РЖудаiзм

ЗМЕСТ

1. Этапы гiсторыi iудаiзму

2. Веравучэнне i культ iудаiзму

3. РЖудаiзм на Беларусi

СПРЖС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНРЖЦ

1. Этапы гiсторыi iудаiзму

РЖудаiзм тАУ нацыянальная рэлiгiя яСЮрэяСЮ. Колькасць яго прыхiльнiкаСЮ складае зараз 14 мiльёнаСЮ чалавек. Большасць iх жыве СЮ РЖзраiле i ЗША.

РЖудаiзм з'яСЮляецца самай старажытнай монатэiстычнай рэлiгiяй. Яго фармiраванне пачынаецца з XIII ст. да н.э., калi качавыя яСЮрэйскiя плямёны заваёСЮваюць тэрыторыю Палесцiны (Ханаан). Да гэтага яСЮрэi былi полiтэiстамi, iх вераваннi i абрады прынцыпова не адрознiвалiся ад тых, якiх прытрымлiвалiся iншыя народы гэтага рэгiёну. Сярод яСЮрэяСЮ былi шырока распаСЮсюджаны фетышызм, анiмiзм i магiя. Аднак i пасля XIII ст. да н.э. яСЮрэi не адразу робяцца паслядоСЮнымi монатэiстамi, iснуюць шматлiкiя выпадкi адступлення ад культу адзiнага Бога i шанаванне багоСЮ тых народаСЮ, сярод якiх яСЮрэi жылi. Канчаткова монатэiзм усталёСЮваецца сярод яСЮрэяСЮ у VРЖ ст. да н.э.

Тэрмiн "iудаiзм'' паходзiць ад назвы самага шматколькаснага з дванаццацi яСЮрэйскiх плямён тАУ племенi РЖуды, якое СЮ XI ст. да н.э. зрабiлася пануючым.

Даследчыкi вылучаюць у гiсторыi iудаiзму тры асноСЮныя этапы: бiблейскi, талмудычны рабiнiстычны i рэфармiсцкi.

Бiблейскi этап ахоплiвае час з XIII ст. да н.э. па 70 г. н.э. У гэты перыяд яСЮрэi мелi сваю дзяржаву на тэрыторыi Палесцiны. АсноСЮную ролю СЮ iх рэлiгiйным i палiтычным жыццi адыгрывае першая частка Бiблii, якую iудзеi называюць Танах (Запавет). Ён складаецца з 39 кнiг i трох частак: "Закон'' (Тора), "Прарокi" (Набiiм) i "Пiсаннi" (Кетубiм). Напiсаны Танах быСЮ у ХРЖРЖРЖ-РЖРЖ стст. да н.э. на тэрыторыi Палестыны i Вавiлона на старажытнаяСЮрэйскай мове.

Анову Танаха складае палажэнне аб тым, што ёсць адзiны Бог Яхвэ, якi СЮсё стварыСЮ, абраСЮ яСЮрэяСЮ i заключыСЮ з iмi запавет, згодна з якiм, яСЮрэi абавязаны шанаваць Яхвэ як адзiнага Бога i выконконваць Ягоныя запаведзi, а Яхвэ будзе падтрымлiваць яСЮрэяСЮ.

Трэба адрознiваць запавет, як ён разумеецца СЮ iудаiзме, ад блiзкiх яму паняццяСЮ "завяшчанне" i "дагавор". У адрозненне ад завяшчання, запавет патрабуе i ад iншага боку (яСЮрэяСЮ) актыСЮных дзеянняСЮ, iнакш ён скасоСЮваецца. У адрозненне ад дагавору, запавет з'яСЮляецца аднабаковым тАУ iнiцыятыва яго заключэння цалкам сыходзiць ад Яхвэ.

Першым чалавекам, з якiм у яСЮным выглядзе быСЮ заключаны запавет, i, адпаведна, першым яСЮрэем, лiчыцца АСЮраам. Згодна з Бiблiяй, ён жыСЮ у ХVРЖРЖРЖ ст. да н.э. у Уры Халдзейскiм (Вавiлоне), быСЮ качэСЮнiкам, чалавекам даволi багатым, але не меСЮ дзяцей, ад чаго вельмi пакутваСЮ. РЖ аднойчы АСЮрааму з'явiСЮся Бог i даСЮ яму два абяцаннi. Па-першае, Ён паабяцаСЮ аддаць яму i ягоным нашчадкам Зямлю Ханаанскую (Палесцiну), куды загадаСЮ перасялiцца. Па-другое, Бог паабяцаСЮ АСЮрааму, што ад яго пойдзе шматлiкi народ, якi будзе дабраславёны: "РЖ сказаСЮ Гасподзь АСЮрааму: пайдзi з зямлi тваёй.. у зямлю, якую Я СЮкажу табе. РЖ Я ствару ад цябе вялiкi народ, i дабраслаСЮлю цябе.. РЖ дабраславяцца СЮ табе СЮсе плямёны зямныя" (Быц.,12, 1-3) Згодна з Бiблiяй, калi АСЮрааму было сто гадоСЮ, а ягонай жонцы Сары -дзевяноста , у iх нарадзiСЮся сын РЖсак. Як знак гэтага запавету з Богам, АСЮраам зрабiСЮ сабе абразанне. РЖ зараз кожнаму iудзейскаму хлопчыку на восьмы дзень жыцця робяць абразанне, каб указаць на ягоную прыналежнасць да богаабранага народа.

