу,мае тры этапы:

1. работа навучальнага характару.

Вучнi пад кiраунiцтвам нас

таунiка аналiзуюць тэму,выяуляюць кола пытанняу,раскрыцця якiх патрабуе тэма,знаемяцца з рознымi вiдамi сачыненняу,вучацца складаць планы,па планах ствараюць вусныя сачыненнi;высвятляецца значэнне эпiграфа да сачынення.Настаунiк знаемiць вучняу з патрабаваннямi да сачынення.Увагу неабходна удзялiць такому моманту работы над сачыненнем,як цытаванне.

11 напiсанне сачынення.

Цярплiвае навучанне напiсанню своеасаблiвых прадметау,якiя даюць агульнае уяуленне аб факце або з яве,якiя будуць апiсаны у асноунай частцы.Звяртаецца увага на лагiчнасць выкладу думкi.

111. аналiз сачыненняу.

Сэнс аналiзу заключаецца у тым,каб падрыхтаваць вучняу да пераапрацоукi створанага тэксту i да работы над новым выказваннем.

Сачыненнi адрознiваюцца у залежнасцi ад:

месца выканання (класныя i дамашнiя);

аб ему (разгорнутыя i мiнiяцюрныя);

спосабу выканання (калектыуныя i iндывiдуальныя);

мэты (навучальныя i кантрольныя);

характару працы(без дадатковых заданняу i з iмi);

жанру i тыпу тэксту(апавяданне,апiсанне,разважанне,партрэтная характарыстыка,дзелавая мова,рэпартаж,заметка,рэцэнзiя i iнш.);

крынiцы атрымання матэрыялу( па карцiне,на лiтаратурныя тэмы,на матэрыяле асабiстых назiранняу,перажыванняу i жыццевага вопыту вучняу)

На уроках мовы часцей за усе практыкуюцца сачыненнi па карцiне i сачыненнi на аснове асабiстых назiранняу,жыццевых уражанняу i уласнага вопыту школьнiкау.Кожны з гэтых вiдау мае сваю спецыфiку i вызначаецца асаблiвасцю методыкi правядзення.

Сачыненнi па карцiне - адзiн з распаусюджаных у школе вiдау пiсьмовых прац па развiццi мовы.Карцiна аказвае моцнае эмацыянальнае уздзеянне на дзяцей,абуджае iх мысленне,дапамагае знайсцi неабходныя словы для пераканаучага i яскравага выражэння настрою,думак i перажыванняу,якiя узнiкаюць пад уражаннем карцiны.

Часцей за усе сачыненне па карцiне праводзiцца на спецыяльных уроках.Для вуснага сачыненя дастаткава аднага урока цi паловы яго,для пiсьмовага тАУ адводзяцца здвоеные урокi.На першым уроку праводзiцца аналiз карцiны i падрыхтоука да сачынення,на другим тАУ самастойная пiсьмовая праца вучняу.

Этапы

1. Паведамленне настаунiка пра мастака тАУ аутара карцiны цi пра факты i падзеi,якiя пакладзены у аснову твора.

2. Разгледзець рэпрадукцыю карцiны i падумаць над яе зместам.

3. Паводле зместу карцiны з адначасовым аналiзам мастацкiх сродкау,якiмi карыстауся аутар,вызначэнне iдэйнай задумы мастака.

4. Вучнi засвойваюць новыя словы,праводзiцца удакладненне значэння ужо знаемых слоу,якiмi карыстаюцца вучнi пры апiсаннi карцiны.

5. Складаецца i запiсваецца план.Складанне плана дысцыплiнуе думку,прывучае школьнiкау паслядоуна,коратка i ясна фармуляваць выказванне.

6. 1-2 вучнi пераказваюць змест карцiны.

7. Вучнi самастойна пiшуць сачыненне спачатку на чарнавiку,удасканальваюць тэкст,а затым перапiсваюць у сшыткi.

Асаблiва ярка праяуляецца здольнасць вучняу да самастойнай творчасцi у сачыненнях,напiсанных на аснове асабiстых назiранняу,жыццевых уражанняу i уласнага вопыту.