У далейшым, згодна з Бiблiяй, у больш пашыраным i дэталёвым выглядзе запавет быСЮ заключаны з Маiсеем, якi вывеСЮ яСЮрэяСЮ з егiпецкага палону, правёСЮ праз Чырвонае мора i сорак гадоСЮ вадзiСЮ па пустынi, каб змянiлася пакаленне i СЮ Зямлю Абяцаную не СЮвайшлi тыя, хто нарадзiСЮся СЮ рабстве.

Матывы богаабранасцi адыгралi вельмi значную ролю СЮ гiсторыi яСЮрэйскага народа. УпэСЮненасць у сваей выключнасцi i нязменнай падтрымцы Бога дазволiла яСЮрэям вытрымаць сур'ёзныя i шматлiкiя выпрабаваннi. Палiтычны лёс яСЮрэяСЮ быСЮ вельмi цяжкiм. Тэрыторыя Палесцiны знаходзiлася на перакрыжаваннi iнтарэсаСЮ магутных дзяржаСЮ, i яе СЮвесь час заваёСЮвалi. Ужо СЮ Х ст, старажытнаяСЮрэйская дзяржава распалася на дзве часткi: РЖзраiль i РЖудзею. На тэрыторыi РЖудзеi знаходзiСЮся РЖерусалiм са знакамiтым РЖерусалiмскiм храмам, якi лiчыСЮся домам Яхвэ.i з'яСЮляСЮся цэнтрам iудаiзму. У 722 г. да н.э. РЖзраiль быСЮ заваяваны асiрыйцамi, а СЮ 586 г. да н.э. РЖудзею заваяваСЮ вавiлонскi цар Навухаданосар. РЖерусалiмскi храм быСЮ разбураны, а мноства народу на чале са жрацамi вывелi СЮ Вавiлон. Гэта была агульнапрынятая ваенная тактыка тых часоСЮ: з заваяванай краiны выводзiлiся найбольш таленавiтыя рамеснiкi, каб яны працавалi на заваёСЮнiкаСЮ, а таксама знаць, каб не было каму СЮзняць паСЮстанне. АпынуСЮшыся СЮ Вавiлоне, яСЮрэi былi пазбаСЮлены магчымасцi наведваць РЖерусалiмскi храм i прыносiць там ахвяры Яхвэ. Таму тут узнiкае iншая рэлiгiйная арганiзацыя iудзеяСЮ тАУ сiнагога (сход веруючых), дзе чыталi свяшчэнныя кнiгi i спявалi псалмы (рэлiгiйныя гiмны). Сiнагогай сталi таксама называць будынак, у якiм усе гэта адбывалася.

У 538 г. да н.э. Вавiлон заваяваСЮ персiдскi цар Кiр, якi дазволiСЮ яСЮрэям вярнуцца СЮ РЖерусалiм i адбудаваць там храм. У перыяд так званага Другога храма яСЮрэi паступова ператвараюцца СЮ адзiную рэлiгiйную суполку. Уся СЮлада канцэнтруецца СЮ руках жрацоСЮ, першасвятар атрымлiвае паСЮнамоцтвы кiраСЮнiка дзяржавы. Узмацняецца адасобленасць яСЮрэяСЮ ад iншых народаСЮ, згодна з прынятым у 444 г. да н.э. законам, iм забаранялася СЮступаць у шлюб з прадстаСЮнiкамi iншых народаСЮ. Гэтым быСЮ пакладзены пачатак этнiчнай i рэлiгiйнай замкнутасцi яСЮрэяСЮ.

У 322 годзе да н.э. Палесцiна была заваявана войскамi А.Македонскага, а СЮ 66 г. да н.э. трапляе пад уладу Рыма. Узмацняецца працэс рассялення яСЮрэяСЮ па-эа межы Палесцiны, якi атрымаСЮ назву дыяспара. Многiя яСЮрэi, асаблiва з вышэйшых слаёСЮ, сталi прымаць грэчаскiя эвычаi.

Усё гэта прывяло да крызiсу СЮ iудаiзме. У iм вылучылiся тры партыi альбо школы: садукеi, фарызеi i ясеi.

Садукеi (ад iмя Цадока, заснавальнiка жрэцкай дынастыi) належалi да вышэйшага жрэцтва РЖерусалiмскага храма, , знацi i багатага купецтва. Яны выступалi за строгае выкананне рэлiгiйнай традыцыi, а таксам СЮ абарону iнтарэсаСЮ вышэйшых слаёСЮ грамадства. АсноСЮнай iх мэтай было стварэнне магутнай яСЮрэйскай дзяржавы.

Фарызеi ("аддзеленыя'') былi звязаны з сiнагогамi, дзе яны займалiся тлумачэннем Торы i навучаннем веруючых. Яны iмкнулiся да большага дэмакратызму СЮ рэлiгiйным жыццi, клапацiлiся аб дабрабыце простага народа i выступалi за больш гiбкае СЮспрыманне традыцыi. Аднак асноСЮны нацiск яны рабiлi на неабходнасць захавання вернасцi духу Торы i iмкнулiся паслядоСЮна i дэталева яе выконваць. Па гэтай прычыне СЮ далейшым слова "фарызей'' стала абазначаць чалавека, якi дэманструе паказную набажнасць.

Ясеi ("сыны святла") уяСЮлялi сабой нешта накшталт манаскай суполкi, члены якой вялi аскетычнае жыццё i не прызнавалi знешняй абраднасцi. Яны верылi СЮ замагiльнае iснаванне, дзе праведнiкi атрымаюць узнагароду. У ясеяСЮ iснаваСЮ культ нейкага "НастаСЮнiка справядлiвасцi", якi быСЮ пакараны за веру.

Ва СЮмовах рымскага прыгнёту i палiтычнага заняпаду сярод iудзеяСЮ узмацняюцца чаканнi Месii, якiя iснавалi СЮжо на працягу некалькiх стагоддзяСЮ. Верылi, што Яхвэ карае яСЮрэяСЮ за iх адступленне ад запавету, але Ён застаецца нязменным у сваей мiласцi да абранага РЖм народа. Яхвэ пашле яСЮрэям Месiю ("Памазанiка"), якi вызвалiць iх ад чужаземнага прыгнёту i дасць iм новы запавет. На працягу некалькiх стагоддзяСЮ iудзеi марылi аб ''Днi Гасподнiм", калi Бог праз Месiю выратуе свой народ. Аднак яны па-рознаму СЮяСЮлялi сабе вызвалiцеля, якi павiнен быСЮ прыйсцi. Прарокi, якiя прадказалi з'яСЮленне Месii, пiсалi аб iм як аб духоСЮным вызвалiцелю i сцвярджалi, што ён не толькi дасць яСЮрэям новы запавет, якi будзе запiсаны СЮ iх сэрцах, але дабраахвотна прыме пакуты за грахi людзей. Большасць жа iСЮдзеяСЮ уяСЮляла Месiю як палiтычнага вызвалiцеля, якi СЮзначалiць паСЮстанне супраць iншаземцаСЮ, пасля чаго яСЮрэi будуць панаваць над сваiмi ворагамi, жыць у шчасцi i багаццi. Само слова "месiя'' (па-старажытнаяСЮрэйску "машыах") перакладаецца як ''памазаннiк". Чакалася, што ён будзе з роду цара Давiда. У старажытных яСЮрэяСЮ цароСЮ памазвалi на царства тАУ лiлi iм на галаву асаблiвы алей як знак царскай годнасцi. Адныя iудзеi СЮяСЮлялi Месiю як духоСЮнага цара, другiя тАУ як палiтычнага.

У РЖ ст. н. э. на грунце iудаiзму СЮзнiкла хрьiсцiянства. Было абвешчана, што тым Месiяй, якога iудзеi чакаюць ужо некалькi стагоддзяСЮ, з'яСЮляецца РЖсус Хрыстос. АсноСЮная частка iудзеяСЮ не прыняла Хрыста СЮ якасцi Месii i стала праследаваць хрысцiян як шкодную секту. ГалоСЮныя надзеi яСЮрэяСЮ былi звязаны з палiтычным вызваленнем ад рымскага прыгнёту. Былi СЮзняты два паСЮстаннi (у 66-73 i 132-135 гг.). Абодва яны пацярпелi паражэнне. У 70 г. рымляне разбурылi РЖерусалiмскi храм, а СЮ 133 тАУ сам РЖерусалiм.