Сачыненнi гэтага тыпу даволi разнастайныя па сваей тэматыцы.

Пры выбары тэмы для сачынення настаунiку трэба кiравацца не толькi яе складанасцю цi прастатой,але i тым,наколькi тэматыка цiкавая i блiзкая вучным,цi знаемы дзецi з тым матэрыялам,якi трэба адлюстраваць у сачыненнi.Вельмi важна прапаноуваць тэмы,блiзкiя да рэальных сiтуацый,кааб праца над iмi захапiда дзяцей,выклiкала у iх роздум,самастойную ацэнку фактау,падзей,пра якiя вучань пасля раскажа у сачыненнi.

Тэму сачынення неабходна фармуляваць так,каб яна падказала сюжэт апавядання,асноуную яго думку,нацэльвала на апiсанне канкрэтных прадметау,з яу,падзей,пабуджала у школьнiкау iмкненне да творчасцi.

Вызначыушы тэму для сачынення,настаунiк выразна акрэслiвае мэты i задачы працы,прыдумвае,на якi дадатковы матэрыял ен будзе абапiрацца у падрыхтоуцы да сачынення,якiя жыццевые i лiтаратурныя назiраннi вучняу будуць выкарыстаны.Улiчыушы усе гэта,настаунiк распрацоувае методыку падрыхтоукi i правядзення сачынення.Немалаважная роля у падрыхтоуцы да сачынення належыць мастацкай лiтаратуры.У працэсе падрыхтоукi да сачынення можна арганiзаваць экскурсiю,правесцi гутарку пра перажытае,прачытанае цi узбагачанае,пазнаемiць вучняу з мастацкiмi карцiнамi i лiтаратурнымi творамi на тэму сачынення.

Падрыхтоука да сачынення праяуляецца i у форме лексiка-стылiстычных практыкаванняу,складання планау звязных тэкстау,вусных i пiсьмовых адказау на пытаннi,перакладау з рускай мовы на беларускую,запiсу тэкстау па памяцi,перакладау тэкстау,прасляхоування магнiтафонных запiсау i iнш.

Па рознаму праводзяцца сачыненнi-апавяданнi,сачыненнi-апiсаннi i сачыненнi-разважаннi.

Найбольш распаусюджанымi у школьнай практыцы з яуляюцца сачыненнi апавядальнага характару.Асноуным матэрыялам iх зместу служаць падзеi з асабiстага жыцця дзяцей цi грамадскiя падзеi,у якiх дзецi прымаюць удзел.Сюды уваходзяць i пiсьмовыя апавяданнi дзяцей аб экскурсiях на прыроду,мясцовыя прадпрыемствы,апавяданнi аб правядзеннi свят,канiкул,выхадных дзен i г.д. Такiя сачыненнi у большасцi выпадкау уключаюць у сябе i элементы апiсання.Пiсаць сачыненнi тыпу апавядання вучням значна лягчэй,чым рабiць апiсаннi,паколькi уражаннi,атрыманыя ад падзей,у школьнiка больш трывалыя,чым ад назiрання карцiн прыроды цi навакольных прадметау. Апрача таго,план такога сачынення падказваецца ходам падзей,што значна аблягчае працу школьнiкау.

У залежнасцi ад зместу выказвання вучнi павiнны падабраць загаловак да сваей працы. Спачатку вучнi робяць на чарнавiках нататкi будучага выказвання,складаюць план сачынення,падбiраюць найбольш трапныя выразы,збiраюць рабочыя матэрыялы.Затым тэкст запiсваецца на чарнавiк,удасканальваецца,пасля чаго перапiсваееца у сшыткi.

Самымi складанымi з яуляюцца апiсальныя сачыненнi.Мэта такiх сачыненняу тАУ не толькi расказаць пра знаемае дзецям,але i вызначыць галоунае,тыповае,спецыфiчнае,уласцiвае толькi кожнаму з iх,перадаць пачуццi i настроi,якiя выклiкаюць гэтыя прадмет, з ява,падеея.чалавек.