Талмудычна-рабiнстычны этап доСЮжыСЮся з 70 г. па першую палову XIX ст. У iудаiзме гэтага перыяду СЮ рэлiгiйнай форме знайшло сваё адлюстраванне жыццё яСЮрэяСЮ ва СЮмовах дыяспары. Вялiкая колькасць яСЮрэяСЮ жыла за межамi Палесцiны i раней, але разбурэнне РЖерусалiма i храма паклала канец iснаванню старажытнаяСЮрэйскай дзяржавы, а разам з ёй i старажытнаму iудаiзму. У дыяспары канчаткова фармiруецца новая рэлiгiйная арганiзацыя iудзеяСЮ тАУ сiнагога. Яна выконвала ролю рэлiгiйнага i грамадскага цэнтра. Кiруючая роля СЮ сiнагогах належала рабiнам ( ад. яСЮр. раббi тАУ настаСЮнiк). Гэта былi адукаваныя людзi, якiя займалiся навучаннем, чытаннем i тлумачэннем Танаха, асаблiва першай яго часткi тАУ Торы, а таксама вырашэннем жыццёвых праблем яСЮрэяСЮ на падставе палажэнняСЮ апошняй.

Ва СЮмовах страты дзяржавы i жыцця сярод iншых народаСЮ яСЮрэi захавалi веру СЮ сваю богаабранасць i кожны свой крок iмкнулiся суадносiць з тым рэлiгiйным законам, якi даСЮ iм Бог. Па гэтай прычыне СЮзнiкла патрэба СЮ дэталёвых кементарыях да Торы, каб ужыць яе нормы СЮ канкрэтных выпадках жыцця . Першыя такiя каментарыi з'явiлiся яшчэ СЮ РЖV стагоддзi да н. э. Спачатку яны перадавалiся вусна, а потым пачалi запiсвацца i атрымалi назву Мiшна (''ПаСЮтарэнне''). Крыху пазней быСЮ створаны каментарый да Мiшна тАУ Гемара (''ПоСЮнае тлумачэнне"). Аб'яднаныя Мiшна i Гемара атрымалi назву Талмуд (''Вучэнне''). РЖснуе дзве ягоныя рэдакцыi: палесцiнская (Ш ст. н.э.) i вавiлонская (V ст. н.э.) Талмуд СЮяСЮляе сабой велiзарны зборнiк рэлiгiйна-юрыдычных правiл, а таксама жыццевай мудрасцi яСЮрэяСЮ. У iм даецца надзвычай даталёвая рэгламентацыя паводзiн. Ён становiцца асновай заканадаСЮства i маралi iудзеяСЮ.

На гэтым этапе СЮ iудаiзме СЮзнiкае мiстычны рух тАУ Кабала, (старажытнаяСЮр. тАУ паданне, традыцыя). Згодна з ёй, Бог тАУ гэта бясконцая i нявызначаная сутнасць, пазбаСЮленая любых атрыбутаСЮ. Аднак яна праяСЮляецца праз рэчы, самаразгортваецца СЮ iх. Наблiзiцца да пазнання Бога чалавек можа праз асэнсаванне таямнiчага сэнсу iмёнаСЮ, лiтар, якiя складаюць iмёны, i лiчбаСЮ, якiя адпавядаюць гэтым лiтарам. Кабалiсты верылi, што пры дапамозе спецыяльных магiчных рытуалаСЮ i малiтваСЮ чалавек можа аказваць уплыСЮ на гiстарычны працэс (напрыклад, наблiзiць прышэсце Месii), бо Бог дае адказы на жаданнi чалавека.

Ва СЮмовах жыцця сярод iншых народаСЮ яшчэ больш узмацоСЮваецца этнiчная замкнутасць яСЮрэяСЮ. Яны не змешваюцца з мясцовым насельнiцтвам i жывуць асобнымi суполкамi тАФ кагаламi. АсноСЮная СЮвага СЮ гэты час надаецца абрадаваму боку рэлiгii. ЯСЮрэi трымаюцца за iудаiзм як за веру бацькоСЮ, каб захаваць сваю этнiчную самабытнасць i пазбегнуць асiмiляцыi.

Сучасны этап у гiсторыi iудаiзму пачаСЮся з першай паловы XIX ст. У гэты перыяд узнiкае праблема прыстасавання яСЮрэяСЮ да дасягненняСЮ еСЮрапейскай культуры Новага часу. У залежнасцi ад вырашэння гэтай праблемы iудаiзм падзялiСЮся на тры асноСЮныя накiрункi: артадаксальны, рэфарматарскi i кансерватыСЮны.

Артадаксальны iудаiзм разглядае сябе як адзiна правiльны. Сваёй асноСЮнай мэтай ён лiчыць захаванне традыцый iудаiзму ва СЮмовах сучаснага жыцця. У артадаксальным iудаiзме да веруючых прад'яСЮляюцца строгiя патрабаваннi культавага характару. Яны павiнны штодзённа вывучаць Тору i строга выконваць усе правiлы, зафiксаваныя СЮ Талмудзе.

Рэфарматарскi iудаiзм выходзiць з таго, што неабходна СЮлiчваць патрабаваннi часу. Акцэнт у iм робiцца не на абрадах, а на маральных нормах паводзiн. Абвяшчаецца, што закон павiнен выконвацца не таму, што так загадаСЮ Бог, а таму, што гэта мае сэнс у сучасным рэлiгiйным жыццi. У рэфарматарскiм iудаiзме рабiнамi могуць быць жанчыны.

КансерватыСЮны iудаiзм узнiк як рэакцыя на змярцвеласць традыцыi, з аднаго боку, i бяздумныя асiмiлятарскiя тэндэнцыi, з другога. Ён выступае за вернасць традыцыi, але, калi гэта неабходна, з папраСЮкамi. КансерватыСЮны iудаiзм па сваей накiраванасцi знаходзiцца памiж артадаксальным i рэфарматарскiм. Ён выступае за змены, але з улiкам гiстарычнага вопыту яСЮрэяСЮ.

Зараз артадаксальны iудаiзм з'яСЮляецца пануючай рэлiгiяй у РЖзраiле. Ён не мае афiцыйнага статусу дзяржаСЮнай рэлiгii, але карыстаецца надзвычай моцнай падтрымкай урада i аказвае iстотны СЮплыСЮ на грамадскае жыццё СЮ краiне. Усе пытаннi сямейнага i спадчыннага права вырашаюцца СЮ адпаведнасцi з нормамi. Танаха i Талмуда. Не зарэгiстраваны СЮ сiнагозе шлюб, не прызнаецца законным. Рабiны знаходзяцца на дзяржаунай службе i займаюцца афармленнем актаСЮ грамадзянскага стану, выкладаюць iудаiзм у школах, вядуць выхаваСЮчую працу СЮ войску. Каардынуе i накiроСЮвае дзейнасць рабiнаСЮ у РЖзраiле ВярхоСЮны Рабiнскi Савет.

2. Веравучэнне i культ iудаiзму

У iудаiзме няма афiцыйна зацверджанага веравучэння, аднак сутнасць веры праяСЮляецца СЮ "Шэма'' (старажытнаяСЮр. тАУ слухай) тАУ гэта назва трох вершаСЮ Бiблii, якiя складаюць асноСЮную малiтву iудаiзму: "Слухай РЖзраiль: Гасподзь, Бог наш, Гасподзь адзiны ёсць i любi Госпада, Бога твайго, усiм сэрцам тваiм, i СЮсёй душою тваёю, i СЮсiмi сiламi тваiмi i няхай будуць словы гэтыя, якiя Я запаветую табе сёння, у сэрцы тваiм" (Друг., 6, 4-6}. Набожны iудзей павiнен любiць Бога СЮсёй сваёю сутнасцю i гэта любоСЮ знаходзiць праяСЮленне СЮ выкананнi Ягоных запаведзяСЮ, асноСЮныя з якiх, згодна з Бiблiяй, былi дадзены Яхвэ Маiсею на гары Сiнай:

"Я тАУ Гасподзь Бог твой, што вывеСЮ цябе з зямлi егiпецкай, тАУ з дома няволi. Няхай не будзе СЮ цябе iншых багоСЮ перад аблiччам Маiм.

Не рабi сабе кумiра i не стварай нiякага вобраза таго, што на небе СЮверсе, што на зямлi СЮнiзе i што СЮ вадзе нiжэй зямлi, тАУ не пакланяйся iм i не служы iм..

Не вымаСЮляй iмя Госпада, Бога твайго, марна; бо Гасподзь не пакiне без пакарання таго, хто вымаСЮляе iмя Яго марна.

Памятай дзень суботнi, каб свяцiць яго. Шэсць дзён працуй i рабi СЮсякiя справы твае, а дзень сёмы тАУ субота тАУ Госпаду, Богу тваймутАж

Паважай бацьку твайго i мацi тваю, каб твае днi мелi працяг на зямлi, якую Гасподзь, Бог твой, дае табе.