У залежнасцi ад таго,што будзе служыць аб ектам апiсання,сачыненнi могуць быць наступных тыпау:

апiсанне адзiночнага прадмета;

апiсанне жывелы i птушак;

апiсанне з явы цi падзеi;

апiсанне дзеянняу i працэсау;

апiсанне чалавека.

Апiсаннi бываюць дзелавыя i мастацкiя.

Вучыць дзяцей складаць апiсаннi трэба пачынаць з развiцця у iх назiральнасцi за адзiночным прадметам.

Апiсанне чалавека патрабуе пэунага запасу назiранняу над людзьмi,з явамi жыцця.Таму у працэсе падрыхтоукi да такiх сачыненняу настаунiк вучыць дзяцей пiльна глядзець,чутка слухаць,глыбока разбiрацца у чалавечых характарах i грамадскiх адносiнах.

Адным са сродкау развiцця у вучняу умення лагiчна думаць i даказваць правiльнасць вылучаных палажэнняу з яуляецца сачыненне-разважанне.Элементы разважання есць у любым сачыненнi.

У залежнасцi ад формы пабудовы i характару тэмы можна выдзелiць:

разважаннi на тэмы,якiя патрабуюць раскрыцця паняцця;

разважаннi у форме адказау на пытанне;

разважаннi на дыскусiйную тэму;

разважаннi на маральна-этычныя i грамадска-палiтычныя тэмы.

Перш чым прапанаваць сачыненне тыпу разважання,неабходна расказаць вучням пра асаблiвасцi зместу i структуры гэтага вiду працы,прааналiзаваць якi-небудзь урывак з артыкула цi падручнiка,выдзелiць палажэннi i аргументацыю.

Будова:

тэзiс (асноуная думка);

доказ

вывад

Самастойныя разважаннi вучняу праяуляюцца пры напiсаннi водзыву на кiнакарцiну,кнiгу,драматычную пастаноуку i iнш.

Для выпрацоукi умення пiсаць водгук на прачытаную кнiгу бяруцца невялiкiя па аб ему,але займальныя па зместу i нескладанага сюжэту творы (звычайна з тых,якiя прапануюцца для пазакласнага чытання) У далейшым напiсаныя водгукi абмяркоуваюцца,указваюцца iх недахопы,адзначаецца станоучае.

Даволi распаусюджанымi вiдамi творчых пiсьмовых прац вучняу з яуляюцца сачыненнi па апорных словах (сачыненнi-мiнiацюры) i па дадзеным пачатку. Сачыненнi па апорных словах звычайна невялiкiя.iх карысна

праводзiць пры замацаваннi граматычнага матэрыялу,паколькi можна прапанаваць вучням уключыць у тэкст словы на вывучаемыя граматычныя правiлы.

Сачыненнне па дадзеным пачатку дае магчымасць узмацнiць элемент творчасцi,пазбауляе шаблону у вучнеускiх працах.Пачатак сачынення складае настаунiк сам цi бярэ з якога-небудзь твора.Першыя фразы павiнны быцьзыходным пунктам,ад якога развiваецца самастойная творчая думка школьнiкау.

Аналiзуючы сачыненне,настаунiк адзначае i вобразна-выяуленчыя сродкi,з

дапамогай якiх дзецям удалося стварыць карцiну рэчаiснасцi.

ВУЧЫМСЯ ВIТАЦЦА

Урок развiцця мовы у 5 класе

Мэта:

1. пазнаемiць з мауленчымi формуламi сiтуацыi прывiтання,iх тыпамi i сферай ужывання;

2. развiваць маналагiчную мову пры адказах на пытаннi;

3 .вучыць выбiраць правiльную iнтанацыю пры вiтаннi у залежнасцi ад сiтуацыi;

4. выхоуваць ветлiвасць,чуласць.

Абсталяванне:

1) тлумачальны слоунiк беларускай лiтаратурнай мовы.тАФМн.1996.-С.509;

2) таблiца ВлФормулы звароту беларусауВ»;

3) таблiцаВ» Тыпы (значэннi)вiтанняуВ»;.