Не забiвай.

Не распуснiчай.

Не крадзi.

Не кажы няпраСЮды на блiзкага твайго.

Не жадай дома блiзкага твайго; не жадай жонкi блiзкага твайго, нi раба яго, нi рабынi яго, нi вала яго, нi асла яго тАУ нiчога, што ёсць у блiзкага твайго (Вых., 20, 2-РЖ7).

Даследчыкi вылучаюць наступныя палажэннi веравучэння iудаiзму:

1. Ёсць адзiны Бог Яхвэ. Толькi Яхвэ з'яСЮляецца сапраСЮдным Богам, i толькi Яго трэба слухацца. Шанаванне iншых багаСЮ лiчыцца СЮ iудаiзме цяжкiм грахом. Яхвэ не мае нiяката знешняга выгляду, Яго iмя перакладаецца ''Той, Хто сапраСЮды ёсць". Ён усё стварыСЮ i СЮсiм кiруе.

2. ЯСЮрэi з'яСЮляюцца богаабраным народам. Яхвэ абраСЮ яСЮрэяСЮ сярод iншых народаСЮ як сродак свайго праяСЮлення СЮ гiсторыi. Нявернасць яСЮрэяСЮ Яхвэ прыводзiць да пакарання з Яго боку. Аднак i СЮ гэтым выпадку яСЮрэi застаюцца богаабраным народам, i Яхвэ заСЮсёды гатовы iм дараваць.

3. Павiнен прыйсцi Месiя, каб судзiць жывых i памёрлых i прывесцi яСЮрэяСЮ у Зямлю Абяцаную. РЖудзеi вераць, што з прыходам Месii будзе знiшчана СЮсё зло на зямлi i установiцца роСЮнасць i справядлiвасць. Знiкнуць хваробы i войны, узрасце СЮрадлiвасць зямлi, людзi будуць жыць да тысячы гадоСЮ.

4. Танах i Талмуд з'яСЮляюцца свяшчэннымi кнiгамi. Кожны iудзей павiнен iх вывучаць i выконваць iх запаведзь. Асаблiва шануецца першая частка Танаха тАУ Тора, якая згодна з веравучэннем iудаiзму, была дадзена яСЮрэям Яхвэ праз Маiсея. Талмуд мае меншы рэлiгiйны аСЮтарытэт, аднак ён дае правiлы паводзiн у дачыненнi да канкрэтнай сiтуацыi, i таму СЮ сваiм штодзённым жыццi iудзей часцей звяртаецца да Талмуда.

5. Душа з'яСЮляецца неСЮмiручай i пасля смерцi чалавека трапляе СЮ замагiльны свет. У старажытным iудаiзме гэтае палажэнне адсутнiчала. Даследчыкi лiчаць, што яно было запазычана iудзеямi з iншых рэлiгiй.

АсноСЮная СЮвага СЮ iудаiзме надаецца ве веравучэнню, а культу.РЖудзеi лiчаць, што iх вера праяСЮляецца СЮ iх дзеяннях. РЖснуе 365 забаронаСЮ i 248 прадпiсанняСЮ, якiя рэгулююць усё жыццё прававернага iудзея. Малiцца ён павiнен тройчы СЮ дзень: ранiцай, апоСЮднi i СЮвечары, дома альбо СЮ сiнагозе.

Пры малiтве мужчыны пакрываюць галаву капялюшам альбо спецыяльнай шапачкай (яна называецца ярмолка альбо кiпа). Для малiтвы СЮ сiнагозе трэба не менш дзесяцi мужчын. У артадаксальным iудаiэме мужчыны i жанчыны моляцца асобна.

Вялiкае значанне СЮ iудаiзме надаецца абраду абразання, якое робiцца хлопчыцам на восьмы дзень жыцця, а таксама цырымонiям бар-мiцва i бат мiцва, якiмi асвячаюцца паСЮналецце хлопчыкаСЮ i дзяСЮчынак. Робяцца яны адпаведна СЮ 13 i 12 год.

ГалоСЮным святам у iудаiзме з'яСЮляецца шабат (субота). Ён прысвечаны адпачынку Бога пасля стварэння РЖм свету, а таксама вызваленню яСЮрэяСЮ з егiпецкага палону. Пачынаецца шабат у пятнiцу пасля заходу сонца. РЖудзеi СЮ гэты дзень наведваюць сiнагогу i ладзяць святочную вячэру. У шабат нельга рабiць нiякай працы, у тым лiку гатаваць ежу, уключаць электрапрыборы, вадзiць аСЮтамабiль, карыстацца грамадскiм транспартам.

РЖншымi святамi з'яСЮляецца: Рош Гашона (Новы год) тАУ у гонар стварэння Богам свету, Йом-Кiпур (Судны дзень) тАУ дзень пакаяння СЮ грахах i посту, Сукот тАУ узгадваецца дапамога Бога яСЮрэям, калi яны 40 год падарожнiчалi па пустынi, Песах (Праходжанне) тАУ у гонар вызвалення яСЮрэяСЮ з егiпецкага рабства i другiя.

У iудаiзме ёсць ежавыя забароны. Уся ежа падзяляецца на кашэрную (правiльную, чыстую) i некашэрную. Напрыклад, забаронена есцi свiнiну, малюскаСЮ, ракападобных, а дазволена баранiну, ялавiчыну, курацiну. Нельга СЮжываць у ежу кроСЮ, таму жывёлы павiнны быць забiты спецыяльным спосабам, а мяса iх вымочваецца СЮ халоднай вадзе. Мясныя i малочныя прадукты нельга СЮжываць разам. Традыцыйна выхаваная яСЮрэйская хатняя гаспадыня мае два наборы посуду: адзiн тАУ для малочнай, другi тАУ для мясной ежы. У дадатак яна можа карыстацца дзвюма мыйкамi для посуду i двума наборамi рушнiкоСЮ. 3 гэтай жа прычыны СЮ кашэрных гатэлях маюцца дзве кухнi.

3. РЖудаiзм на Беларусi

РЖудаiзм на Беларусi з'яСЮляецца прышлай рэлiгiяй. Яго носьбiты тАУ яСЮрэi, па меркаваннях некаторых даследчыкаСЮ, прыйшлi на нашыя землi яшчэ СЮ ХП ст. з Кiева, адкуль iх выгналi за тайныя зносiны з вiзантыйцамi. Аднак масавае перасяленне яСЮрэяСЮ на тэрыторыю Беларусi адбылося СЮ другой палове ХРЖV ст. з Германii. У 1348-1351 гг. у ЕСЮропе адбылася страшная эпiдэмiя чумы, ад якой загiнула трэцяя частка насельнiцтва. У распаСЮсюджваннi хваробы былi абвiнавачаны яСЮрэi. У сувязi з гэтым у многiх краiнах ЕСЮропы, у тым лiку i СЮ Германii, адбылiся яСЮрэйскiя пагромы, выратоСЮваючыся ад якiх, нямецкiя яСЮрэi СЮцякалi СЮ Польшчу i далей СЮ ВКЛ. Урады гэтых краiн даволi гасцiнна сустрэлi СЮцекачоСЮ, i у ХV ст. сюды перамяшчаецца цэнр рэлiгiйнага i культурнага жыцця яСЮрэяСЮ. Прывiлеi, атрыманая пры князi ВiтаСЮце (РЖ392 - РЖ430), дазволiлi iм спакойна жыць на землях ВКЛ. БыСЮ захаваны кагальны лад жыцця яурэяСЮ, яны . карысталiся тымi ж эканамiчнымi правамi, што i мясцовае насельнiцтва i былi вызвалены ад воiнскай павiннасцi. У канцы ХVШ ст. на тэрыторыi ВКЛ пражывала каля 385 тыс. яСЮрэяСЮ.

Як i СЮ iншых краiнах дыяспары, яСЮрэi на нашых землях не асiмiлявалiся з мясцовым насельнiцтвам i жылi адасоблена. Тлумачыцца гэта замкнутасцю кагалу, а таксама насцярожаным стаСЮленнем да яСЮрэяСЮ мясцовага насельнiцтва. Неаднаразова яСЮрэi абвiнавачвалiся СЮ рытуальных забойствах з мэтай атрымання хрысцiянскай крывi. Аднак, як правiла, улады iх апраСЮдвалi.

На тэрыторыi Беларусi будавалiся драСЮляныя i мураваныя сiнагогi. Яны былi СЮ кожным мястэчку i па некалькi СЮ кожным горадзе. Апроч сiнагог у многiх населеных пунктах iснавалi невялiкiя малiтоСЮныя дамы iудзеяу. 3 ХVI ст. на Беларусi вядома вышэйшыя iудзейскiя навучальныя СЮстановы тАУ ешывы (ад старажытнаяСЮр. ''сядзенне, пасяджэнне''), у якiх рыхтавалi рабiнаСЮ. Ешывы былi асноСЮнымi цэнтрамi iудзейскай тэалагiчнай думкi i iнгэлектуальнай элiты яСЮрайства. Навучанне СЮ iх было бясплатным, утрымлiвалiся яны за кошт ахвераванняСЮ яСЮрэйскiх суполак i прыватных асоб. Самай знакамiтай з'яСЮляецца заснаваная СЮ 1802 г. Валожынская ешыва, якая была СЮзорам для школ такога тыпу. У другой палове XIX ст. тут займалася каля 400 вучняСЮ з Расiйскай iмперыi, Англii, АСЮстрыi, Германii, ПаСЮднёвай Амерыкi.