ХОД УРОКА

1. Арганiзацыйны момант.

11. Вывучэнне.

Нiшто не абыходзiцца нам так

Тана i цэнiцца так дорага,як

Ветлiвасць.

Сервантэс.

Павага да людзей - адна з найважнейшых маральных якасцяу чалавека.На думку даследчыка I.Харламава,яна вызначае усе астатнiя маральныя якасцi асобы. Павага да людзей выяуляецца ва узаемаадносiнах людзей далiкатнасцю,тактоунасцю,добразычлiвасцю,ветлiвасцю.

Ветлiвасць тАУ гэта праява павагi да тых,хто вакол нас.Неад емны яе элемент тАУ мауленчы этыкет.(Самая старжытная кнiга звестак пра этыкут тАУ Вл Павучанне Кагемнi фараону СнофрыВ»,ей амаль 5 тысяч гадоу.) У мауленчым этыкеце можна вылучыць некалькi тэматычных групп.Прывiтанню сярод iх адводзiцца асаблiвая роля.

111.Паведамленне тэмы i мэты урока.

-- Што такое прывiтанне? (Праца са слоунiкам.) Вл Тлумачальны слоунiк беларускай лiтаратурнай мовыВ» лексiчнае значэнне гэтага слова раскрывае так: ПРЫВIТАННЕтАж

1. гэта словы,рух.жэст,звернутыя да каго-небудзь як знак добразычлiвасцi,добрага пажадання;

2. зварот да блiзкага знаемага пры сустрэчы;

3. вусны або пiсьмовы зварот да каго-небудзь з выказваннем асабiстай прыязнасцi,добрага пажадання,салiдарнасцi.)

Прывiтанне -- слова мнагазначнае.Якое тлумачэнне найбольш поуна раскрывае яго сэнс? Чаму? Як бы вы сфармулявалi гэтае паняцце?

Чаму мы,пабачыушы пэунага чалавека,спачатку з iм вiтаемся i толькi потым распачынаем гаворку пра што-небудзь?

Прывiтанне адыгрывае вялiкую ролю у нашым жыццi.Калi мы вiтаемся са знаемымi,то падтрымлiваем гэтым свае знаемства i выяуляем жаданне яго працягнуць.Любое вiтанне сведчыць,што можна пачаць размову.Яно звязвае нас адно з адным,умацоувае кантакты.

Ад чаго залежаць формулы вiтання?

Яны залежаць ад абставiнау,мэты моуных кантактау,сацыяльна-узроставых адзнак суразмоуцау,ад iх колькасцi,полу,ад ступенi роднасцi вiтальнiкаутАж

Як трэба правiльна вiтацца?

Адзiн вучань загадзя атрымлiвае заданне падрыхтаваць адказ на гэтае пытанне.

Адказ можа быць прыкладна такiм.

Прынята,што першым вiтаецца i прадстауляецца незнаемым людзям мужчына.Больш маладыя вiтаюцца са старэйшымi,той,хто прыйшоу пазней,-- з тымi,хто з явiуся ранней.Прывiтанне трэба вымауляць спакойным,добразычлiвым тонам.Гучныя выгукi,якiмi выяуляецца радасць ад сустрэчы,могуць успрымацца як вульгарныя,таму трэба ад iх устрымлiвацца.Да слоу прывiтання можна дадаць:Рады Вас бачыць!Прыемна пазнаемiцца!

Поцiск рукi тАУ адзiн з элементау прывiтання (без яго можна часам абысцiся,калi трэба павiтацца з многiмi людзьмi).Не трэба пацiскаць руку занадта моцна.Калi мужчыны абменьваюцца поцiскам рук на вулiцы,то яны павiнны з

Вместе с этим смотрят:

"..Моим стихам, как дpагоценным винам, настанет свой чеpед"

"Christmas stories" by Charles Dickens

"РЖзборник Святослава 1073 року" як лiтературний пам'ятник доби Киiвськоi Русi

"РЖсторiя русiв" - яскравий твiр бароковоi лiтератури

"Бедный человек" в произведениях М. Зощенко 20-30-х гг.