У другой палове ХVШ ст. сярод яСЮрэяСЮ ВКЛ распаСЮсюджваецца хасiдызм (ад стражытнаяСЮр. "набожны"). Узнiк ён на Украiне СЮ сярэдзiне ХVШ ст. як рух, накiраваны супраць абрадавага фармалiзму рабiнаСЮ. Заснавальнiкам хасiдызму з'яСЮляецца РЖзраiль бен Еiлiзэр (1700-1760), празваны Баал Шэм Тов (Настаунiк Добрага РЖмя), скарочана Бешт. Ягонае вучэнне было пабудавана на мiстыцызме Кабалы. Набожнасць абвяшчалася больш важнай, чым вучонасць. АсноСЮным шляхам узаемадзеяння з Богам Бешт лiчыСЮ шчырую малiтву. Прыхiльнiкамi хасiдызму з'яСЮлялiся СЮ асноСЮным прадстаСЮнiкi найбольш бедных слаёСЮ яСЮрэйства, якiя былi набожнымi, але не разумелi складанага вучэння рабiнаСЮ. Бешт карыстаСЮся сярод iх славай лекара i цудатворцы. Рух хасiдызму вельмi хутка распаСЮсюдзiСЮся СЮ Рэчы Паспалiтай. Кiравалi абшчынамi хасiдаСЮ цадзiкi (прапаведнiкi).

Артадаксальны iудаiзм успрыняСЮ хасiдаСЮ як небяспечную секту. У канцы ХVШ ст. вiленскiя рабiны абвясцiлi хасiдам праклён i прызвалi прававерных iудзеяСЮ да iх бязлiтаснага знiшчэння.

Прымiрэнне памiж хасiдамi i артадаксальнымi iудзеямi адбышлося на Беларусi СЮ другой палове XIX ст., калi яны аб'ядналiся для барацьбы з рэфарматарскiм iудаiзмам, якi пачаСЮ тут распаСЮсюджвацца.

ХХ ст. з'явiлася часам жорсткiх выпрабаванняСЮ для iудаiзму на Беларусi. Моцны СЮдар па яму нанесла антырэлiгiйная палiтыка Савецкай улады i генацыд яСЮрэяСЮ у гады фашысцкай акупацыi. Калi СЮ пачатку XX ст. на тэрыторыi Беларусi iснавалi 704 сiнагогi, дык у канцы 80-х засталася толькi адна. 3 канца 80-х гг. у сувязi са зменай палiтычнай сiтуацыi СЮ нашай краiне адбываецца адраджэнне рэлiгiйнага жыцця, якое закранула i iудаiзм. У 1998г. створана Беларускае iудзейскае рэлiгiйнае аб'яднанне, дзейнiчае духоСЮнае вучылiшча СЮ Мiнску, нядзельныя школы пры сiнагогах, яСЮрэйскiя дзiцячыя садкi i класы СЮ сярэднiх школах.

На 1-е студзеня 1999 г. на Беларусi зарэгiстравана 13 суполак артадаксальнага i 8 прагрэсiСЮнага (рэфармiраванага) iудаiзму.

СПРЖС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНРЖЦ

1. Круглов А.А. Основы религиоведения. тАУ Мн.: ТетраСистемс, 2002. тАУ 192с.

2. Религиоведение: Хрестоматия: Учеб. пособ. Автор-сост. П.И. Костюкович. Мн.: Новое знание, 2000. тАУ 480с.

3. Адзiночанка В.А., Рэлiгiязнауства: вучэбны дапаможнiк для ВНУ В.А.Адзiночанка. - Минск : Унiверсiтэцкае, 2001. - 240 с.

4. Костюкович П.И. Религиоведение: Уч. пособ. тАУ Мн.: "Новое знание", 2001. 192с.

Вместе с этим смотрят:

"Одесский миф" как миф: (Ранние годы "одесского мифа")

50 вопросов и 50 ответов из христианско-психотерапевтической практики. Зло в мире и зло в человеке

РЖудаiзм як нацiональна релiгiя iвреiв

Аналiз рацiонального обгрунтування буття Бога

Анализ взаимоотношений друзов с представителями других конфессий на Ближнем Востоке